Alles gebeurt in de klas zo veel mogelijk van onderop
Uit handvest
van 'Freinet'
erPAG 8 MAART 1980
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
Uit het Handvest van de Mo
derne School, aanvaard door
het internationale congres van
Freinetwerkers (1968)
1. De opvoeding is ontplooiing
en verheffing, geen opeenho
ping van kennis, dressuur of
afhankelijkmaking.
2. Wij zijn tegen Iedere Indoc
trinatie Wij leggen ons
erop toe van onze kinderen ge
wetensvolle en verantwoorde
lijke volwassenen te maken op
dat zij zullen bouwen aan een
wereld, waaruit oorlog, racis
me. alle vormen van discrimi
natie en uitbuiting verbannen
zullen zijn.
3. Wij verwerpen de Illusoire
gedachte dat opvoeding op
zichzelf zou bestaan, los van de
grote politieke en sociale stro
mingen. die haar bepalen.
Wij moeten de opvoeders, de
ouders en allen, die het goed
menen met de school wijzen op
de noodzaak om aan de zijde
der arbeiders een politieke en
sociale strijd te strijden, opdat
het openbare onderwijs zijn
voortreffelijke opvoedkundige
taak kan vervullen.
4. De school van morgen zal de
school van de arbeid zijn. De
creatieve arbeid, vrijwillig ge
kozen door de groep, die er de
verantwoordelijkheid voor ge
nomen heeft, is het fundament
van de volksopvoeding.
(Er volgen nog zes andere
punten).
school als werkplaats
loor Piet Hagen
roen ik tien jaar geleden
roor het eerst een Freinet-
chool bezocht, bestond er
en hemelsbreed verschil
ussen het traditionele on-
lerwijs en dit soort vernieu
wingsscholen. De democra-
ie binnen de klas en de ma-
lier waarop de kinderen zelf
ïun werk organiseerden, we-
;n sterk af van wat het gros
ran de scholen in die dagen
ewend was.
iu tien jaar later is een bezoek aan
Jac. P Thijsseschool in Delft in
•1 opzichten minder verrassend.
riet alleen omdat ik ongeveer weet
it een Freinetschool voorstelt,
naar ook omdat andere scholen de
iodige stappen hebben gezet op de
van vernieuwing.
12)i
4u
6u
rden
J of
it er allemaal precies is veran-
rd. is moeilijk te zeggen. De nieu-
wet op het basisonderwijs is er
g steeds niet (dat wordt op z'n
Toegst 1983) en de vernieuwing
leeft dus nog een spontaan karak-
Maar dat de school van 1980
inders is dan die van 1970, lijkt wel
iker. Het klassikale systeem lijkt
■fciinder straf, de omgang tussen
30 {eerlingen en leerkrachten is vrijer,
is meer aandacht voor de creatie-
vorming, ouders lopen makkelij-
;er de school in en uit. er is een
toenadering tussen lagere school en
'erschool, en zo kun je nog wel
doorgaan.
v.fc «alter;
vj
i q.\
Eigen karakter
Ondanks dat alles blijft de Freinet-
ichool zich toch onderscheiden van
ndere scholen. Net als de Montes-
orischool, de Jenaplanschool en de
rij'e School komt de Freinetschool
oort uit de vernleuwingbewegin-
tn van het begin van deze eeuw.
Ze bezochten een congres van Frei
netwerkers in Frankrijk en propa
geerden deze werkwijze vervolgens
op hun eigen scholen. Dankzij de
medewerking van de gemeente
Delft kon dit (rode) inktvlekje zich
geleidelijk uitbreiden.
,i.
aardoor hebben die scholen iets
at in de officiële rapporten over
tmieuwing („innovatie" heet dat
De Haag) niet meer terug te vin-
is: een eigen karakter.
ver- 1)8 Freinetscholen volgen de peda-
[oglsche Ideeën van de man aan wie
ij hun naam danken: Célestin Frei
net, een Franse dorpsonderwijzer
de in 1920 in Bar-sur-Loup, een
fleto plaatsje in de Franse Alpen, in
zijn eentje begon met een van de
meest boeiende onderwijsexperi
menten van deze eeuw. Freinet ont
dekte al gauw dat de veertig, vijftig
ónderen in zijn klas zich weinig
roor het traditionele onderwijs inte
resseerden. Hij zag hun blik naar
buiten dwalen, wanneer hij tegen
hen aan stond te praten.
Drukwerk
Haar Freinet merkte ook dat de
,t anderen wel degelijk belangstel
ling hadden voor de wereld om hen
leen. En zo kwam hij op het idee
im met hen naar buiten te trekken
n bezoeken te brengen aan am-
lachtslieden in het dorp. De kinde-
maakten verslagen van die ex-
nrsies en bleven ook daarna bezig
aet de verwerking van hun erva-
:n Freinet erin slaagde een druk-
irsje te bemachtigen konden de
varingen van de kinderen zelfs in
iuk verschijnen. Een principe dat
nog steeds kenmerkend is voor de
tenetschool, want elke dag staan
inderen daar hun eigen drukwerk
produceren.
tenet heeft tenslotte zijn hele
chool omgebouwd tot een werk-
ilaats, waar kinderen vanuit hun
igen belangstelling bezig konden
ijn met het ontdekken van de we-
De grens tussen school en bui-
Een klassevergadering
tenwereld werd daarbij steeds
vager.
De activiteiten van Freinet beperk
ten zich niet tot de school. Juist
omdat hij vond dat de school onder
deel was van de maatschappij,
vocht hij op twee fronten tegelijk.
Links stempel
Hij schaarde zich aan de kant van
de arme land- en fabrieksarbeiders
in hun strijd voor sociale recht
vaardigheid. En op zijn school, bin
nen de vakbond en vanuit de door
hem opgerichte coöperatie van
Freinet-werkers probeerde hij de
pedagogie der armen te bevorderen.
Een soort Paulo Freire, maar dan
een halve eeuw eerder.
Freinet was een socialist, of mis
schien moet je zeggen een commu
nist, al was hij dan geen lid van de
communistische partij. Nog altijd
draagt de Freinetbeweging daar
door een links stempel. De pedago
gie van de onderdrukten staat
haaks op de geest van het kapita
lisme.
Hoe werkt dat uit in de Nederlandse
situatie? De situatie is hier immers
volstrekt anders dan in Latijns
Amerika waar Paulo Freire onder
arme boeren werkte of in de Franse
Alpen waar Freinet vijftig jaar gele
den de kant van de armen koos. In
een ordentelijke flatwijk in Amster
dam-Noord of Delft-Zuid zie je geen
ondervoede kinderen (sommigen
zijn eerder overvoed), ouders zijn
zelfs bereid hun kinderen met de
auto kilometers ver te rijden om
hen zo'n leuke Freinetschool te la
ten bezoeken en de schoolgebou
wen stralen een luxe uit waarvan
Freinet in de verste verte niet had
kunnen dromen.
Toch zitten er nog steeds elementen
in de Freinet-werkwijze die een dui
delijke kritiek op de bestaande
maatschappij verraden. Ik herinner
me dat van mijn bezoek tien jaar
geleden aan de christelijke De Wee-
renschool in Amsterdam-Noord. De
zelfwerkzaamheid van kinderen
was daar geen mode-artikel van een
school die met haar tijd meeging,
maar een bewuste keus voor een
pedagogie van onderop.
Vanuit het dagelijkse klassege-
sprek ontwikkelt zich het verdere
dagprogramma. Vanuit de ervarin
gen van het kind ontstaaa de ge
drukte teksten. De klas zelf zorgt
voor de orde van het gesprek: bij
toerbeurt is een van de leerlingen
voorzitter en de anderen wachten
hun beurt af, en wanneer zij toch
door een ander heen praten, laten
zij zich gewillig corrigeren. Ook de
meester of juffrouw laat zich door
de klas bekritiseren. Alles wordt
zoveel mogelijk bespreekbaar ge
maakt: het vervelende gedrag van
Jantje, maar ook de pestbul van de
meester zelf. De kinderen zijn zelf
verantwoordelijk voor hun pro
gramma, al kijkt de leerkracht er
wel op toe dat in de loop van de tijd
alle onderdelen aan bod komen.
Klassevergadering
De Freinetschool aan de Frederik
van Eedenlaan in Delft brengt deze
uitgangspunten consequent in
praktijk. De jongste groep begint
de dag met een klassevergadering.
Een grote klas: 29 kinderen, de peu
ter in de box (het kind van de juf)
niet meegerekend.
Alles waar kinderen mee aankomen
blijkt de moeite van het bespreken
waard: een grammofoonplaatje van
Ria Valk, een speelgoedgeweertje,
een natte plek op een schoen en een
Turks liedje van Moestafa. Maar
het meest indrukwekkend is toch
„die meneer van de krant", die er
vandaag bij is, en dat zal straks in
allerlei situaties terugkeren, op te
keningen, in de schrijfles en in ge
drukte teksten.
Gymnastiekles
Ook een gymnastiekles is georgani
seerd volgens het principe van de
eigen verantwoordelijkheid. Kinde
ren van het derde, vierde, vijfde en
zesde jaar hebben tweemaal per
week gezamenlijk gymnastiek. Bo
vendien heeft elke groep nog twee
keer per week afzonderlijk gymnas
tiek. Soms geeft de vakleerkracht
een instructieles om te laten zien
wat je allemaal kunt doen. Maar
andere lessen worden door de kin
deren zelf bedacht. Twee aan twee
mogen ze plannetjes uitwerken
voor spelletjes met de bal of op de
toestellen. Ze bespreken die dan
voor de les even met de vakleer
kracht en tijdens de les instrueren
zij hun medeleerlingen. De klasse
leerkrachten lopen er tussen door
om een oogje in het zeil te houden:
net als tijdens andere lessen meer
als begeleider dan als leider. Hele
maal vlekkeloos loopt het allemaal
niet (er moet ook wel eens iemand
op het strafbankje zitten), maar het
is toch verbazingwekkend om te
zien hoe veertig, vijftig kinderen in
een gymzaal hun eigen programma
maken.
Later bij het gecombineerde vijfde
zesde leerjaar is het klassegesprek
wat rommelig. Er wordt lang ge
praat over iemand die z'n klasse-
dienst ontdoken zou hebben, maar
bevredigend is de afloop van het
gesprek niet. Ook als het gaat over
een jongen die vanwege zijn astma
niet de vloer aan mag vegen, blijft
het mistig. Een poging van de mees
ter om het gesprek op wat hoger
plan te brengen lijdt schipbreuk.
„Wanorde"
Na de klassevergadering gaan de
kinderen weer aan hun werk: twee
gaan er brood bakken, twee ande
ren gaan met een grote kar ergens
hout halen, enkele kinderen zijn be
zig iets over zichzelf te schrijven
voor hun halfjaarlijks rapport (de
meester voegt daar zijn eigen in
drukken aan toe), er wordt gere
kend en gepuzzeld, geschaakt en
gelezen, iemand werkt aan een ver
slag over een bezoek aan een poli
tiebureau. en zo gonst het van de
activiteiten. Ogenschijnlijk in vol
strekte wanorde, maar dat is de
indruk van de buitenstaander die
de in overleg met de onderwijzer
opgestelde weekplannen niet kent.
De Jac. P. Thijsseschool in Delft is
een van de zes openbare Freinet
scholen in die stad. Deze concentra
tie van Freinetscholen is een gevolg
van het min of meer toevallige con
tact tussen de schoolhoofden Leo
Romein en Ben Vallendunk met
Frans Versluis, die al in 1950 een
van de initiatiefnemers was van de
coöperatie „De drukpers op
school". Leo en Ben deden in 1970
mee aan een werkgroep over de
vernieuwing van het taalonderwijs
en kwamen daar via Versluis in aan
raking met de ideeën van Freinet.
netschool niet tot uitdrukking
komt. Of het nu gaat om creatieve
arbeid of om de opzet van een docu
mentatie (er bestaat een eigen clas
sificatie-systeem), steeds is gezocht
naar een zo natuurlijk mogelijke
werkwijze. Commerciële leermidde
len worden zoveel mogelijk vervan
gen door leermiddelen van de coö
peratie van Freinetwerkers. Bege
leiders van schooladviesdiensten
worden uit de school geweerd; er is
geen behoefte aan hulpverleners
van buitenaf.
Buurtschool
De leerkrachten van de Jac. P
Thijsseschool hebben principieel
gekozen voor openbaar onderwijs.
Ze vinden dat dit voortvloeit uit de
opstelling van Freinet. Bijzondere
scholen zijn naar hun mening te
exclusief: ze trekken grenzen tussen
kinderen, die vanuit een pedagogie
voor het volk niet te rechtvaardigen
zijn. Hoewel ook in Delft wel kinde
ren van buiten de eigen wijk naar de
Freinetschool komen, probeert men
toch zoveel mogelijk buurtschool te
zijn.
De keus voor openbaar onderwijs
heeft ook zijn nadelen. Er zullen
altijd ouders zijn die niet voor een
Freinetschool voelen. Die moeten
hun heil elders zoeken. Ook de link
se signatuur van dit soort scholen is
soms een moeilijk punt voor ge
meentebesturen, die immers onder
wijs moeten bieden voor alle ge
zindten. De discussie over de voor
keur voor openbaar onderwijs is een
van de punten geweest die enkele
jaren geleden tot een scheuring
hebben geleid binnen de Freinetbe
weging.
Aan de ene kant heb Je de Freinet
Beweging Nederland (postbus 116,
Delft) die uitsluitend mensen ver
enigt die op openbare scholen werk
zaam zijn. Aan de andere kant ls er
de Nederlandse Beweging van Frei
netwerkers (postbus 454. Amster
dam). waarvan zowel mensen uit
het openbaar als uit het bijzonder
onderwijs lid zijn. Behalve onder
wijsgevenden kunnen ook studen
ten of onderwijsbegeleiders zich
aansluiten.
De tijd waarin leden veui de ver
schillende Frelnetbewegingen el
kaar alleen nog op buitenlandse
congressen tegen kwamen is wel
voorbij. Er is nu duidelijk sprake
van onderlinge toenadering en waar
mogelijk werken Frelnetmensen nu
samen ondanks hun principiële ver
schillen.
Literatuur: Onlangs verscheen een
nieuw boekje over de Freinet
school: „De aktualitelt van Frei
net" van mevrouw W. A. Jansen
Schoonhoven. Het is een uitgave
van Dekker en Van de Vegt, Nijme
gen. Ook in het bij Wolters-Noord-
hoff uitgegeven boek „Onderwijs
kundigen van de twintigste eeuw"
komt een hoofdstuk voor over Frei
net. Ook bij de Frelnetbewegingen
zelf kan men informatie bestellen.
Meer dan vernis je
De werkwijze van de Freinetscho
len is meer dan een oppervlakkig
vernisje. De drukpers is niet een
leuk stukje speelgoed, maar een we
zenlijk hulpmiddel voor creatief
taalonderwijs vanuit vrije teksten.
De kant en klare taalboekjes van de
educatieve uitgevers zijn vervangen
door boekjes die de kinderen zelf
samenstellen. Ook de correspon
dentie met andere Freinetscholen
(deze school schrijft regelmatig met
scholen in Polen. Frankrijk en Bel
gië) ls een vorm van „levend" taal
onderwijs. In plaats van het tradi
tionele ontleden komt hier de taal
analyse aan de hand van de eigen
tekst.
Het koopmansrekenen is afgeschaft
en vervangen door het rekenen in
concrete situaties: oppervlakten be
rekenen, kastanjes wegen, druppels
tellen, wekkers afstellen, tempera
tuur opnemen, de inhoud van de
regenton vaststellen, enzovoort. In
gewikkelder rekentechnieken wor
den aangeleerd vla een soort gepro
grammeerde instructie
Er is eigenlijk geen onderdeel waar
in het eigen karakter van de Frei-