sHet Eurocommunisme s dood, leve Euro- laat eerbewijs voor FDR ud [RDAG 12 APRIL 1980 ■BIHTKNLANIX TROUW/KWARTET let Eurocommunisme is dood. De begTafenis van het iurocommunistische verbond tussen de communistische partijen van talië, Spanje en Frankrijk vindt op 28 en 29 april plaats in Parijs ijdens de daar te houden conferentie van Europese communistische lartijen. De communistische partij van de Sowjet Unie is de eregast bij leze teraardebestelling. Maar er gloort nieuwe hoop: begin dit jaar is Suro-links geboren. privé). loor Herman Amelink 8 dagi aan H ■wijt, Iet Eurocommunisme ;idde de afgelopen Ja- ;n al een noodlijdend gestaan. Toen de linkse [oalitie in Frankrijk jan socialisten en com- ïunlsten bij de verkie zingen van 1978 een ne- ierlaag leed, was de kardigheid er eigenlijk iïaïïfa af. coni Het gemeenschappelijk pro gramma van beide partijen 'ijzer d^ercj 0p sterk water gezet en (schoojje reiatie tussen de soclalls- ien van Francois Mitterrand tn de communisten van Geor ge Marchais verslechterde Weddsnel. De communistische par- /.d. W#J van Italië is er onder lei ding van Enrico Berlinguer Jet in geslaagd het zo lang igestreefde historische com promis met de eeuwig rege- ■ende christen-democraten te fluiten en bij de laatste ver- dezingen was het succes van be partij, evenals dat van de Spaanse communisteh van {Santiago Carrillo, bepaald liet om over naar huis te pchrijven. )e Russische inval in Afgha- stan was de definitieve doodsteek voor het Eurocom munisme. De Spaanse en Ita- maanüaanse communisten keurden de Russische inval af, terwijl jhun Franse broeders opeens eelgpraken van terecht verleende van h^t€un aan het on(jer het impe rialisme zuchtende volk van aan dlAfghanistan. George Mar chais reisde nog in Januari naar Moskou om zijn trouw can de leiding van de commu- tilstlsche partij van de Sow jet-Unie te bevestigen. Zoals de conferentie van Eu ropese communistische par tijen van Juni 1976 in Oost- Berlijn het proletarisch inter nationalisme en de gebonden heid aan de koers van de Sow- jet-Unie liet vallen voor de in ternationale solidariteit en het recht op een zelfstandig bepaald beleid van de natio nale communistische partij en, zo zal de nieuwe conferen tie in Parijs de vertrouwde verbondenheid met de Sow- Jet-Unie, het moederland van de communistische beweging, herstellen. Thema van de Parijse confe rentie is vrede en ontspan ning. Nu de partijen van Ita lië. Spanje en Joegoslavië hebben besloten niet aan het overleg deel te nemen en Roe menië nog steeds in dublo Is, is er weinig verbeelding voor nodig om de conclusies van de bijeenkomst te voorspellen. De conferentie zal uitlopen op een expliciete veroordeling van de plannen van de NAVO om in West-Europa nieuwe ra ketten voor de middellange afstand op te stellen, zonder dat daarin ook maar enige verwijzing zal voorkomen naar de nieuwe Russische ra ketten, zoals de SS-20. Verder betekent de Europese com munistische conferentie een impliciete goedkeuring van de Russische inval in Afgha nistan. Aanvallen- De bijeenkomst eind deze maand in Parijs wordt georga niseerd door de Franse en de Poolse communistische par tijen op uitdrukkelijke aan wijzing van het Kremlin. De voorbereidingen gaan ge paard met harde aanvallen van het Russische partijappa raat op de communistische partijen in Europa die niet mee willen doen. Vorige week herinnerde de Russische com mentator Oleg Dolowin in het blad Nieuwe Tijden de Spaan se communisten aan hun ver leden: „De Spaanse vrienden moeten niet vergeten dat tij dens de nationale revolutio naire oorlog het republikeinse Spanje de steun genoot van de progressieve krachten In de wereld, waaronder de Sow- Jet-Unie. Ook toen verhief de klassevijand zijn stem over de 'Sowjet-lnterventie' in Span- je's zaken. Daartegenover plaatsten Groot-Brlttanniê. Frankrijk en andere westelij"- ke landen een politiek van nlet-inmenging, waarvan de fascisten gebruik maakten om de Spaanse revolutie in bloed te smoren". Daar kun nen de Spaanse broeders het mee doen. In het licht van de historie is de parallel tussen Spanje en Afghanistan im mers volstrekt duidelijk. Motieven Wat beweegt de Sowjet-Unie om op een moment dat de betrekkingen tussen Oost en West in de richting van een nieuwe koude oorlog tenderen een dergelijke conferentie te beleggen? De bijeenkomst lijkt nu niet direct te zullen bijdragen tot een teruglopen van de spanning. Bovendien gaat de conferentie de hier en daar gesignaleerde verwijde ring tussen West-Europa en de Verenigde Staten nadruk kelijk tegen. De ondertoon van de Russi sche opstelling lijkt te zijn dat in de aanval de beste verdedi ging zit Door op het grondge bied van West-Europa een conferentie te houden over de in dat werelddeel op te stellen 572 nieuwe kernwapens, wordt de aandacht afgeleid van de kwestie-Afghanis tan. Het zal in Parijs uitsluitend gaan over Europese vrede en veiligheid en daar valt Afgha nistan niet onder. Bovendien ziet het Kremlin nu kans om het ideaal van „eenheid in ver scheidenheid", zoals dat vier Jaar geleden in Oost-Berlijn werd geformuleerd, in de vroe gere richting terug te bulgen nu het Eurocommunlstische front van 1976 verbroken is en Joegoslavië in de eerste plaats met zijn eigen zaken bezig is. Dat Roemenië op een of ande re manier weer uit de boot valt, is niets nieuws voor de leiders in Moskou. Bovendien is het maar de vraag of het geleidelijk losra ken van Europa van de Ver enigde Staten voor de Sowjet- Unle nu werkelijk wel zo'n aantrekkelijk perspectief is, als vaak wordt voorgesteld. Een welvarend, neutraal en wellicht ook nog socialistisch Europa zal sterke aantrek kingskracht hebben op de lan den in Oost-Europa die nu on der curatele van de Sowjet- Unie staan en dat verhoogt het gevoel van kwetsbaarheid bij de Russen. De verhoudin gen in Europa kunnen maar beter blijven zoals ze zijn. Met dat doel hebben de leiders in het Kremlin ook meegewerkt aan de Conferentie voor Euro pese Veiligheid en Samenwer king in Helsinki, de vervolg conferentie van Belgrado en de tweede vervolgconferentie eind dit Jaar in Madrid. Of de Russen in hun opzet zullen slagen, valt echter te betwijfelen. Dat de aandacht voor Afganis tan zal verslap pen in het perspectief van de komende Olympische Spelen en de discussie over een even tuele boycot ervan, valt nau welijks te verwachten. Verder is het ook twijfelachtig of de van Moskou onafhankelijk opererende communistische partijen in Europa erg onder de indruk zullen zijn van een groot vertoon van eenheid, zelfs niet als de op een na grootste communistische par tij van West-Europa daarbij is. Het moet zelfs niet uitge sloten worden dat de bijeen komst zal lelden tot het weg lopen van de Eurocommunis- tlsch georiënteerde leden van de in Parijs vertegenwoordig de partijen, een ontwikkeling die de laatste tijd in de Franse communistische partij onmis kenbaar aan de gang is. Bovendien doemt een nieuw gevaar voor de Sowjet-Unie aan de horizon op, dat wel eens heel wat groter zou kun nen worden dan het Eurocom munisme: Euro-links. Eind vorige maand vond in het Eu ropese parlement in Straats burg, tegen de achtergrond van de toenemende verwijde ring tussen Franse socialisten en Franse communisten, een ontmoeting plaats tussen de Italiaanse communistenleider Berlinguer, de leider van de Franse socialisten Mitterrand 'en de voorzitter van de West duits sociaal-democraten Wil ly Brandt Het is bepaald niet ondenkbaar dat deze ontmoe ting richting gevend is voor de toekomst van Europa. Socia listische leiders als Willy Brandt en Olof Palme staan bepaald niet afwijzend tegen het communisme zoals dat wordt voorgestaan in de PCI. De onafhankelijkheid van Moskou, de afschaffing van de dictatuur van het proletari aat, de keuze voor een plura listische democratie en het streven naar veiligheid in Eu ropa door evenwicht en daar mee de continuering van het lidmaatschap van de NAVO voor Italië, maken de PCI voor socialisten en sociaal-de mocraten een aantrekkelijke gesprekspartner. Daarbij komt nog dat PCI en PCE (Spanje) zeer Europees geo riënteerd zijn, terwijl de nu tot Moskou teruggekeerde PCF nog nationalistischer dan De Gaulle probeert te zijn. Ideologisering: Het denken van de Italiaanse en Spaanse communisten komt dicht in de buurt bij de sterke ideologisering die de laatste tijd plaats vindt bij socialisten en sociaal-demo craten. Labour heeft de Tribu ne-groep. de SPD zijn Kölner Programm, de kracht van de radicalen in de Franse socia listische partij groeit en niet te vergeten de invloed van Max van den Berg. Komen de socialisten zo langzamerhand wat relativerender tegenover de NAVO te staan en hellen ze over naar de opvatting dat het lidmaatschap van deze orga nisatie alleen zin heeft als dat de ontspanning dient deze opvatting vloeit haast vanzelf over in het bij de Eurocommu nisten levende idee dat Euro pa zich los van de grote mo gendheden een eigen koers moet uitzetten. Uiteindelijk doel van deze ontwikkeling is de ontbinding van de machts blokken. Een ander punt van overeen komst is het besef dat de hui dige kapitalistische samenle ving zich in een crisis bevindt die dringend om diep ingrij pende oplossingen vraagt. So cialisten en Eurocommunis ten zijn het er met elkaar over eens dat deze oplossingen een socialistisch stempel moeten dragen, maar dat ze langs de mocratische weg gerealiseerd moeten worden. In Frankrijk hebben ze voor deze ontwik keling de term „Euro-links" uitgevonden. De opkomst van Euro-links zou wel eens van minder voorbijgaande aard kunnen zijn dan het Eurocom munisme. Het biedt een dui delijk alternatief voor het hui dige markt-Europa, dat het aan politieke kleur ontbreekt Het is bepaald niet ondenk baar dat een deel van de radi calen. links-liberalen en linkse christen-democraten in Euro pa zich tot een dergelijk ge- dachtengoed zullen voelen aangetrokken. Knop- Vooralsnog is Euro-links een bloempje in de knop. Voor waarden voor een verdere groei zijn in groten getale aan wezig, maar het vergt wel eni ge omzichtigheid om die voor waarden ook tot hun recht te doen komen. Want verschillen zijn er bepaald ook tussen Eu rocommunisten en Europese sociaal-democraten. Mocht Euro-links mettertijd tot bloei komen, dan zal Moskou later nog eens spijt kunnen krijgen van de poging de Westeurope- se communistische partijen weer aan zich te verbinden. Eenheid van Europees links is minstens even bedreigend voor de positie van de Sowjet- Unie in Europa als de op komst van het Eurocommu nisme aan het begin van de Jaren zeventig. """in 1975, toen het dertig jaar geleden was dat Franklin h vbelano Roosevelt overleed, werd aan dat feit nauwelijks aandacht geschonken. De dertigste verjaardag van de afloop van de Tweede Wereldoorlog daarentegen werd enkele weken later uitbundig gevierd. Mijns inziens is er alle aanleiding om dit verzuim vandaag, nu het vijfendertig jaar geleden is dat FDR stierf, enigszins goed te maken. Roosevelt immers is de grootste vernieuwer van de mondiale politiek in de twintigste eeuw aan de liberaal-kapitalistische kant. Vier maal is hij verkozen tot president van de Verenigde Staten daarvoor was een speciale regeling in 1940 nodig en hij is in dat land langer aan de macht geweest dan enige president voor of na hem. floor Johan Riemens dat j'oen Franklin Delano Roosevelt iderwjjp 12 april 1945 stierf, ging er een golf van ontroering en droefenis floor de wereld, speciaal in de olledid>ezette gebieden en de koloniën aat valie hun hoop op hem hadden ge- vérestigd. Maar deze golf werd al krnher|nel overspoeld door de vreugde bver de dood van Hitier en het eind van de oorlog in Europa. Truman, die als vice-president vas aangewezen om een tegen licht te vormen tegen de „libera- e" en „radicale" Roosevelt, werd ip lutomatisch zijn opvolger. On- niddellijk ging het roer om, zoals >ok is gebeurd na de dood van de ïresidenten Wilson en Kennedy. U in het eerste jaar van zijn ambtsperiode leeft Roosevelt de erkenning van de Sow- et-Unie ter hand genomen. Eigenhanc^lg chreef hij in oktober 1933 een brief aan (resident Kalinin. Hiermee legde hij de lasis voor het anti-fascistische front, dat o kenmerkend werd voor de Tweede We- eldoorlog. ledert de inmenging van Groot-Brittan- e- 3e iië. Frankrijk en Amerika in de Russische lurgeroorlog van 1917 hadden Rusland en ii dat ^merika seen diplomatieke betrekkingen net elkaar onderhouden. Voorzag Roose- p eige reit ln 1933 a] dat kapitalistisch Amerika ven a%n communistisch Rusland elkaar wel ondfi tens nodig zouden kunnen hebben om de üpmars van het fascisme te stuiten? Italië smeerkas in 1922 fascistisch geworden. Het ex treem autoritaire en militaristische Japan ►as sedert 1905 steeds meer expanslonis- P Kn üsch seworden en had Juist Mantsjoerije j geannexeerd Net als Roosevelt kwam lOOl) Hitler in 1933 aan de macht. En Polen, Roemenië. Bulgarije, Albanië. Portugal, Oostenrijk en Spanje waren in die dagen ook al niet van fascistische smetten vrij. Fouten Roosevelt was ongetwijfeld geen socialist, laat staan een communist waarvoor hij door zijn ergste vijanden wel is uitge maakt. Maar hij zag vele fouten ln het kapitalisme en kolonialisme van zijn da gen. Hij kwam aan de macht omdat hij een antwoord probeerde te geven op de ineenstorting van de kapitalistische orde in binnen- en buitenland, die eigenlijk al in de Eerste Wereldoorlog haar beslag had gekregen. Ongetwijfeld heeft het Ameri kaanse kapitalisme aan hem zijn redding te danken, doordat hij via de „New Deal" nieuw, vertrouwen en koopkracht in het land pompte. Maar voor en na de Tweede Wereldoorlog was ondank zijn loon. FDR werd een vies woord. De gehele wereld heeft het aan hem te danken dat zij nu niet zucht onder de laars van Hitier en trawanten. Naar nu vast staat komplotteerde hij al in 1938 met Churchill, achter de rug van Cham berlain om, tegen Hitler. Ongetwijfeld heeft hij vele malen op gespannen voet gestaan met de democratische rechtsre gels en de grondwet van de Verenigde Staten, maar hij kwam daartoe doordat hij het op nam voor de veronachtzaamde groepen tegen de bestaande orde. Als men hem vergelijkt met vele vooraanstaande tijdgenoten zoals Hitler. Mussolini. Hlro- hito, Tsjang Kai-sjek, Mao, Stalin, Fran co. Peron en Churchill, dan was hij een toonbeeld van democratie en humaniteit. Alleen een figuur als Gandhi wint het wat eenvoud en pacifisme van hem. Men kan stellen dai Roosevelt Amerika bewust de oorlog heeft ingedreven, tegen de nationalistische isolationisten in. Maar hij deed dat zonder twijfel aan de kant van de anti-fascisten om de wereld voor een fascistische overheersing te vrijwaren. Hoe noodzakelijk dat was. was voor hem al voor de gaskamers met zes miljoen dode Joden duidelijk. wu Roosevelts politieke carrière in de Demo cratische Partij was nog maar net op gang gekomen toen daar ln 1921 definitief een eind aan leek te komen; op 40-jarige leef tijd werd hij getroffen door kinderverlam ming. Alleen de onvoorstelbare hulp van zijn vrouw Eleonor en zijn trouwe vriend Louis Howe en zijn ongelooflijke wil en doorzettingsvermogen brachten hem er bovenop. De woorden: „Het is belachelijk dat een volwassen man een kinderziekte niet te boven zou komen" heeft hij waar gemaakt, al moest hij zich sedertdien wel blijvend met behulp van krukken voort bewegen. Zeven Jaar later, ln 1928. veroverde hij het gouverneurschap van de staat New York. Hij wijdde zich aan de verbetering van de positie van de arbeiders, die het meest getroffen werden door de crisis van 1929, en hij bestreed de corruptie. Dit bracht hem nationale bekendheid en mede door het twijfelachtige beleid van de Republi keinse regerlng-Hoover en de onvoorstel bare diepte van de crisis werd hij als het ware naar het presidentschap toegestuwd, ln november 1932. Hoofdlijnen- F. D. Roosevelt omringde zich met een groot aantal wetenschappelijke, politieke, economische, publicistische en culturele figuren. De term brain trust" maakte opgang. Als teamleider was hij ongeëve- Franklin Delano Roosevelt naard, al ging zijn kennis van zaken vaak niet diep. Maar hij zag de hoofdlijnen en hield die koppig vast. Uit alles blijkt duidelijk dat Roosevelt scherp de fouten zag van de sociaal-econo mische en de internationale politieke orde. Zijn gebundelde redevoeringen van 1933, De blik vooruit, spreken daar reeds van. Op grond van zijn ervaringen met de Volkenbond wenste hij echter niet meege zogen te worden in de grote ideologische oorlog die ln 1939 was begonnen en de anti-fascistische krachten te helpen, vóör er een schets van een nieuwe wereldorde was vastgelegd. Zo kwamen op 14 augustus 1941. nadat Hitier de Sowjet-Unie was binnengeval len, president Roosevelt en minister-presi dent Churchill tot hun verklaring over internationale politieke grondbeginselen, die bekend is geworden als het Atlantisch Handvest. De verklaring legde de basis voor de hulp van Amerika aan Groot-Brittannlë en de andere geallieerden en bereidde de deel neming voor van de Verenigde Staten aan de oorlog. (Op 8 december van dat jaar was het zover met de Japanse aanval op Pearl Harbour.) Ze legde tevens de basis voor het handvest van de Verenigde Na ties. Dat handvest werd reeds op 1 Januari 1942, dus middenin de oorlog, onderte kend. In het Atlantisch Handvest werden de fundamentele principes vastgelegd waar naar de naoorlogse wereldordening zich zou richten: het afzien van gebiedsuitbrei ding door de overwinnaars; zelfbeschik kingsrecht van de volken bij de keuze van een regeringsvorm; voor alle landen even redige deelneming aan de wereldhandel en toegang tot de grondstoffen; de vrij heid van de zeeën; het afzien van geweld als oplossing bij internationale geschillen. Deze beginselverklaring over een nieuwe wereldorde na de oorlog heeft een sterke positieve morele uitwerking gehad in het kamp van de geallieerden, maar ook daar buiten, ln de koloniale wereld. Wantrouwen Vooral met Churchill heeft Roosevelt tij dens de oorlog veel contact gehad. Toch was er een enorm verschil ln persoonlijk heid en politieke visie tussen hen. Roose velt wantrouwde terecht het imperialisme van Churchill, hetgeen tot ernstige twis ten. ook strategische, leidde. Churchill wilde de oude toestand herstellen en handhaven, terwijl Roosevelt een nieuwe wereldorde nastreefde omdat de oude reeds tientallen Jaren bankroet was. HIJ stelde daarvoor zijn hoop op de Verenigde Naties, die hij zag als een anti-fascistische organisatie waarbinnen de grote mogend heden en de andere naties moesten probe ren de eenheid van de oorlog te handha ven en geleidelijk meer vertrouwen ln elkaar te krijgen. Roosevelt beloofde voorts alle volken die onder de oorlog hadden geleden belange loze hulp vanuit de ongeschonden pro- duktlecapacltelt van de Verenigde 8taten via een speciaal lichaam van de Verenigde Naties, de UNRRHA. Maar de uitvoering van dit alles zou hij niet meer meemaken. In de maand van de oprichtingsbijeen komst van de Verenigde Naties te San Francisco was hij al gestorven. Van die UNRRHA-hulp is niets terechtge komen. Ervoor ln de plaats kwam de Marshall-hulp, die is gaan functioneren ais instrument in de opkomende Roll Back-politiek, de politiek om de Sowjet- Unie uit Oost-Europa terug te drijven. Ook de belofte van Roosevelt, Churchill en Stalin om elkaar op de hoogte te hou den over nieuwe wapens, is na de dood van Roosevelt niet gehouden. Kortom, als na 1945 de Sowjets en 8talln anders hebben gereageerd dan Roosevelt had voorzien, dan ligt dat er grotendeels aan dat het Amerika van Truman en Groot-Brlttannié anders hebben gehan deld dan Roosevelt wilde. Het is zeer de vraag of het tot een wederzijdse „roll back" politiek en tot een Atlantisch Pact (gevolgd door het Warschau Pact) zou zijn gekomen als FDR zou zijn blijven leven. J. W. E. Riemens Is promotor van het Martin Luther King Centrum/Het Derde Kwadrant ■IHIHHUhI

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 17