Het onbehagen van D. van der Stoep
Het optimisme van Comenius
m1
Socioloog licht zendingswerk door
VANDAi
Trouw
ïïu
De
nieuwe kinderbijbel van Voorhoeve
Nieuw bijbels
vertelboek
JNV VOORHOEVE - DEN HAAG
VOORBIJGANG'
tut
™ddém
PART-TIME OPLEIDING k
THEOLOGIE
DAGOPLEIDING TOT
LERAAR GODSDIENST
ZATERDAG 22 MAART 1980
TROUW/KWARTET
door A. J. Klei
Achteraf beschouwd had lk dat
natuurlijk niet moeten zeggen
maar 't was er uit voordat lk er erg
In had 's Morgens vroeg belde een
lezer mij op en hij nam er de tijd
voor Ik ook. lk zat alleen ln ons
redactielokaal en de post was nog
niet gebracht. Al pralend kwamen
we bij de kindercommunie terecht
en mijn gesprekspartner gaf als
zijn mening, dat daar ook gevaar
ln school. ..Zeg dat wel!" ant
woordde lk op onbekommerde
toon. ..laatst struikelde lk bijna
over een peuter die z"n stukje
brood had laten vallen." Grote
stilte aan de andere kant van de
Ujnen daarna werd de verbin
ding zonder meer verbroken.
Nog eens: lk had niet op een derge
lijke manier moeten reageren. Ik
had de ander, dat was duidelijk,
geschokt en kwaad gemaakt Nu
ls het, eerlijk gezegd, niet zo dat lk
dat afgebroken telefoongesprek
dagelijks met me meesjouw, maar
de lectuur van „Leesdienst", het
kerkblad van de Baamse gerefor
meerden. bracht me dit voorval
weer ln herinnering.
De heer D Inge man van der 8 toep
(oudere lezers zullen zijn boeken
..Zijn dat uw kinderen?" en .La
te rv eer wil het rechte weten" ken
nen en mensen die reeds tientallen
Jaren op onze krant geabonneerd
zijn. hebben zijn fraaie rubriek
..August en Allda" meegemaakt).
de heer Van der Stoep dan
vertelt ln ..Leesdienst" dat hij
voor 't eerst ln zijn, naar me voor
komt. kerkse leven een dienst met
gezinscommunie (zo noemen ze
dat blijkbaar ln Baarn) heeft bij
gewoond.
Van der Stoep noemt ln zijn arti
kel een verhaal van de Friese
schrijver G. Mulder, waarin deze
schetst hoe een heel dorp toeleeft
naar de driemaandelijkse avond
maalsviering: „De dominee en de
ouderlingen vergewissen zich er
zorgvuldig van dat er vrede ls ln
Jeruzalem, dat er geen bezwaren
zijn voor de toegang tot de tafel
door onderlinge twist of vete. dat
de ongeregelden worden ver
maand. de schuchteren bemoe
digd."
Dat was met elkaar niet gering,
het betekende zoiets als „inkeer
tot zichzelf, de zuivering van de
verhouding tot de naaste, de ver-,
sterking van de onderlinge liefdes
band. het aanbrengen van maat
schappelijke correcties, de toepas
sing van de tucht." Aldus Van der
Stoep, die nuchter genoeg ls om
niet ln helmwee-naar-vroeger om
te komen. HIJ weet ook drommels
goed dat er aan de kerkelijke
praktijk van weleer kwalijke kan
ten zaten.
Hij ls dan ook niet tegen gezins
communie. tegen kinderen aan
het avondmaal, maar niettemin,
zo bekent hij, moest hij een gevoel
van onbehagen onderdrukken. „Ik
denk." gaat hij verder, „dat toch
het verleden met zijn gestreng
heid en afstandelijkheid op dit
punt. met zijn „doe de schoenen
van uw voeten' mij parten
speelde."
Hierin kan lk de door mij zeer
gewaardeerde scribent niet vol
gen. De moet juist bij de gedachte
aan de avondmaalsvieringen van
vroeger een (licht) gevoel van on
behagen onderdrukken. Er ging
voor mijn besef Iets dreigends uit
van zo'n viering, eens ln de zoveel
maanden, terwijl er toch niets
meer aan de hand was dan dat
Jezus gezegd had: als Je nog eens
bij elkaar zit, denk dan aan mij.
Dit zal wel een sacramentsopvat
ting van niks zijn. maar hoe dan
ook. toen lk later zelf aan t avond
maal deelnam, heb ik wel eens
geprobeerd de Ijzige sfeer aan ta
fel te doorbreken. Ik knikte een
oudere dame tegenover me. die lk
goed kende, vriendelijk toe en
groette haar op zachte toon (dat
wel) bij name. Ze keek me aan of
lk haar een oneerbaar voorstel
deed.
Ik vind het plezierig dat ln mijn
wijkkerk sinds Jaar en dag elke
zondag een viering ls. waaraan
klein en groot meedoen. De stem
ming ls vrolijk en onbevangen, er
wordt muziek gemaakt, kinderen
staan klaar met de mandjes brood
of draven rondik heb er al
eerder over verteld, en dit alle
maal lijkt heel wat meer op een
viering dan de avondmaalsviering
van voorheen.
Want hoe ging dat? Als Je met,
vakantie ln een vreemde plaats
naar de kerk ging en Je zag bij 't
binnenkomen voorin een witge
dekte tafel staan, zei Je: o bah, 't ls
avondmaalen Je probeerde
gauw of Je een andere kerk kon
halen, waar „gewoon" dienst was.
Kortom, lk houd er een ander on
behagen op na dan de heer Van
der Stoep en lk zou hem er ln alle
bescheidenheid op willen wijzen,
dat we ln de bijbel veelvuldlger
worden opgewekt tot vrolijkheid
dan tot gestrengheid en afstande
lijkheid. Maar lk beloof dat lk er
geen grapjes meer over zal verko
pen aan opbellende lezers, die
deze zaak anders bekijken.
Ol
t ree
HEC
ng i
nog een proloog
door dr. Wim Rood
Zelden moet een manuscript
drie eeuwen wachten om ge
drukt te worden. Dit is wel het
geval met het grootste werk
van Jan Amos Comenius. Bij
diens dood in 1670 te Amster
dam liet hij het in handschrift
achter.
Ik bedoel zijn „De re rum hum an arum
emendatlone Consultatlo Cathollca
ln de wandel „Consultatlo Cathollca"
geheten. Dit manuscript ging voor
lange tijd verloren. Pas ln 1934 werd
het te Halle an der Saaie (nu DDR)
teruggevonden. In 1966 werd het ln
Praag gedrukt: twee banden met res
pectievelijk 777 en 717 bladzijden fo
lio-formaat. Alleen al dit werk zou
voldoende zijn om te getuigen van
Comenius' universele belangstelling
en werklust HIJ schreef echter nog
veel andere werken: 189 titels staan
op zijn naam.
Deze bisschop van de Broeder-Uni-
telt. Mora vier van geboorte, was ln de
UJd van de contra-reformatie uit zijn
land gevlucht Na veel omzwervingen
kwam hij ln 1656 naar Amsterdam.
Door professor Jan van der Linde
wordt Comenius' grootste werk nu ln
Nederland geïntroduceerd. Hij doet
dit niet, omdat er een Nederlandse
vertaling gereed gekomen zou zijn.
Van der linde ls tot zijn boek „De
wereld heeft toekomst" gekomen,
omdat hij constateert, dat pedago
gen. filosofen en historici ln Oost- en
West-Europa al te zeer vergeten, dat
Comenius vódr alles een gelovige is
met een geestelijke boodschap, een
door God gedrevene. HIJ wil de au
teur als gelovige en als theoloog recht
doen.
waarin opgenoman: Da
dammar, mat Dordta Dagblad,
Nlauwa Haagaa Courant mat
Nlauwa Laldaa Courant
Uttgava: Trouw/Kwartat BV
Hoofdredacteur Jenze Tamminga
Directeur mg. O Postma
HOOFDKANTOOR
Postbus 859
1000 AW Amsterdam
Pottym 66 00 00
Sank Wad Cfdmtbénk
Rtkeninqnr 2300 12 S74
REGIO ROTTEROAM/DORORECHT
3000 AX Rotterdam
lel 010-115588 (abonnem*
e« bezorging)
M 010-115588 (redecbe)
iel 115700 M
advertenties)
WestWaah 4
REGIO OEN HAAG/LEIDEN
2501 CC Den Haag
lel 070-469445
lei 070-469445 (redactie)
W 070-466664 (urtstmtend voor
Parkstraat 22 Oen Haag
REGIO NOORO/OOST-NEOERLAND
8000 AA Zwolle
lei 05200-17030
MeftmarM 56 Zwo*e
Abonnementsprijzen
Per maand 16,98
Per kwartaal 50.95
Per halt jaar 101,90
Per jaar 201.60
Adverfennefaneven op
Teietorvsche aborwementenop-
drachten (zw adreseen boven)
Opgave tam**wneM»n 9-19 30
van maandag t/m vnjdeg Op
zondag van 16-20 uur tete< 020-
913456
Opgave
020-936866
Mm.-Adv afdeling, postbus 433
1000 AK AMSTERDAM
Adreswjzmgen ««ski-tend schnt-
WkR een onze Ameierdemee
.Algemeen beraad over de verbete
ring der menselijke dingen" luidt de
vertaling van de lange ln die tijd
gebruikelijke programmatische titel
van het ln Latijn geschreven opus.
Met „algemeen" bedoelt Comenius:
zover de wereld reikt moet de zorg
gaan van de leiders van school en
wetenschap, van kerk en theologie,
van staat en politiek. Op alle niveaus
van plaatselijk tot wereldwijd dient
men na te gaan, hoe de samenleving
uit de vernieling tot vernieuwing ge
bracht kan worden.
Toekomst
„De wereld heeft toekomst" drukt
het optimisme uit, dat Comenius ln
zijn werk laat doorklinken. De wereld
van zijn dagen met epidemieën. oor
logen en onheilsprofeten wijst hij een
weg tot de rust van vrede en orde.
Voor dit optimisme van Comenius ls
de denk- en schrijftrant van Jan van
der Linde een uitstekende klank
bodem.
Van der Linde behandelt ln zijn boek
drie aspecten: 1. De hervorming van
de school. Voor Comenius was de
school het leven zelf, en pas op de
tweede plaats een Instituut. 2. De
hervorming van de kerk. Comenius
roept om bewust en actief verant
woordelijk geloof. De echte hervor
ming van de kerk moet nog komen.
Zoals de blinde In Marcus 8 bij de
tweede handoplegging scherp zag, zo
heeft de kerk een tweede hervorming
nodig. 3. De hervorming van de staat
en maatschappij. Comenius sprak al
tijd over de samenhang van school,
kerk en staat, over het wederkerig
doordringen en ondersteunen van we
tenschap, geloof en politiek.
Met zijn .Algemeen Beraad" beoogde
Comenius een oecumenisch concilie
bijeen te roepen: een conferentie
waar mannen van wetenschap, kerk
en politiek elkaar op wereldschaal
zouden treffen. Tegen duisternis, ver
warring en ondergang moeten de le
den van dat oecumenisch beraad we
gen zoeken naar licht, vrede en heil.
Er ls haast bij- De avond van de
wereldtijd acht hij aangebroken.
torle der Heiligheid en de Rechtbank
van de vrede. Unesco, wereldraad van
kerken en het internationale hof van
justitie zouden een verwerkelijking
van deze plannen genoemd kunnen
worden, als de bijbelse Inspiratie, die
Comenius bezielde, duidelijker ln
deze wereldorganisaties tot uiting
kwam.
Door drie eeuwen met ingrijpende
veranderingen ln school, kerk en
staat is Comenius van ons geschei
den. Zo gezien ls hij niet onze tijdge
noot. Als we echter de tijd bijbels
theologisch meten en de oude
„eeuw", die gaat, onderscheiden van
de nieuwe „eeuw", die komende ls,
dan verkeren we met hem ln dezelfde
geschiedenis, waarvan Jezus Christus
het middelpunt ls. Wie Comenius ziet
omgaan met profeten, evangelisten
en apostelen en dat zelf ln de Bijbel
naleest en meebeleeft verkeert met
hem ln dezelfde tijd met het oog
gericht op de toekomst. Gods wereld
heeft toekomst, niet vanwege onze
wetenschappelijke theorie, maar
door het herstel ln Christus en de
stuwing van de heilige Geest.
In wisselende politieke systemen
blijft Comenius een constante basis
voor gesprek tussen pedagogen, filo
sofen. theologen en wetenschappers
uit Oost- en West-Europa. Ook in dit
opzicht ls hij actueel.
Het is niet te voorzien, dat Comeni-
us'-„Consultatio Cathollca" binnen,
afzienbare tijd ln volledige vertaling
voor niet-latlnlsten toegankelijk
wordt gemaakt. Intussen geeft Van
der Linde ons ln kort bestek een kijk
op dit magistrale werk. Zijn boek „De
wereld heeft toekomst" is voor een
bredere kring van lezers geschreven.
Allen die ln school, kerk en maat
schappij dienen zullen hier een boei
ende ontmoeting ervaren met „de le
raar der volkeren", Jan Amos Come
nius, die de laatste veertien Jaar van
zijn leven ln ons land verbleef en hier
bijgedragen heeft aan het geestesle
ven van de zeventiende eeuw.
Dr. Wim Rood, secretaris van de Ne
derlandse bisschoppenconferentie,
bespreekt: „De wereld heeft toe-
komstJJan Amos Comenius over de
hervorming van school, kerk en
staat", door dr. J. M. van der Linde;
uitg. Kok, Kampen, 268 pag., prijs
26,50.
eme
vo<
Maar de gelijkenis van de vejUp v
zoon heeft nog een proloog.
twee gelijkenissen aan voorg^i*
namelijk die van het verloredtSVC
en de verloren penning. Ze H
twee druppels water op elkai pn
ls er verschil. Een verschil di
het oog op het vervolg niet ra
vergeten. Het ene schaap vai deze
kudde van honderd ls er hacl
aan toe. Ik heb wel eens gele
zo'n schaap op z'n eentje alle
kan overkomen: ln 't water vftCY
van dorst of van honger omkr
verward raken ln doornige st
verleid worden tot het eten v
kwaad gras om nog maar vai
wilde dieren te zwijgen. Dai
de goede herder er achterai
vindt het en brengt het Julcl
terug. Het schaap kon niet
Intense zorg van deze herder.,
het even vertalen: zo kan een
niet zonder Gods herderlijke
de penning ligt 't even ander
twee uitleggingen, 't Was een
geldstuk of het was een slerp
die de vrouw met andere pen
aan een snoer van haar man
had. Maar bij belde verdulde
krijg Je 't zelfde resultaat: dli
penning kon best zonder de t )nz,
Om zo te zeggen: hij lag daar
achter het stof, geen drukte ifTEl
Hier moet Je Iets anders conc
De vrouw kan niet zonder de
De conclusie heeft lets gewaï
God kan niet zonder die ene
HIJ kwijt ls. Toch ls ook dit h
evangelie. God wil geen God
zonder ons. Daarom maakt
zo druk, ls zijn goedheid alle
nieuw en toornt HIJ Iedere da k
(Psalm 7). Die twee dingen k( f1
Mniir ctmV« nle het nvsr een
it V
de
ai
Fr*
tbl
terug, straks als het over een
mens gaat. Dat zit erachter a
voor mensen kiest. Van die Jo
komt niets terecht ln het vree
land, hij loopt ln alle sloten t<
maar ook de vader kan nletz<fve5j
hem. We zullen 't zien.
Johan Amos Comenius
Praktisch
HIJ doet praktische voorstellen tot
het Instellen van drie wereldraden:
het College van het Licht, het Consls-
ADVERTENTIE
Heieen Goudt
Nieuw bijbels vertelboek
296 blz., geb. 44,50
door Hcleen Goudt
Een nieuwe kinderbijbel voor kinderen van 6~I0 jaar.
Op oorspronkelijke en verrassende wijze brengt de
schrijfster het bijbelverhaal tot leven.
Om in de gezinnen ook de kleinsten te kunnen betrek
ken bevat elk hoofdstuk minstens 1 verhaal voor
kleuters en peuters.
De schitterende kleurenillustraties zijn van Geeske van
Tienhoven.
De vertellingen zijn zowel uit het Oude als Nieuwe
Testament.
Verkrijgbaar bij de boekhandel
door prof. dr. D. C. Mulder
een beroep op de GKN. Maar hoe
ging de hulprelatie werken?
Gisteren promoveerde drs Ph.
Quarles van Ufford tot doctor
in de sociale wetenschappen
aan de Vrije Universiteit te
Amsterdam op een proef
schrift: Grenzen van interna
tionale hulpverlening.
Het onderwerp ls actueel. Aan alle
kanten rijzen er Immers de laatste
Jaren vragen over nut en effect van de
hulpverlening door zogenaamde ont-
wtkkelde landen gegeven aan zoge
naamde ontwikkelingslanden. De be
handeling van het onderwerp ln dit
proefschrift wordt extra spannend
omdat de schrijver het benadert van
uit een speciaal geval, namelijk de
hulprelatie tussen de Javaanse kerk
van Mldden-Java (de GKD) en de
zending van de gereformeerde kerken
ln Nederland (de GKN). Zo wordt een
stuk recent zendingswerk doorgelicht
en nu eens niet door een mlssioloog
maar door een socioloog.
Zoals bekend ls de GKD ontstaan
vanuit de zendingsarbeid van de
GKN en tot de tweede wereldoorlog
was er tussen die twee kerken hele
maal sprake van een dochter-moeder
verhouding. Wel erkenden de gerefor
meerde kerken ln Nederland op
grond van hun eigen kerkrechtelijke
beginselen de op Mldden-Java ont
stane gemeenten van het begin af aan
als zelfstandig, maar de laatste hin
gen geestelijk en financieel ln sterke
mate van de eerste af. Toen kwam de
breuk van de Japanse bezetting. Van
1942 tot 1950 was er nauwelijks con
tact en pas ln 1950 kwamen er weer
intensieve relaties tot stand. De Ja
vaanse kerk. die inmiddels ln de tijd
van de Japanse bezetting op eigen
benen was komen te staan, voelde
zich toch nog ln alle opzichten ver
knocht aan de moeder, die Intussen
auater piMuadiin was en deed graag
Merkwaardig
Dr. Quarles van Ufford beschrijft de
ontwikkeling nauwkeurig. Kijkt men
naar de grote lijn dan ls deze merk
waardig genoeg. In de jaren 1947 tot
1950. toen de eerste onderhandelin
gen werden gevoerd over herstel van
de afgebroken betrekkingen, legde de
GKD sterke nadruk op eigen zelf
standigheid. Volgens het akkoord
van Kwltang (mei 1947) ls de verkon
diging van het evangelie de roeping
van de kerken van Indonesië, zij dra
gen de verantwoordelijkheid hier
voor, maar ze maken daarbij gebruik
van de hulp van buitenlandse kerken.
In Nederland rees echter tegen deze
gedachte een sterk verzet Op de sy
node van de GKN te Eindhoven ln
1948 werd nadrukkelijk gewezen op
de medeverantwoordelijkheid van de
GKN. De Javaanse kerk geeft aan het
Nederlandse verlangen toe en ln de ln
1950 gesloten overeenkomst (de zoge
naamde regionale akkoorden tussen
classes op Mldden-Java en ln Neder
land) wordt bepaald dat de prediking
aan de niet-christenen op Mldden-
Java geschiedt door de beide kerken
samen ln gezamenlijke verantwoor
delijkheid.
meer op eigen benen moet staan en
dat te grote financiële steun eerder
verstikkend dan bevorderend werkt
Maar dan ziet men dat de Javaanse
kerk zich hevig aan de Nederlandse
vastklampt Er wordt van Javaanse
zijde zelfs voorgesteld om de samen
werking te laten besturen door een
gemeenschappelijke commissie van
Javaanse en Nederlandse leden. Dit
maal wijst de GKN deze idee af.
Het ls Jammer dat het proefschrift
van dr. Quarles van Ufford de lijn van
het verhaal bij 1973 afbreekt Er ls
namelijk een vervolg op ln de be
raadslaging van 1975. De belde ker
ken hebben elkaar toen gevonden ln
afspraken die vooralen ln een geleide
lijke afbouw van de Nederlandse
steun voor regelrecht kerkewerk en
handhaving van die steun voor aller-
lei bijzondere arbeid. Daarmee zijn DGlSflQ
volwassen relaties tussen belde ker
ken ontstaan, waarin eventuele on
derlinge spanning beter opgevangen
kan worden.
cleel van Nederland afhingen. Zijn
positie werd bijzonder moeilijk toen
vanaf 1973 op Nederlands Initiatief de
samenwerking anders werd gestruc
tureerd. Die liep nu niet meer als
vroeger van Javaanse classis naar
Nederlandse classis maar van de top
van de Javaanse kerken naar een
toporgaan ln Nederland (het Indone-
slë-orgaan, sectie Java-Sumatra). De
classlcale Javaanse missionaire pre
dikant was Ineens niet meer de finan
ciële tussenpersoon tussen de donor
en de ontvangers ln zijn classis. Daar
mee verloor zijn positie haar sterkste
basis en men ziet dan ook de éne
Javaanse missionaire predikants
plaats na de andere wegvallen.
Spanning
Opvallend
Opvallend ls dat een aantal Jaren
later de situatie haast omgekeerd is.
Gedurende de crisis rondom Nleuw-
Guinea loopt het aantal Nederlandse
zendingsarbeiders op Mldden-Java
sterk terug, na afloop van de crisis
neemt het weer toe. maar nu begin
nen de Nederlandse kerken zich ern
stig af te vragen: ls het wel een goede
zaak dat de GKD zo sterk van de
GKN afhankelijk ls en dan vooral ln
financieel opzicht Van de zijde van
de Nederlandse partner wordt gesug
gereerd dat de Javaanse partner
Spanning blijft er niettemin bestaan
overal waar een rijke donor steun
geeft aan een financieel arme part
ner. Niet het minst boelende deel van
Quarles' dissertatie zijn de hoofd
stukken gewijd aan het effect van de
hulpverlening voor de verhoudingen
binnen de Javaanse kerken zelf. Het
was de gewoonte dat binnen een ker
kelijke classis de Javaanse missionai
re predikant optrad als contactper
soon met de Nederlandse partner.
Tot 1958 had hij een Nederlandse
collega naast zich, daarna stond hij
alleen. HIJ kreeg daardoor een merk
waardige machtspositie, nergens
kerkrechtelijk vastgelegd maar toch
wel heel wezenlijk. Hij was het Im
mers die de gelden uit Nederland
doorspeelde naar gemeenten, com
missies en evangelisten ln de classis.
Vaak kwam hij ln conflict met plaat
selijke predikanten die niet flnan-
Het belang van deze dissertatie ls
uiteraard niet beperkt tot kerkelijke
hulprelaties, maar lk stel me toch
voor dat zendingsorganen de eerste
zijn die van dit werkstuk kennis zul
len willen en moeten nemen. Er ls wel
eens al te vlot gedacht en geschreven
over de assistentie die wij aan kerken
overzee aanbieden. De gedachte van
het .moratorium" (de opschorting
van hulp), door kerken ginds gelan
ceerd, ls vaik als een schok aangeko
men en soms al te snel weggewuifd.
BIJ alle hulp. die aangeboden wordt,
ook bij hulp van kerken aan kerken,
moet men zich afvragen: helpt de
hulp wel, en wie wordt door de hulp
geholpen. Voor kerkelijke assistentie
geldt dan als uiteindelijk criterium of
hulp werkelijk mensen vrij maakt om
te getuigen van het Koninkrijk. Aan
de bezinning op die vraag heeft de
dissertatie van dr. Quarles van Ufford
een belangrijke bijdrage geleverd.
Prof. dr. D. C. Mulder, voorzitter van
het centraal orgaan voor de zending
van de gereformeerde kerken ln Ne
derland bespreekt: Ph. Quarles van
Ufford, Orenzen van Internationale
hulpverlening, Van Gorcum, Assen
1980.
ADVERTENTIES
.[ggSjKOK KAMPEN
BtfipwiiagMctwnkMi
D». J. Ovardutn
la gaiovan moaMjkar dan vroagar»
140 biz f 18.90
Ook m an boa* weet da actv^var z*t tezers waar
bezaten doof la teten aan wat
Or. H. M. Matter
Wat moeten wa nog getovan?
116 blz.. 14.50
Aan de hand van hal Apostokcum bespraakt de
auteur op indnngende wijze oe vragen rond hel
christelijk gelooi.
Thijs Waa
96 blz.. 12.95
Een bundal voor jongeren. Tekens vindt da.
Weerstra m de gewone dagelijkse dingen aan
leiding om even naar da depte al te steken.
Verrassend en openhartig1
Verkrijgbaar In da boekhar«M.
boekennieuws
radi
met
F1
gu
jn d
Ned. herv. kerk
Beroepen te Westerbork: A. I
man te Ammerstol; te r
Teekens, kand. te Utrecht, j
men het beroep der gen. syn.1
voor buitengew. werkz. (lei'
G. Post te Amemulden.
voor Veenwouden: H. W I
te Rekken; voor Moerkapell
den Bergh te Rotterdam-Zij
Geref. kerken
Bedankt voor Eist: C. J.vM|
te Scharaegoutum-Bozum Bcje
Geref.
Beroepen te Clifton (V8):
welj te H.I. Ambacht
Bapt. gemeenten ct
Beroepen te Noord be rgum:
chers te Hengelo.
ja
Dr
i D(
ZEG ME WIE UW VRIENDEN ZIJNI "J
Een reis naar de landen, waar de heilsgeschieden
afspeelde en waar de bakermat van onze beschaving Ov
den wordt, maak je graag in goed gezelschap!
Gelet op het publiek, tot wie wij onze advertenties i e
treft u zulk goed gezelschap vermoedelijk aan bij reil Pr
THACIR organiseert! Cultureel betangwekkeni En
THeologlech verantwoorde lareM rhl
Archeologisch Interessante Reizen cr"
Vraag geheel vrijblijvend onze brochure met inform^ D
-iRIEken oe
reizen naar: egypte israël - turkue - grieken
rome. Un
OEKUMENISCHE REISST1CHTING „THACIR"
Europalaan 14. 3844 AV Harderwijk. Telefoon: 03410-21! prj
(U mag ons ook s avonds an op zaterdag ballen. Wij zijn maar klei*
moeten we beter ons best doen')
Ab
me
STICHTING DE VHIJE LEERGANGEN
Bij de Stichting de Vrije Leergangen te Amsterdam zal m.i.v^™
studiejaar 1980- 81 aan de bestaande opleidingen voor mid
akten worden toegevoegd een
een vier-jarige opleiding op tweedegraads niveau (m.o.-A). Hoewt
opleiding primair gericht is op het onderwijs, zal nader onderL
worden of het mogelijk is ook andere afstudeerrichtingen iren
agogisch-pastorale sfeer te realiseren. De kolleges zullen wdHA
gegeven op woensdagavond van 17,00-21.45 uur in het gebouv^na;
de Joan Muyskenweg 48 te Amsterdam. |Uizi
Naast de pari-time opleiding beslaat er sinds 1977 aan het InaP?
voor Lerarenopleiding Vrije Leergangen Vrije Universiteit eeif c
van vier vijf jaar. gericht op het geven van godsdienstonderwijs
scholen in het tweede- en derdegraads onderwijsgebied. k.
Daarnaast verzorgt de sektie godsdienst van het Instituut V.L. r w|
voor docenten godsdienst in het voortgezet onderwijs nascholing i da
sussen op het gebied van het godsdienstonderwijs
Toelatingsvoorwaarden voor beide opleidingen: minimaal havo
daarma gelijk te stellen opleiding.
Voor personen ouder dan 25 jaar die niet voldoen aan de toelat^d
voorwaarden, bestaat de mogelijkheid deel te nemen aan een t( -
tingsonderzoek.
Informatie over de part-time opleiding, de dagopleiding
nascholingskursussen in de studiegidsen van de V.L -MO.
V.L.-V.U. en in de nascholingsbrochure van de sektie godsdiens
te verkrijgen via het sekretariaat V.L.-M.O., Postbus 90043TC
Amsterdam. Tel. 020-934921 tst. 120. of bij de studiekoórdinati
A. Ossewaarde. tel. 020-934921 tst. 146 instituutof 030-71j
(thuis).
Km
hads
itior
ana<
eer
t c
ht
