sHet Eurocommunisme
s dood, leve Euro-
laat eerbewijs voor FDR
ud
[RDAG 12 APRIL 1980
■BIHTKNLANIX
TROUW/KWARTET
let Eurocommunisme is dood. De begTafenis van het
iurocommunistische verbond tussen de communistische partijen van
talië, Spanje en Frankrijk vindt op 28 en 29 april plaats in Parijs
ijdens de daar te houden conferentie van Europese communistische
lartijen. De communistische partij van de Sowjet Unie is de eregast bij
leze teraardebestelling. Maar er gloort nieuwe hoop: begin dit jaar is
Suro-links geboren.
privé).
loor Herman Amelink
8 dagi
aan H
■wijt,
Iet Eurocommunisme
;idde de afgelopen Ja-
;n al een noodlijdend
gestaan. Toen de linkse
[oalitie in Frankrijk
jan socialisten en com-
ïunlsten bij de verkie
zingen van 1978 een ne-
ierlaag leed, was de
kardigheid er eigenlijk
iïaïïfa af.
coni
Het gemeenschappelijk pro
gramma van beide partijen
'ijzer d^ercj 0p sterk water gezet en
(schoojje reiatie tussen de soclalls-
ien van Francois Mitterrand
tn de communisten van Geor
ge Marchais verslechterde
Weddsnel. De communistische par-
/.d. W#J van Italië is er onder lei
ding van Enrico Berlinguer
Jet in geslaagd het zo lang
igestreefde historische com
promis met de eeuwig rege-
■ende christen-democraten te
fluiten en bij de laatste ver-
dezingen was het succes van
be partij, evenals dat van de
Spaanse communisteh van
{Santiago Carrillo, bepaald
liet om over naar huis te
pchrijven.
)e Russische inval in Afgha-
stan was de definitieve
doodsteek voor het Eurocom
munisme. De Spaanse en Ita-
maanüaanse communisten keurden
de Russische inval af, terwijl
jhun Franse broeders opeens
eelgpraken van terecht verleende
van h^t€un aan het on(jer het impe
rialisme zuchtende volk van
aan dlAfghanistan. George Mar
chais reisde nog in Januari
naar Moskou om zijn trouw
can de leiding van de commu-
tilstlsche partij van de Sow
jet-Unie te bevestigen.
Zoals de conferentie van Eu
ropese communistische par
tijen van Juni 1976 in Oost-
Berlijn het proletarisch inter
nationalisme en de gebonden
heid aan de koers van de Sow-
jet-Unie liet vallen voor de in
ternationale solidariteit en
het recht op een zelfstandig
bepaald beleid van de natio
nale communistische partij
en, zo zal de nieuwe conferen
tie in Parijs de vertrouwde
verbondenheid met de Sow-
Jet-Unie, het moederland van
de communistische beweging,
herstellen.
Thema van de Parijse confe
rentie is vrede en ontspan
ning. Nu de partijen van Ita
lië. Spanje en Joegoslavië
hebben besloten niet aan het
overleg deel te nemen en Roe
menië nog steeds in dublo Is,
is er weinig verbeelding voor
nodig om de conclusies van de
bijeenkomst te voorspellen.
De conferentie zal uitlopen op
een expliciete veroordeling
van de plannen van de NAVO
om in West-Europa nieuwe ra
ketten voor de middellange
afstand op te stellen, zonder
dat daarin ook maar enige
verwijzing zal voorkomen
naar de nieuwe Russische ra
ketten, zoals de SS-20. Verder
betekent de Europese com
munistische conferentie een
impliciete goedkeuring van de
Russische inval in Afgha
nistan.
Aanvallen-
De bijeenkomst eind deze
maand in Parijs wordt georga
niseerd door de Franse en de
Poolse communistische par
tijen op uitdrukkelijke aan
wijzing van het Kremlin. De
voorbereidingen gaan ge
paard met harde aanvallen
van het Russische partijappa
raat op de communistische
partijen in Europa die niet
mee willen doen. Vorige week
herinnerde de Russische com
mentator Oleg Dolowin in het
blad Nieuwe Tijden de Spaan
se communisten aan hun ver
leden: „De Spaanse vrienden
moeten niet vergeten dat tij
dens de nationale revolutio
naire oorlog het republikeinse
Spanje de steun genoot van
de progressieve krachten In
de wereld, waaronder de Sow-
Jet-Unie. Ook toen verhief de
klassevijand zijn stem over de
'Sowjet-lnterventie' in Span-
je's zaken. Daartegenover
plaatsten Groot-Brlttanniê.
Frankrijk en andere westelij"-
ke landen een politiek van
nlet-inmenging, waarvan de
fascisten gebruik maakten
om de Spaanse revolutie in
bloed te smoren". Daar kun
nen de Spaanse broeders het
mee doen. In het licht van de
historie is de parallel tussen
Spanje en Afghanistan im
mers volstrekt duidelijk.
Motieven
Wat beweegt de Sowjet-Unie
om op een moment dat de
betrekkingen tussen Oost en
West in de richting van een
nieuwe koude oorlog tenderen
een dergelijke conferentie te
beleggen? De bijeenkomst
lijkt nu niet direct te zullen
bijdragen tot een teruglopen
van de spanning. Bovendien
gaat de conferentie de hier en
daar gesignaleerde verwijde
ring tussen West-Europa en
de Verenigde Staten nadruk
kelijk tegen.
De ondertoon van de Russi
sche opstelling lijkt te zijn dat
in de aanval de beste verdedi
ging zit Door op het grondge
bied van West-Europa een
conferentie te houden over de
in dat werelddeel op te stellen
572 nieuwe kernwapens,
wordt de aandacht afgeleid
van de kwestie-Afghanis tan.
Het zal in Parijs uitsluitend
gaan over Europese vrede en
veiligheid en daar valt Afgha
nistan niet onder. Bovendien
ziet het Kremlin nu kans om
het ideaal van „eenheid in ver
scheidenheid", zoals dat vier
Jaar geleden in Oost-Berlijn
werd geformuleerd, in de vroe
gere richting terug te bulgen
nu het Eurocommunlstische
front van 1976 verbroken is en
Joegoslavië in de eerste plaats
met zijn eigen zaken bezig is.
Dat Roemenië op een of ande
re manier weer uit de boot
valt, is niets nieuws voor de
leiders in Moskou.
Bovendien is het maar de
vraag of het geleidelijk losra
ken van Europa van de Ver
enigde Staten voor de Sowjet-
Unle nu werkelijk wel zo'n
aantrekkelijk perspectief is,
als vaak wordt voorgesteld.
Een welvarend, neutraal en
wellicht ook nog socialistisch
Europa zal sterke aantrek
kingskracht hebben op de lan
den in Oost-Europa die nu on
der curatele van de Sowjet-
Unie staan en dat verhoogt
het gevoel van kwetsbaarheid
bij de Russen. De verhoudin
gen in Europa kunnen maar
beter blijven zoals ze zijn. Met
dat doel hebben de leiders in
het Kremlin ook meegewerkt
aan de Conferentie voor Euro
pese Veiligheid en Samenwer
king in Helsinki, de vervolg
conferentie van Belgrado en
de tweede vervolgconferentie
eind dit Jaar in Madrid.
Of de Russen in hun opzet
zullen slagen, valt echter te
betwijfelen. Dat de aandacht
voor Afganis tan zal verslap
pen in het perspectief van de
komende Olympische Spelen
en de discussie over een even
tuele boycot ervan, valt nau
welijks te verwachten. Verder
is het ook twijfelachtig of de
van Moskou onafhankelijk
opererende communistische
partijen in Europa erg onder
de indruk zullen zijn van een
groot vertoon van eenheid,
zelfs niet als de op een na
grootste communistische par
tij van West-Europa daarbij
is.
Het moet zelfs niet uitge
sloten worden dat de bijeen
komst zal lelden tot het weg
lopen van de Eurocommunis-
tlsch georiënteerde leden van
de in Parijs vertegenwoordig
de partijen, een ontwikkeling
die de laatste tijd in de Franse
communistische partij onmis
kenbaar aan de gang is.
Bovendien doemt een nieuw
gevaar voor de Sowjet-Unie
aan de horizon op, dat wel
eens heel wat groter zou kun
nen worden dan het Eurocom
munisme: Euro-links. Eind
vorige maand vond in het Eu
ropese parlement in Straats
burg, tegen de achtergrond
van de toenemende verwijde
ring tussen Franse socialisten
en Franse communisten, een
ontmoeting plaats tussen de
Italiaanse communistenleider
Berlinguer, de leider van de
Franse socialisten Mitterrand
'en de voorzitter van de West
duits sociaal-democraten Wil
ly Brandt Het is bepaald niet
ondenkbaar dat deze ontmoe
ting richting gevend is voor de
toekomst van Europa. Socia
listische leiders als Willy
Brandt en Olof Palme staan
bepaald niet afwijzend tegen
het communisme zoals dat
wordt voorgestaan in de PCI.
De onafhankelijkheid van
Moskou, de afschaffing van de
dictatuur van het proletari
aat, de keuze voor een plura
listische democratie en het
streven naar veiligheid in Eu
ropa door evenwicht en daar
mee de continuering van het
lidmaatschap van de NAVO
voor Italië, maken de PCI
voor socialisten en sociaal-de
mocraten een aantrekkelijke
gesprekspartner. Daarbij
komt nog dat PCI en PCE
(Spanje) zeer Europees geo
riënteerd zijn, terwijl de nu
tot Moskou teruggekeerde
PCF nog nationalistischer
dan De Gaulle probeert te
zijn.
Ideologisering:
Het denken van de Italiaanse
en Spaanse communisten
komt dicht in de buurt bij de
sterke ideologisering die de
laatste tijd plaats vindt bij
socialisten en sociaal-demo
craten. Labour heeft de Tribu
ne-groep. de SPD zijn Kölner
Programm, de kracht van de
radicalen in de Franse socia
listische partij groeit en niet
te vergeten de invloed van
Max van den Berg. Komen de
socialisten zo langzamerhand
wat relativerender tegenover
de NAVO te staan en hellen ze
over naar de opvatting dat het
lidmaatschap van deze orga
nisatie alleen zin heeft als dat
de ontspanning dient deze
opvatting vloeit haast vanzelf
over in het bij de Eurocommu
nisten levende idee dat Euro
pa zich los van de grote mo
gendheden een eigen koers
moet uitzetten. Uiteindelijk
doel van deze ontwikkeling is
de ontbinding van de machts
blokken.
Een ander punt van overeen
komst is het besef dat de hui
dige kapitalistische samenle
ving zich in een crisis bevindt
die dringend om diep ingrij
pende oplossingen vraagt. So
cialisten en Eurocommunis
ten zijn het er met elkaar over
eens dat deze oplossingen een
socialistisch stempel moeten
dragen, maar dat ze langs de
mocratische weg gerealiseerd
moeten worden. In Frankrijk
hebben ze voor deze ontwik
keling de term „Euro-links"
uitgevonden. De opkomst van
Euro-links zou wel eens van
minder voorbijgaande aard
kunnen zijn dan het Eurocom
munisme. Het biedt een dui
delijk alternatief voor het hui
dige markt-Europa, dat het
aan politieke kleur ontbreekt
Het is bepaald niet ondenk
baar dat een deel van de radi
calen. links-liberalen en linkse
christen-democraten in Euro
pa zich tot een dergelijk ge-
dachtengoed zullen voelen
aangetrokken.
Knop-
Vooralsnog is Euro-links een
bloempje in de knop. Voor
waarden voor een verdere
groei zijn in groten getale aan
wezig, maar het vergt wel eni
ge omzichtigheid om die voor
waarden ook tot hun recht te
doen komen. Want verschillen
zijn er bepaald ook tussen Eu
rocommunisten en Europese
sociaal-democraten. Mocht
Euro-links mettertijd tot bloei
komen, dan zal Moskou later
nog eens spijt kunnen krijgen
van de poging de Westeurope-
se communistische partijen
weer aan zich te verbinden.
Eenheid van Europees links is
minstens even bedreigend
voor de positie van de Sowjet-
Unie in Europa als de op
komst van het Eurocommu
nisme aan het begin van de
Jaren zeventig.
"""in 1975, toen het dertig jaar geleden was dat Franklin
h vbelano Roosevelt overleed, werd aan dat feit nauwelijks
aandacht geschonken. De dertigste verjaardag van de afloop
van de Tweede Wereldoorlog daarentegen werd enkele weken
later uitbundig gevierd. Mijns inziens is er alle aanleiding
om dit verzuim vandaag, nu het vijfendertig jaar geleden is
dat FDR stierf, enigszins goed te maken. Roosevelt immers is
de grootste vernieuwer van de mondiale politiek in de
twintigste eeuw aan de liberaal-kapitalistische kant.
Vier maal is hij verkozen tot president van de Verenigde
Staten daarvoor was een speciale regeling in 1940 nodig
en hij is in dat land langer aan de macht geweest dan enige
president voor of na hem.
floor Johan Riemens
dat j'oen Franklin Delano Roosevelt
iderwjjp 12 april 1945 stierf, ging er een
golf van ontroering en droefenis
floor de wereld, speciaal in de
olledid>ezette gebieden en de koloniën
aat valie hun hoop op hem hadden ge-
vérestigd. Maar deze golf werd al
krnher|nel overspoeld door de vreugde
bver de dood van Hitier en het
eind van de oorlog in Europa.
Truman, die als vice-president
vas aangewezen om een tegen
licht te vormen tegen de „libera-
e" en „radicale" Roosevelt, werd
ip lutomatisch zijn opvolger. On-
niddellijk ging het roer om, zoals
>ok is gebeurd na de dood van de
ïresidenten Wilson en Kennedy.
U in het eerste jaar van zijn ambtsperiode
leeft Roosevelt de erkenning van de Sow-
et-Unie ter hand genomen. Eigenhanc^lg
chreef hij in oktober 1933 een brief aan
(resident Kalinin. Hiermee legde hij de
lasis voor het anti-fascistische front, dat
o kenmerkend werd voor de Tweede We-
eldoorlog.
ledert de inmenging van Groot-Brittan-
e- 3e iië. Frankrijk en Amerika in de Russische
lurgeroorlog van 1917 hadden Rusland en
ii dat ^merika seen diplomatieke betrekkingen
net elkaar onderhouden. Voorzag Roose-
p eige reit ln 1933 a] dat kapitalistisch Amerika
ven a%n communistisch Rusland elkaar wel
ondfi tens nodig zouden kunnen hebben om de
üpmars van het fascisme te stuiten? Italië
smeerkas in 1922 fascistisch geworden. Het ex
treem autoritaire en militaristische Japan
►as sedert 1905 steeds meer expanslonis-
P Kn üsch seworden en had Juist Mantsjoerije
j geannexeerd Net als Roosevelt kwam
lOOl) Hitler in 1933 aan de macht. En Polen,
Roemenië. Bulgarije, Albanië. Portugal,
Oostenrijk en Spanje waren in die dagen
ook al niet van fascistische smetten vrij.
Fouten
Roosevelt was ongetwijfeld geen socialist,
laat staan een communist waarvoor hij
door zijn ergste vijanden wel is uitge
maakt. Maar hij zag vele fouten ln het
kapitalisme en kolonialisme van zijn da
gen. Hij kwam aan de macht omdat hij
een antwoord probeerde te geven op de
ineenstorting van de kapitalistische orde
in binnen- en buitenland, die eigenlijk al
in de Eerste Wereldoorlog haar beslag had
gekregen. Ongetwijfeld heeft het Ameri
kaanse kapitalisme aan hem zijn redding
te danken, doordat hij via de „New Deal"
nieuw, vertrouwen en koopkracht in het
land pompte. Maar voor en na de Tweede
Wereldoorlog was ondank zijn loon. FDR
werd een vies woord.
De gehele wereld heeft het aan hem te
danken dat zij nu niet zucht onder de
laars van Hitier en trawanten. Naar nu
vast staat komplotteerde hij al in 1938
met Churchill, achter de rug van Cham
berlain om, tegen Hitler. Ongetwijfeld
heeft hij vele malen op gespannen voet
gestaan met de democratische rechtsre
gels en de grondwet van de Verenigde
Staten, maar hij kwam daartoe doordat
hij het op nam voor de veronachtzaamde
groepen tegen de bestaande orde. Als men
hem vergelijkt met vele vooraanstaande
tijdgenoten zoals Hitler. Mussolini. Hlro-
hito, Tsjang Kai-sjek, Mao, Stalin, Fran
co. Peron en Churchill, dan was hij een
toonbeeld van democratie en humaniteit.
Alleen een figuur als Gandhi wint het wat
eenvoud en pacifisme van hem.
Men kan stellen dai Roosevelt Amerika
bewust de oorlog heeft ingedreven, tegen
de nationalistische isolationisten in. Maar
hij deed dat zonder twijfel aan de kant
van de anti-fascisten om de wereld voor
een fascistische overheersing te vrijwaren.
Hoe noodzakelijk dat was. was voor hem
al voor de gaskamers met zes miljoen
dode Joden duidelijk.
wu
Roosevelts politieke carrière in de Demo
cratische Partij was nog maar net op gang
gekomen toen daar ln 1921 definitief een
eind aan leek te komen; op 40-jarige leef
tijd werd hij getroffen door kinderverlam
ming. Alleen de onvoorstelbare hulp van
zijn vrouw Eleonor en zijn trouwe vriend
Louis Howe en zijn ongelooflijke wil en
doorzettingsvermogen brachten hem er
bovenop. De woorden: „Het is belachelijk
dat een volwassen man een kinderziekte
niet te boven zou komen" heeft hij waar
gemaakt, al moest hij zich sedertdien wel
blijvend met behulp van krukken voort
bewegen.
Zeven Jaar later, ln 1928. veroverde hij het
gouverneurschap van de staat New York.
Hij wijdde zich aan de verbetering van de
positie van de arbeiders, die het meest
getroffen werden door de crisis van 1929,
en hij bestreed de corruptie. Dit bracht
hem nationale bekendheid en mede door
het twijfelachtige beleid van de Republi
keinse regerlng-Hoover en de onvoorstel
bare diepte van de crisis werd hij als het
ware naar het presidentschap toegestuwd,
ln november 1932.
Hoofdlijnen-
F. D. Roosevelt omringde zich met een
groot aantal wetenschappelijke, politieke,
economische, publicistische en culturele
figuren. De term brain trust" maakte
opgang. Als teamleider was hij ongeëve-
Franklin Delano Roosevelt
naard, al ging zijn kennis van zaken vaak
niet diep. Maar hij zag de hoofdlijnen en
hield die koppig vast.
Uit alles blijkt duidelijk dat Roosevelt
scherp de fouten zag van de sociaal-econo
mische en de internationale politieke
orde. Zijn gebundelde redevoeringen van
1933, De blik vooruit, spreken daar reeds
van. Op grond van zijn ervaringen met de
Volkenbond wenste hij echter niet meege
zogen te worden in de grote ideologische
oorlog die ln 1939 was begonnen en de
anti-fascistische krachten te helpen, vóör
er een schets van een nieuwe wereldorde
was vastgelegd.
Zo kwamen op 14 augustus 1941. nadat
Hitier de Sowjet-Unie was binnengeval
len, president Roosevelt en minister-presi
dent Churchill tot hun verklaring over
internationale politieke grondbeginselen,
die bekend is geworden als het Atlantisch
Handvest.
De verklaring legde de basis voor de hulp
van Amerika aan Groot-Brittannlë en de
andere geallieerden en bereidde de deel
neming voor van de Verenigde Staten aan
de oorlog. (Op 8 december van dat jaar
was het zover met de Japanse aanval op
Pearl Harbour.) Ze legde tevens de basis
voor het handvest van de Verenigde Na
ties. Dat handvest werd reeds op 1 Januari
1942, dus middenin de oorlog, onderte
kend.
In het Atlantisch Handvest werden de
fundamentele principes vastgelegd waar
naar de naoorlogse wereldordening zich
zou richten: het afzien van gebiedsuitbrei
ding door de overwinnaars; zelfbeschik
kingsrecht van de volken bij de keuze van
een regeringsvorm; voor alle landen even
redige deelneming aan de wereldhandel
en toegang tot de grondstoffen; de vrij
heid van de zeeën; het afzien van geweld
als oplossing bij internationale geschillen.
Deze beginselverklaring over een nieuwe
wereldorde na de oorlog heeft een sterke
positieve morele uitwerking gehad in het
kamp van de geallieerden, maar ook daar
buiten, ln de koloniale wereld.
Wantrouwen
Vooral met Churchill heeft Roosevelt tij
dens de oorlog veel contact gehad. Toch
was er een enorm verschil ln persoonlijk
heid en politieke visie tussen hen. Roose
velt wantrouwde terecht het imperialisme
van Churchill, hetgeen tot ernstige twis
ten. ook strategische, leidde. Churchill
wilde de oude toestand herstellen en
handhaven, terwijl Roosevelt een nieuwe
wereldorde nastreefde omdat de oude
reeds tientallen Jaren bankroet was. HIJ
stelde daarvoor zijn hoop op de Verenigde
Naties, die hij zag als een anti-fascistische
organisatie waarbinnen de grote mogend
heden en de andere naties moesten probe
ren de eenheid van de oorlog te handha
ven en geleidelijk meer vertrouwen ln
elkaar te krijgen.
Roosevelt beloofde voorts alle volken die
onder de oorlog hadden geleden belange
loze hulp vanuit de ongeschonden pro-
duktlecapacltelt van de Verenigde 8taten
via een speciaal lichaam van de Verenigde
Naties, de UNRRHA. Maar de uitvoering
van dit alles zou hij niet meer meemaken.
In de maand van de oprichtingsbijeen
komst van de Verenigde Naties te San
Francisco was hij al gestorven.
Van die UNRRHA-hulp is niets terechtge
komen. Ervoor ln de plaats kwam de
Marshall-hulp, die is gaan functioneren
ais instrument in de opkomende Roll
Back-politiek, de politiek om de Sowjet-
Unie uit Oost-Europa terug te drijven.
Ook de belofte van Roosevelt, Churchill
en Stalin om elkaar op de hoogte te hou
den over nieuwe wapens, is na de dood
van Roosevelt niet gehouden.
Kortom, als na 1945 de Sowjets en 8talln
anders hebben gereageerd dan Roosevelt
had voorzien, dan ligt dat er grotendeels
aan dat het Amerika van Truman en
Groot-Brlttannié anders hebben gehan
deld dan Roosevelt wilde. Het is zeer de
vraag of het tot een wederzijdse „roll
back" politiek en tot een Atlantisch Pact
(gevolgd door het Warschau Pact) zou zijn
gekomen als FDR zou zijn blijven leven.
J. W. E. Riemens Is promotor van het
Martin Luther King Centrum/Het Derde
Kwadrant
■IHIHHUhI