Philippe Herreweghe oogst
resultaat tien jaar Bach-arbeid
u
18 19 20 2122
Het Hooglied zoals
Chagall het zag
Bij windstilte is het moeilijk vliegeren
Techni-Show
VAT 80
Verbluffende koorzang in Mattheus Passie
V
Tv-film over vijf schilderijen
Weinig spanning bij Scapino Ballet
Passiemuziek
Nalatenschap van Dudol
in zorgwekkende staat
Nieuwe boeken
DINSDAG 18 MAART 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
door Franz Straatman
PARIJS Zo n tweeduizend mensen verdrongen zich zater
dagavond in de laat-zestiende eeuwse kerk Saint Etienne du
Mont in Parijs om er de Mattheus Passie van Johan Sebastian
Bach te beluisteren.
Niet alleen komt dit werk ln Frank
rijk weinig tot klinken (de Johannes
is daar „populair"), de belangstelling
werd bovendien geprikkeld door het
feit dat de uitvoering geschiedde met
oude instrumenten, kleine gespeciali
seerde koren en solisten van naam.
het geheel onder leiding van de Belgi
sche dirigent Philippe Herreweghe.
De honger van het Parijse publiek
naar een Bach-uitvoering gebaseerd
op de barokke stijl-principes was zo
mogelijk nog groter dan begin jaren
zeventig in Amsterdam, toen Herre
weghe (samen met Ton Koopman) in
de Waalse Kerk verscheidene jaren
achter elkaar de Johannes Passie uit
voerde.
Bij gebrek aan voldoende zitplaats
nestelden de Franse toehoorders zich
in de preekstoel, klauterde men op
zijaltaren, op het oxaal; zelfs de orgel
galerij hoog boven de uitvoerenden
puilde uit. Die moeite was eigenlijk
niet nodig omdat de Franse radio het
concert rechtstreeks uitzond; maar
men wilde er gewoon bij zijn.
Ademloos
Twee uur en drie kwartier nam dit
duizendkoppige publiek de ongemak
kelijke Franse zit- en bidstoeltjes en
de staanplaatsen voor lief en luister
de ademloos geboeid naar het krach
tig klinkende knapenkoor uit Hanno
ver. naar de verbluffende zang van
Herreweghe's eigen koren (het Colle
gium vocale uit Gent en het koor van
de ChapeUe royale uit Panjs), naar de
twee instrumentale ensembles waar
in de beste barokmusici uit West-
Europa verzameld waren en naar een
even internationale zangsolistische
bezetting: de Oostenrijker Kurt Equi-
luz als organist, de Zweed Ulrik Cold
als Christus. Max van Egmond basa-
ria's, de Brit Nigel Rogers tenoraria's,
de Belgische, resp. Franse counterte
nors René Jacobs en Henri Ledroit
voor de altsoll en twee Hannover kna
pen. de 14-jarige Markus Klein en de
11-jarige Sebastian Hennig sopraan
partijen
Om het internationale karakter van
de hele onderneming te onderstrepen
ging deze Mattheus gisteravond in
Luik en zal zij vanavond klinken in
Amersfoort in de Grote of Sint Joris
kerk. Maar de 600 plaatsen dalr zijn
al lang (via de organiserende stich
ting Comu en de NCRV) vergeven; de
NCRV maakt van het concert een
gecombineerde radio-tv opname die
op Ooede Vrijdag 's middags wordt
uitgezonden.
Zonder overdrijving kan gesteld wor
den dat deze Mattheus uitvoering in
zake de koorpartijen verreweg de bes
te is wat betreft de koordictie, de
dramatische expressie, stilistische
zuiverheid en muzikale afwerking; dit
dan in vergelijking met eendere uit
voeringen o.l.v. Nikolaus Hamon-
court (zowel op de plaat als bij het
Concertgebouworkest) en Johan van
der Meer (in 1973 met de Groninger
Bach vereniging). Een mooiere, ont-
M
Philippe Herreweghe
droombeeld werkelijkheid
roerender voordracht van de koralen
kan men zich niet wensen; een dra
matisch dieper kervende voordracht
van de volkskoren lijkt niet mogelijk.
De retoriek van woorden en noten
werd tot in details belicht, zonder dat
de uitvoerenden ergens in overdrij
ving vielen.
Droombeeld
Dit is Herreweghe's oogst van tien
jaar werken aan Bachs vocale muziek
met als droombeeld in het achter
hoofd eens de Mattheus uit te voeren.
Zelden zag ik hem zo zeker van zijn
zaak op rustige wijze het geheel diri
geren. Ook het resultaat van tien jaar
kneden aan een Koor (Collegium vo
cale) tot een perfecte eenheid; sinds
twee jaar is daar in Parijs een twee
lingkoor bijgekomen, zodat Herre
weghe de Mattheus vanuit de koren
zelf kon opbouwen. Dit in tegenstel
ling tot Harnoncourt- die koren krijgt
toegeleverd (Ned. Kamerkoor en
Collegium vocale», daar weinig aan
doet. waardoor diens uitvoering een
heid mist. Het is een hele kluif ge
weest voor Herreweghe om in twee
weken tijd uit het internationaal he
terogene gezelschap van instrumen
talisten twee hechte barokorkesten
te maken. De hoge kwaliteit van deze
musici en hun gemotiveerde inzet de
den dit experiment slagen. Solistisch
werden zeldzame prestaties geleverd
die tot hechte gelijkwaardige inter
pretaties samensmolten met de voca
le prestaties.
Met name traverso-speler Wilbert Ha-
zelnet ontroerde in de tedere fluitsolo
bij de aria, „Aus Liebe will mein Hei
land sterben", zeer expressief, met
rijpe, grote stem gezongen door de
jongenssopraan Markus Klein. Maar
ook Ku Ebbinge (hobo). Reinhardt
Goebel (de voortreffelijke violist-lei
der van Musica Antiqua Keulen) en
Jaap ter Linden (gamba) moeten het
publiek diep getroffen hebben. De
levendigheid in expressie werd onder
streept door het speelse, stuwende
continuospel van Ton Koopman (or
gel) en Jaap ter Linden (cello).
Uit de boot
De invulling van de vocale partijen
stond in sommige gevallen op hetzelf
de hoge peil. Een Kurt Equiluz als
evangelist lijkt niet te overtreffen
qua stijl en klank. Datzelfde geldt
voor Max van Egmond en René Ja
cobs (de laatste was bijzonder goed
bij stem). Minder gelukkig kon men
zijn met de bas Ulrik Cold in de
Christus-rol. Naar stijl gemeten viel
hij uit de boot: zo zong hij enkele
jaren geleden ook zijn rol van land
graaf Hermann in Wagners Tannhöu-
ser. Bovendien kwamen de versierin
gen in zijn partij op mij vreemd over:
Bach zelf (en hij was daarin nogal
precies) heeft ze nooit neergeschre
ven. Hen-eweghe liet zich te weinig
gelden om deze solist echt in te pas
sen. Beslist een mis bezetting was Ni-
gel Rogers. Zijn tenor wordt mes
scherp. schampt en schraapt als hij
volume moet maken. Ook barokmu
ziek moet mooi klinken! Het tweede
Hannoverse jongetje zong zijn noten
braaf, maar zonder gevoel voor de
waarde van de tekst eronder.
Van onze rtv-redactle
HILVERSUM In de jaren 1956 en 1957 schilderde Mare
Chagall op vijf grote doeken zoals hij de teksten van het
bijbelboek het Hooglied zag. Chagall was toen een paar jaar
getrouwd met Vava Brodsky. „Voor Vava. mijn zielsbeminde''
zette hij onder de schilderijen. Ze hangen in een museum dat
ter ere van Chagall in Nice is opgericht: het Musée Chagall.
Voor kunstminnende Rivièra-toeristen zal het ongetwijfeld
geen onbekende plek zijn.
Maar ook zonder zo n verre reis te
maken kan een eerste en geslaagde
indruk worden verkregen in het tele
visieprogramma „Het Hooglied van
de Liefde" dat de KRO vanavond
tussen 22 30 en 22.55 uitzendt op Ne
derland 2
Het programma is gemaakt door
Jack de Valk. die een paar maanden
celeden nog pastor van de omroeppa-
rochie was voor hij ziekenpastor
werd, en Gie Meeuwis De Valk raak
te bij zijn bezoek aan het Musée Cha
gall zo onder de indruk van wat hij
zag. dat er volgens hem een tv-pro-
gramma van gemaakt moest worden.
Nu is het filmen van schilderijen een
riskante zaak Maar filmer Jan Huys-
kens is er toch in geslaagd een alles
zins geloofwaardig beeld te geven van
de voorstellingen. Zoveel mogelijk is
getracht de kleuren er zijn erg veel
tinten rood weer te geven zoals ze
Speciaal vandaag
in werkelijkheid zijn. Eerst werd een
opname gemaakt van het schilderij
als geheel. Daarna werden fragmen
ten opgenomen
„Een uitspatting van kleur en fanta
sie." noemt Jack de Valk Chagalls
werk. „De mensen dansen, zweven,
zingen en springen dwars door alles
heen. de dieren vliegen vaker over het
doek dan dat ze keurig op maat ge
sneden in de stal staan. De kleuren
hebben meer met een gevoelsschltte-
ring te maken dan met het oppervlak
van het ding
De schilder, die 92 jaar geleden in de
Russische plaats Wittebsk werd ge
boren en daar werd ingewijd in de
mystieke stroming het chassidisme.
Fragment van het Hooglied, zoals Chagall het zag.
heeft het Hooglied onorthodox en vol boorteplaats zijn terug te vinden op
humor weergeven. Veel herinnerin- de doeken. Chagall woont sinds 1947
gen aan het dorpsleven in zijn ge- aan de Franse Rivièra.
Twee nog onbekende acteurs. Wyck
Eederveen en Marvelle Meuleman. le
zen de liederen van het Hooglied.
Gast in de Muppet Show is
vanavond James Coco, be
roemd Broadway komiek
Ned .2/19.25
De actualiteitenrubriek
Brandpunt van de KRO komt
met een reportage over het
voortbrengen van superintel
ligente kinderen in de VS.
Daar hebben drie intelligente
vrouwen een behandeling on
dergaan met sperma van vijf
Nobelprijswinnaars. Verder
in Brandpunt de vraag of Ne
derlandse steenkool toch ge
wonnen moet worden.
Ned .221.30
De schone schijn, tweede se
rie over het kunstbeleid in Ne
derland. Vanavond de vraag:
wat is de betekenis van kunst
voor het kunstbeleid en van
kunstbeleid voor kunst.
Ned.1»22.10
Samenvattende reportage
van de vriendschappelijke
wedstrijd Belgie-l'ruguav
BRT 122.30
raannenbe-
Dtsl2 21.20
Vrouwen
roepen
Het KRO-radioprogramma
Dc letter M over pastorale
werksters die de balans opma
ken na de synode in Rome
Hilv.29.20
door Eefje van Schaik
HAARLEM In een weinig
geïnspireerde sfeer en voor
een slecht bezette Haarlemse
Schouwburg presenteerde het
Scapino Ballet zijn laatste
aanwinst „Vliegers'' van de
Engelse choreograaf en dan
ser David Morse, op het con
cert voor fluit en orkest van
Jacques Ibert. Morse is als
solodanser verbonden aan het
Sadlers Wells Royal Ballet in
Londen en dat is dan ook de
reden geweest dat de Scapi-
no-dansers erg weinig tijd
hadden om zijn ballet in te
studeren en uit te werken. In
combinatie met de gebruike
lijke premièrekoorts was dat
duidelijk merkbaar.
Op zichzelf is het gegeven van vlie
gers voor een choreograaf-danser niet
zo'n heel originele inspiratiebron,
maar wel een aanlokkelijke. Het zwe
ven. wapperen of duikelen door de
lucht, het spel met de wind is een
gelijksoortige uitdaging als het over
winnen van de zwaartekracht of het
gewichtsloos vogelvrij ronddansen.
Wat Morse in zijn Vliegers wilde ver
beelden is het traditionele Aziatische
spel om met kleine gevechtsvlieger
tjes de grote, hoog boven alles uit
wapperende vlieger tot dalen te dwin
gen door met vlijmscherpe touwtjes
het strakgespannen touw te kappen
Morse had beter het gewone vlieger-
spel van niet-dansende kinderen bij
zijn choreografie kunnen betrekken:
het plezier van vliegers maken, ze
laten opgaan of laten vieren in het
gevecht met de wind en weergoden.
terwijl je zelf stevig op de grond
staat. Vliegers zonder verbinding met
die grond verdwijnen in het niets.
Zweef-effect
Overeenkomstig Iberts muziek is
Vliegers in drie delen opgebouwd:
voor zes, vier en tenslotte twaalf dan
sers. Op een witte toneelvloer, tegen
een zachtgrijze achterwand en tussen
Vrijdag 21 maart. Katwijk a.d Rijn, Dorpskerk 19.30 uur. Mattheus
Passie. Chr. Gem. Koor Hallelujah met Nederlands Symfonie Orkest
o.l.v. John Admiraal.
Woensdag 26 maart. Zwolle-Berkum, Hoofdkerk 20.00 uur en Donder
dag 3 april. Emmeloord. Nieuw Jeruzalemkerk 20.00 uur, Liturgische
Mattheus Passie van Geert Stulp. Diverse koren met orgel en fluit o.l.v.
Melis Lok (Zwolle) en Wander Muller (Emmeloord).
Zaterdag 29 maart. Alkmaar. Grote of St. Laurenskerk 19.00 uur
Mattheus Passie Alkmaarse Oratorium Vereniging met Noordhollands
Philharmonisch Orkest o.l.v. Klaas Venneker.
Zaterdag 29 maart. Elburg. Grote of St. Nicolaaskerk 20.00 uur. Johan
nes Passie Veluws Bachkoor o.l.v. Gert Nagel.
Zondag 30 maart. Zuthpen. Walburgskerk 16.00 uur. Mattheus Passie
van Joh Kühnhausen. Zutphense Cantorij o.l.v. Gert Oldenbeuving.
Zondag 30 maart. Kampen. Kerkcentrum Open Hof 19.00 uur, Mattheus
Passie van Willem Vogel. Kamper Cantorij o.l.v Rixt Zijlstra-Wltte-
witte toneelpoten wordt vooral in het
eerste en laatste deel heel wat afge-
duikeld en rond gewapperd, terwijl in
het middendeel gepoogd wordt het
meer statische zweef-effect te berei
ken. Dan tillen drie dansers Janet
Popelevski in alle mogelijke standen
hoog in de lucht en lopen ze enigszins
sloom kijkend met haar rond te
sjouwen.
Probleem bij alle drie de delen is
vooral de eentonigheid van de steeds
weer terugkerende wijde sprongen in
het ingewikkelde breiwerk waarmee
Morse wel mooie figuurtjes en patro
nen neerzet, maar beslist niet het
effect van vliegers weet vol te hou
den. Laat staan het gevecht tussen de
grote en kleine vliegers.
De twintig minuten duren erg lang,
ook omdat de kostuums van Joop
Stokvis niet erg opwekken of origi
neel zijn. Je raakt snel uitgekeken op
de losfladderende blousjes in con
trasterende kleuren voor de kleintjes
en de zachtpaars en grijs getinte pak
ken voor de grote zwervers
Hoewel de dansers wel in staat zijn
een sfeertekening van vliegen in een
open luchtruim neer te zetten, blijf Je
er toch vrij onaangeroerd naar kij
ken. Er zit te weinig spanning in. de
gezichten staan op emotieloos, er
wordt niet echt gevochten en wat het
belangrijkste is: de wind blaast niet.
Bij windstilte is het nu eenmaal moei
lijk vliegeren.
Het raadhuis van W. M. Dudok weet na een halve eeui n ricl
steeds veel waardering te oogsten jwat U
rincij
paag
ok v<
iedei
bij
iigd
k nc
aan
Hilversum gaat bouwmeester herdenken
door Tyme Valk
iensti
ideer
Binnenkort staat het Hilversumse
raadhuis al een halve eeuw monu
ment te zijn en in die jaren is het
voortdurend bezocht door archi
tectuurliefhebbers uit de hele we
reld. elk jaar door duizenden. In
1984 zal het bovendien een eeuw
geleden zijn dat Dudok die Hilver
sum zijn gezicht gaf. geboren
werd. Het zijn aanleidingen tot
het ontwikkelen van plannen voor
enige manifestaties. In Hilversum
wordt dan ook gestreefd naar het
oprichten van een Dudok-Stich-
ting die de activiteiten kan gaan
coördineren. De oorzaak om een
stichting in het leven te roepen
steekt echter dieper en men zal
zich dan ook op een breder terrein
gaan manifesteren dan de herden
kingen van de architect en zijn
chef d'oeuvre.
Veel van de gebouwen en woning
complexen die Dudok in een lange
reeks van jaren ontwierp, eerst als
directeur van gemeentewerken,
later als gemeentearchitect, zijn
of door de tand des tijds, de weers
omstandigheden. of door het ge
bruik en veranderingen van ge
bruiksfuncties in een niet al te
beste conditie. Bovendien leveren
aanpassingen dié noodzakelijk
zijn om de bouwwerken die soms
meer dan een halve eeuw oud zijn
te kunnen blijven gebruiken
voortdurend discussies op. Het
werk van een stichting kan na
documentatie en inventarisatie
van de artistieke en gebruikswaar
den bestaan uit het aangeven van
een beleid.
In 1973, kort voor de dood van de
bouwmeester, zou het raadhuis
een uitbreiding van enkele kan-
toorblokken van glas in beton ont
vangen. Er werden stevige protes
ten uit allerlei hoeken gehoord en
de nieuwbouwplannen gingen dan
ook de ijskast in. Toen werd dui
delijk dat dit onaantastbare mo
nument niet ongestraft kon wor
den „verbruikt". Aan de andere
kant lag voor de hand dat het zich
uitbreidende gemeentelijke appa
raat met de verandere gebruiksei
sen geen genoegen behoefde te
nemen met het monumentale
keurslijf. Intussen is een plan tot
het stichten van een afzonderlijk
gebouw ten noordoosten van het
raadhuis bestekklaar gemaakt en
zal de bouw niet lang op zich laten
wachten.
Reisdoel
Op die wijze kan het raadhuis een
reisdoel blijven voor de bouw
kunstliefhebbers. Het is een mo
nument waar het oordeel van de
internationale kunstkritiek eens
luidend over is. Het gebouw wordt
gezien als een van de belangrijk
ste architectonische scheppingen
van de eeuw. De meeste critici
relativeren hun bewondering ove
rigens door te weigeren het raad
huis te plaatsen in de ontwikke
ling van de avant garde: het voegt
zich niet in de functionalistische
ontwikkeling en behoort evenmin
bij het neo-plasticisme van De
Stijl, de gelauwerde stromingen
uit Dudoks tijd. Giovanni Fanelli
merkt in zijn studie over de mo
derne Nederlandse architectuur
op dat het raadhuis een persoon
lijke oplossing van hoge kwaliteit
is die in nationaal en internatio
naal opzicht van grote betekenis
is. Het is geen voorbeeld van nieu
we ideeën of een begin van nieuwe
ontwikkelingen in de moderne ar
chitectuur van de traditionalis
tische tot aan de moderne.
udin
r de
en
jk t,
ledi
HILVERSUM „Monumentaliteit is de zuivere expr »r, it
van 's mensen zin voor harmonie en orde; zij is de u n dc
van de scheppende geest, die de hiërarchie van waa is ii
heeft gepeild en deze tot klare en daardoor indruk irsta:
kende uitdrukking weet te brengen. Monumenta
doet de hoofdzaak domineren, niet alleen in mate
maar vooral ook in gesstelijke zin. Daardoor is zij
gebonden aan weelde en kan ook een klein ding m -py
mentaal zijn." Bijna dertig jaar geleden, op 25 mei*cl
sprak de bouwmeester Willem Marinus Dudok (1884-
deze woorden, twintig jaar na het gereedkomen vanl
belangrijkste bouwwerk, het Raadhuis van Hilversi |a^
De vrije groepering van ku dit
bouwvolumes tot een geha 'lem
grote plastische kwaliteiten rek*
dan ook onmiddellijk navol] jjen
heel Europa gekregen; van'
sieloze kopieën tot geïspi
verwerking. In Hornsey
land) werd tussen 1933 ei
door Reginald H. Uren een k
Dudok-interpretatie gereal
Dit gemeentehuis valt op
de vele slappe Engelse ko lelei
waarvan het zachtroze gem et 2
huis van Greenwich niets.e]
van de scherpe scenogra
groepering van Dudok vei
In Cachan sur Seine (Fraij
staat het in 1934 door J. B. M|
en J. Cholet gebouwde raa
dat Dudoks artistieke uiti
punten eer aandoet en in Fld
bouwde Michelucci met cen|
collega's een station in de E
stijl dat mag gelden als het
grijkste moderne station vi
lië en misschien wel van Ei
Twee en een half jaar geled
de gemeente Hilversum eenj
uit waarin de werken van
staan opgesomd. Een platl
biedt de belangstellende]
nummers en twee routes
van 15 en 40 kilometer) de g(
heid om het oeuvre van de
ter te leren kennen. Jamm
noeg worden evidente arch
nische hoofstandjes van ai
het geheel niet genoemd
1 bij voorbeeld GrandfC?
nst i
ide
zal
Gooiland (van J I
1934-1936), de Avro-studio KB
Merkelbach en Ch. Kasten"
193f en het sanatorium
straal <J. Duiker en B.
1926-1928) zelf op moeten 2
De brochure is niettemin eej
stuk voorlichting.
Weinig respect
De aandacht voor Dudok
treert zich in het Hilverf^
raadhuis en de zorg is voo v
dit gebouw gericht geweei
dien men de Dudok-route «s
Hilversum volgt, blijkt dat
tientallen scholen, wonin
plexen en andere gebouwel
veel meer aan de nodige zo
zijn. Veel woningen zijn gk_
veerd. maar deuren, raamko S
en andere details zijn niet
met respect vervangen. Vef
lende scholen hebben zeer g
door het intensieve gebruiï
is zelfs hier en daar nagelalj
noodzakelijke voorzienin
functie te houden. Zo zie jel
H. Bavinckschool kapot gaa
dat de regenpijpen er los f
gen en getuige de leksporeif
al vele jaren lang het geval
deze school van 1921 kan
verschijningsvorm gelden i
prototype van het raadhuis
Toch is het te hopen dat d
dok-Stichting zich niet zalf
ken tot deze bouwmeester
Tijdens de enorme bouwwoi
er in het forensendorp Hilvll
gedurende de jaren tussen fl
reldoorlogen heerste. werdtj
architecten van kwaliteit i
digd.
Het zou van een eng chauvj
getuigen om uitsluitend 1
vre van de gemeentearchiU
zorg te omringen en een
straal", misschien wel het 4
langrijkste bouwwerk van
land uit de aangegeven l
maar te laten verkommen
dok is in elk geval aandachtj
en zijn werken behoeven
bruiksbeleid.
Van uitgeverij J. W Richt in Hoeven
zijn de volgende boeken Honderd
courante planten (vaste planten en
sierheesters voor de tuini en Couran
te kamerplanten, zijn van tekst voor
zien door H Meeus (Per deeltje van
108 pagina's: ƒ7,50) De Zot
tus op ikonen. De tekst is
Berthuis. Samenstelling: dol
tie instituut voor de ikonerl
kasteel de Wijenburgh te Ecf
blz. - 49,90
Bevrijding zonder bevrijf
sino" tussen Indië en Nedef
hoofdzaak in dit boek is dfl
interneringstijd Geschrevef
Verheem Uitg Hollandia. r
blz 19.75,
ADVERTENTIE
machines en gereedschappen
voor metaal- en houtbewerking
lastechniek, meettechniek,
werkplaatsinrichting e d
Dageli)ks van 9 00-17 00 uur.
JAARBEURSHALLEN UTRECHT zaterdag22maar1900-15 30uur nog 5 dagen
^WOENSDAG^
'DONOERDAu
vakbeurs
algemen
toeleveriil
Dagelijks van 9 00-17 00 uui
zaterdag 22 maart 9 00-15 3
JULIANA- EN MARGRIE
