De lange
weg terug
tsruid-Afrika's nieuwe kruisvaarder
te
BDAG 22 MAART 1980
TROUW/KWARTET
IS
„plastic towns" die tijdens de oorlog om
isbury heen zijn verrezen, beginnen leeg te
en. Mensen die de oorlog op het platteland
vluchtten en dan maar liever onder een stuk
jtic bivakkeerden in de betrekkelijke veiligheid
i Rhodesië's hoofdstad, willen terug naar het
l van hun voorvaders.
bt ze daar aantreffen is nauwelijks beter en vaak
lfs slechter dan wat ze achterlaten. Geen huis
ter, geen school voor hun kinderen, hun vee
dood en opgegeten, het land verwaarloosd en dus
tn eten. Het zal lang duren voor Zimbabwe wat dit
reft weer lijkt op het Rhodesië van vóór de
rgeroorlog.
Hans Masselink
IBUITENLAND
busstation in Harare, een
te buitenwijk van Salisbury,
ïijzonder druk. Honderden
sen verdringen zich om een
tsje te bemachtigen. De bus
Mtoko rijdt voor, vrouwen
4 huilenden kinderen doen een
I roede poging om zich er in te
gen. Een jongen klimt door
aampje en is verzekerd van
plek.
ringe tocht naar het door de oorlog zo
r getroffen gebied zal hij half staand,
rittend moeten maken. Maar hij kan
der geval terug naar zijn geboorte-
Va b, een van de vele gehuchten waar
n de oorlog niet meer uit te houden
n die hij met zijn ouders ls ontvlucht
m met ongeveer 750.000 landgenoten
hij een goed heenkomen In de be-
elijk veilige stad. Nu er vrede ls, nu
roorman Mugabe zowaar premier is
rden, ls er reden om terug te gaan
^e{ Aet dorp. waar hij zulke goede herin
de bVn aan heeft. Hij heeft een plaatsje
00j bus, vele anderen moeten een dag
'm op de volgende bus of kunnen als
hebben op een van de vrachtwa-
ïrug naar hun dorp.
kiezingsoverwinning van Mugabe
een deel van de ontheemden ln Zim-
e doen besluiten terug te gaan. Maar
jat u van hen zullen schrikken bij hun
a pofcomst; van hun dorp ls vaak weinig
rsta(het vee 15 doodgeschoten en veror-
;n Aldoor de hongerende bevolking die
Donjof d°°r de militairen van het Rhode-
vr0| leger, of door de guerrillastrijders
qevnet Patriottisch Front. Het land
e S|jt niets meer op en moet geheel op-
de a ontgonnen worden.
or
d«
laag!
ielid!
voor de winter is daar niet het
Juiste tijdstip voor. Op zijn vroegst over
•een half Jaar kan het land weer voedsel
leveren. Voor deze Interne vluchtelingen ls
het in feite nog te vroeg om terug te keren.
Maar hun geduld is op. Onder vaak erbar
melijke omstandigheden hebben ze moe
ten leven in de buitenwijken van de grote
steden.
Bill Chinyuku, een medewerker van Chris
tian Care (de overkoepelende kerkelijke
organisatie die de zorg voor de vluchtelin
gen op zich heeft genomen) toont mij
enkele van deze wijken rondom Salisbury.
We komen in Harare, in de „plastic
towns". De ontheemden die geen familie
of kennissen hadden bij wie zij hun toe
vlucht konden zoeken, kregen een groot
stuk plastic van Christian Care, waarmee
ze een hutje konden bouwen op braaklig
gende terreinen in Harare. Het plastic
werd op stokken gespannen en zo verkre
gen ze een onderkomen van ongeveer twee
bij drie meter.
Duizenden vluchtelingen wonen zo. Man,
vrouw, vier kinderen in één hutje is heel
gewoon hier. Binnen in de plastic woning
is het bloedheet; de zon brandt op het
zwarte plastic, terwijl het bulten een grote
modderpoel ls van de zware regenbui,
maar zo vertelt begeleider Bill, hun voeten
worden week door het vocht en dat be
moeilijkt het lopen. Vrijwel ledereen loopt
hier op blote voeten. Schoenen zijn niet te
betalen en de hulporganisaties hebben
niet genoeg geld om te helpen. Iedereen
die ik sprak wilde weg uit dit broeinest
waar besmettelijke ziekten een gemakke
lijke prooi hebben aan de vele kleine kin
deren. Geen man in dit plastic dorpje
heeft werk, behalve dan die ene gelukkige
taxi-chauffeur, die zijn gammele Re na ui-
Duizenden vluchtelingen wonen zo. Man, vrouw en vier kinderen ln één hutje is heel gewoon, hier.
tje staat op te poetsen en daarbij veel
belangstelling geniet.
Hulp»
„Het leven is thuis veel beter dan hier. Er
is voor mij geen twijfel over waar ik wil
wonen. Maar voordat ik naar huls ga mo^t
ik er zeker van zijn dat ik hulp krijg, want
ik heb alles verloren ln de oorlog", vertelt
een man die eveneens uit de streek rond
om Mtoko ls gevlucht. Hij is een van de
verstandigen die wacht tot hij werkelijk
terug kan gaan. De winter zal hij nog
doorbrengen in zijn plastic hutje. Maar hij
verwacht dat over een half Jaar alles her
steld is in zijn vroegere woonoord, dat zijn
kinderen er weer naar school kunnen, dat
je daar geen honger behoeft te lijden.
Het is de vraag of de hulporganisaties, het
Rode Kruis en de kerkelijke organisaties
ln zo'n korte tijd kunnen helpen bij de
wederopbouw van het land. Uit sommige
streken ls negentig procent van de bevol
king gevlucht, hetzij naar de steden, hetzij
naar een van de buurlanden Mozambique,
Botswana of Zambia. In het oosten van
het land heb ik totaal verlaten dorpen
gezien, geen huis had nog een behoorlijk
dak, de muren waren vaak kapot ge
schoten.
Het is onvoorstelbaar hoeveel schade de
oorlog heeft aangericht. Kralen werden
uitgebrand bij razzia's van het Rhodesi-
sche leger op zoek naar guerrillastrijders.
Al die mensen hebben geprobeerd een
goed heenkomen te zoeken. Het Leger des
Hells heeft onlangs een noodkreet laten
horen: Als er het komende Jaar niets ge
beurt, zal er ziekte en honger zijn, lopen de
weeskinderen en in de steek gelaten kin
deren nog rond, zullen het alcoholisme en
de misdaad zich verbreiden. De gehele
bevolking van zeven miljoen inwoners zal
daardoor worden aangetast"
De organisatie noemt zeven punten die de
voorrang krijgen bij de hulpverlening:
voeding, woningbouw, gezondheid, onder
wijs, werkgelegenheid, het gemeenschaps
leven en de zorg voor de vele gehandicap
ten. Voor een land dat mals en graan
uitvoert, zijn honger en ondervoeding een
droevige paradox. Door het droge weer
van de afgelopen zomer heeft de mals-
oogst dertig procent minder opgebracht.
Volgens het Internationale Rode Kruis
lijdt ongeveer een vijfde deel van de be
volking aan ondervoeding, terwijl er in
sommige gebieden die door de oorlog ge
ïsoleerd geraakt zijn zelfs hongersnood
bestaat.
Wapen»
Tijdens de oorlog gebruikte het Rhodesi-
sche leger honger als wapen. Oogsten wer
den vernietigd als de bevolking ervan ver
dacht werd dat ze de guerrillastrijders
voedden. Om de immense problemen te
lijf te kunnen gaan, hebben de kerkelijke
organisaties en ook de nieuwe regering
van het Patriottisch Front dringend geld
nodig. Op korte termijn moet er veel ge
beuren om de vluchtelingen weer naar
huls en haard terug te kunnen laten keren.
In het oosten van het land bij de grens van
Mozambique hebben de kerkelijke organi
saties te weinig steunpunten om hulp te
kunnen bieden. De missieposten zijn daar
vaak verwoest. De ZANU, de partij van
premier Mugabe, die altijd goed heeft
samengewerkt met Christian Care, ver
zorgt hier de hulpverlening.
Ik ben daar ln de stad Umtall eens gaan
kijken hoe het met de uitdeling van door
Nederlandse organisaties geleverde goe
deren ging. De zending die voor de verkie
zingen was gestuurd door de katholieke
Cebemo, de protestantse ICCO. de NO
VIB en het Komitee Zuidelijk Afrika,
werd hier aan merendeels vluchtelingen
uit Mozambique uitgedeeld.
Bij mijn bezoek vorige week woensdag
was er al niet veel meer over van deze
goederen. De kleding, waar grote vraag
naar was, had al een bestemming gevon
den. Enkele tientallen Jongeren verdron
gen zich nog om het stapeltje spijkerbroe
ken dat er nog lag. De schoenen waren op,
terwijl de vluchtelingen die tientallen ki
lometers hadden moeten lopen, vaak op
blote voeten, daar Juist grote behoefte aan
hadden. Jasjes, shirts en ondergoed waren
op, alleen een grote stapel overjassen was
nog overgebleven.
Volgens kameraad Nyangani, die de lei
ding had in de opslagplaats, kwamen per
dag zo'n zeshonderd mensen langs om wat
voedingsmiddelen en kleding mee te ne
men. Een blikje vis, wat suiker en wat
zout, waar geen zakjes voor waren, bonen,
een blik vlees, een zak meel, een stukje
zeep en een nieuwe spijkerbroek, dat was
het rantsoen waar de meestal Jongere
vluchtelingen het mee konden doen.
Het ls deze vluchtelingen aan te zien dat
zij flink geleden hebben. Enkele meisjes
werden mij getoond, die ln een vluchtelin
genkamp hadden gezeten, dat was aange
vallen door Rhodesische vliegtuigen. Hun
benen zaten vol littekens van de rondvlie
gende kogels. Een van de meisjes vertelde
me dat de artsen het beter vonden als ze
geen meel zou eten. of ik alsjeblieft aan de
Nederlanders wilde vragen of ze rijst wil
den sturen. Ik beloofde het
Kameraad Nyangani, voortdurend bijge
staan door kameraad Nelson, vertelde me
dat het de bedoeling was om de goederen
uit de delen op die plaatsen ln het land
waar het 't hardst nodig was. De vracht
wagen deed het echter niet meer.
nsvin West-Europa en met name de
n zpersitaire wereld in 1968 in de ban van
volutie leek te raken, was Lucas Daniel
ard een beginnend student in het
iritaire, puriteinse milieu van
Zuid-Afrika. Het eerste is aan hem
voorbijgegaan, het laatste heeft
onuitwisbare sporen achtergeslaten.
Nu, twaalf jaar later, is professor Lucas
Daniel Barnard vermoedelijke 's werelds
jongste chef van een geheime dienst. Aan
hem de taak een taktiek uit te stippelen
tegen de revolutie van de jaren tachtig, de
polarisatie tussen blank en zwart in
zuidelijk Afrika die steeds meer gelijkenis
met de tegenstellingen in Ulster begint te
vertonen.
E««v
49 80
f
7000
5600
6200
5800 Dss
5400
ïen medewerker
calvinist die een
K)m bepleit ter be-
ming van Zuid-
a, is vorige maand
geworden van de
nale Inlichtingen-
t, die vroeger Dons
heette. Proffes-
icas Daniel Bar-
slechts 31 jaar
een belangrijke
spelen met zijn
aan de Zuid-
^anse regering hoe,
en wanneer zij
indrukwekkende
en politie-
it zal gebruiken.
60Cftire-
verijard trad in dienst
n moment dat de
ügde Staten zich
"1 lg afvroegen of
Afrika al een eer-
irnproef had geno-
en in een tijd dat
i zich zorgen ma-
over de Zuidafri-
*e reactie op het
oprukkende „rode ge
vaar" in zuidelijk
Afrika.
In 1978 al drong professor
Barnard er op aan dat Zuid-
Afrika een kernwapen zou
ontwikkelen om zijn diploma
tie meer spierkracht te geven.
En hij rechtvaardigde de mili
taire ingreep van zijn land tij
dens de burgeroorlog ln Ango
la van 1976 ten gunste van de
anti-marxistische guerrilla
strijders. Deze gespierde taal
weerspiegelt vermoedelijk het
dehken van veel militairen,
die aan Invloed hebben ge
wonnen sinds P. W. Botha
vijftien maanden geleden
overstapte van het ministerie
van defensie naar het mi
nister-presidentschap.
Barnard is een kruisvaarder
tegen het communisme van
de oude stempel, zoals Dulles
en Hoover; maar zijn princi
piële calvinisme brengt hem
ook tot een veroordeling van
humanistische, individualisti
sche, liberale en marxistische
westerse regeringen. Hij ver
wijt de Verenigde Staten dat
zij streven naar algemeen
kiesrecht voor iedereen, het
geen naar zijn mening bete
kent dat de mens en niet God
beschikt.
Als argument voor een eigen
kernwapen wijst hij op Zuid-
Afrika's „betrekkelijk geïso
leerde" positie voor het geval
het land wordt aangevallen.
„Uit het communistische of
nlet-gebonden kamp kunnen
we weinig of geen steun ver
wachten. terwijl de westerse
staten, die we altijd als gealli
eerden hebben beschouwd,
worden bedreigd door de ern
stigste crisis sinds de Tweede
Wereldoorlog in hun gezag en
hun morele lef".
Wie vrede wil, bereide zich
voor op oorlog, is zijn motto,
en de bom kan Zuld-Afrlka's
aanzien verhogen: „Zonder
een machtsbasis ls de diplo
matie tot mislukken ge
doemd".
Om zo'n machtsbasis te leg
gen wil hij een anti-commu
nistisch verbond tussen blank
en zwart in eigen land sluiten,
waarbij geen van belde groe
pen zich aan de andere onder
werpt, naar het voorbeeld van
de Zuidafrlkaanse plannen
voor Namibië (Zuldwest-Afri-
ka).
Bij de benoeming van Bar
nard zijn heel wat hoge func
tionarissen in de organisatie
gepasseerd en hij ls waar
schijnlijk de Jongste chef van
een Inlichtingendienst ter we
reld. Volgens een krant In Jo
hannesburg wordt hij op zijn
werk dan ook .„the kid" ge
noemd, het knulletje. Hij was
nog pas negentien jaar toen
Daniel Cohn-Bendlt in Parijs
in 1968 de macht overnam,
maar hij groeide ln een autori
taire en puriteinse traditie op
die de blanke student in Zuid-
Afrika onderscheidt van zijn
meer libertijnse tegenpolen in
West-Europa.
Waarnemers zijn van oordeel
dat premier Pieter Botha de
erfenis van de Boss wil elimi
neren, een organisatie die
werd gesticht door polltle-ge-
neraal J. H. van den Bergh,
lange jaren een rivaal van de
militaire inlichtingendienst.
Verder wil Botha naar ver
luidt een einde maken aan de
spanningen tussen en het
dubbele werk van de politieke
en militaire inlichtingendien
sten. Analytici die met de
handen in het haar zaten over
de verrassende benoeming
van Barnard zagen zijn ver
diensten. bezien vanuit het
gezichtspunt van de premier,
over het hoofd. Hij ls een ge
leerde met een met Kissinger
vergelijkbare interesse ln
macht en de hantering van
macht.
Goed rechts
Hij heeft een onberispelijke
rechtse reputatie die hem kan
vrijwaren voor kritiek van de
genen die zich verzetten tegen
Botha's zorgvuldig gefaseerde
afbraak van delen van de ras
senscheiding. Hij ls een door
gewinterde calvinistische
ideoloog en onderschrijft het
christelijk nationalisme.' de
officiële leer van de half gehei
me Afrikaner Broederband
waartoe hij behoort, r zal
Botha's reputatie versterken
bij de wilskrachtige en soms
kritische calvinisten en zullen
zijn al aanzienlijke aanhang
bij de Broederbond ver
sterken.
Veel belangrijker is echter dat
Barnard ln staat moet worden
geacht de leuzen van het leger
over een „totale strategie" als
antwoord op de „totale aan
val" op Zuld-Afrika, om te
buigen tot een nieuwe filoso
fie van nationale mobilisatlt
en nationale discipline.
Het ls veelbetekenend dat de
uiterst nationalistische Jour
nalist dr. Wimple de Klerk, die
grote invloed heeft in de uit
voerende raad van de Broe
derbond, Barnard te hulp
kwam tegen cje kritiek die er
tegen zijn inzichten kwam
vanuit de pers. Volgens De
Klerk zijn Barnards inzichten
geen „vreemd profetisch fana
tisme". maar „de taal van het
christelijk geloof in het bij
zonder en die van het chris
tendom in het algemeen". Dr.
De Klerk voegde daaraan toe:
„De staat ls een Instelling van
God om de gerechtigheid te
handhaven binnen een be
paald gebied," met dingend
gezag. „Het ls plezierig te ver
nemen dat de nieuwe chef van
de veiligheidsdienst uitgaat
van deze filosofische basis,
omdat zonder die basis leder
pragmatisme gevaarlijk is."
Toen generaal Van den Bergh
ln 1963 de zeggenschap kreeg
over het Zuidafrlkaanse vei
ligheidsapparaat. vrij kort na
de onrust in Sharpeville, was
het de taak van de regering
om de radicale zwarte opposi
tie, die ondergronds was ge
gaan, te vernietigen. Hij deed
dit door een sterke politie
macht die optrad tegen de
achtergrond van een campag
ne tegen liberalisme, commu
nisme en „ziekelijk sentimen
teel humanisme". Dr. Barnard
neemt deze baan over op een
moment dat de Nationalisti
sche regering de taal van het
liberalisme begint te spreken
ln haar poging een modus Vi
vendi te vinden met de officië
le zwarte. Indische en kleur
lingenleiders. en nu de macht
in zuidelijk Afrika bezig is te
verschuiven van blank naar
zwart.
Met de groei van het marxis
me langs de grenzen van Zuld-
Afrlka valt een plotselinge
toename van het zwarte terro
risme samen en tekenen van
een op Ulster gelijkende pola
risatie tussen blank en zwart.
De veiligheidsdiensten van
Zuld-Afrika staan onder ui
terst streng toezicht van het
parlement sedert de onthul
lingen van de overgelopen
Boss officier Arthur McGlven.
Het adjunct-hoofd van een in
ternationale anti-aparthelds-
organlsatie ln Oenève werd
vorige maand ontmaskerd als
een belangrijke agent van de
Boss en hij keerde haastig
naar huis terug met een enor
me hoeveelheid informatie.
Een andere spion van de Boss
een oude rot ln de Zuidafrl
kaanse Journalistiek die werk
te bij een liberale krant
schrijft zijn memoires op een
geheime plaats ln Oroot-Brlt-
tannië. Hij beweert de namen
van meer dan vijftig geheime
Boss-agenten te kennen. En
dr. Eschel Rhoodie, die de
overzeese activiteiten van
Boss in de Jaren zeventig coör
dineerde. schrijft een boek
dat „alles zal onthullen". Deze
ontwikkelingen werpen meer
licht op het uitgebreide veilig
heidsnetwerk van de Zuidafrl
kaanse gemeenschap dan ooit
ln de twee en dertig Jaar van
het bestaan van de Nationa
listische heerschappij.
