Alles gebeurt in de klas zo veel mogelijk van onderop Uit handvest van 'Freinet' erPAG 8 MAART 1980 BINNENLAND TROUW/KWARTET Uit het Handvest van de Mo derne School, aanvaard door het internationale congres van Freinetwerkers (1968) 1. De opvoeding is ontplooiing en verheffing, geen opeenho ping van kennis, dressuur of afhankelijkmaking. 2. Wij zijn tegen Iedere Indoc trinatie Wij leggen ons erop toe van onze kinderen ge wetensvolle en verantwoorde lijke volwassenen te maken op dat zij zullen bouwen aan een wereld, waaruit oorlog, racis me. alle vormen van discrimi natie en uitbuiting verbannen zullen zijn. 3. Wij verwerpen de Illusoire gedachte dat opvoeding op zichzelf zou bestaan, los van de grote politieke en sociale stro mingen. die haar bepalen. Wij moeten de opvoeders, de ouders en allen, die het goed menen met de school wijzen op de noodzaak om aan de zijde der arbeiders een politieke en sociale strijd te strijden, opdat het openbare onderwijs zijn voortreffelijke opvoedkundige taak kan vervullen. 4. De school van morgen zal de school van de arbeid zijn. De creatieve arbeid, vrijwillig ge kozen door de groep, die er de verantwoordelijkheid voor ge nomen heeft, is het fundament van de volksopvoeding. (Er volgen nog zes andere punten). school als werkplaats loor Piet Hagen roen ik tien jaar geleden roor het eerst een Freinet- chool bezocht, bestond er en hemelsbreed verschil ussen het traditionele on- lerwijs en dit soort vernieu wingsscholen. De democra- ie binnen de klas en de ma- lier waarop de kinderen zelf ïun werk organiseerden, we- ;n sterk af van wat het gros ran de scholen in die dagen ewend was. iu tien jaar later is een bezoek aan Jac. P Thijsseschool in Delft in •1 opzichten minder verrassend. riet alleen omdat ik ongeveer weet it een Freinetschool voorstelt, naar ook omdat andere scholen de iodige stappen hebben gezet op de van vernieuwing. 12)i 4u 6u rden J of it er allemaal precies is veran- rd. is moeilijk te zeggen. De nieu- wet op het basisonderwijs is er g steeds niet (dat wordt op z'n Toegst 1983) en de vernieuwing leeft dus nog een spontaan karak- Maar dat de school van 1980 inders is dan die van 1970, lijkt wel iker. Het klassikale systeem lijkt ■fciinder straf, de omgang tussen 30 {eerlingen en leerkrachten is vrijer, is meer aandacht voor de creatie- vorming, ouders lopen makkelij- ;er de school in en uit. er is een toenadering tussen lagere school en 'erschool, en zo kun je nog wel doorgaan. v.fc «alter; vj i q.\ Eigen karakter Ondanks dat alles blijft de Freinet- ichool zich toch onderscheiden van ndere scholen. Net als de Montes- orischool, de Jenaplanschool en de rij'e School komt de Freinetschool oort uit de vernleuwingbewegin- tn van het begin van deze eeuw. Ze bezochten een congres van Frei netwerkers in Frankrijk en propa geerden deze werkwijze vervolgens op hun eigen scholen. Dankzij de medewerking van de gemeente Delft kon dit (rode) inktvlekje zich geleidelijk uitbreiden. ,i. aardoor hebben die scholen iets at in de officiële rapporten over tmieuwing („innovatie" heet dat De Haag) niet meer terug te vin- is: een eigen karakter. ver- 1)8 Freinetscholen volgen de peda- [oglsche Ideeën van de man aan wie ij hun naam danken: Célestin Frei net, een Franse dorpsonderwijzer de in 1920 in Bar-sur-Loup, een fleto plaatsje in de Franse Alpen, in zijn eentje begon met een van de meest boeiende onderwijsexperi menten van deze eeuw. Freinet ont dekte al gauw dat de veertig, vijftig ónderen in zijn klas zich weinig roor het traditionele onderwijs inte resseerden. Hij zag hun blik naar buiten dwalen, wanneer hij tegen hen aan stond te praten. Drukwerk Haar Freinet merkte ook dat de ,t anderen wel degelijk belangstel ling hadden voor de wereld om hen leen. En zo kwam hij op het idee im met hen naar buiten te trekken n bezoeken te brengen aan am- lachtslieden in het dorp. De kinde- maakten verslagen van die ex- nrsies en bleven ook daarna bezig aet de verwerking van hun erva- :n Freinet erin slaagde een druk- irsje te bemachtigen konden de varingen van de kinderen zelfs in iuk verschijnen. Een principe dat nog steeds kenmerkend is voor de tenetschool, want elke dag staan inderen daar hun eigen drukwerk produceren. tenet heeft tenslotte zijn hele chool omgebouwd tot een werk- ilaats, waar kinderen vanuit hun igen belangstelling bezig konden ijn met het ontdekken van de we- De grens tussen school en bui- Een klassevergadering tenwereld werd daarbij steeds vager. De activiteiten van Freinet beperk ten zich niet tot de school. Juist omdat hij vond dat de school onder deel was van de maatschappij, vocht hij op twee fronten tegelijk. Links stempel Hij schaarde zich aan de kant van de arme land- en fabrieksarbeiders in hun strijd voor sociale recht vaardigheid. En op zijn school, bin nen de vakbond en vanuit de door hem opgerichte coöperatie van Freinet-werkers probeerde hij de pedagogie der armen te bevorderen. Een soort Paulo Freire, maar dan een halve eeuw eerder. Freinet was een socialist, of mis schien moet je zeggen een commu nist, al was hij dan geen lid van de communistische partij. Nog altijd draagt de Freinetbeweging daar door een links stempel. De pedago gie van de onderdrukten staat haaks op de geest van het kapita lisme. Hoe werkt dat uit in de Nederlandse situatie? De situatie is hier immers volstrekt anders dan in Latijns Amerika waar Paulo Freire onder arme boeren werkte of in de Franse Alpen waar Freinet vijftig jaar gele den de kant van de armen koos. In een ordentelijke flatwijk in Amster dam-Noord of Delft-Zuid zie je geen ondervoede kinderen (sommigen zijn eerder overvoed), ouders zijn zelfs bereid hun kinderen met de auto kilometers ver te rijden om hen zo'n leuke Freinetschool te la ten bezoeken en de schoolgebou wen stralen een luxe uit waarvan Freinet in de verste verte niet had kunnen dromen. Toch zitten er nog steeds elementen in de Freinet-werkwijze die een dui delijke kritiek op de bestaande maatschappij verraden. Ik herinner me dat van mijn bezoek tien jaar geleden aan de christelijke De Wee- renschool in Amsterdam-Noord. De zelfwerkzaamheid van kinderen was daar geen mode-artikel van een school die met haar tijd meeging, maar een bewuste keus voor een pedagogie van onderop. Vanuit het dagelijkse klassege- sprek ontwikkelt zich het verdere dagprogramma. Vanuit de ervarin gen van het kind ontstaaa de ge drukte teksten. De klas zelf zorgt voor de orde van het gesprek: bij toerbeurt is een van de leerlingen voorzitter en de anderen wachten hun beurt af, en wanneer zij toch door een ander heen praten, laten zij zich gewillig corrigeren. Ook de meester of juffrouw laat zich door de klas bekritiseren. Alles wordt zoveel mogelijk bespreekbaar ge maakt: het vervelende gedrag van Jantje, maar ook de pestbul van de meester zelf. De kinderen zijn zelf verantwoordelijk voor hun pro gramma, al kijkt de leerkracht er wel op toe dat in de loop van de tijd alle onderdelen aan bod komen. Klassevergadering De Freinetschool aan de Frederik van Eedenlaan in Delft brengt deze uitgangspunten consequent in praktijk. De jongste groep begint de dag met een klassevergadering. Een grote klas: 29 kinderen, de peu ter in de box (het kind van de juf) niet meegerekend. Alles waar kinderen mee aankomen blijkt de moeite van het bespreken waard: een grammofoonplaatje van Ria Valk, een speelgoedgeweertje, een natte plek op een schoen en een Turks liedje van Moestafa. Maar het meest indrukwekkend is toch „die meneer van de krant", die er vandaag bij is, en dat zal straks in allerlei situaties terugkeren, op te keningen, in de schrijfles en in ge drukte teksten. Gymnastiekles Ook een gymnastiekles is georgani seerd volgens het principe van de eigen verantwoordelijkheid. Kinde ren van het derde, vierde, vijfde en zesde jaar hebben tweemaal per week gezamenlijk gymnastiek. Bo vendien heeft elke groep nog twee keer per week afzonderlijk gymnas tiek. Soms geeft de vakleerkracht een instructieles om te laten zien wat je allemaal kunt doen. Maar andere lessen worden door de kin deren zelf bedacht. Twee aan twee mogen ze plannetjes uitwerken voor spelletjes met de bal of op de toestellen. Ze bespreken die dan voor de les even met de vakleer kracht en tijdens de les instrueren zij hun medeleerlingen. De klasse leerkrachten lopen er tussen door om een oogje in het zeil te houden: net als tijdens andere lessen meer als begeleider dan als leider. Hele maal vlekkeloos loopt het allemaal niet (er moet ook wel eens iemand op het strafbankje zitten), maar het is toch verbazingwekkend om te zien hoe veertig, vijftig kinderen in een gymzaal hun eigen programma maken. Later bij het gecombineerde vijfde zesde leerjaar is het klassegesprek wat rommelig. Er wordt lang ge praat over iemand die z'n klasse- dienst ontdoken zou hebben, maar bevredigend is de afloop van het gesprek niet. Ook als het gaat over een jongen die vanwege zijn astma niet de vloer aan mag vegen, blijft het mistig. Een poging van de mees ter om het gesprek op wat hoger plan te brengen lijdt schipbreuk. „Wanorde" Na de klassevergadering gaan de kinderen weer aan hun werk: twee gaan er brood bakken, twee ande ren gaan met een grote kar ergens hout halen, enkele kinderen zijn be zig iets over zichzelf te schrijven voor hun halfjaarlijks rapport (de meester voegt daar zijn eigen in drukken aan toe), er wordt gere kend en gepuzzeld, geschaakt en gelezen, iemand werkt aan een ver slag over een bezoek aan een poli tiebureau. en zo gonst het van de activiteiten. Ogenschijnlijk in vol strekte wanorde, maar dat is de indruk van de buitenstaander die de in overleg met de onderwijzer opgestelde weekplannen niet kent. De Jac. P. Thijsseschool in Delft is een van de zes openbare Freinet scholen in die stad. Deze concentra tie van Freinetscholen is een gevolg van het min of meer toevallige con tact tussen de schoolhoofden Leo Romein en Ben Vallendunk met Frans Versluis, die al in 1950 een van de initiatiefnemers was van de coöperatie „De drukpers op school". Leo en Ben deden in 1970 mee aan een werkgroep over de vernieuwing van het taalonderwijs en kwamen daar via Versluis in aan raking met de ideeën van Freinet. netschool niet tot uitdrukking komt. Of het nu gaat om creatieve arbeid of om de opzet van een docu mentatie (er bestaat een eigen clas sificatie-systeem), steeds is gezocht naar een zo natuurlijk mogelijke werkwijze. Commerciële leermidde len worden zoveel mogelijk vervan gen door leermiddelen van de coö peratie van Freinetwerkers. Bege leiders van schooladviesdiensten worden uit de school geweerd; er is geen behoefte aan hulpverleners van buitenaf. Buurtschool De leerkrachten van de Jac. P Thijsseschool hebben principieel gekozen voor openbaar onderwijs. Ze vinden dat dit voortvloeit uit de opstelling van Freinet. Bijzondere scholen zijn naar hun mening te exclusief: ze trekken grenzen tussen kinderen, die vanuit een pedagogie voor het volk niet te rechtvaardigen zijn. Hoewel ook in Delft wel kinde ren van buiten de eigen wijk naar de Freinetschool komen, probeert men toch zoveel mogelijk buurtschool te zijn. De keus voor openbaar onderwijs heeft ook zijn nadelen. Er zullen altijd ouders zijn die niet voor een Freinetschool voelen. Die moeten hun heil elders zoeken. Ook de link se signatuur van dit soort scholen is soms een moeilijk punt voor ge meentebesturen, die immers onder wijs moeten bieden voor alle ge zindten. De discussie over de voor keur voor openbaar onderwijs is een van de punten geweest die enkele jaren geleden tot een scheuring hebben geleid binnen de Freinetbe weging. Aan de ene kant heb Je de Freinet Beweging Nederland (postbus 116, Delft) die uitsluitend mensen ver enigt die op openbare scholen werk zaam zijn. Aan de andere kant ls er de Nederlandse Beweging van Frei netwerkers (postbus 454. Amster dam). waarvan zowel mensen uit het openbaar als uit het bijzonder onderwijs lid zijn. Behalve onder wijsgevenden kunnen ook studen ten of onderwijsbegeleiders zich aansluiten. De tijd waarin leden veui de ver schillende Frelnetbewegingen el kaar alleen nog op buitenlandse congressen tegen kwamen is wel voorbij. Er is nu duidelijk sprake van onderlinge toenadering en waar mogelijk werken Frelnetmensen nu samen ondanks hun principiële ver schillen. Literatuur: Onlangs verscheen een nieuw boekje over de Freinet school: „De aktualitelt van Frei net" van mevrouw W. A. Jansen Schoonhoven. Het is een uitgave van Dekker en Van de Vegt, Nijme gen. Ook in het bij Wolters-Noord- hoff uitgegeven boek „Onderwijs kundigen van de twintigste eeuw" komt een hoofdstuk voor over Frei net. Ook bij de Frelnetbewegingen zelf kan men informatie bestellen. Meer dan vernis je De werkwijze van de Freinetscho len is meer dan een oppervlakkig vernisje. De drukpers is niet een leuk stukje speelgoed, maar een we zenlijk hulpmiddel voor creatief taalonderwijs vanuit vrije teksten. De kant en klare taalboekjes van de educatieve uitgevers zijn vervangen door boekjes die de kinderen zelf samenstellen. Ook de correspon dentie met andere Freinetscholen (deze school schrijft regelmatig met scholen in Polen. Frankrijk en Bel gië) ls een vorm van „levend" taal onderwijs. In plaats van het tradi tionele ontleden komt hier de taal analyse aan de hand van de eigen tekst. Het koopmansrekenen is afgeschaft en vervangen door het rekenen in concrete situaties: oppervlakten be rekenen, kastanjes wegen, druppels tellen, wekkers afstellen, tempera tuur opnemen, de inhoud van de regenton vaststellen, enzovoort. In gewikkelder rekentechnieken wor den aangeleerd vla een soort gepro grammeerde instructie Er is eigenlijk geen onderdeel waar in het eigen karakter van de Frei-

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 31