Waar blijft het PvdA-alternatief
^Saoediërs combineren traditie en vooruitgang
^Staatssecretaris aan 'bakkie'
Deze week debatteert de Tweede Kamer over de nieuwe
bezuinigingen van het kabinet en een mogelijke loonmaatregel
voor een heel jaar. Sociaal-economisch redacteur Johan van
Workum blikt vooruit op de verschillende mogelijkheden om de
economische problemen te lijf te gaan. Zijn conclusie: als de
PvdA niet gauw met een betrouwbaar alternatief voor de dag
komt, is de schoktherapie van het kabinet de veiligste weg door
het begin van de jaren tachtig.
••ooooooooooo«»*eooeooooo
Advertentiepagina's zijn pagina's vol nieuws.
5AANDAG 3 MAART 1980
BINNENLAND/BUITENLAND
TROUW/KWARTET
7
:ht
De
ridho
rtaan
lijven
gaat
jaar
half
;t de oor Johan van Workum
Inali-
eltng
proef
>EN HAAG „Herinnert u het zich nog?" riep mr Frans
Indriessen twee weken geleden tegen de verzamelde pers. Het
Van kas de persconferentie waarop hij zijn aftreden als minister
bin- jan financiën verklaarde. Hij verweerde zich tegen het verwijt
at hetgeen hij had gewild drie miljard gulden echte
linigingen plus een meerjarige forse loonmatiging
naatschappelijk niet aanvaardbaar was te maken.
im
Jat zeiden ze ook over Bestek '81,
toogde Andriessen op de toon van
knapste kop uit de ploeg die gelijk
iad maar het niettemin van zijn
moten niet kreeg. Toen het
iblnet-Van Agt twee jaar geleden
zijn start aankondigde dat er bin-
vier jaar tien miljard gulden om-
n moest worden op de over-
dsuitgaven, toen zei ook iedereen
tr Andriessen: dat haalt-ie-nooit,
it moeten we nog zien. „Herinnert u
t zich nog?" Toch is het kabinet
geslaagd Bestek '81 redelijk aan-
d te krijgen in de samenleving,
al was het soms na heftige dis-
tuk gelijk
-„IJ herinnerden het ons nog goed en
hora^dftessgn had best wel voor een
»tuk gelijk. Wij herinneren ons echter
It die tijd ook nog vele stukken die
deze krant zijn geschreven om uit
te leggen wat nu het verschil was
tussen wat het kabinet met Bestek
wilde en wat oppositieleider Den Uyl
bepleitte. Beiden vonden dat het na
tionale huishoudboekje een flinke sa
nering behoefde. De groeivaart in de
economie was, vooral ook door inter
nationale terughoudendheid, flink te
ruggevallen. De overheidsuitgaven
en de particuliere Inkomens dreigden
echter hun oude groeitempo aan te
houden. Er moest dus bijgeremd
worden.
Den Uyl wilde de rem vooral gooien
op de inkomens. Zijn inzet was om te
beginnen een tweejarige nullijn ge
paard aan een drastische nivellering,
zodat de laagste inkomens nog wat
zouden kunnen toenemen. Deze wijze
van saneren ziet er, zeker op papier,
zeer fraai uit. De uitgaven van de
overheid zijn voor zo'n driekwart
salarissen ambtenaren, sociale uitke
ringen gekoppeld aan de CAO-
lonen. Dus die uitgaven remden van
zelf in hun groei mee. Een bijkomen
de afremming van vier miljard gul
den op de groei van de overheidsuit
gaven was dan al voldoende.
'Niet realistisch'
Andriessen wilde echter, via Bestek
'81. tien miljard afremmen bij de
overheid. De operatie-Den Uyl is
mooi op papier, maar niet haalbaar in
de barre praktijk van afwenteling
van lasten, oordeelde Andriessen.
„De regering acht het noch realis
tisch, noch gewenst, erop te rekenen
dat voor een reeks van Jaren grote
groepen van de bevolking in koop
kracht achteruit zullen gaan." aldus
de befaamd geworden woorden van
Andriessen in de miljoenennota van
september 1978.
Wie tegen het licht van deze voorge
schiedenis de ontslagbrief van An
driessen leest en zijn toelichting be
luistert, doet een ontdekking die in
de publiciteit rond Andriessens aftre
den tot nu toe weinig aandacht heeft
gehad. Andriessen is namelijk een
heel eind „bekeerd" in de richting
van Den Uyl. Hij had vier miljard
aanvullende bezuinigingen bij de
overheid gewild, maar zou toch met
drie genoegen hebben genomen, mits
er een meerjarig beleid van straffe
loonmatiging was gekomen, te begin
nen met een duidelijke minlijn voor
alle Inkomens. Twee jaar minister
ïnIn het RAI-congrescentrum in Amsterdam werd dit weekend een „27-MC-bevrijdingsdag" gehouden,
Tter gelegenheid van het feit dat de 27-MC-band (ook wel CB of Burgerband genoemd), voor
(zendamateurs is vrijgegeven. Tot de aanwezigen behoorde staatssecretaris Neelie Smit-Kroes, die hier
-op een „bakkie" zit te „tokkelen".
van financiën was voldoende om hem
te doen ondervinden hoe moeilijk het
is de vereiste sanering te vinden via
bezuinigingen bij de overheid en hoe
veel logischer het is die sanering
vooral te leiden langs de weg van de
inkomens.
Er is natuurlijk in die twee jaar nog
meer gebeurd. De groeivaart in de
economie dreigt, ook internationaal,
nu geheel tot stilstand te komen. Al
leen al daarom zou Andriessen zich
nu nog wel eens bedenken voordat hij
dat zinnetje van „realistisch noch ge
wenst" nogmaals zou neerschrijven.
Andere verschillen met Den Uyl zijn
dat Andriessen ook nu de forse nivel
lering die Den Uyl in zijn recept had,
niet ziet zitten. En ook de filosofie dat
allerlei aanvullende maatregelen no
dig zijn om herstelde winsten om te
zetten in werk, kwam in Andriessens
persconferentie niet aan de orde.
Afgevallen
Minstens zo wonderbaarlijk als de
gedeeltelijke bekering van Andries
sen tot de visie van Den Uyl is, dat
ondertussen Den Uyl zelf van zijn
oude geloof schijnt afgevallen. Die
hoor Je ineens niet meer over loonma
tiging. Minister Albeda slooft zich uit
om de leiders van de vakbeweging te
winnen voor loonmatiging. Nieuwe
loonmaatregelen kunnen dan achter
wege blijven. Dit sloven van Albeda
heeft Andriessen de ministerskop ge
kost. Het CNV heeft al schoorvoetend
de nek uitgestoken in de richting van
Albeda, maar de PvdA stookt het
vuurtje bij de FNV-achterban Juist
nog wat op. Er moet helemaal niet zo
gematigd worden, zegt de partijraad,
zonder dat Den Uyl ogenblikkelijk
protesteert. De bestedingen moeten
juist op peil gehouden worden.
Op die manier wordt bij de actievoe
rende vakbondsleden de zoete droom
gevoed dat er eigenlijk weinig aan de
hand is. Dat drie rechtse politici van
het kabinet-Van Agt ons een econo
mische crisis proberen aan te praten
om de bedrijfswinsten te spekken.
Dat we dus maar gewoon moeten
doorgaan met koopkrachtgroei zoals
we al jaren gewend zijn.
Dit is een hoogst onverantwoordelij
ke houding van „links". Het mag
waar zijn dat het kabinet begin janu
ari wat hard van stapel is gelopen
met de loonpauze en nieuwe bezuini
gingen en dat het met die sombere
cijfers van het centraal planbureau
nog kan mevallen. Maar er is wel
degelijk iets ingrijpends aan de hand.
Dat is dat de samenleving nog steeds
rekent op een jaarlijkse economische
groei van een procent of drie, terwijl
dat de komende tijd stellig veel min
der zal worden. Er is daarom een
aanvullende sanering nodig om aller
lei automatische groeiprocessen bij
te remmen.
Mensen als Kok en Den Uyl zouden
moeten beginnen met eerst hun ach
terban te proberen te overtuigen van
deze werkelijkheid. Dan zouden ook
de verhalen over op peil houden van
de bestedingen enigszins geloofwaar
dig kunnen worden, want daar zit
veel waars in. De forse bezuinigingen
en loonmatiging die het kabinet heeft
afgekondigd, zijn bedoeld om de be
stedingen meer in overeenstemming
te brengen met het nationale inko
men. De tering naar de nering zetten
dus.
Negatieve impuls
Maar zo'n afremming van bestedin
gen veroorzaakte op zich weer een
negatieve impuls in de economie. Dat
zal het nationale inkomen aantasten.
Na verloop van enige tijd zal dan een
nieuwe benedenwaartse aanpassing
van bestedingen nodig zijn. Op die
manier zou je aan het aanpassen
blijven.
Waar het kabinet een aanpassingspo
litiek heeft uitgestippeld, wil Den Uyl
nu een aanvalspolitiek. Het kabinet
moet zich niet bij de sombere voor
spellingen neerleggen en aanpassen,
maar de economie oppeppen tot nog
enige groei. Die groei levert dan de
extra inkomsten (belastingen bij
voorbeeld) om de tekorten in het na
tionale huishoudboekje weg te
werken.
Nu zegt het kabinet dat er absoluut
geen reserves meer zijn voor zo'n op
peppend beleid. Maar dat is niet Juist.
De betalingsbalans is negatief, maar
de monetaire reserves bij De Neder-
landsche Bank zijn, mede gezien de
hoog blijvende goudprijs, enorm. En
binnen enkele Jaren zal de export van
aardgas belangrijk nieuwe sommen
in het laatje brengen. Er kan dus nu
best een appeltje af voor de dorst.
Potverteren
Het gevaar van een oppeppend beleid
zit er echter in: dat wel de appeltjes
voor de dorst worden benut, maar dat
de beoogde „lnverdien-effecten" er
niet uit komen. Juist in dat opzicht
hebben geldinjecties in de economie
de afgelopen jaren een minder goede
klank gekregen. De appeltjes worden
dan achter elkaar opgegeten en de
„dorst" is na afloop alleen nog maar
veel groter. Men is dan slechts bezig
met potverteren.
Een algemene Injectie In de koop
kracht lijkt ook niet zo geschikt in de
huidige situatie. Als de mensen dan
weer in het buitenland op vakantie
gaan of meer auto's kopen, komen de
inverdien-effecten in het buitenland
terecht en de lege pot straks in Neder
land. Minder zinvol is ook het uitbrei
den van de dienstverlening door de
overheid, in de vorm van extra amb
tenaren aanstellen. Het geld moet
dus gepompt worden in projecten
met een investerend karakter, zoals
energiebesparing waardoor straks
minder dure olie nodig is en een gro
ter stuk van de gasbel kan worden
geëxporteerd. Of woningbouw en
stadsvernieuwing.
Een groot gevaar van een oppeppend
beleid is ook dat de Inflatie aanwak
kert. Ook in dat geval smelten de
inverdien-effecten weg en is het resul
taat niet meer dan een lege pot plus
vliegende inflatie. Wie aan zo'n op
peppend beleid wil beginnen, moet
dus tevoren afspreken hoe de inflatie
in de tang genomen zal worden. Als
zaken als automatische prijscompen
satie op voorhand onaantastbaar
worden verklaard, wordt het een ris
kante operatie.
Schok-theraple
De therapie van het kabinet is een
soort schok-therapie. Nu door de zure
appel heenbijten, in de hoop dat van
uit een lager niveau van welvaart een
succesvolle nieuwe start gemaakt."
kan worden. Bij een opppeppend be
leid wordt gepoogd dat stapje terug."
naar een lager niveau te vermijden,
door de „pijn" uit te smeren over
komende jaren.
In principe lijken voor de Nederland
se situatie thans beide therapieën
nog tot de mogelijkheden te horen.
De politiek kan veel aan duidelijk
heid winnen, warneer de PvdA deze
week in het Kamerdebat voor de dag
zou komen met een verantwoord
meerjarig plan voor een oppeppings-
theraple. Aan de hand van cijfers zou
dan zinvol gediscussieerd en tenslot
te gekozen kunnen worden. Maar als
PvdA en FNV weer niet verder komen
dan alleen maar de zure appel van het
kabinet afwijzen, zonder duidelijk te
maken wat het alternatief is, dan
kunnen we toch maar beter die zure
appel opeten. Zonder alternatief dat
er betrouwbaar uitziet, wordt het ka
blnetsbeleld dan de enige overbllj
vende keus.
door James Dorsey
WAAD De Soedische-Ara-
lische samenleving heeft in
ie tijd van een generatie een
ingrijpende verandering on
dergaan: een nomadische her-
iersgemeenschap werd een
loog ontwikkeld modern
and. De Saoediërs hebben
ichter tegelijkertijd gepro-
)eerd - gebonden als ze zijn
lan de waarden en sociale
itructuren van hun voorvade
ren de sociale prijs van hun
overgang naar de twintigste
ttuw zo laag mogelijk to
louden.
.Niemand weet of dit mogelijk is.
>mdat geen enkel land met zoveel
'hulpbronnen als wij het ooit gepro-
Jbeerd heeft", zegt een hoge Saoedl-
:he functionaris over deze ontwikke-
rng Toch vertrouwen de meeste Sa-
vpr >eclièrs er°P dat zlj van de industriële
*f >eschavlng kunnen overnemen wat
ïaerul) nodig hebben en dat ze de rest
toast zich neer kunnen leggen. Zij
►Uien ten koste van alles voorkomen
lat ze de „morele degeneratie" van
het Westen op de koop toe moeten
nemen, waar de technische vooruit
gang en de industriële ontwikkeling
lie sociale waarden hebben onder
mijnd
Terugkijkend op zijn eigen carrière
zegt de Saoedische staatssecretaris
voor planning, dr. Feisal al Bashir:
„Ik ben optimist. Wanneer Je mijn
achtergrond in aanmerking neemt,
dan vraag Je je af hoe het allemaal zo
kon gaan. Ik stam af van rondzwer
vende kameeldrijvers voor wie onder
wijs altijd van secundair belang was.
Net als de meeste hoge 8aoedische
functionarissen heeft dr. Al Bashir
jarenlang in de Verenigde Staten ge
studeerd. Ondanks de verleidingen
van de Amerikaanse levensstijl heeft
hij er nooit over gedacht om zich
metterwoon in het buitenland te ves
tigen. Ook had hij geen moeite met
zijn terugkeer naar huis om zich daar
weer in het traditionele Saoedische
gewaad te steken, de wapperende,
mantel en de lange hoofdtooi.
Grondslagen
Voor de Saoediërs zijn familiever
wantschap en religie de grondslagen
die de interne kracht van hun samen
leving bepalen. Men zegt dat deze
twee pijlers het land de mogelijkheid
bieden de grootste verworvenheden
van menselijke kennis als uitgangs
punt te nemen voor een ontwikkeling
die in het Westen beschouwd wordt
als intern tegenstrijdig: een volledig
geautomatiseerd land met science-
fiction-achtige trekken, dat echter
nog leeft volgens de regels van eeu
wen her.
„Tot het einde van hun leven zal lk de
hand van mijn vader en mijn moeder
elke morgen kussen", zegt de staats
secretaris van industrie, dr. Foead al
Farsi. Door veel tijd aan lezen te
besteden, en door een zorgvuldige
selectie van zijn vrienden slaagde hij
erin zijn levensstijl te bewaren toen
hij aan een Amerikaanse universiteit
studeerde. „Tijdens mijn verblijf in
de Verenigde Staten heb ik geen ge
bed overgeslagen", zo voegt Al Farsi
daaraan toe. Hij gelooft dat er „veel
slechte gewoonten in de Verenigde
Staten bestaan, maar dat de mensen
zich daar kennelijk prettig bij voe
len." „Toch is dat geen vrijheid. Vrij
heid is een bepaalde staat van Je
geest."
Erfenis
Het veilig stellen van de geestelijke
erfenis Is een thema dat ln Saoedi-
Arabië voortdurend bespeeld wordt.
De Saoediërs zijn zelfbewust genoeg
om te geloven dat zij een cultuur
hebben met ethisch hogere maatsta
ven. Dat gevoel hangt voor een deel
samen met een oprechte gehechtheid
aan hun eigen levenswijze die het hun
moeilijk maakt zich emotioneel aan
een andere cultuur te binden.
Herhaalde malen wijzen Saoediërs op
wat zij beschouwen als verworvenhe
den die bewijzen dat „het onmogelij
ke mogelijk is":
Saoedi-Arablë is een van de weini
ge landen in de derde wereld die niet
te kampen hebben met het probleem
van vertrekkende deskundigen. Sa
oedische functionarissen schatten
dat minder dan een half procent van
de Saoedische studenten niet naar
huls wenst terug te keren „Ze beleef
den een goede tijd in de Verenigde
Staten, maar geen van hen heeft er
ooit over gedacht zich daar te vesti
gen," zegt dr. Al Farsi. En hij voegt
eraan toe: „Je kunt me een huis in het
paradijs aanbieden, maar ik zal Saoe-
di-Arabië nooit verlaten. Je kunt
geen mens zijn zonder Je met lets te
identificeren."
Het Idee van het kleine gezin (va
der, moeder en kinderen) ontbreekt
ten enen male ln de Saoedische sa
menleving. „Je zult geen Saoediërs
vinden die hun ooms of vaders naar
bejaardenhulzen sturen." zegt dr Al
Bashir. „Kijk eens hoe oude mensen
in de Verenigde Staten en ln Europa
door een hel gaan."
Tempo
Saoedische functionarissen wijzen er
verder op dat zij erin geslaagd zijn
het ontwikkelingsproces in alle fasen
onder controle te houden „We zouden
het tempo van onze ontwikkeling lie
ver vertragen dan onze eigen patro
nen te vernietigen", aldus een hoge
Saoedische functionaris. Heel na
drukkelijk zegt hij dat de Saoediërs
niet bereid zijn hun religie te offeren
voor ontwikkeling. Dr Bashir: „De
islamitische samenleving Is onze vei
ligheidsklep. Geen regering ter we
reld kan een spelletje spelen met onze
godsdienst. Religie is net zo wezenlijk
voor ons als het leven en de dood.
Koningen gaan en komen, maar de
godsdienst heeft ons bestaan geleid
sedert de profeet Mohammed".
Om zijn gelijk te bewijzen wijst dr. Al
Bashir er op dat zelfs een dronken
Saoediër over het geloof praat; het is
zijn toevlucht. Hoewel hij de wet
schendt, blijft een dronken moslem
een moslem. HIJ kan zijn godsdienst
niet verloochenen. Hoe zeer hij ook
probeert zich van de religie te ont
doen. een afvallige zal altijd naar de
islam terugkeren, omdat die wezen
lijk bij hem hoort en deel is van de
samenleving waarij hij thuis hoort"
De Saoedische samenleving is en
blijft daarom een hecht geheel. Het
koninkrijk weigert dan ook zijn
„menselijke mogelijkheden" te ver
groten door het staatsburgerschap
aan gastarbeiders te verlenen. „De
Verenigde Staten zijn gebouwd op
immigratie en kijk eens wat er van de
oorspronkelijke eigenaars van dat ge
bied geworden is. de Indianen. We
willen geen getuigen zijn van een
herhaling daarvan aldus een Saoe
dische functionaris.
Verzoenen
Dr. Soelelman as 8oalim, staatssecre
taris van handel, zegt: „WIJ proberen
niet Iemand na te doen. We hebben
onze eigen tradities, onze eigen noden
en onze eigen verwachtingen voor de
toekomst. Die trachten we met elkaar
te verzoenen". Hij wijst erop dat Sa-
oedl-Arabië nooit is bezet door een
koloniale mogendheid, omdat „men
niet wist wat er zich onder de woes
tijn bevond".
De Saoediërs geloven dat veranderin
gen ln hun samenlevingen door het
hele volk moeten worden gedragen
Alle functionarissen, tot aan koning,
Khaled toe, zijn direct door de bevol
king te benaderen. De Saoediërs krij
gen zo het gevoel dat zij iets te zeggen
hebben over richting waarin hun sa-
menlevlng zich ontwikkelt.
„Wat ln het Amerikaanse congres
wordt gedaan, gebeurt hier op een
minder georganiseerde manier." zegt
een regeringsfunctionaris. „Als je uit.
de Verenigde Staten komt lijkt het-
proces hier langzaam te verlopen,
maar kom Je uit een afgelegen dorp.
dan lijken de veranderingen drama
tisch." En een collega van hem merkt
op: „Als onze koning, de kroonprins
en de minlnsters zich zouden opslui
ten ln rooksalons. dan zou het land al
lang geleden ln elkaar zijn gestort
Toch zijn de Saoediërs het erover
eens. dat verandering nodig is. ook in'
de structuur van hun samenleving
Of ze daarin zullen slagen zonder de
bij dergelijke veranderingen gebrui
kelijke onrust en strijd moet worden
afgewacht. „De tijd zal het leren."
zegt dr. AI Farsi.
