Lidwina: heilig en hysterisch
Legerpredikant 'kritisch loyaal'
Tien jaar Kairos in Nederland
I
Vluchtelingen uit Laos naar Guyana
Trouw
Diagnose na zeshonderd jaar
VANDAi
fee
Conferenties
Stichting geestelijke verzorging
in ziekenhuizen bejaardenhuizen
en verpleeginrichtingen
te Rotterdam
PREDIKANT(E)
tt
'T GAAT HARD!
Uitbouw van Jty";1
seminarium n*
OINSOAG 18 MAART 1980
KERK
TROUW/KWARTET
door Pieter van der Ven
Vandaag zeshonderd jaar geleden werd In Schiedam Lidwina Pietersdoch
ter geboren. Als jong meisje maakte zij een val op het ijs en daarmee begon
een van de afgrijselijkste ziekbedden uit de geschiedenis dat afliep toen zij
ruim vijftig jaar oud stierf. Al tijdens haar leven begonnen de mensen haar
als een heilige te beschouwen. Zij werd de patrones van alle zieken, zij gaf
haar naam aan menig ziekenhuis, gesticht of ander oord voor lijdenden; zij
is vrijwel de enige echte Hollandse heilige van internationale faam
Juist vlak voor het eeuwfeest heeft de Delftse
psychiater dr P. J Stolk een boek laten
verschijnen waarin hij over „het geval Lidwi
na" een medische diagnose probeert te stel
len: „De maagd van Schiedam" een kriti
sche hagiografie. Het boekje ls uitgegeven
door de Wetenschappelijke Uitgeverij ln Am
sterdam, telt ruim 140 pagina's, waarvan
flink wat met oude houtsnede-illustraties.
Het kost 24,50. Stolk zegt overigens dat de
samenloop van dit boek en het eeuwfeest
louter toeval Is.
Hagiografieën zijn biografieën, maar dan van
een heilige (hagios, heilig). Het is een soort
literatuur die vooral door en voor roomska-
tholieken geschapen werd. In hun roomse
Jeugd hebben velen op school en thuis mier
zoete verhaaltje gehoord of gelezen over Tar-
cislus, Theresia. Gerardus. Aloysiu». de mar
telaren van Gorkum. Lidwina, Bernadette
enzovoorts. De beste verhalen waren span
nend of ontroerend genoeg, maar altijd wa
ren het verhalen, waar de moraal nog dikker
op gesmeerd zat dan op de borstplaat Altijd
moest het verhaal dienen tot het kweken van
brave, gehoorzame, kuise, kerkse kinderen.
De hagiografie leek vaak weinig meer dan
een belangrijk attribuut in de ideologische
trucendoos van de kerk. Zeker in Nederland
is het al Jaren slapjes in de roomse hagiogra
fie. Maar tegelijk is juist van buiten officieel
erkende kerkelijke instanties de belangstel
ling groeiende De Zwitserse protestant Wal
ter Nlgg schreef al jaren geleden het boek
„Grote heiligen", waarmee hij het genre van
de hagiografie uit het roomse monopolie los
maakte en daarmee de mogelijkheid opende
tot nieuwe aandacht voor enkele grote figu
ren uit de geschiedenis, maar dan zonder
ideologische bijbedoelingen. In Nederland
verschenen er in die zin boeken van bij voor
beeld dr Auke Jelsma en Wim Zaal. (Deze
laatste beklaagde zich op de perspresentatie
van Stolks boek dat geen enkele krant aan
dacht aan zijn boekje „Zoek het Koninkrijk
heiligenlevens voor nietgelovigen verteld"
had besteed. Ten onrechte, want Trouw be
sprak het boekje op 2 oktober 1978 en zelfs op
uiterst bemoedigende wijze.)
Betrouwbaar
Terug naar Lidwina. Stolk belooft ons in de
ondertitel een „kritische" hagiografie. Na het
bovenstaande kan men begrijpen dat Je even
goed zou kunnen zeggen een ..moderne" ha
giografie. In het soort ls dit dan weer een
bijzonder geval, omdat het niet gaat om
historische, theologische, maatschappelijke
of pastorale kritiek, het is de kijk van een
psychiater „Lidwina op de divan", schreef
De Tijd
Van veel heiligen vooral van heel lang gele
den zijn meer legendes bewaard dan histo
risch betrouwbaar materiaal. Bij Lidwina is
dat een beetje anders. Er was toen toevallig
iemand bij haar in huis die van alles heel
nauwkeurig heeft geobserveerd en opge
schreven. Deze persoon, Jan Gerlach. schreef
geen hagiografie in de bovenvermelde zin. Hij
was een duidelijke „vereerder", maar deed
zijn werk goed. HIJ is ontzettend gedetail
leerd ln het beschrijven van de kwalen en
ziekten, die Lidwina veertig jaar aan haar
bed kluisterden. Dat is geen verheffende lec
tuur. Stolk maakt gretig gebruik van deze
gegevens en geeft ze in zijn boek uitvoerig
weer. De eerste honderd bladzijden moeten
dan ook als lezing voor of na tafel worden
afgeraden.
Lidwina is niet als heilige geboren. Het lijkt
er eerder op dat zij pas gaandeweg, toen haar
lichamelijke aftakeling en wegrotting al be
hoorlijk vergevorderd waren, geen andere
weg meer had dan heiligheid of euthanasie,
maar die was niet in het vizier van haar
omgeving. Dus naarmate haar lichaam door
ziekten, pijn en nog wat extra zelfkwelling
werd afgebroken, groeide haar persoonlijk
heid tot ln het groteske. Ze kreeg visioenen
zoals aan deze zijde van de Alpen en de Oeral
vrijwel ondenkbaar zijn en die Je zeker niet ln
het saaie Schiedam verwacht. De al eerder
genoemde Wim Zaal noemt heiligheid en
visioenen een artistiek talent dat ons niet
ligt, net zo min als de opera. In Holland
gedijen schilders, grafici, instrumentenma
kers. de nuchtere precisie, niet de meeslepen
de extase.
Ongerief
Stolk is de ziektebeschnjvingen nagegaan.
Wie vrijwel niets eet krijgt uiteraard onder
voedingsverschijnselen: hongeroedeem, vita
minegebrek en daar komt al heel wat onge
rief uit voort. Wie jarenlang op een plank ligt,
bewegingloos, gaat doorliggen. Zonder hygië
ne en zonder fysiotherapie wordt alles nog
erger en onsmakelijker. Maar waar kwam het
vandaan? Stolk verwerpt de val op het Ijs als
oorzaak en meent dat ook reuma, multiple
sclerose, tbc, polio op zijn zachtst gezegd
onbewijsbaar zijn. Lidwina was een duidelijk
geval van hysterie, meent Stolk; zeventig
jaar geleden schreef dr. A. Geyl al in gelijke
zin. Voor Stolk sluiten heiligheid en hysterie
elkaar overigens niet uit. maar daar gaat hij
niet verder op in. Hysterie uit zich in thea
traal gedrag en wordt veroorzaakt door een
innerlijk conflict. Bij Lidwina zien we een
hoop lievigheid, barmhartigheid en verge
vingsgezindheid, maar ze heeft visioenen van
mensen uit haar omgeving die allervrese
lijkst in de hel moeten branden. Ze weigert
alle voedsel, maar zit aan de verrukkelijkste
hemelse banketten. Ze wilde niet trouwen,
maar wordt in een visioen door Maria tot
hemelse bruid van Christus gekroond. Stolk
zoekt een verklaring vooral in Lidwina's pro
blematische verhouding van agressie en bin-
Lidwina van Schiedam, portretcon
structie door Anjo Mutsaars
ding tegenover haar vader, die ook naar vo
ren komt tegenover haar biechtvaders'. Tot
mijn verbazing werkt Stolk de kennelijke
symptomen van homoseksualiteit niet nader
uit. Wel maakt hij aannemelijk dat Lidwina
niet het meisje kon zijn dat zij wilde zijn. Dat
haar ziekte eerst een vlucht was, maar zonder
weg terug. Ze kreeg, zo zegt Stolk, die geest
niet meer in de fles. Haar erbarmelijkheid
was nog slechts „op te heffen" door heilig te
worden. Misschien worden in haar herdacht
en geëerd al die naamloze vrouwen uit die
tijd en andere eeuwen die een lijdensweg op
werden gedreven omdat omstandigheden,
maatschappij en kerk een werkelijke levens
weg blokkeerden.
LUNTEREN (PNHK) -— Van een krijgsmachtpastor mag worden verwacht, dat hij „kritisch
loyaal" is. Wie de doelstellingen van de krijgsmacht verwerpt, moet niet krijgsmachtpastor
worden. Dit zei hoofdluchtmachtpredikant ds. A. Karreman tijdens het jaarlijkse legerpredi-
kantenconvent in Lunteren.
Hij wees er ook op. dat het krijgs-
macbtpastoraat er is voor de mens ln
de krijgsmacht en niet voor de orga
nisatie. Het getuigenis en de dienst
van de kerk moeten zichtbaar worden
in de voortdurende bezinning over
geweld. Het convent was opgezet met
de bedoeling, dat de legerpredtkan
ten elkaar zouden informeren over
hun persoonlijk standpunt ten op
zichte van de kernbewapening. De
helft van de aanwezigen bleek reso
luut alle kernwapens af te wijzen. Een
ander deel was nog op zoek naar een
duidelijk standpunt en een enkeling
Nieuwe ambten in de kerk van
morgen, voor gewone (r.k.) gemeente
leden m.m.v. dr Jan Kerkhofs. zater
dag 22 maart 9.30-16.30 uur. pedago
gische academie Thomas More. Sta
tionssingel 80. Rotterdam. Inf. „Open
Kerk", tel. 070-909627
Meditatieweekend remonstrantse
broederschap 11-13 april. Hoorne
boeg. Hilversum (tel 02157-231).
wees kernwapens niet zonder meer af.
De kritische kijk vanuit het evangelie
op de kernbewapening doet evenwel
niets af aan de solidariteit die iedere
krijgsmachtpastor moet voelen met
de mens die in de krijgsmacht werkt,
aldus de legerpredikanten. Velen van
hen bleken ernstig verontrust over
het beeld, dat men ln de kerken van
hen heeft. Te vaak heerst binnen de
kerken nog de gedachte, dat de leger
predikant zich door zijn aanwezig
heid binnen de krijgsmacht vereen
zelvigt met die krijgsmacht. Hij zou
het systeem bevestigen en zich niet
kritisch opstellen. Deze beeldvor
ming ls volgens de krijgsmachtpasto
res allerminst in overeenstemming
met de werkelijkheid. Nadrukkelijk
vroegen zij dan ook om steun vanuit
de kerken om deze valse beeldvor
ming tegen te gaan. De legerpredi
kanten werden over het kernwapen-
vraagstuk voorgelicht door prof. mr.
P. J. Teunissen uit Groningen, drs. B.
J. Th. ter Veer namens het interker
kelijke vredesberaad IKV en de heer
A. P. de Boer namens de groep die de
Shalom-krant vorig jaar uitgaf
Remmend
Prof. Teunissen wees erop, dat van de
kernwapens nog steeds een remmen
de werking uitgaat tegen het uitbre
ken van een „grote" oorlog. Vrede
kan volgens hem worden bereikt door
verdragen over wapenbeheersing en
door het besef, dat de kernwapens
door hun „overkilT'-karakter voor
oorlogsgebruik niet geschikt zijn. De
taak van de kerken ls volgens prof.
Teunissen ertegen te waken dat de
bestuurders van de samenleving den
ken dat zij het goed doen en ertegen
te waken, dat wij ons ten onrechte
„veilig" voelen. „Maar dit alles tege
lijk vanuit de erkenning, dat leder die
oorlog wil uitsluiten, niet eindeloos
kan wachten met het gebruik van
geweld." aldus prof. Teunissen.
Drs. Ter Veer betoogde hiertegenin,
dat de bewapeningsspiraal op den
duur onvermijdelijk zal uitlopen op
een enorme explosie. De heer De Boer
vond niet alleen de wapenwedloop uit
den boze. maar ook de ontwikkelin
gen in kwesties als abortus, euthana
sie, aantasting van gezin en huwelijk.
Hij zag al dergelijke zaken ais één
complex probleem, waarvoor de sleu
tel van de oplossing ligt in het woord
„bekering".
Voor de Gemeentelijke Geriatrische kliniek aan de Asserweg en de
Verpleeginrichting aan de Veenweg willen wij graag in contact
komen met een
Belangrijke taken zullen zl|n de pastorale zorg voor merendeels
bejaarde patiënten en het voorgaan in kerkdiensten
Van belangstellenden wordt verwacht een klinisch pastorale training
te hebben gevolgd of bereidheid deze te volgen.
Een goede samenwerking met de verschillende disciplines van de
tehuizen en met de t.z.t. aan te stellen geestelijke verzorgers van
andere denominaties, zal een vereiste zijn.
Schriftelijke sollicitaties, binnen 2 weken na het verschijnen van dit blad, kunt u
richten aan de secretaris van bovengenoemde Stichting, de heer J. de Ruiter,
p/a Mauritsweg 20. Rotterdam, die ook event, inlichtingen zal verstrekken (tel.
010-112065)
WIJ moeten allemaal lijden.
Deze uitspraak hoorde ik dei HA/
door de radio in verband met ren
de regering voorgenomen
bezuinigingsmaatregelen. Ht
niet onsympathiek. Er is noot 21
daar moeten we allemaal wat be
doen. En dat doen brengt lee£en
suggereert deze uitspraak. Ik
dat dit waar kan zijn, hoewel »c
mijn vraagtekens bijzet. Ten
van de hogerbetaalden, heb 1 SP®®1
helemaal geen behoefte aan ï€rü(
vraagtekens. En nog des te ni app°
wanneer ik een vertegenwoot ide
van een van de coalitiepartljt ReS'
kabinet hoor Jammeren; „De len
zwaarste schouders worden ti n1®11
zwaar gepakt". Inderdaad ls an- 0
zekere progressie in het perci p181
van het inkomen waarmee de111
inkomens achteruit zullen ga^
gezegd loopt dat van één prot
drieëneenhalf procent. Bij ee
inkomen van dertigduizend g
dat driehonderd gulden en bi
inkomen van honderdtwintig
gulden (viermaal modaal) ls
tweeënveertig honderd guide
lijkt een fors verschil. Maar h
iedereen duidelijk zijn dat dl
driehonderd gulden op een n
inkomen veel harder doordrt
dan die tweeënveertighondei /S
gulden voor viermaal modaar**
eerste man zal er Iets voor i
laten, de laatste niet. Hij ki
wat minder wegleggen. Het
bovendien de vraag of de ov(
inkomens wel delen in deze
bezuiniging. Er zijn hele cat
die er buiten vallen. Mensem
hypotheken afsluiten, kunne
bedragen aftrekken. Zelfs die
van dertigduizend gulden zal i|
bezwaar hebben tegen wat ze
„inleveren" als het hem maai
duidelijk gemaakt kan wordi
zwaarste schouders inderdaa
zwaarst belast worden. Vooraf
dit schijn. En overigens lijkt I
zinnig in deze weken wat
voorzichtiger met het woord
om te gaan.
15
VOORBUG AN( o.
iw
Ier
jn,
ital
hoe
de
Van een onzer verslaggevers
DOORN Vijf evangelische hulpverleningsorganisaties hebben met de regering van Guyana
overeenstemming bereikt over de vestiging van vijftienhonderd vluchtelingen uit Laos in dit
westelijke buurland van Suriname.
wMfln opgenomen: De Rotter
dammer, met Dordts
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leldse Courant
Uitgave: Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur Jenze Tamminga
Directeur ing O. Postma
HOOFDKANTOOR
Postbus 859
1000 AW Amsterdam
ta< 020-913456
tatei 13006
Postgiro 66 00 00
Bsnk Ned Credietbann
Rekenmgnr 23 00 12574
REGIO ROTTERDAM/DORDRECHT
Postbus 948
3000 AX Rotterdam
tel 010-11SS88 (abonnementen
en bezorging)
tel 010-115588 (redactie)
tet 115700 (uitsluitend voo»
Westbiaak 4
Rotterdam
REOIO DEN HAAG/LEIDEN
Postbus 101
2501 CC Den Haag
tel 070-469445
(abonnementen en bezorging)
tet 070-469445 (redactie)
tet 070-468864 (uitsluitend voor
Pari*straal 22 Den Haag
REGIO NOORO/OOST-NED6RLANO
(abonnementen ei
Postbus 3
8000 AA Zwolle
tel 05200-17030
Melkmarkt 56 Zwolle
Abonnementsprijzen
Per maand f 16.98
Per kwartaal 50.95
Per half iaar 101.90
Per jaar f 201,60
enop-
Opgave lamibeoercnten 9-19 30
van maandag i m *njdag Op
zondag van 18-20 uur ie<ef 020-
913456
Opgave
020-1
Mm-Adv jtdehng postbus 433
1000 AK AMSTERDAM
Adreswazmgen ud»>u.ie»»d schol-
Het is de bedoeling, dat de 1500 in
drie groepen zullen worden overge
bracht van Thailand naar Guyana.
Dat zal gebeuren met de Anastasls,
het schip dat vorig jaar door de orga
nisatie „Youth with a mission" (Jeugd
met een opdracht) werd gekocht om
er vluchtelingen waar ook ter wereld
mee te helpen. Het internationaal
evangelisch hulpfonds TEAR Fund
heeft de vervoerskosten (naar schat
ting drie miljoen gulden) voor zijn
rekening genomen. De stichting
Hulpverlening Zuid-Oost Azië ZOA
zal in Guyana de kosten dragen van
woningbouw, landontginning en der
gelijke (ruim drie miljoen). Het gaat
om 1500 Hmongs. In vluchtelingen
kampen ln het noorden van Thailand
verblijven al jaren tienduizenden
Hmongs die uit Laos gevlucht zijn.
Guyana heeft een met Laos vergelijk
baar klimaat. Ook de bodemgesteld
heid komt sterk overeen. Men ver
wacht daarom, dat de Hmongs vrij
snel een bijdrage kunnen leveren aan
de opbouw van dit dun bevolkte ont
wikkelingsland. Wanneer dit eerste
project slaagt, zullen later mogelijk
nog 28000 Hmongs binnengelaten
worden.
Als mogelijke plaats van vestiging
wordt gepraat over Jonestown, de
plaats waar leden van de Peoples
Temple-sekte zelfmoord pleegden.
Toen de Hmongs gevraagd werd of zij
daar bezwaar tegen hadden, ant
woordden zij: Wij zullen er wat beters
van maken. De hele operatie gaat
ruim twaalf miljoen gulden kosten,
waarvoor onder andere een beroep
zal worden gedaan op de Nederland
christenen. Naast TEAR Fund en
ZAO werken In „Christian Refugee
Team International" drie Ameri
kaanse organisaties: World Relief,
Samaritan's Purse en Billy Graham
Evangelistic Association.
Beroepingswerk
NED. HERV. KERK
Beroepen te Ridderkerk: J.
Wanneperveen en D. van ȣt H
Goudriaan en Ottoland.
Aangenomen naar Utrecht
nenburg te Eindhoven; de bi der
tot voorganger van de evailt
te Driedorp: de heer G. Bet
Hardegarljp; de benoeming
streekziekenhuis Mldden-Tm ip
Hengelo: J. J. Duvekot, g.ieen
huis De Bevelanden te Goe mgt
Bedankt voor Middelharni p w
Samsom te Streefkerk; voc
en voor Rhoon: F. C. M. R<
te Middelburg.
GEREF. KERKEN
Beroepen te Curasao (als k
dijpredikant): W. Plantinga,
Kampen, die dit beroep hee
nomen.
Aangenomen naar Baarn: J.
man te Zoetermeer; naar Z
van Santen te Sassenheim
der Zee te Delfzijl.
GEREF. KERKEN (VRIJG
Bedankt voor Loppersum et
emden: J. Hoorn te Grootej
Beroepbaar: J. Janssen, Zeij
Ter Aard.
door Jan Schipper
en Aldert Schipper
In 1965 kwam de in ons land
toen nog volmaakt onbeken
de Zuidafrikaanse dominee C.
F. Beyers Naudé naar hier.
Hij kende bijna niemand,
maar hij had het geluk in han
den te vallen van de Amster
damse hoogleraar Joh. Ver-
kuyl en Trouwredacteur Ben
van Kaam. Naudé vertelde
over het Christelijk instituut
dat hij had opgericht en waar-
in blanken en zwarten samen
werkten en hij legde uit dat
hij daar geld voor nodig had
uit Nederland. Dat geld kwam
er. maar Naudé kreeg te ma
ken met een groep loslopende
particulieren. Dat vond hij
bar lastig.
In 1968 vergaderde in het gerefor
meerde conferentiecentrum De Blije
Werelt in Lunteren de Gereformeerde
Oecumenische Synode, een organisa
tie van gereformeerde kerken uit de
hele wereld. De vrienden van Beyers
Naudé wisten dat tij dit treffen een
grote groep Zuidafrikanen aanwezig
zou zijn. Zo ontstond er een actie
rondom deze zomerse GOS-vergade-
ring. De vrienden van Naudé hadden
m de buurt een hotel afgehuurd en
van daaruit werd informatie gegeven
over de werkelijkheid van de apart
heid en de rol van de kerk in Zuid
meent dat er een eigen kerkelijke
stem tegen de apartheid geheven kan
worden, Kairos onderschrijft dat
maar vindt dat je daarom samenwer
king met anderen niet uit de weg
hoeft te gaan en ging een samenwer
king aan met het Comité Zuidelijk
Afrika, onder meer door samen het
blad Amandla uit te geven.
CHR. GEREF. KERKEN
Bedankt voor Bussum: R.
te Baarn.
AG
bli
te
Itte
GEREF. GEMEENTEN tol
Bedankt voor Oudorp: A. H( rer
te Krabbendijke; voor Mi<
Centrum: D. Hakkenberg tefeiui
en
OUD. GEREF. GEMEENTl
Uitspraak
Een foto uit 1968, toen de Zuidafrikaanse kerkleider Koot Vorster (midden) te maken kreeg met prof.
Joh. Verkuyl (rechts).
Afrika. Ben van Kaam herinnert zich
nog hoe hij waarschijnlijk in de
winter van 1969- 70 ln een Amster
dams café sprak met IKOR-mede-
werker Henk Biersteker over het op
richten van een groep, die contact
met Beyers Naudé zou onderhouden
en hier de rol van de kerk in de
apartheid aan de orde stellen De
naam „Luthuli-groep" of iets derge
lijks werd verworpen, omdat de naam
van deze christelijke geweldloze
Zuidafrikaan toeh te verdacht zou
zijn in de kring waar de groep zou
werken. Toen kwam prof. Verkuyl
met het voorstel „Kairos" en dat was
Grieks voor „het is de hoogste tijd".
Bij de oprichting waren verder be
trokken Hans Feddema, ds. Auke
Hofman, mr. Lex Grosheide, Cor
Groenendijk en de Zuidafrikanen
Esau du Plessis en dr. C. J. Labu-
schagne. Het bureau werd bezet door
mevrouw C. M. P. ter Linden.
Eerste jaren
ADVERTENTIE
Al ruim 400.000 is binnen.
Nog f 126.000 is nodig Dan hebben al die 200.000
schoolkinderen in het arme Brazilië een Nieuwe
Testament (f 2.63).
Wilt u nog meedoen? Haast u dan: Giro 901.000
van In de Rechte Straat te Velp, met verm. NTBr.
De eerste jaren lag het accent op het
luisteren naar en steun zoeken voor
het Christelijk Instituut, de beïnvloe
ding van discussie vooral ln kerkelijk
Nederland Het werd ook gewoonte
om Zuid-Afrika reizigers (kerkelijke
of politieke leiders) vóór hun vertrek
uit te nodigen voor een gesprek voor
al met de Zuidafrikaanse leden van
Kairos Terwijl in Zuid-Afrlka het on
geduld snel groeide en vanuit de stu
dentenbeweging de beweging van het
Zwart Bewustzijn ontstond, leek er
toch nog een kans te bestaan op goed
resultaat door een dialoog met de
blanken in Zuld-Afrika De verscher
ping en militarisering van het bewind
in Pretoria, de opstand in Soweto en
de terreur daartegen hebben die hoop
inmiddels vrijwel doen verdwijnen.
Maar aandrang tot desinvestering
leek in die jaren nog een wat erg
scherp wapen en er werd heftig over
gediscussieerd, al was het doorgeven
van de standpunten van de Wereld
raad in het begin een belangrijke
activiteit. Na 1972 nam de groep Be
taald Antwoord deze taak groten
deels over.
Tijdelijk bureau
Na de sluiting van het Christelijk
Instituut ln Zuid-Afrika en de vrij
heidsbeperking van dr. Beyers Naudé
vestigde diens medewerker Horst
Kleinschmidt tijdelijk een bureau
van het Christelijk Instituut ln
Utrecht. Kleinschmidt wekte in een
rede voor de Verenigde Naties op tot
steun aan het Afrikaans Nationaal
Congres ANC. Kairos maakte deze
keus mee, maar dat leidde tot een
intern conflict. Ere-voorzitter Ver
kuyl haakte af. zonder evenwel Kai
ros nu de oorlog te verklaren. Verkuyl
In 1972 deed het centraal comité van
de wereldraad van kerken een uit
spraak tegen Investeringen in Zuid-
Afrika en langzaam begon bewust
heid te groeien voor de steun die
ook de Nederlandse multinationale
ondernemingen aan Zuid-Afrika ver
lenen. In 1973 nam de tegenwoordige
voorzitter van Kairos Cor Groenen
dijk het woord ln een aandeelhou
dersvergadering van de Koninklijke
Shell om de aanwezigen op hun ver
antwoordelijkheid te wljzeri. Kairos
is de laatste jaren op verscheidene
aandeelhoudersvergaderingen aan
wezig geweest. In mei 1979 steunden
200 aandeelhouders, die bijna elf pro
cent van de stemmen vertegenwoor
digden. een namens Kairos en Pax
Christi door oud-minister Trip inge
diende motie, waarin Shells politiek
ln Zuld-Afrika en Rhodesië werd af
gekeurd.
Doorgaan
Kairos is van plan door te gaan met
aandeelhoudersacties. Daarbij ont
vangt de groep de laatste tijd ook
steun van enkele katholieke bisdom
men en congregaties, die Kairos
machtigen voor hen in aandeelhou
dersvergaderingen op te treden. De
laatste maanden trekt Kairos de aan
dacht met goed gedocumenteerde
mini-brochures over deelaspecten
van de apartheid, raciale onderdruk
king en de toekomst van Zuidelijk-
Afrika. Kairos blijft zich bij zijn infor
matie richten op de kerken Op 23
maart zullen verscheidene kerken in
ons land op suggestie van Kairos
speciale aandacht aan Zuid-Afrika
geven. Enkele Zuidafrikaanse theolo
gen hebben voorstellen gedaan voor
bijzondere kerkdiensten.
Het adres van Kairos Is: Corn. Hout
manstraat 19, 3572 LT Utrecht.
Jan Schipper is secretaris van
Kairos.
Bedankt voor Oosterland: ^.fra
te Grafhorst.
Ds. H. R. J. Reyef1 v'
de
Op 73-jarige leeftijd Is over
hervormde emeritus-predlka
J. Reyenga te Leiderdorp. 1 n
de hervormde gemeenten te
nusga, te Almkerk, te Lee
Yerseke en te Zevenhoven
In 1971 ging hij met emeriti g,^
g:
:n
Van een medewerker alli
AMSTERDAM Tijdens e«
komst in het Joods Cultur r.
trum is rabbijn Ja'acov L. 1
geïnstalleerd als nieuwe ret
het Nederlands Israëlietisch
rtum. d
Hij is na 1945 de eerste, die
rectoraat weer een dagtaa q
Daarmee wil men de oude fur |at
het seminarium als opleidin )ra
voor rabbijnen en godsdier ,p
wijzers herstellen. Er zijn de
sisten, die de opleiding vec|^
avonduren volgen naast huT
kring of algemene studie D
nen in Nederland heeft mei
buitenland moeten benoem
het omzetten van het sei
van een soort Joodse
school weer in een hogescl
men op de duur weer te ki
doen aan de vraag naar v
godsdienstig terrein Rabl
nick komt uit Jeruzalem
ganger als rector van het
um, de oud-opperrabbijn
Eliezer Berlinger (76». kri
afscheid de versierselen
in de orde van Oranje-Ni
speld dóór de Amsterdai
der Jan Schaefer
he