Moeizame boodschap
van een arme kerk
Hartelghe groeten
aen iadereen
tlJDAG 29 FEBRUARI 1980
Alleen arme kerken bloeien, want het
evangelie is er voor arme mensen, zegt
de Uruguayse theoloog en filosoof
jjulio de Santa Ana. Hoe de kerk zich
kan vereenzelvigen met de armen,
daarover heeft hij een voorstel. De
Santa Ana is de huidige directeur
van de CCPD, de commissie van de
wereldraad van kerken die de kerken
imoet heipen bij het meedoen aan het
ontwikkelingsproces. Het voorstel van
De Santa Ana wordt in augustus bij de
leden van het centrale comitie van de
wereldraad op tafel gelegd.
TROUW/KWARTET
door Aldert Schipper
De Uruguayse theoloog
ïn filosoof Julio de San-
;a Ana, de directeur van
ie Oecumenische com-
nissie voor het deelne-
nen van de kerken in
iet ontwikkelingspro-
ies (CCPD) put voor de
loekomst van onze kerk
loop uit de inzet van de
Nederlandse raad van
terken voor minder
heidsgroepen en kra
ters. „Hier zie je dat de
terk zich met de armen
rereenzelvigt en daar
tornt nieuw leven voor
iichzelf uit", zegt de
lanta Ana
>e 45-Jarlge De Santa Ana is
Ie opvolger van C.I. Itty. de
tj zijn leven reeds bijna le-
Cndarisch geworden visio-
L u ypir uit India. Hoewel De San-
3iy vol Ana bezweert dat zijn bena-
otoreigring van het ontwikkeiings-
mo's raagstuk geheel in de lijn ligt
techrian Itty. kan men toch vaat-
straat teilen dat er sprake is van
markante ontwikkeling,
«ze zal ongetwijfeld in het
8 0H»enbaar blijken als de CCPD
atie Bar voorstellen in augustus
an dit jaar voorlegt aan het
RKERfntrale comité van de we-
ERij ildraad van kerken,
dig uitj
/raag tochten de voorstellen van
3 annL door dc kerken wor-
I8.00,n overgenomen, dan zal het
knschijn van de christenheid
de wereld ingrijpend veran-
tren. Op het ogenblik wonen
meeste kerkleden in het
ike westelijke deel van de
ireld, dat daarom ook wel
aantref5 het ..christelijke" deel
in de aarde wordt genoemd.
16.- PA de christenen die in de
I DAGierde Wereld wonen horen
frekenüar vaak ook tot het meer
STUI^lvarende deel van de bevol-
ig. De Santa Ana ziet dat
als een belangrijke hin-
•aal voor de verdere ver-
•iding van het evangelie en
een oorzaak voor de huldi-
3992. I crisis in veel kerken in de
ihoudetreld. Hij wil dat de kerk een
koop drktui8 wordt dat de wel-
>en in de wereld helpt te
am rdelen. En het document
|ar de CCPD deze zomer
4GEDlfe op de Pr°PPen heet
uizen I0 ook: ..Naar een kerk. die
•men eih vereenzelvigt met de ar-
overlarfn". De Santa Ana vat zijn
lierde Ogram kort samen. „Een
rk die aan christelijke lief-
en ^hgheid doet. deelt met de
p granen wat zij zelf niet nodig
in goi£ft. Wat nu moet komen is
W. ji solidaire kerk. Zij deelt
de armen wat zij nodig
)20-7l4j5en>.
tgaan van de behoefte van
armen. We hoorden dit
(ds talloze malen van Itty
van de helaas overleden
'8H ii a sp econoom prof. dr.
rn P arm ar De Santa Ana
ft een stapje verder en pro
eft vanuit de Latijns-Ame-
^^anse theologie de theolo-
O^Vhe basis van zijn voorstel-
i te versterken,
et evangelie is een blijde
^dschap van bevrijding".
zegt De Santa Ana. „het is de
redding voor arm èn rijk.
Maar God heeft een voorkeur
voor de arme. De rijke kan wel
gered worden, maar een ka
meel gaat makkelijker door
een nauw poortje dan dat een
rijke zalig wordt. Voor de
arme is het evangelie de aan
kondiging van de bevrijding
uit zijn onderdrukking. Maar
voor de rijke is het evangelie
de uitdaging om nu maar eens
zijn leven te veranderen. De
rijke jongeling, die het niet
over zijn hart kon verkrijgen
om zijn spullen te verkopen,
stemde Jezus droef. De rijke
moet het pad van Zachaeus
gaan, die na door Jezus' bood
schap te zijn getroffen met de
armen deelde. Diegenen die
rijkdom ophopen, zoals een
auto-accu elektriciteit verza
melt, worden door het evange
lie veroordeeld, want zulke
mensen vergroten daarmee
het lijden van anderen. En ik
geloof dat ik in de tegenwoor
dige crisis in de wereld en in
de rijke landen een stuk oor
deel herken".
Bankbediende
De Santa Ana kent zelf de
armoede. Hij komt uit een ar
beidersbuurt in Montevideo,
waar zijn vader een winkel
had. Zijn moeder was onder
wijzeres. beide methodisten.
Vanaf zijn jeugd had de jonge
Julio te maken met de strijd
van de arbeiders. Hij was nog
geen tien Jaar oud. toen hij al
eten bracht naar stakende ar
beiders. Met zijn vijftiende
ging hij werken bij een bank.
Daarnaast bleef hij naar
school gaan en deed hij vak
bondswerk. Toen hij 17 was
kreeg hij een beurs om in Bue
nos Aires aan de protestantse
faculteit theologie te stude
ren. Later kreeg hij nog eens
een beurs, om in Straatsburg
filosofie te studeren. Hij is
nooit tot dominee gewijd.
(„Dat zou een ramp voor de
gemeente zijn, die mij zou
aanstellen"). Na terugkeer uit
Straatsburg sloot Julio de
8anta Ana zich aan bij de
ISAL, een progressieve groep
Zuidamerikanen, die geïnspi
reerd werden door de revolu
tie op Cuba. In het eigen land
werd hij betrokken bij de
strijd voor de burgerrechten.
Herhaaldelijk kwam hij in de
gevangenis terecht. Tussen de
arrestaties door werkte De
Santa Ana aan de hand van
de methode van de Brazili
aanse onderwijsfilosoof Paolo
Freire aan de bewustwording
van de armste mensen in
Montevideo's arbeidersbuur
ten. Terwijl hij werkte, regis
treerde hij gesprekken van
arme mensen en in 1968 beslo
ten De Santa Ana en zijn
vrienden deze gesprekken te
publiceren. Het boek trok veel
aandacht. „We leerden eruit
dat de betekenis van gerech
tigheid alleen begrepen kan
worden door de onderdrukte",
zegt De Santa Ana er nu van.
Mede door het boek kreeg De
Santa Ana het moeilijker. De
krant waar hij aan meewerk
te, werd in 1971 gesloten. In de
gevangenis werd hij gemar
teld. Ze hielden zijn hoofd on
der water totdat hij zijn vrien
den zou verraden. Er ontplof
te een bom in zijn huis. Julio
de Santa Ana besloot toen te
vertrekken. Twee jaar geleden
bewilligde de regering van
Uruguay in de verlenging van
De Santa Ana's paspoort. Hij
mèg terug, maar hij rekent
ermee dat hij dan zeer snel
achter de tralies zou zitten.
Herkenbaar
Men kan moeilijk zeggen dat
De Santa Ana te ver van de
werkelijkheid af staat, Zijn
biografie getuigt wel wat an
ders. Maar dat hij in de huidi
ge situatie niet veel verder
gaat dan het Koninkrijk Gods
aan te bevelen als remedie
voor de crisis, is dat wel ern
stig te nemen? De Santa Ana:
„Of het getuigenis begrepen
wordt hangt af van de vraag
door wie het wordt gehoord.
Het blijkt dat de armen in de
wereld heel goed herkennen
wat het getuigenis van het
Koninkrijk inhoudt. Zodra
een kerk dit getuigenis voor
leeft. wordt zij onmiddellijk
verstaan. Daar zijn voorbeel
den genoeg van". De Santa
Ana. kent de bisschop
van Sao Paolo, kardinaal
Arns, goed en vertelt hoe deze
bij het aanvaarden van zijn
ambt besloot te kiezen voor
vereenzelviging met de ar
men. Hij legde van meet af
grote nadruk op de verbete
ring van de leefomstandighe
den van de armen en op de
rechten van de mens. De San
ta Ana: „Zonder de jarenlange
inzet van Arns voor de rech
ten van de arbeiders is de hui
dige ontwikkeling in de kerk
en in de maatschappij van dat
land ondenkbaar".
Hij legt uit dat de CCPD uit
gaat van een analyse van de
werkelijkheid. Dat is het eer
ste deel van het document dat
de CCPD in augustus aan het
centrale comité wil voorleg
gen. Hoewel het nogal wat uit
maakt of Je arm bent in een
rijk of in een arm land, vol
gens de Bijbel is de arme het
zelfde als de onderdrukte. Het
aantal armen in de wereld
blijft stijgen en ook in de rijke
landen bestaat nog steeds ar
moede. Dat hoeft niet, want
de technische middelen zijn er
om de armoede uit te bannen.
„De dramatische situatie van
de armen in de wereld is net
zoals in het Europa rondom
het jaar 1000. Maar we hebben
nu inzicht in de oorzaken van
de armoede en daarom willen
de armen nu een antwoord".
Voor De Santa Ana is dit dan
ook het moment, (hij gebruikt
zelf de bijbelse term „Kairos")
dat de kerken zich toewenden
tot de armen.
Volgens de onderzoekingen
van De Santa Ana is het kapi
talistische systeem, met zijn
opeenhoping van macht, ka
pitaal en kennis in de handen
vanweinigeneenvande grond
oorzaken van de verdere ver
arming van de armen en de
verrijking van de reeds welva
rende minderheid in de wereld
en binnen de onderscheiden
landen zelf. Ik werp tegen dat
deze soort analyses nogal ou
derwets marxistisch aandoen.
De Santa Ana: „De analyse
van Marx was op dit punt
volledig bijbels. Hij sprak net
zo historisch als de bijbelse
profeten en als Jezus. Wij
christenen zijn verplicht om
de historische werkelijkheid
te onderzoeken. Dat moeten
we niet aan de marxisten
overlaten. WIJ zijn belijders
van een historische gods
dienst en dat moeten wij ons
niet laten afnemen".
Maar neigt De Santa Ana er
niet teveel toe de arme te ver
heerlijken? Hijzelf: „Het feit
dat zij arm zijn en slachtoffers
van onrecht maakt hen aller
minst tot heiligen. Integen
deel. De uitdrukking van zon
de is in het leven van de ar
men veel duidelijker dan in
het leven van de rijke. Maar
zij zijn meestal niet verant
woordelijk voor deze situatie
van onrecht". Ik: „Jezus was
geen arme". De Santa Ana:
„Inderdaad. Hij was de zoon
van een middenstander. Hij
was niet werkloos. Maar hij
leefde wel als een arme. Hij
leefde van de hand in de tand.
Hij maakte geen voorraad
voor de toekomst. Hij nam het
besluit te zijn als de arme". Ik:
Maar hoe kan een rijke nu
arm worden? Hij kan zijn geld
wegdoen, maar hij houdt zijn
betere opleiding, zijn betere
gezondheid, zijn vrijheid op
een zekere dag weer als een
rijke te gaan leven. De Santa
Ana: „Ja ik heb vrienden die
al Jarenlang samenleven met
armen in krottenbuurten in
Montevideo en andere steden
in Latijns Amerika. Het in so
lidariteit met de armen leven
is een proces. Het is niet een
beslissing, die Je eens voor al
tijd neemt, maar het is een
reeks van besluiten. Tenzij we
die dagelijkse besluiten ne
men is er geen hoop voor ons"
Het klinkt wel erg individueel
ethisch, werp ik tegen. De
Santa Ana zegt: „Ik was zopas
in Nicaragua. Ik sprak met de
minister van landbouw. Hij
vertelde dat een transnationa
le onderneming aan zijn rege
ring een grote lening aanbood
op aantrekkelijke voorwaar
den. zodat Nicaragua kunst
mest kon kopen. De minister
antwoordde toen: „Geef ons
geen kunstmest, maar de
technologie om zelf kunst
mest te maken". Toen zei de
transnational „nee". Kijk. het
eerste aanbod is paternalisme
en als de transnational op de
tweede vraag „Ja" gezegd zou
hebben, dan zou dat solidari
teit zijn geweest".
De Santa Ana geeft een ander
voorbeeld: „In de geschiede
nis heeft Nederland niet altijd
zo n nette rol gespeeld. Jullie
waren een koloniale mogend
heid. die andere landen scha
de heeft veroorzaakt. Maar nu
is Jullie optreden in de wereld
heel anders. Je kan je dus
anders gedragen, ook al ben Je
rijk. In het geval van Neder
land heeft dat ook te maker,
met de betere verdeling van
de rijkdom in het eigen land.
Die is tot stand gekomen
doordat de armen macht wis
ten te krijgen en zo een betere
verdeling wisten af te dwin
gen. Ik: Maar je kan met die
macht ook verkeerde dingen
doen. De Santa Ana: Je moet
er steeds voor zorgen dat de
macht wordt gecontroleerd
door andere macht. Anders
dreig je In een autoritaire
staat verzeild te raken"
Onevenwichtig
Een derde voorbeeld. De San
ta Ana noemt de VS. die in
bevolkingsaantal de vijfde of
de zesde plaats in de wereld
innemen, maar die 35 tot 40
percent van alle voortge
brachte grondstoffen gebrui
ken. „Dat is een teken van een
verschrikkelijke ongelijkheid
in consumptie, die wel moet
gaan ten koste van anderen.
De geschiedenis leert dat zo'n
ongelijke balans rechtgetrok
ken zal worden. Doorgaans
gebeurt dat met geweld en wij
zijn er om te proberen dat te
voorkomen. En Christus staat
daarbij aan onze kant.
We
moeten het leven voor ande
ren draaglijker maken. Ik
praat hier niet als moslim,
maar als christen. Onze Heer
heeft gezegd dat de bood
schap er is voor de armen". Ik:
Ja. dat weten we wel. maar
hoe overtuigen wij onszelf dat
we daar ook naar handelen?
De Santa Ana: „De kerken die
het er op wagen bloeien fan
tastisch op. Je krijgt een heer
lijke vernieuwing van de litur
gie en van het gemeenschaps
leven. De meest dynamische
en levendige situaties ln de
kerk waar ook ter wereld,
waar de kerk echt wat bete
kent, ook voor de eigen leden,
vind je in de kerken die de
sprong gewaagd hebben.
Ik Maar zal het niet
betekenen, dat de kerk een
groot deel van zijn leden kwij
traakt? De Santa Ana: „De
kerk moet deze mensen dat
niet kwalijk nemen. De kerk
moet reageren zoals Jezus op
de rijke jongeling. Jezus was
bedroefd dat de jongeman
niet mee kon doen".
Het document, dat dr. Julio
de Santa Ana zal voorleggen
aan het centraal comité van
de wereldraad van kerken
heet. „Towards a Church in
Solidarity with the Poor". Dit
stuk werd voorbereid door de
CCPD-commissie in een ver
gadering in Ayla Napa op Cy
prus in september 1978. De
daar ingediende documenten
zijn door De Santa Ana ge
bundeld in een boek dat zo
juist is uitgegeven door de
Wereldraad van kerken onder
de titel: „Towards a Church of
the Poor". Verder kan men
zich documenteren in het In
1977 verschenen „Good News
to the Poor" van Julio de San
ta Ana of in diens in 1978
verschenen boek „Separation
without Hope?" Wie liever Ne
derlands leest kan zich uitste
kend oriënteren aan de hand
van onze eigen drs. Coen M
Boerma: „Kan ook een Rijke
Zalig worden?", uitgave Ten
Have
Op dit moment reist een van de twee Voyagers-ruimtevaartuigen
naar de planeet Saturnus. Taak: foto's maken van de planeet,
zoals dat al eerder in 1979 bij Jupiter gebeurde, en nog bij
Uranus (1986) zal gebeuren. Daarna verdwijnen de Voyagers uit
ons melkwegstelsel. Een clubje wetenschapsbeoefenaars onder
leiding van de Amerikaanse astronoom Carl Sagan gaf beide
Voyagers een optimistische boodschap mee aan eventueel
bestaande buitenaardse wezens: een vriendelijke groet van de
planeet Aarde. In ons melkwegstelsel bestaat volgens de
astronomen geen buitenaards leven. Maar daarbuiten?
Science-fiction? Nee. een onthullend stukje aardse werkelijkheid
Het project leverde op deze planeet namelijk tal van problemen
op.
De merkwaardige oproep van de Voyagers
door Michiel Koolbergen
Hartelghe groeten aen iadereen.
Dit staat in de archieven van het
Amerikaanse ruimtevaartcentrum
NASA als de Nederlandse groet
neergeschreven die in 1977 meege
stuurd is met de Voyagers die over
zo'n tien miljard jaar misschien
een ander planetenstelsel berei
ken. Toch gaf een groepje weten
schapsbeoefenaars de Voyagers
net als bij de Pioneers 10 en 11
een boodschap mee voor eventueel
bestaande buitenaardse, met ver
stand begaafde wezens. In dit ge
val ging het om een koperen gram
mofoonplaat. Daarop staan groe
ten in 54 talen, stukken muziek,
geluiden van de Aarde, en allerlei
foto's die bij het afdraaien van de
plaat zichtbaar worden.
Het vervaardigen van die plaat gtng niet
zonder problemen. Daar waren natuurlijk
de vragen: welke foto's moet Je mee sturen
als er maar 118 mee kunnen? Of: welke
muziek moet er op de plaat staan, als er
slechts bijna negentig minuten voor be
schikbaar is? Dit bleken voor het groepje
samenstellers van de plaat echter niet de
enige problemen.
ZIJ kampten ook met de problemen van
bureaucratie en censuur.
Een voorbeeld. Een van de samenstellers
van de plaat klopte aan bij de Verenigde
Naties om de groeten uit verschillende lan
den uit de hele wereld te verzamelen. De
voorzitter, Kurt Waldheim. raakte voor het
plan enthousiast, en verzocht de samenstel
lers om een persoonlijke boodschap mee te
sturen naar de sterren. Die werd dankbaar
geaccepteerd en luidde aldus: Als de voor
zitter van de Verenigde Naties, een organi
satie van 147 lidstaten die bijna alle mense
lijke bewoners van de planeet Aarde verte
genwoordigt, zend ik groeten namens die
mensen van onze planeet. We stappen uit
ons zonnestelsel in het heelal, slechts om
vrede en vriendschap te zoeken, om te on
derrichten als daarvoor een beroep op ons
wordt gedaan, om te leren als we geluk
hebben. We weten heel goed dat onze pla
neet en al zijn bewoners slechts een klein
gedeelte zijn van het immens grote univer
sum. dat ons omgeeft en het is met nederig
heid en hoop dat we deze stap nemen.
Carter
Leider van het groepje samenstellers de
Amerikaanse astronoom Sagan vreesde
moeilijkheden met de NASA als deze tekst
op de plaat zou worden opgenomen. De
Voyagers waren immers Amerikaanse ruim
tevaartuigen. dus als er een boodschap van
de voorzitter van de Verenigde NaUes mee
ging. dan toch zeker een van de Amerikaan
se president Carter? Aan het verzoek werd
voldaan. Niet ln mondelijke vorm. zoals bij
Kurt Waldheim. maar in schriftelijke vorm
luidde de boodschap: „Deze Voyager werd
gemaakt door de Verenigde Staten van
Amerika. We zijn een gemeenschap van 240
miljoen menselijke wezens tussen de meer
dan vier miljard die de planeet Aarde bewo
nen. Wij menselijke wezens zijn nog steeds
verdeeld ln nationale staten, maar deze
staten worden spoedig één enkele wereldbe
schaving. We zenden deze boodschap uit
naar de kosmos. Hij overleeft waarschijn
lijk de toekomst met een miljard Jaar, wan
neer onze beschaving grondig veranderd zal
zijn, en het oppervlak van de Aarde sterk
veranderd kan zijn. Van de 200 miljoen
sterren in het Melkwegstelsel, hebben som
mige misschien vele bewoonde plane
ten en rulmterelzende beschavingen. Ais
een dergelijke beschaving de Voyager on
derschept en deze geregistreerde Inhoud
kan begrijpen, dan is hier onze boodschap:"
En dan volgt de eigenlijke boodschap: „Dit
is een geschenk van een kleine verafgelegen
wereld, een keuze uit onze gelu.den. onze
wetenschap, onze afbeeldingen, onze mu
ziek. onze gedachten, onze gevoelens. We
proberen onze tijd te overleven, zodat we
misschien ln die van u leven. We hopen op
een moment, nadat we onze problemen heb
ben opgelost, om ons te voegen bij een
gemeenschap van buitenaardse beschavin
gen. Deze plaat vertegenwoordigt onze
hoop en onze vastberadenheid, en onze goe
de wil ln een sterk en vreedzaam uni
versum."
De samenstellers van de plaat waren eigen
lijk niet zo enthousiast over deze medede
ling. en nog minder over de belissing dat er
met de boodschap van de president nu ook
een lijst van senatoren en afgevaardigden
mee moest met de Voyager.
Ad astra per aspera.
Over de verschillende groeten op de plaat
was ook nog wel het een en ander te doen.
Zo besloten de samenstellers om België
maar onder de Franstalige landen te reke
nen, een beslissing waarmee ongetwijfeld
niet elke Vlaming tevreden zal zijn. En de
eerste Turkse boodschap luidde aldus: Bes
te Turks sprekende vrienden, mogen de
zegens van de morgen over Jullie hoofden
komen. Ook India, een land met zeker al
zestien talen, leverde wat problemen op.
Want luidde de boodschap in de ene taal;
„Groeten van een menselijk wezen van de
Aarde. Neem alstjeblieft contact op", zo
luidde de boodschap van een landgenoot ln
een andere taal: Hallo ledereen. Wij zijn hier
blij, weest u blij d&ór."
Ook een probleem voor de samenstellers
vormde de censuur. De NASA was op dit
punt zeer streng, want een eerder aan de
Pioneer 10 en 11 meegezonden boodschap
had een storm van kritiek losgemaakt. Het
ging hierbij om een plaquette van alumini
um met daarop enkele symbolen, en een
tekening van een naakte man en vrouw. Het
laatste wekte de kritiek op. De afbeelding
van ndftkte mensen kon ln veler ogen geen
goedkeuring krijgen, voor anderen was de
afbeelding te arisch. De NASA weigerde
dan ook een foto van de samenstellers van
een naakte man en een meer dan drie maan
den zwangere vrouw. Het laatste was vol
gens de samenstellers van de ruimteplaat
om de seksuele prikkel van de foto te ver
mijden. De NASA bleef echter geprikkeld,
de foto mocht onder geen beding mee. Wel
is op de plaat onder de categorie „gelui
den van de Aarde" een kus te horen. De
samenstellers kregen van de NASA de uit
drukkelijke order om die kus heterosek
sueel te doen klinken. Het werd een manne
lijk kusje op de wang van een van de
vrouwelijke medewerkers aan het project.
Met dat kusje en een silhouet van de foto
moeten de eventueel bestaande, buiten
aardse intelligentsia het doen.
Gelukkiger waren de samenstellers met de
keuze van de tekst voor het demonstreren
van het geluid van het Morse-codesysteem.
De tekst luidde: Ad astra per aspera, en
kreeg direct de goedkeuring van de NASA.
Ook het geluid van de volwassen manne
tjeskrekel. Teleogryllus oceanlcus, die een
solo-serenade voor de vrouwtjes houdt, pas
seerde de censuur van de NASA
Een stukje zelfcensuur bij de samenstellers
van de plaat trad op bij het uitkiezen van de
foto's die via het afspelen van de plaat te
zien zijn. Regel werd om geen pessimistisch
ogende foto's over de oorlog, honger en
armoede mee te sturen. Van een foto van de
atoombomexplosie in Hiroshima werd afge
zien omdat deze foto bij de eventueel be
staande buitenaardse wezens de suggestie
zou kunnen wekken: kijk eens hoe machtig
wij aardbewoners zijn! Ook religieuze foto's
werden gemeden, omdat er zo veel verschil
lende godsdiensten op aarde zijn.
De NASA overweegt nog om de grammo
foonplaat op aarde uit te geven.
Carl Sagan en medewerkers: Mur
murs of Earth, uitgegeven door
Ballantine Books; een waar ge
beurd verhaal, maar ongetwijfeld
hét science-fictionboek van het
jaar.
