Goedwillend,
maar onhandig
Vrede in Zimbabwe
binnen handbereik
ZATERDAG 1 MAART 1980
BUITENLAND!
TROUW/KWARTET 17
Als fractievoorzitter van de NPS stond hij in de schaduw van premier
Jopie Pengel. Als oppositieleider legde hij zich zó vast op snelle
onafhankelijkheid van Suriname, dat hij daar wel haast mee moest
maken toen hij eenmaal de kans had. Als minister van financiën
slaagde hij erin de staat een schuld van tachtig miljoen te laten
oplopen. En als premier wilde hij de problemen oplossen door er niet
over te praten. Een balans van min- èn pluspunten van ex-premier
Henck Arron van Suriname.
door Jan Kuijk
Arron en Den Uyl beiden nog premier van het Koninkrijk, tijdens de eerste officiële besprekingen over de toekomstige
onafhankelijkheid van Suriname in hotel Torarica in Paramaribo voorjaar 1975.
Op 17 december 1971 verscheen
de toenmalige Surinaamse oppo
sitieleider Henck Arron op de Ne
derlandse televisie. In een debat
(„Kruisverhoor" heette het zelfs)
met de toenmalige sterke man
van Suriname. Jaggernath Lach-
mon verdedigde Arron de stelling
dat wat hem en zijn partij betreft
Suriname op 1 januari 1973 volle
dig onafhankelijk zou moeten
zijn.
Arron had het evenwel in zijn land niet
voor het zeggen. Lachmon deelde de la
kens uit al was hij nominaal dan slechts
voorzitter van het parlement en de
televisiekijkers hoorden van hem de ge
bruikelijke woorden: niet overijld hande
len. goed voorbereiden, stap-voor-stap en
alles wat pappers en nathouders verder
kunnen bedenken.
Lachmon ontkende natuurlijk niet dat
onafhankelijkheid belangrijk was. Hij zou
zich met een ontkenning niet eens politiek
staande hebben kunnen houden. Er zou
dan aan zijn politieke orthodoxie getwij
feld kunnen worden, maar voor de rest
was het met zijn geloof aan de onafhanke
lijkheid als met het geloof aan de weder
komst voor menig christen. Men kan als
het ter sprake komt peinzend „ja. ja"
knikken en er zelfs wel eens een keer mooi
over preken of horen preken, maar de
dagelijkse praktijk er op richten dat
was andere koek.
Je mag veel van Arron zeggen (en in het
vervolg van deze beschouwing komt er
nog wel wat), maar hij heeft zich aan zijn
woord gehouden toen hij in de herfst van
1973 zelf aan de macht kwam. In zijn
regeringsverklaring van zaterdag 18 fe
bruari 1974 kwam hij met de aankondi
ging dat de nieuwe regering zou streven
naar Surinames onafhankelijkheid op ui
terlijk 1 januari 1976.
Nieuw elan
De nieuwe regering had eigenlijk alles
mee. De verkiezingen van najaar 1973
waren afgedwongen door onder andere
een bijna drie maanden durende onder-
wijsstaking. De regering van Jules Sedney
(Lachmons marionettenpremier, omdat
Lachmon dacht dat Suriname niet rijp
was voor een hisdoestaanse premier had
elk moreel krediet verspeeld en bezweek
in de slag om de stembus. Wie kon daar
nog oprecht over treuren?
Er was opeens sprake van een nieuw elan.
De ministers gingen voor in een nieuwe,
sobere stijl (de stakende leraren die nu
onverwacht tot minister gepromoveerd
waren, reden zelfs per bromfiets naar het
paleis om zich te laten beëdigen) en de
aankondiging van de onafhankelijkheid
leek een uitdrukking van al het mooie en
ongekende dat nog mocht worden ver
wacht.
Het is allemaal anders gelopen. De combi
natie soberheid-macht bleek in de Suri
naamse praktijk al heel gauw niet zo
geloofwaardig en dus werden de brom
fietsen vervangen door auto's van het op
het westelijk halfrond gebruikelijke slag
schip-type. Ook het handwerk van het
regeren bleek meer ongerief met zich te
brengen dan de Jonge hemelbestormers
hadden gedacht.
Het was, dat Arron zich zo duidelijk en
ondubbelzinnig had uitgesproken (waar
door het om „alles of niets" ging) anders
was het misschien niet eens gelukt met de
onafhankelijkheid. De oppositie lag dwars
en Arron verloor halverwege de rit zijn
meerderheid in het parlement door een
paar overlopers, maar toch zat het hem
daar niet alleen in.
Het ambtelijk apparaat bleek volstrekt
onvoldoende te zijn om al het voorberei
dende werk te doen en de ministers faal
den als gangmakers Arron mag zich ge
lukkig prijzen, dat hij met zijn aankondi
ging ook in Den Haag het verlangen naar
het slaken van deze eeuwenoude banden
had aangewakkerd, anders had hij al eer
der naar andere bezigheden moeten
omzien.
Gekuip i
Arron werd in die dagen in het openbaar
door iedereen bejubeld, maar achter zijn
rug kon je over gemopper en zelfs gekuip
tegen hem horen; ook (of zelfs Juist) uit de
kring van zijn eigen Nationale Partij Suri
name.
Die NPS is de partij van wijlen Jopie
Pengel, de typisch Surinaamse volksjon
gen die het dan toch maar ver geschopt
had en tegelijk dat beeld cultiveerde hij
zorgvuldig toch één was gebleven met
het volk. Pengel wist de creoolse volks
massa als een groot en net iets te dik orgel
te bespelen en al de mensen in zijn eigen
persoon een identificatiepunt te geven.
„Kijk eens, dat is er één van ons en die
wordt zomaar door de koningin op het
paleis in Nederland ontvangen."
Bejaarde Surinamers kunnen nu nog, be
vend van ontzag. Je een brief van Pengels
ministerie laten zien, waarin de premier
gelukwensen stuurt met een huwelijks
feest en tegelijk meedeelt dat hij een
briefje van 25 gulden heeft Ingesloten.
Pengel was echter verslagen als premier
en kort daarop overleden. Een echte op
volger was er niet. Arron was fractievoor
zitter geweest tijdens Pengels premier
schap en omdat Pengel zich zelf, als heel
wat Nederlandse oud-premiers, niet ge
schikt had geacht voor het parlementaire
handwerk. Viel de leiding Arron onver
wacht in de schoot.
Rooms
Heel vreemd eigenlijk, dat leiderschap
van Arron. Hij leek in niets op zijn voor
ganger. of het moest in IJdelheid zijn.
Arron was geen echte creoolse volksjon
gen, maar een licht gekleurde mulat uit de
sociale middengroep van Paramaribo. En
hij was nog rooms ook een vreemd
verschijnsel in de NPS. die Je met recht en
reden ook kunt zien als de politieke partij
van de hernhutterkerk. Stel je in Neder
land eens een CHU voor. die opeens een
rooms-katholieke minister-president had
voortgebracht en Je hebt enig idee van de
vervreemding die Arron in de Surinaamse
politie bracht.
Arron wilde het allemaal wat chiquer
doen dan PengeL Die brieven met 25 gul
den werden niet meer rondgestuurd en op
zijn beurt bleek Arron zelf (vriend en
vijand gaven dat steeds om strijd toe) ook
minder toegankelijk voor financiële atten
ties dan zijn voorgangers. Hij zag bijvoor
beeld ook af van een dubbel salaris, toen
hij op een gegeven ogenblik een paar
ministers-portefeuilles tegelijk beheerde:
een buitenkansje dat Surinaamse minis
ters (Pengel voorop) zich in het verleden
nooit hadden laten ontgaan.
Trouwens: ook in Den Haag wordt grif
toegegeven dat onder het bewind van Ar
ron en zijn mannen nooit iets gebleken is
van gescharrel met hulpgelden. Er was
steeds een gedegen controle van Neder
landse accountants en steeds weer werd
de kas in orde bevonden.
Schuld
Alles mooi en goed en de Surinaamse
roddels en bezwaren verder latend voor
wat ze waard zijn: Arron was toch geen
goed minister, want hij liet zich de zaken
ontglippen of hij nam ze niet eens ter
hand. Als minister van financiën zag hij
kans zijn opvolger in 1977 een schuld van
tachtig miljoen aan de centrale bank na te
laten. Een gigantisch bedrag voor wie zich
realiseert dat wij wel over Suriname spre
ken als over een land. maar dat 's lands
economie een omvang heeft die vergelijk
baar is met die van een Nederlandse pro
vinciestad als Alkmaar. Dat tussen 1977
en nu Leslie Goede als minister van finan
ciën dat tekort heeft weten terug te bren
gen tot twintig miljoen, betekent een
mooie financiële start voor de sergeants,
al zal niemand van hen er tot nu toe nog
naar hebben omgekeken.
Arron dacht dat zaken zichzelf kunnen
oplossen door ze te laten liggen en er niet
over te praten. Het mooiste voorbeeld is
natuurlijk de actie van de onderofficieren
om erkenning te krijgen van hun bond als
een echte vakbond. Arron liet de zaak op
zijn beloop (waarschijnlijk omdat hij geen
flauw idee had hoe hij het moest aanpak
ken) en zo gaf hij de in een vakbondsge
bouw verschanste en zich natuurlijk stier
lijk vervelende sergeants en korporaals
gelegenheid zich eens lekker op te laden.
Dat de onderofficieren zelf een staats
greep zouden ondernemen (al gebruikte
Arron zelf als eerste dat woord voor de
staking) was inderdaad niet waarschijn
lijk. maar een echt politiek dier als Bruma
heeft meteen geroken welke kansen hier
lagen. Arron, met zijn voorkeur voor het
laten betijen van de zaken, heeft zich
volstrekt op de situatie verkeken
Goedwillend, maar onhandig. Laten we
het daar maar op houden als karakteris
tiek voor Arron en zijn politieke vrienden.
Het klinkt wat mager, maar het is nog niet
eens zo negatief in Surinaamse verhou
dingen.
Joshua Nkomo, Robert Mugabe en Abel
Muzorewa alle drie zijn ze ervan overtuigd
dat ze de verkiezingen van de afgelopen
dagen in Zimbabwe hebben gewonnen.
Dinsdag weten we het. Maar zeker zo
belangrijk als de uitslag is het antwoord op
de vraag hoe twee van de drie hun verlies
zullen opnemen. Nkomo en Mugabe lieten
zich deze week van hun mildste zijde zien en
verzekerden dat zij zich bij een nederlaag
zullen neerleggen als de verkiezingen maar
eerlijk zijn verlopen. De bisschop weigert
commentaar op dit soort vragen. Over enkele
weken weten we of Zimbabwe de kans op
vrede heeft gegrepen.
door Hans Mass© link
Voor hem is het geen vraag wie de verkiezingen mag winnen.
SALISBURY Met in
gehouden adem wacht
Rhodesië de uitslag van
de verkiezingen af. De
zwarte bevolking is in
groten getale naar de
stembus gegaan en de
stemmen worden dit
weekeinde geteld.
Maandagavond weet de
Britse gouverneur Lord
Soames hoe de verhou-,
dingen liggen. Dinsdag
morgen zal de uitslag
bekend worden
gemaakt.
Wie krijgt de meeste stem
men: de marxist Robert Mu
gabe die met zijn uitgespro
ken politieke ideeën voor de
huidige Rhodeslsche overheid
en de tijdelijke Britse leiding
weinig aanvaardbaar is, of die
andere guerrillaleider Joshua
Nkomo. Vader Zimbabwe, de
man die een Viscount met
blanke burgers liet neerhalen
maar ook de man die als enige
de politieke tegenstanders in
Rhodesië bij elkaar kan hou
den. Of wordt het toch weer
bisschop Muzorewa. die de
gunst heeft van de blanken,
en die met de bijbel in de
hand de gunst zoekt van de
zeven miljoen zwarten in dit
land? Stuk voor stuk zijn deze
drie leiders ervan overtuigd
dat hun partij alleen de meer
derheid in het parlement kan
behalen.
Zeker net zo interessant als de
vraag wie de meeste stemmen
behaalt is de vraag: aanvaar
den deze drie leiders een ne
derlaag en zullen zij zich aan
het akkoord van Lancaster-
house houden? Mugabe en
Nkomo hebben verzekerd dat
zij eventueel een nederlaag
accepteren Alleen de bis
schop wordt kribbig als je
hem deze vraag stelt en vol
hardt in zijn „geen commen
taar". Deze uitspraak van Mu
zorewa was de spreuk van de
week.
In zijn zwaar bewaakte resi
dentie, het onderkomen waar
ook premier Ian Smith zetel
de. ontving de bisschop ons.
Op elke hoek staat een lijf
wacht. De controle is streng.
Tassen doorzocht, door een
poortje lopen dat al begint te
piepen als Je een nagelschaar
tje ln je zak hebt en daarnaast
een uitvoerige fouillering door
de veiligheidsdienst van de
bisschop
Terwijl we ln de riante tuin
van zijn veste wachten en kij
ken naar het zwarte personeel
dat het gras met de hand
knipt en zorgvuldig blaadjes
van de flamboyant-boom blj-
eenharkt. klinkt vlakbij het
geratel van artillerievuur. In
timidatie. is de eerste gedach
te. De bisschop toont Immers
voortdurend zijn spierballen?
Door de straten van Salisbury
rijden zwaarbewapende co
lonnes af en aan Tanks zijn
de laatste week bij het straat
beeld gaan horen. Het radio
station wordt met zwaar ge
schut bewaakt. Heeft het le
ger niet ln feite al de macht in
handen en hoeveel is er nodig
om de bisschop vla een staats
greep in het zadel te houden?
Tijdens het gesprek ls Muzo
rewa zeer nerveus. Hij krabt
zich herhaalde malen op het
hoofd en speelt voortdurend
met een stokje, zijn geliefde
toonbeeld van de macht. Hij
praat vriendelijk, maar zodra
het Interessant dreigt te wor
den. valt hij terug op zijn
„geen commentaar".
Mild,
Deze man kan niet de macht
hebben om over een staats
greep te beslissen. Die macht
berust wel bij legercomman
dant Petsr Walls Hoopge
vend ls dat Walls deze week
bij een bezoek aan Mozambi
que ten stelligste heeft ont
kend dat het leger zal ingrij
pen als Mugabe wint. In ruil
daarvoor zouden de Mozambi-
kanen hebben beloofd Muga
be geen militaire steun meer
te zullen geven.
Robert Mugabe heeft zich de
laatste dag voor de verkiezin
gen zo mild mogelijk opge
steld. Zelfs de Rhodeslsche
media, die meestal niets nala
ten om hem zo slecht mogelijk
af te schilderen, getuigden
van zijn vriendelijkheid In de
tuin van zijn riante tijdelijk
onderkomen in een blanke
buurt van Salisbury staat Mu
gabe ons na lang wachten te
woord. Na de twee moord
aanslagen op Mugabe wordt
niets nagelaten om zijn veilig
heid te garanderen. Zijn Za-
nu-mensen zijn uiterst be
hoedzaam.
Tijdens het wachten in de
tuin rijdt viermaal een stoet
militaire voertuigen waaron
der pantserwagens voorbij.
Zonder enige moeite zouden
zij Mugabe en zijn hele huis ln
één klap kunnen vernietigen.
Volgens de aanwezige Zanu-
mensen ls dit een van de inti
midatietechnieken die steeds
worden toegepast. Het staat
ln schril contract tot de lieflij
ke pianomuziek die uit het
even riante huls van een van
Mugabe's buren klinkt. ZIJ
moeten vreemd opkijken nu
hun buurt dagelijks zoveel mi
litaire eer krijgt.
Voor de eerste maal. zegt Mu
gabe. heeft hij een goed ge
sprek gevoerd met Lord Soa
mes; hij hoeft niet meer met
hem te „boksen". Mugabe is
zichtbaar verheugd dat de
Britse gouverneur hem uitein
delijk niet heeft uitgesloten
van de verkiezingen, een mo
gelijkheid die er steeds heeft
ingezeten. Wel heeft 8oames
alles gedaan om het de Zanu-
PF van Mugabe moeilijk te
maken. Campagne voeren
was vrijwel niet mogelijk voor
deze partij. Nog steeds staan
het verkiezingsmateriaal en
honderd auto's nodig voor de
campagne aan de grens tus
sen Mozambique en Rhodesië.
Tienduizend Zanu-leden zijn
er volgens Mugabe gearres
teerd.
Intimidatie
Zelf maakten we deze week
zo'n intimidatiepoging mee.
Zesentwintig actieve leden
van de Zanu-PF werden ln
hun hotel in de zwarte buiten
wijk Highlands gearresteerd
Tien werden er al ras vrijgela
ten omdat hun niets ten laste
kon worden gelegd. Later op
de dag kwam de politie naar
het pand vanwaaruit de Zanu
haar verkiezingscampagne
voert. Ze hadden een bom
melding gekregen, alle Zanu-
mensen moesten het gebouw
uit
Enkele uren lang heeft de po
litie het gebouw van onder tot
boven onderzocht en daarbij
alle papleren bekeken. In die
tijd lag al het werk voor de
campagne stil. De volgende
dag gebeurde precies hetzelf
de Weer een bom melding,
weer werd het pand schoonge
veegd. weer kon het werk geen
doorgang vinden.
Robert Mugabe heeft er de
laatste tijd voortdurend de
nadruk op gelegd dat hij met
de partij van Nkomo het Pa
triottisch FrontrZapu, wil sa
menwerken. De twee partijen
zijn „natuurlijke bondgeno
ten", meent Mugabe, en zij
zullen daarom vanzelfspre
kend na de verkiezingen gaan
samenwerken.
Buiten schot
Nkomo heeft tot nu toe niet
gereageerd op deze nieuwe
liefdesbetuiging van Mugabe.
HIJ verwijt zijn vroegere me
destender ln de guerrilla dat
hij niet uit het Patriottisch
Front had moeten treden om
zijn eigen campagne te voe
ren. Joshua Nkomo. die tij
dens zijn verkiezingscampag
ne veel minder last van Intimi
datie heeft gehad dan Muga
be. heeft de laatste weken
sterk aan populariteit gewon
nen. Hij ontpopte zich als een
soort vredestichter. Maar nog
steeds krijgt hij weinig steun
van de Shona's. tachtig pro
cent van de zwarte bevolking.
Die verwijten hem dat hij het
zware werk ln de guerrilla
heeft overgelaten aan de aan
hangers van Mugabe, terwijl
hij het grootste deel van zijn
leger buiten schot hield ln
Zambia.
BIJ de komende coalitievor
mingen zal Nkomo In leder
geval een sleutelrol spelen.
Zijn keuze ls bepalend voor de
toekomst van Zimbabwe
Kiest hij voor zijn „natuurlij
ke bondgenoot" of wendt hij
de steven naar de andere kant
om een kabinet van nationale
eenheid te vormen met Muzo
rewa en de blanken? Volgens
Nkomo's partijgenoten ls de
laatste keuze onmogelijk en
kan alleen worden samenge
werkt met de partij van
Mugabe
De komende week of mis
schien wel weken zal uit
sluitsel brengen. Zonder
staatsgreep bestaat de moge
lijkheid om vrede te krijgen in
Zimbabwe en het land een
echte zwarte meerderheidsre
gering te geven. Een begin
van samenwerking is al ge
maakt Zeshonderd man van
het Zipra-leger van Nkomo zijn
samengevoegd met een een
heid van het Rhodeslsche le
ger De twee legers trainen
gezamenlijk Mugabe's leger
gaat hetzelfde doen. zo ls van
alle kanten toegezegd Als het
inderdaad lukt om de legers
samen te voegen, dan ls vrede
nabij na zeven Jaren oorlog,
waarbij ongeveer 22.000 men
sen het leven verloren.
