Dominee Van den Heuvel gaat,
meneer Van den Heuvel komt
Abel J. Herzberg, de kat en de duif
Egyptische Kopten 'staken' viering Paasfeest
Trouw
Opvolger Kloos niet
bang voor problemen
-b
VAN DA A
Religieuzen
in actie
tegen jeugd-
prostitutie
Luthers-rooms sttfra£*
bij 450 jaar Lppl
Augsburgse belijd"
v
>ie!$r
MAANDAG 31 MAART 1980
TROUW/KWARTET
door Jan Galen en Aldert Schipper
De Nederlandse Hervormde Kerk heeft met Ingang van zater
dag J.l. een dienstdoende predikant minder. De aftredende
secretaris-generaal van de kerk, dr. A. H. van den Heuvel,
heeft er van afgezien emeritaatsrechten te vragen, iets dat
gebruikelijk is wanneer een dominee de kerkelijke dienst
verlaat om iets anders te gaan doen.
Albert van den Heuvel legt uit dat hl] herhaaldelijk gefluisterd dat hl] te-
deze stap doet. omdat hij helderheid rug wilde naar Oenève. maar dan als
en duidelijkheid wil en om het Idee te eerste man. Van den Heuvel ontkent
vermijden dat de VARA. net als de
Evangelische Omroep, een dominee
aan het hoofd krijgt ..Ik heb zodra ik
de benoeming aannam afstand ge
daan van mijn ambt en ben dus ge
woon meneer Van den Heuvel", deelt
de nieuwe voorzitter van de VARA
mee. De overstap naar de VARA mag
dan een afscheid van „dominees
land" zijn, het betekent geen breuk
met de kerk. „Ik word gewoon belij
dend lid van de hervormde kerk,
maar ik hoop dat ik nog een enkele
kerkelijke functie kan krijgen", zegt
Van den Heuvel Wel is hij van plan
alle functies die hij nu nog heeft neer
te leggen terwille van dezelfde duide
lijkheid.
Of er veel kijk ls op nieuwe kerkelijke
functies lijkt nogal de vraag. De se
cretaris van de Gereformeerde Bond
in de hervormde kerk. ir. Jan van der
Graaf, schreef ln zijn huisorgaan dat
de overstap wordt opgevat als „scha
delijk voor de voortgang van het
evangelie. „Ik zeg niet teveel als ik
opmerk dat talloos velen ln onze kerk
geschokt zijn door het bericht", aldus
Van der Graaf.
Het ls één van de meerdere negatieve
geluiden, die dr. Van den Heuvel de
laatste dagen ontvangen heeft. Maar
hij heeft tenminste één troost: „Ik
heb voor het eerst sinds lange tijd net
zoveel positieve als negatieve brieven
gekregen".
Dat zijn overstap naar de VARA zo
veel opschudding heeft verwekt heeft
hem wel verbaasd ..De doorbraak ls
nog nooit echt gelukt. Het grootste
deel van de Nederlandse christenen is
toch nog altijd verbaasd als mensen
dit nu. „Ik zou misschien in de toe
komst nog wel terug willen naar Ge-
nève. maar dan als tweede man. Maar
ik zou misschien ook later kunnen
teruggaan naar het domineesambt".
Toen Van den Heuvel in 1972 aan het
roer kwam ln de hervormde kerk,
nam hij zich voor deze functie niet
langer dan zeven jaar te willen blij
ven bezetten. „Ik vind dat je op deze
positie zoveel te horen krijgt, dat Je
alleen daardoor al teveel macht
krijgt. En dat vind ik niet goed in een
reformatorische kerk".
Toen hij ln functie trad bij de her
vormde kerk, kon Je haast je televisie
niet aanzetten of Je zag dr. Van den
Heuvel er glimlachend op verschij
nen. met een uitleg van de wereldsi
tuatie. Na enige tijd begon dat voor
sommige mensen vervelend te wor
den en hij ls er dan ook wijselijk na
een tijd mee gestopt. In moderne
media-taal heet dat veelvuldig ver
schijnen van Iemand ln de media
„zich profileren". Het ls een kunst,
die Van den Heuvel niet onmiddellijk
onder knie had. Achteraf legt hij uit
dat hij dit heeft gedaan uit de wens
meer aandacht te wekken voor de
kerk waar hij voor werkte.
„Ik vond dat de hervormde kerk ln de
Nederlandse maatschappij breder op
de kaart moest komen, dan hij toen
stond. Na het kernwapenrapport was
erg veel tijd gaan zitten in binnenker
kelijke activiteiten. Dat moet ook.
want het ls de eerste taak van een
kerk. Zo kwam onder Landsman het
Liedboek tot stand. Dat was prima,
maar het was niet het enige. Ik vind
dat we ons in de maatschappij nu op
consequent zijn doorgebroken. Dat een oecumenische manier hebben te-
geldt ook voor de andere kant. Ook
bij de VARA is de doorbraak nog
nauwelijks aan de orde".
Genève
Dr. Van den Heuvel ls ln 1972 secreta
ris generaal van de hervormde kerk
ruggemeld ln de maatschappij. Ik
ben er trots op dat het meeste oecu
menisch ls geschied, zoals het kraak-
rapport, het vreemdelingenbeleid,
militarisme en het antl-raclsme. Dat
is later ingehaald door de hervormde
synode. Ik hou niet van kerkelijk
triomfalisme. De kerk moet zich niet
geworden, nadat hl] sinds 19S0 ln op de borst kloppen, maar In vergellj-
verschillende functies gewerkt had wng n*®1 landen om ons heen hebben
bij de wereldraad van kerken ln Oe- «U »>ard aan getrokken en dat ls
nève. Hij had. voordat hij naar Neder- zichtbaar geworden.
land terugkeerde, wel de tweede man
ln Genève willen worden, maar hij
werd gepasseerd door de Zwitserse
theoloog Lukas Vlscher. Sindsdien is
Het gevaar ls nu dat bij het vertrek
van Van den Heuvel de „rust" in de
hervormde kerk weerkeert en de zaak
zijn oude gezapige weggetje zal terug
vinden. Temeer daar er ook ln de
andere grote kerken ln ons land een
terugkeer vast te stellen ls naar het
oude vertrouwde. Van den Heuvel
werd tijdens zijn ambtsperiode vaak
omringd door mensen die zich vooral
toelegden op het remmen van de am
bitieuze secretaris-generaal. Hoewel
Van den Heuvel nu opgeruimd mee
deelt dat de synodale politiek van de
laatste jaren zeker niet door één of
twee mensen werd doorgedreven,
maar dat hij steeds zonder mokken
door de kerk werd gevolgd, wil hij wel
kwijt dat het werk van secretaris van
een kerk met vleugels erg slijtend
was en dat deze slijtage een tweede
reden was dat hij na zeven Jaar de
zaak voor gezien hield.
,JZe hadden mij daar neergezet, niet
om de wensen van een vleugel door te
zetten, maar om de hele kerk te be
trekken bij het synodale beleid en bij
de vragen die aan de orde waren. Ik
vind dat dat in de afgelopen zeven
Jaar verbazingwekkend goed is ge
gaan. Dat ik persoonlijk nog wat an
ders wilde, dat was nogal wiedes.
Daardoor sleet ik erg. Ik had voortdu
rend het gevoel dat ik van mijn meest
authentieke bijdrage werd beroofd.
Ik was omgeven door remmers, maar
dan kon ook niet anders. In de eerste
plaats kreeg ik daardoor vrijheid en
ln de tweede plaats viel het remmen
nogal mee. Als je me nu vraagt wat er
is afgeremd, dan weet ik het niet.
Ik heb altijd leren onderscheiden tus
sen belijden, overtuigingen en menin
gen. Belijden mocht ik wat ik wilde,
mijn overtuigingen werden gerespec
teerd en meningen herzie ik graag. Ik
heb ook het idee dat de remmers het
voortouw zullen nemen, als lk wegga.
Ik heb er geen slechte gevoelens over.
De collegialiteit in het moderamen
was altijd verbazend goed. ook met
de mensen met wie ik verschillende
beleidsuitgangspunten had."
Socialisme
Albert van den Heuvel ls in 1932 in
Utrecht geboren. Zijn ouders vorm
den de directie van een kinderhuls en
later van een bejaardenhuis. HIJ stu
deerde in Utrecht theologie en daar
na enkele Jaren in de VS. Hij werd in
1958 secretaris van de Oecumenische
jeugdraad en vertrok twee jaar daar
na naar de wereldraad. Hij was niet
„van huls uit" socialist, maar kwam
in zijn studententijd vla prof. Krae-
mer, dr. Hans Hoekendijk en prof.
Banning in aanraking met het
chrlsten-sociallsme.
Een erg linkse man ls Van den Heuvel
nooit geworden. Hij is Marx gaan
lezen, nadat hij in Genève ln aanra
king was gekomen met de Tsjechi
sche theoloog Josef Hromadka, die
de linkse theologen in het Westen
verweet dat ze niet met Marx bezig
waren. Van den Heuvel vindt Marx
eigenlijk een rechtse socialist, „een
conservatieve man", noemt hij Marx,
„een Ideologische fljnslljper met wie
lk met veel moeite een beetje affini
teit kon krijgen. Ik zou me verbazen
als de mensen in mijn denken marxis
tische trekken zouden herkennen".
In de huidige socialistische beweging
in ons land voelt Van den Heuvel zich
het meeste thuis bij het denken zoals
dat plaats heeft in de PvdA-Tweede-
Kamerfractie. ,Jk vind de scherpslij
pers en ideologen interessant, maar
ik voel me er niet bij thuis. Ik heb
lang genoeg in besturen gezeten om
een man van kleine stappen te wor
den. Ik hou niet van kleine strijdgroe
pen die bezig zijn met een puristisch
ideaal. Ik hoor tot degenen die zeg
gen: er moet wat gebeuren ln de
maatschappij. Daar heb ik grote
groepen mensen voor nodig en daar
hoort goed gecontroleerde macht bij.
Daarom heb ik me nooit aangesloten
bij kleine groepjes, hoe interessant en
nuttig die ook zijn".
Wie Van den Heuvel in het openbaar
aan de gang ziet, raakt onder de in
druk van zijn debattechniek, die ge
tuigt van spitsvondigheid in het win
nen van mensen voor zijn ideeën. „Ik
heb altijd geprobeerd", zegt Albert
van den Heuvel nu, „voor mensen
andere informatie aan te dragen en
dat is me in de kerk goed afgenomen.
Ik wil graag mensen winnen, maar lk
moet oppassen dat ik te snel en te
goedkoop antwoord geef. Ik vind een
beetje argwaan voor mensen zoals ik
erg goed. Aan die argwaan heeft het
me in de hervormde kerk niet ont
broken."
In de tijd dat hij als secretaris-gene
raal de hervormde kerk diende, heeft
Van den Heuvel stapels brieven ont
vangen, die kritiek gaven op zijn be
leid. HIJ heeft echter zelf ook stapels
brieven geschreven, waarin hij politi
ci kritiseerde. Hij hield daarbij vooral
Zuid-Afrika en de landen van Oost-
Europa scherp op de korrel. „De zaak
van de mensenrechten is ondeel
baar," zegt hij nu, „maar de Indruk
moet niet ontstaan dat ik linkse en
rechtse dictaturen over één kam
scheer. Linkse dictaturen worden im
mers gedreven door hoopvollere theo
rieën, hoe verdorven ook, dan
rechtse.
Linkse dictaturen kan Je minder hard
aanpakken dan rechtse. Die rechtse
beroepen zich vaak op het christen
dom. Dat zijn de hulsgenoten des
geloofs. Die mogen een hardere aan
pak verwachten." Van den Heuvel ls
van plan zich voor de mensenrechten
te blijven inzetten „tot na mijn pen
sioen". Maar hij weet nog niet hoe hij
dat zal doen, als voorzitter van de
VARA.
Onder ezels en zwijnen
ILB1
riege
Gisteren was het Palmpasen. )eDe
koning op een ezel. Vandaag gr
verder met het verhaal van dei, T
zoon. De zoon van een geweldi bö
vader onder de zwijnen. Zo ga
verhaal verder. En hij trok W®®n*
eropuitJa, een mens moetfr®i
met de honger in zijn lijf. Hij v"r
zich ergens in te wringen als
zwijnenhoeder. Op het land, w
de „cultuur", die hem vermoor>m
heeft. Hier zal het beter gaan. t
deerlijke vergissing. Het on-he J";
hem en blijft bij hem. Hij mag F
van wat de zwijnen vreten niet Ir
Scheel van de honger kijkt hij n
naarmaar niemand gaf 't jfr"!
(Lukas 15.15,16) Het „gebrek lï^l*a
u"Zi
is d r?
it de
Van een onzer redacteuren
CAIRO De synode van de niKe lncl°enten, aie vooral ae kerken ontVoering van meisjes die
orthodoxe Kontlsrhe kerk in laatst« "J" hebben plaatsge- gedwongen werden tot de Islam over
orthodoxe Koptlsche kerk ln vonden tusscn christenen en te gaan en mishandeling van studen-
Egypte heeft besloten dit jaar fanatjeke conservatieve ten aan universiteiten. Op 6 januari,
het Paasfeest niet te vieren.
Zij heeft tot deze staking be-
moslims.
tijdens de viering van het koptisch
kerstfeest, werden twee kerken in
Aiexandrië ln brand gestoken.
waarin opganomen: Oe Rotter
dammer, met Dordta Dagblad,
Nieuwe Haagae Courant met
Nieuwe Leldae Courant
Uitgave: Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur Jenze Tamminga
Directeur ing. O Postma
HOOFDKANTOOR
Postbus 859
1000 AW Amsterdam
Wibautstraai 131 Amsterdam
lel 020-913456
teiox 13006
Postgiro 66 00 00
Bank Had Oadiatt
Rekenmgnr 23 00 12574
Gemeentegiro Amsterdam
XI1000
REGIO ROTTERDAM/DORDRECHT
Postbus !48
3000 AX Rotterdam
tel 010-115588 (abonnement®
en bezorging l
tel 010-115588 (redactie)
iel 115700 (M IgËÊÊÊ
i)
REGIO DEN HAAG/LEIDEN
2501 CC Den Haag
tel 070-469445
(abonnementen en bezorging)
Iel 070-469445 (redactie)
lel 070-468864 (uitsluitend voor
advertenties)
Parkstraat 22 Den Haag
REGIO NOORD/OOST-NEOERLANO
(abonnementen en bezorging
Postbus 3
8000 AA Zwolle
tel 05200-17030
Melkmarkt se Zwo«e
Abonnementsprijzen:
Per maand I 16,96
Per kwartaal 50.95
Per hall jaar f 101.90
Per jaar 201.60
OacMen (zw adressen boven)
Opgave tam4«bercNen 9-19 30
van maanüag l/m vnrfag Op
zondeg van 18-20 uur tatof 020-
913456
Opgave rrvm- advertenties let
020-936868 ol schnfletfk aan
Mm-Adv aklebng postbus 433
1000 AK A MS TE ROAM
Paus Chenouda m en de vijftig bis
schoppen van de kerk zullen met Pa- i
sen niet ln hun residenties zijn, maar UnlUStgGVOGlGIlS
ln de woestijnkloosters. Dit betekent
dat dit jaar geen pauselijke nachtmis
wordt gevierd, waarin een vertegen
woordiger van president Sadat de
presidentiële groeten overbrengt aan
de zeven miljoen Egyptische Kopten.
In de synode van de kerk lag een lijst
TILBURG De werkgroep „Vraag
en Aanbod" wil zo spoedig mogelijk
komen tot kleine woongelegenheden
voor jonge mensen, die ln de vernie
ling dreigen te geraken als gevolg van
jeugdprostitutle.
De werkgroep be
staat uit religieuzen. Geconstateerd
wordt, dat het aantal kinderen van 12
tot 18 jaar, dat ln de prostitutie te
recht komt. groeit. De werkgroep
heeft een oproep gericht aan alle
mannelijke en vrouwelijke religieu
zen in Nederland om te helpen bij het
project.
Volgens zuster Josephina Wolf, coör
dinatrice van het project, is het de
bedoeling te komen tot een soort van
huiskamerprojecten voor zes tot acht
personen. De werkgroep zoekt daar
om naar „enkele vriendelijke mensen
bij wie de meisjes en Jongens zich
welkom voelen en bij wie ze te eten
kunnen krijgen, een bed vinden zo
lang dat nodig is. tegen wie zij kun
nen praten als zij daaraan behoefte
Vermoedelijk zitten achter deze wan
daden organisaties zoals de Moslim
Jihad (heilige oorlog) en de Moslim
Broeders. De laatste Jaren, onder pre
sident Sadat, is het aantal incidenten
veel groter geweest dan onder presi
dent Nasser. In Egypte ls de commu
nistische partij verboden. Gevoelens
van onlust onder de conservatieve
moslims uiten zich dan vaak in acties
tegen de christelijke minderheid.
Waarnemers menen dat de „staking"
van het Paasfeest, het grootste feest
in de orthodoxe wereld, opgevat moet
worden als een ernstig dreigement
aan de regering-Sadat, iets tegen de
molestaties van christenen te doen.
Drastische protesten, zoals dit, zijn
wel eerder voorgekomen. In de jaren
zestig, nadat president Nasser som
mige kerkelijke goederen had ge
naast, besloot de vorige patriarch uit
protest de woestijn ln te gaan, waar
hij zich in een klooster vestigde. On
danks herhaalde verzoeken van Nas
ser is hij twee jaar gebleven, waarna
er een verzoening intrad, doordat de
president toestemde in het leggen
van de eerste steen van de grote Mar-
cus-Kathedraal in Cairo.
Van onze verslaggevers
Dr A. H. van den Heuvel blijft als
nieuwe VARA-voorzitter lid van
de NCRV. Toen hij indertijd zijn
werk bij de Wereldraad van Ker
ken in Genève opgaf en secretaris
generaal van de Hervormde Kerk
werd, was Van den Heuvel lid ge
worden van de NCRV omdat die
omroep de oecumenische gedachte
uitdroeg. Hij zou het wat opportu
nistisch vinden om nu plotseling
dat lidmaatschap op te zeggen.
Wel is Van den Heuvel intussen
tevens VARA-lid geworden. Tij
dens de procedure bij zijn benoe
ming wilde hij zichzelf niet opge
ven omdat het dan leek alsof hij
dat om het nieuwe baantje van
voorzitter zou doen. Daarom liet
Van den Heuvel zich opgeven door
ex-minister Jos van Kemenade die
zich intensief bezig hield met de
opvolging van de vorige VARA-
voorzitter André Kloos.
Van den Heuvel heeft vertrouwen
in de toekomst van de VARA en is
niet bang dat hij de problemen die
al geruime tijd bij deze omroep
spelen niet het hoofd zou kunnen
bieden. „Ik weet wat er aan de
hand is en ik moet zeggen dat ik er
niet van omval. Het is logisch dat
er conflicten ontstaan bij een be
drijf waar vierhonderd mensen op
creatieve wijze met elkaar moeten
samenwerken. De mensen houden
hier blijkbaar van een robbertje
vechten, maar ik geloof niet dat de
programma's er onder lijden en dat
is het voornaamste. Ik hoop de con
flicten in de toekomst wel meer
binnenshuis te knnnen honden".
Van den Henvel is niet van plan om
bij zijn nieuwe werkgever direct al
hervormingen door te voeren.
Voorlopig wil hij het bedrijf eerst
verkennen, alvorens hij conclusies
trekt. „De belangrijkste taak die je
als voorzitter hebt is het scheppen
van een goed arbeidsklimaat en de
wensen van de Verenigingsraad
doorspelen aan de directeuren van
het bedrijf. Wel vind ik dat de
VARA meer aandacht zou kunnen
besteden aan de progressieve stro
mingen binnen de kerk. Die komen
mijns inziens te weinig aan bod".
Van den Heuvel zegt niet te gelo
ven dat hij wel eens kan stniten op
een vijandige houding bij de
VARA ten opzichte van alles dat
met religie te maken heeft. „Ik heb
het over een journalistieke benade
ring en niet over geloofsovertui
ging. Bij de VARA ben ik gewoon
een meneer en geen dominee die de
zaak naar zijn hand wil zetten".
Van den Heuvel maakt er geen ge
heim van dat hij bewondering
heeft voor zijn voorganger bij de
VARA André Kloos. „Kloos is een
bijzonder bekwaam bestuurder.
Onder zijn leiding is het de omroep
financieel zeer goed gegaan. In zijn
tijd heeft de VARA er heel wat
leden bij gekregen. Daarbij heeft
Kloos een zeer grote inbreng gehad
in het NOS-bestuur waar hij na
mens de VARA deel van uitmaak
te." Over zijn eigen rol binnen het
NOS-bestuur wil Van den Heuvel
nog geen uitlatingen doen, omdat
hij nog te weinig ervaring met de
materie heeft.
Wel wil hij kwijt dat „de VARA
groot moet blijven, omdat dat ge
zien de verhoudingen binnen de
samenleving noodzakelijk is. De
VARA speelt een belangrijke rol in
de progressieve wereld, zowel in
politiek als cultureel opzicht". Van
den Henvel vindt verder dat VA-
RA-programma's zich moeten on
derscheiden door een hoge kwali
teit. „Het lijkt me niet goed dat we
doorlopend laten blijken dat we
socialistisch zijn, maar de produk-
ten mogen natuurlijk nooit strijdig
zijn met onze beginselen."
Van den Heuvel is er blij mee dat
hij door de Verenigingsraad is ge
kozen met overgrote meerderheid
(121 stemmen voor, zes tegen en
vijf onthoudingen). Ook de onder
nemingsraad van de VARA toont
zich ingenomen met de nienwe
voorzitter. „Als er vanuit die hoek
scherpe kritiek was gekomen, had
ik deze functie absoluut niet aan
vaard".
blijkt nu duidelijk nog maar
begin geweest te zijn. Hier
debficle compleet. Z'n waarde
gedaald tot beneden het pell v rfP
zwijnen. Z'n menselijke waard
is tot onder nul gedaald. Er is nj
werkelijk niets meer van hem <fmtm
Een navrant beeld van de mem
ver weg wilde. Die koos voor e
leven zonder heil. Dat heil had li
niet nodig. Hier blijkt dat datzf
heil volstrekt onmisbaar te zijn
mens te blijven. De bijbel heeftj
eigen manier van vertellen. Jes
een ezel dat komt hier dichtbij]
wat heeft dat voor waardigheid
Daar hebben de heidenen ln Rd
dan ook plezier om gehad. Dathrgi
een mens toch niet serieus nemr
Dat slaat nergens op! En toch sr1"™
dat nu Juist precies hierop. De ister
aan het eind van zijn Latijn. Dtgycc
ingesponnen in het onheil van
mislukking en ramp. Daarom kfelgen
Hij niet op een paard de godsstintal
binnen. En niet omstuwd door (hapi
plaatselijke fanfare of door fckani
militairen. Maar omringd door aaroi
wonderlijk bevlogen mensen d%n de
takken van de bomen rukten oifc vor
te eren en die hun schamele klei
de grond spreidden omdat ze vtfc we
dat Hij hun koning was. De konlende
voor de heil-lozen. Heel dicht b(»n b<
onder ezels en zwijnen. Ik blijf Uilige
houden op de hoop. oij
>n be
ROME/GENÊVE (KNA) Ol
titel „Allen onder de ene CL
heeft de gemengde roomskatl
evangelische-lutherse commia
verklaring uitgegeven inz^
Augsburgse Belijdenis van
de verklaring wordt het belanrt
streept van de oecumenische J
die geen vrijblijvende zaak mi
zijn.
De theologische toenaderingl de
de kerken is ten dele terug tejter
tot de Belijdenis die 450 jaar fei.-
op de Rijksdag in Augsburtr®
voorgelezen. Win
De bedoeling vl ,5
document was aan te tonen rc
aanhangers van de Lutherse ré
tie geen eigen kerk wilden st# coi
maar dat zij het geloof van did wi
mene christelijke kerk beled gro
voortzetting van de oude, katfcien
kerk. ne v
De gezamenlijke verklaring li
zuiniger uitgevallen dan ve
hoopt hadden. Er was zelfs d
steld dat de rk kerk onomwon<Lde
verklaren dat de Augsburgse 1 Jakl
nis geheel ln overeenstemmlfo
met haar leer.
door A. A. Spijkerboer
Een jongen, vroom en vertrouwend op God,
ging op een stralende zomerdag de tuin in. Op
de schutting zag hij een prachtige duif zitten.
Maar achter die duif sloop een kat, die de duif
wilde bespringen. Wat moest de jongen doen?
Zijn eerste neiging was om in zijn handen te
klappen om de vogel te redden. Maar toen
aarzelde hij en een stem in hem zei: „Waarom
kies je partij voor de duif tegen de kat? Waar
om wil Je de kat haar prooi ontnemen? Als God
wil dat een kat duiven verslindt, laat Gods wil
dan geschieden!" Nauwelijks zweeg deze stem,
of een andere sprak: „Maar heeft God je niet
juist hierheen gezonden om de duif te redden?
Klap dus in je handen en red de vogel!" De
jongen wist niet wat hij doen moest en toen
stond de eerste stem weer op en zei: „Als God
je echt hierheen gezonden heeft om de duif te
redden, waarom is er dan twijfel in je hart? Is
niet ook die twijfel van God? Je mag niet
kiezen tussen de kat en de vogel en Je mag
zeker de kat niet achter stellen bij de vogel!"
Dit verhaal vertelt Abel J. Herzberg en dan
stelt hij de vraag: „Hoe ter wereld kan een
mens zich ooit ln harmonie met de wereld
bevinden?" Dat lijkt me karakteristiek voor
zijn hele werk, want verander de Jongen, de kat
en de vogel in mensen of volkeren, en Je hebt
de wereld waarin Herzberg leeft en waarin hij
met zijn hele ziel naar gerechtigheid zoekt.
Herzberg heeft veel geschreven. Nu zijn niet
minder dan zesentachtig van zijn opstellen,
toespraken en kritieken uit de periode tussen
1940 en 1979 verschenen in een bundel die zijn
titel ontleent aan een van de eerste opstellen,
„De man ln de spiegel".
als het aantal der gemaakte scherven." Maar
Herzberg ziet zijn Jood zijn niet als een lot,
maar als een opdracht: hij gelooft Jood te
móeten zijn. „Als wij de laatste resten willen
redden van waardigheid en eer, dan zullen wij
moeten aanvaarden dat velen van ons in tijden
van uiterlijk geluk gemeend hebben te kunnen
verwerpen: ons zelf."
Misplaatst
Op die manier hoopt de werkgroep,
dat er bij de Jongens en meisjes een
bereidheid groeit zich te laten helpen.
Die opvanghuiskamers moeten vol
gens de werkgroep „een zo laag moge-
UJta drempel" h»bt*n ieH: hl) heeft het niet gekozen om Jood te lijn,
van de kinderen ln klndertehuBen d, k„k, ,vh,,„
Wie ls die man ln de spiegel? Dat ls Herzberg
hebben gezeten en daarom angst heb
ben voor grote gebouwen, waar veel
gewichtige mensen ror Hopen.
en zoals wie ln de spiegel kijkt zichzelf niet
ontloopt, zo kan Herzberg zijn Jood zijn niet
ontlopen. De man in de spiegel „slaat zijn blik
niet voor de onze neer. HIJ wijkt niet. Als wij de
tong tegen hem uitsteken, is zijn reactie even
De werkgroep roept niet alleen religi- snel als onze aanval, en als wij ln woede de
euzen maar ook anderen op om woon- spiegel ln stukken smijten, hoont hij ons door
ruimte beschikbaar te stellen en fi- zich te vermenigvuldigen in evenvele kopieën
nancleel of anderszins te helpen.
Met alle waardering voor het werk van Presser
vindt hij „Ondergang" als titel voor diens boek
over de vervolging en verdelging van de Neder
landse Joden in de Tweede Wereldoorlog mis
plaatst: Hitier heeft wel veel bloed vergoten,
maar verder heeft hij het niet gebracht. „Het is
om eeuwige dingen gegaan, die men in Ausc
hwitz heeft willen vergassen, en niet enkel om
sterfelijke mensen. Niet voor het eerst en niet
voor het eerst vergeefs. En om die dingen gaat
het opnieuw. Zij zijn niet ondergegaan. Zij
herleven."
Daarom is Herzberg Zionist. Hij staat niet
achter Israël, want achter Israël kun je, zoals
ook al weer ruimschoots gebleken is, ook vam
daan kruipen. Nee, hij ls Israël en het Zionisme
betekent voor hem nieuw leven voor het Jood
se volk. Als er iemand in staat ls het Zionisme
te verdedigen, dan is hij het: „Het joodse volk
heeft na twintig eeuwen vervolging, smaad,
zwerftocht van land tot land, vijandschap,
achterdocht en al wat het meer heeft meege
maakt, na Auschwitz en Bergen-Belsen een
plek nodig om wat rust te vinden. En het gaat
ik herhaal om een speldeprik op aarde
waarin niet eens goud of kostbaar materiaal en
zelfs geen olie te vinden is. Alleen barre grond,
die door de Arabieren verwaarloosd is en in het
zweet des aanschljns moet worden bewerkt."
Herzberg heeft zijn boek dan ook opgedragen
aan zijn kleinzoon Jehoshuah Ehrlich die in
1978 op twintigjarige leeftijd als officier van
het Israëlische leger gesneuveld is.
Maar Herzberg zou Herzberg niet zijn als hij na
de Israëlische overwinning van 1967 niet aan
de rabbijnen zou vragen waarom zij in speciaal
daartoe belegde diensten Ood gaan danken
voor de overwinnning op de Arabieren. Als
God de Enige is en dus geen nationale God kan
zijn, „hoe kan dan de eer van de overwinning
str
Ij ge:
tpra
TS
Bus
erl
Zeker, de Thora is vol geboden en het gL
ook een plicht. Die plicht kan soms moe l6"|]
zwaar te dragen zijn, maar zonder haar £rc
leven onvolmaakt zijn. „En daar dit li ®[a
dienst staat van God. is die plicht van z
hoog gehalte, dat het volbrengen daar 'd
een voorrecht wordt." JT
Herzberg heeft over veel dingen diei1 r
dacht. Over het tekort schieten van d#un
spraak: de officier van justitie, de recht^_
advocaat moeten hun werk wel doen.
zijn „heel andere mensen nodig om da «.j
zend begrip tot leven te brengen". MJ
misdadiger echt helpen kan. Over hé.
semitsme: worden de Joden niet gehaüa
wille van de Tien Geboden" en „oraJ«.
Christus hebben voortgebracht"? OverQt
tionaal-socialisme: het is wel verslagen
het kan weer opkomen wanneer we h
krijgen „naar het verloren paradijs de
me instinctmatigheid". Over het terr
„Wij leven in een wereld en in een maa t
pij die veel te wensen overlaten, maa d
zoveel dat daardoor de moord, de rij
brandstichting, de gijzeling of dergelijl
viteiten gerechtbaardigd worden."
Abel J. Herzberg
van de ene mensengroep op de andere aan God
worden toegeschreven?" Welk verschil is er
dan nog tussen de Joodse eredienst en die van
de heidenen?
Uitleggen
Herzberg kan ook wonderwel uitleggen wat het
Jodendom betekent. Van de vele opstellen die
hij daarover geschreven heeft stip ik alleen iets
aan uit het opstel over de Thora, de vijf boeken
van Mozes. Thora betekent niet „wat" zoals
ouderwetse Christenen zeggen, en eigenlijk
ook niet „leer" of „onderwijzing" zoals nieu
werwets Christenen zeggen, want de Thora
biedt je geborgenheid, zoals een moeder haar
kind. De Thora biedt je een geestelijke tehuis,
en de vijandige wereld is daar buitengesloten.
Huub Oosterhuis
Huub oosterhuis, die zich heel beschei
de laatste bladzijde van het boek
heeft, heeft deze bundel in overleg mt
berg samengesteld. Hij vertelt dat er
meer van dit soort teksten van Herzbi
Herzbergs proza is zo bewogen, zo eei
en zo nauwkeurig, dat het tot het beste
dat er in onze taal geschreven is. Wat ni
is: Herzberg is een van de weinigen die
een breed publiek duidelijk kunnen
wat het inhoudt om naar gerechtii
zoeken en daarom is zijn werk zo heilzi
onze cultuur en onze democratie.
Mogen we hopen dat er binnen afziend
een tweede bundel verschijnt, waarin r
sten die in deze bundel geen plaats I
krijgen, bijeengebracht zijn? Herzberg, J
huis en de uitgeefster zouden ons daan
grote dienst bewijzen.
Abel J. Herzberg, De Man in de spiej
Querido's Uitgeverij, Amsterdam;
gulden.
bi.
oil
S"
