'Freule
een
Julie' op
eigen manier
Pianophonie hoogtepunt
van lang programma
weerklank van
dans-wildgroei
Echo's,
huidige
m
Ook filmdromen zijrj,
pover bedrog
Boeiend klavecimbelspel
door Leonhardt en Wilson
Baal speelt Strindberg
li
Poolse musici
wekken protest
Muziek met elektronische klankbronnen
Nieuw werk van Jacqueline Knoops en Trees Presser
MAANDAG 25 FEBRUARI 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
)A'
door André Rutten
HAARLEM De toneelgroep Baal heeft met Sartres „Nekrassov" afscheid genomen van het
Shaffy-theater, kan nog niet terecht in het voor haar bestemde Frascati maakt een voorlopige
speelruimte in de voormalige brandweerkazerne aan de De Ruyterkade, waar zij al kantoor
houdt en repeteert, maar reist al vast met een kleine produktie: „Freule Julie" van August
Strindberg. De première daarvan was zaterdag in de Toneelschuur in Haarlem, waar zij
morgen, woensdag en donderdag ook nog te zien is.
ZIJ wordt gespeeld door Marjon
Brandsma, Edwin de Vries en Kitty
Courbols. zonder regisseur, wel met
een aantal adviseurs, met de normale
technische begeleiding, en met een
tekstboekje (de vertaling van Oerrit
Kouwenaar). waarin ruim wordt geci
teerd uit Strlndbergs eigen inleiding
op het stuk. Ook dit: „Laat mijnent
wegen de muren van linnen zijn,
maar het wordt toch tijd dat niet
langer planken en keukengerei op het
linnen geschilderd worden".
Toch zie Je ln deze voorstelling na
drukkelijk een op doek geschilderde,
neo-reallstische achterwand: een be
tegelde keuken, prachtig oud keu
kengerei, een strijkplank, zells een
linnen doek, die te drogen hangt, en
achter de deuropening (zonder deur)
nog zo'n doek met een tegelwand en
een grote spiegel, waarin tegelwan
den en tegelvloer weerspiegelen. (De
cor van Jan Klatter).
Je vermoedt dus, dat de spelers in
hun voorstelling een discussie aan
gaan. of, preciezer gezegd, dat zij, wat
Strindberg over zijn stuk en over de
vormgeving ervan zegt. aan de huidi
ge toneelpraktijken toetsen, proefon
dervindelijk proberen vast te stellen,
hoe Je dat stuk nu het best kunt
spelen.
Vóó* de geschilderde achterwand
staan wat gewone meubeltjes, maar
bij voorbeeld niet het fornuis, waar
aan Strindberg dacht. Toch neem Je
gemakkelijk aan, dat het een keuken
is. Je constateert dus, dat de entoura
ge niet écht hoeft te lijken, het ls
voldoende haar aan te duiden: let
wel, de dochter van een graaf komt in
het domein van de bedienden, het
Kitty Courbols (keukenmeid) en Marjon Brandsma (de freule) ln
„Freule Julie" bij Baal.
Foto H»n» Verhoeven
grafelijk personeel. Als Je dat in Je
achterhoofd hebt hoef Je alleen maar
bezig te zijn met wat er tussen haar
en de jonge knecht gebeurt.
Anders gezegd: kijken wat de spelers
doen. En dat is: er serieus spelend
proberen achter te komen, hoe zij als
mensen van vandaag ervaren wat
Strindberg tussen die mensen laat
gebeuren. Je ziet acteurs, ook ln de
voorstelling nog, „werken" aan hun
rol. Soms vullen zij teksten, die
hoofdzakelijk de nodige Informatie
verschaffen gewoon goed in. Zodra
gevoelens ln het geding komen wordt
wat zij doen niet zozeer „net echt",
alswel authentiek: zij laten zien, op
welke manier zij die gevoelens begrij
pen en komen dan de toeschouwer
zeer nabij. BIJ Marjon Brandsman,
die Julie speelt, gebeurt dat vaker
bijna doorlopend dan bij Edwin de
Vries als de knecht Jean: het ligt in de
rollen, en het ls ook tekenend: zij»
vergeet doorgaans de afstand die hen
scheldt, hij blijft er zich voortdurend'
van bewust, en wordt dus pas authen
tiek zichzelf als hij het even vergeet.
Heel opmerkelijk wordt dan de rol
van Kitty Courbols als de keuken-,
meld: zij is zich zeer van haar eigen
(lagere) stand bewust, stelt er een eer
in zich daaraan te houden, kijkt op de
freule neer, omdat die haar stand
vergeet. Strindberg zag haar in een
lichte katoenen Jurk, Kitty Courbols
draagt zwart, met wit schort, zij
speelt zeer strak, een brok onverzet
telijke, „mannelijke" kracht (tegen
over
Jeans zwakheid), wat eneraijds iets
komisch heeft, en tegelijk heel teke
nend is.
Strlndbergs bedoelingen, kim Je con
cluderen komen, met wat andere
middelen dan hij zich voorstelde,
toch tot hun recht, omdat Je er toe
gebracht wordt afstandelijk te kij
ken: de authentieke elementen er in
komen als niet plaats- en tijdgebon
den over, het overige neem Je als
bijkomstige en toch noodzakelijke,
Invullende informatie mee.
Projekttheater speelt Angel City
door André Rutten
AMSTERDAM Het Projekttheater heeft dit weekeinde (e
ook vanand nog) in het theater De Balie zijn eerste voorste
lingen gegeven van „Angel City" van de Amerikaanse schrj
ver Sam Shepard (van wie Globe kort geleden „Het bloed va 1/
de hongerlijders" heeft gespeeld). n
sa
Angel City stad der engelen is bedacht ls, iets verbluffends, ie
een soort droomstad, dat wil zeggen raadselachtigs, iets aangrijpends, ee
een stad waar dromen of nacht- nieuwe hyperervaring,
merries wprden gemaakt: films. En Als je daar een film van zou makeföp
films zijn misschien ook wel eens 20U je een heel filmbedrijf kunne
kunst mnar nitiin rnmmprM* laten zien, naar de werkelijkheid pf£,
„kunst", maar altijd „commercie'
worden gemaakt om er geld mee te
verdienen, er wordt geld mee ver
diend als er massa's mensen naar
komen kijken, en er komen massa's,
mensen naar kijken als Wie zal
het weten? In het stuk zijn ze er op uit
iets te bedenken dat nog nooit eerder
AMSTERDAM (ANP) De Neder
landse Toonkunstenaars Bond (NTB)
heeft bij het ministerie van sociale
zaken geprotesteerd tegen het feit
dat een Pools muziekgroepje een ver
gunning heeft gekregen om in een
gf
rodistisch behandeld, of tot in h< z(
absurde doorgetrokken. Voor het ti jje
neel beperkt Sam Shepard zich t< r
één lege kamer, met een raam di
uitkijkt over de stad, een projectl re
scherm, een drumstel. De bazen va -
de onderneming de een zakelijk, d
ander de creatieve man hebben
een drummer aan het werk gezet: h d(
moet hét alles veranderende ritm
vinden. Waar hij al maanden vergee n
mee bezig is. Ze hebben er ook ee G
alternatieve kunstenaar voor in g ,ri
huurd, wiens aankomst Je meemaak
hij ziet er als een landloper uit, ls mi
paard en wagen gekomen, want h
wil dicht bij de natuur leven, is c
bezig met het ontraadselen van
c. .- J rituelen van Indianen. De drummAT
Alkmaarse nachtclub op te treden, daarentegen droomt van een elgt
terwijl talloze Nederlandse orkestjes snackbar. De zakelijke directeur I
Jan Winter, Wouter ten Pas, Rudolf Damsté, Titus Muizelaar en
Marianne Boyer in Sam Shepards „Angel City" bij bet Projektthe
ater
Foto Flora Versteef
werkloos zijn.
Volgens de NTB wil de bewuste
nachtclub alleen musici in dienst ne
men die bereid zijn „zwart" te wer
ken. Omdat de Nederlandse gegadig
den daartoe niet bereid waren, werd
de Poolse groep aangetrokken. Het
ministerie was van deze gang van
zaken op de hoogte en heeft deson
danks een werkvergunning voor de
Polen afgegeven, aldus de NTB.
ook bokser, de artistieke dlrecteu
lijdt aan toenemende huiduitslag,
secretaresse is sexy gekleed en hee
creatieve bevliegingen. Wat ze voor
durend aan het doen zijn wordt n
helemaal duidelijk, wel, dat hét lel
moeizaam, tamelijk klungelig ze)
gezocht maar niet gevonden wordtm
én dat de creatieve directeur aan zl]e"
huiduitslag het teken dat zijn crea
tleviteit ls opgedroogd sterft.
door Jac. Kort
AMSTERDAM Er bestaan voor het uitvoeren van de muziek uit de tijd van de renaissance
en de barok twee mogelijkheden. De ene gaat volgens een eenvoudig recept: men neme een of
meer oude muziekinstrumenten en spele daarop, recht toe recht aan. De oude muziek, liefst in
een hoog tempo, men diene het geheel op, voorzien van het etiket: authentiek.
door R. N. Degens
DEN HAAG Vorige week maandag sloot het Residentie Orkest zijn originele en geslaagde
concertenreeks „Vanuit het impressionisme" af. In diezelfde week presenteerde het een ander
origineel programma met vier werken waarin behalve van het gewone orkestinstrumentarium
ook van elektronische klankbronnen gebruik wordt gemaakt. Het werd zaterdagavond in het
Congresgebouw in Den Haag en zondagmiddag in het Amsterdamse Concertgebouw uitge
voerd onder leiding van de Poolse dirigent Andizej Markowski.
De andere richting heeft het minder „bronnen", waarop men zich veelal
gemakkelijk. Haar vertegenwoordl- beroept niet zo eensluidend zijn als
gers zijn er zich bewust van, dat de dikwijls wordt gesteld. Maar boven-
dien gaan zij er van uit, dat zelfs een
formeel Juiste en stijlvolle uitvoering,
zo die al mogelijk zou zijn, het kunst
werk, ook dat uit genoemde periode,
tekort doet wanneer geen aandacht
wordt geschonken aan de emotionele
achtergronden, waaraan deze muziek
haar ontstaan dankt en waaraan zij
haar betekenis ontleent
De klaveclnist Glen Wilson, die vrij
dagavond in de kleine zaal van het
Concerttebouw, tezamen met zijn
(oud) leermeester Gustav Leonhardt
werken voor een en twee klavecim
bels uitvoerde, behoort, zoals onze
lezers uit het interview van afgelopen
woensdag hebben kunnen overne
men, tot de vertegenwoordigers van
de tweede richting. Hij noemde zich
zelf daarin een overtuigd .jekonstru-
eerder" maar erkent de grenzen van
de zogeheten authenticiteit en heeft
daarbij oog voor de emotionele be
weegredenen, waaruit de' componist
heeft gewerkt Gustav Leonhardt
deelt deze «pvatting. Hoewel de mo
gelijkheden tot expressie en nuance-
De grootse opzet, met de „mlljoenen-
apparatuur" van de Experimental-
studio Freiburg voor de speciale ef
fecten (klankregie Hans Peter Hal-
Ier), drie solisten en uiteraard het
complete Residentie Orkest, plus
vooraf een InstrucUeve film over de
mogelijkheden van de Frelburgse
elektronische apparatuur, bleek wel
een belemmering voor een vlotte af
wikkeling, maar wie volhardde tot
het einde (ln Den Haag tegen elf uur)
werd beloond met een kennismaking
met een verrassend stuk van de 57-
Jarige Poolse componist Kazimlerz
Serockl getiteld Pianophonie.
Heel ver terug in de avond (omstreeks
half acht) hadden de bezoekers uit de
film van Karl Schflttler een vaag Idee
kunnen krijgen van de vervormingen
die met een soort vivisectie op vocale
en Instrumentale klanken tot stand
gebracht kunnen worden. Het princi
pe ls al lang bekend, maar de ontwik
keling na de tweede wereldoorlog
heeft vele verfijningen en nieuwe toe
passingsmogelijkheden met zich ge
bracht, waarvan Edgar Varèse <1883-
1985) nog geen gebruik kon maken
toen hij als een der eersten in zijn
orkestwerk „Déserts" elektronische
muziek Inlaste. Dit werk uit 1954
stond nu aan het begin van het pro
gramma als een historisch curiosum
met zijn duidelijk niet in de levende
klank van blazers en slagwerk geïnte
greerde passages met elektronisch
geluid, dat bovendien kwalitatief aan
een middelmatige zakradlo deed den
ken. Sylvano Bussotti (1931) laat ln
zijn uit 1958 daterende Due Voel een
heel oorspronkelijke toepassing ho
ren van de Ondes Martenot, een elek
tronisch toetsenlnstrument dat voor
al bij Franse componisten (o.a. Mes-
slaen, Honegger en Jolivet) geliefd ls.
Bussotti schreef op een gedicht over
de wellust van de 17e-eeuwer Jean de
la Fontaine, een sfeerrijke muziek
waarin de imitatiemogelijkheden
met de Ondes soms heel geraffineerd
ln combinatie met de sopraanstem en
het orkest worden gebruikt. Dorothy
Dorow leverde het natuurlijke stem-
aondeel in deze uitvoering, Tristan
Murail het elektronische via de
Ondes.
Onderzoek
En toen werd per abuis het pauze
teken gegeven, waardoor de zaai te
vroeg leegliep. Maar er bleek toch
bijna een volledige pauze-tijd nodig
om alles klaar te zetten voor Vectors
H van Roland Kayn (1933). Hij com
poneerde het ln 1960, maar pas na
vele wijzigingen kwam ln 1968 de
definitieve versie tot stand. Kayns
uitgangspunt, zegt hij. was te onder
zoeken in hoeverre hij een „veld van
overgangsvormen" tussen geluid en
klank kon creéren. Wat er uit dat
„onderzoek" te voorschijn kwam lijkt
bijzonder veel op wat in de Jaren
zestig vanuit weer heel andere uit
gangspunten werd gecomponeerd,
maar waarin gelelde improvisatie,
ruimtelijke projectie en zorgvuldig
berekende gradaties van klankdicht
heid, tot soortgelijke, nu ook al fors
gedateerde uitkomsten leidden.
muzikale) van Serockl te danken dat
deze cerebrale werkwijze (die uiter
aard oneindig ingewikkelder is dan
hier kan worden aangeduid) geen be
letsel is geweest een compositie van
een soms betoverende schoonheid en
een vaak overrompelende emotionele
kracht tot stand te brengen. Van de
betrekkelijke vrijheid die het toepas
sen van live-electronics biedt is door
de uitvoerenden deze avond zeker
gebruik gemaakt, en de vertolking
van de pianopartij door Estenyi wek
te terecht bewondering, maar de bij
val van het publiek gold toch ln
hoofdzaak componist Serockl die
daarvoor op het podium zijn dank
kwam betuigen.
Meer kunst op
pagina 7
ring op de klavecimbel tamelijk be
perkt zijn, zagen beide concertgevers
kans om de muziek die zij ten gehore
brachten doormiddel van articulatie,
frasering alsmede lichte vertragingen'
of versnellingen van het terrxpo (ruba
to) een eigen karakter te geven.
Leonhardt en Wilson openden het
concert met een vijftal werken uit de
zestiende eeuw, die gebaseerd waren
op de vokale muziek uit die tijd.
Vervolgens speelde Leonhardt vier
van de „Pièces de clavecin", die de
Franse componist Balbastre ln 1759
het licht gaf. Werkjes waarin een por
tret getekend is van enkele dames uit
die tijd.
Het tweede deel van het concert,
waarin muziek van Bachs oudste
zoon Wilhelm Friedemann ten gehore
werd gebracht, vestigde de aandacht
op»het feit, dat deze overgangsfiguur
zowel bedreven was in de strenge stijl
van zijn vader, gelijk men hoorde in
de door Wilson gespeelde acht drie
stemmige fuga's uit 1778, als ln de
(toen) nieuwe muziek van Franse af
komst, waarvan het tot slot uitge
voerde Concert voor twee klavecim
bels uit omstreeks 1740 een voorbeeld
ls. Leonhardt en Wilson zijn „niet
bang om sfeer te scheppen" (woorden-
van de laatste) en dat maakte hun
optreden uitermate boeiend.
De diepere bedoelingen, die er achte
zitten, leiden dus tot een soort absui
dlstisch realisme. Wat zijn; trouwen
de „diepere" bedoelingen?'Niet zo:er;
zeer die valse-dromen-makerij heki
len, denk ik, alswel duidelijk waaiirïj
schuwen: trap er toch niet in. KiJ
eens wat een kleine, domme, zelfingef^
heelde," opgeblazen mannetjes het
lemaal zijn. Bluf op basis van in 1
geheel niets. In die richting wordl^
het, lijkt mij, onder regie van Hert|^
Peeck gespeeld door Marianne Boy
(secretaresse), Wouter ten Pas (altef
natieve kunstenaar). Jan Winter (za
kelijk directeur, bokser), Titus Muize
laar (drummer, dromend van, ee
snackbar), Rudolf Damsté (creatl
directeur). Het zijn licht-aangezet
karikaturen, waarin ieders particulie
re berperktheid amusant wordt uit
vergroot en onthuld als eigenlij <j
niets. Je kijkt er meer bevreemd dan
de
11
echt geïnteresseerd naar, al kun J
achteraf aardig mee puzzelen.
iri
Filmers zien problemen
door hoge zilverprijzen
AMSTERDAM (ANP) De makeiilk'
van vooral gesubsidieerde films vreN
zen, dat zij financiële moeilijkhedei en
krijgen door de verhoging van di i d
prijzen voor filmmateriaal. In ver ge
band met de gestegen zilverprijzei lei
zijn onbelichte kleurenfilms 34 pro ha
cent duurder geworden. Voor zwart IJn
wit films is die verhoging zelfs 7 ebt
procent, aldus de organisatie van fll »nn
mers, NBF. In een telegram aan mi
nister Gardeniers (CRM) dringt dt
NBF aan op verhoging van de subsi
dies in verband met de prijsstdj erb
gingen.
Een woordvoerder van de filmer»»
bond zei te verwachten, dat de totali 'di
produktiekosten van films met twee ft
vijf procent zullen stijgen door he S
duurdere filmmateriaal.
agi
Het ls dan ook niet onmogelijk da het
CRM eerder moet zeggen, dat 1
voor films gereserveerde geld op is
Van de zeven miljoen, die het minis
terie dit jaar voor films heeft uitge
trokken, zullen enkele tonnen opgaan rüi
aan de gestegen kosten van filmmydf
teriaal, aldus de woordvoerder.
Ju
Speciaal vandaag
Olympische winterspelen
samenvatting laatste beel
den uit Lake Placid.
Ned. 1/18.00
Slechthorende Jongeren
hebben zich onlangs verenigd
in een Jongeren-beweging om
meer aandacht voor hun pro
bleem krijgen. Plein Pu
bliek (NCRV) gaat over hun
problemen en aktles.
Ililv. 2/9.15
Computer
Misschien denken we over een Jaar of
tien ook zo over Serockl's „Pianopho
nie", maar bij deze eerste uitvoering
ln Nederland maakte het grote In
druk door zijn verrassende manipula
ties met de planoklank, die door de
pianist Szabolcs Estenyi en door de
bedienaars van de elektronische ap
paratuur onder meer gewijzigd (ver
vormd) moet worden, waarbij voor de
diverse combinaties van de vele elek
tronische apparaten van een compu
ter-gestuurde voorprogrammering
gebruik wordt gemaakt Het ls onge
twijfeld aan de sterke muzikale per
soonlijkheid (met de nadruk op het
door Eefje van Schalk
AMSTERDAM Het aantal
studenten dat van moderne
dans-academies afkomt
groeit Jaarlijks, en daarmee
neemt in gelijke tred het aan
tal kersverse experimentele
dansgroepjes toe. Zo lang
zaamaan raken de kleinere
theatercircuits overspoeld
met allerhande moderne dan-
schoreografen, meestal vrou
wen en we kunnen hierbij ge
rust spreken van een soort
rage.
Deze week ls zo'n nieuw clubje ln het
Shaffy-theater te zien, namelijk „De
Nieuwe Dansgroep", met hun project
„Echo's". Het gaat hier om vijf vrou
wen, namelijk Jacqueline Knoops,
Trees Presser, Annie Schats, Trude
Cone en Vlvienne Deddes, die samen
met de muzikanten/componisten
Matthleus Keyser, Laurens Tan en
Paul Termos voor drie choreografie-
en zorgden.
De eerste dans „Diftong" ls afkom
stig van Trees Presser en ls een solo
voor zichzelf waarbij ze zich laat be
geleiden door Matthleu Keyser, die
voor Ingewijden ln de Amsterdamse
moderne danswereld een gerenom
meerde specialist ln onder meer
woodblock en steeldrum ls. De solo Ls
ln het blauw, tegen een zwarte achter-
grond, met op de vloer een vaagblau-
we lichtbunoel Hiertegen en rondom
beweegt Presser zich soms vertraagd
en verstillend, dan weer even tempo
versnellend. Het gebeurt voorname
lijk in één laag, zonder een geladen
expressie of overtuigende bedoeling.
Dat vage en weeïge wordt vooral be
werkstelligd door de stijve armhou-
dlngen tegenover de slappe beenbe
wegingen (waarom mag er nooit iets
gestrekt of gespannen worden?) Het
maakt de dans er niet spannend of
fascinerend door; wel leuk om naar te
kijken, maar ook om Je gedachten
erbij af te laten dwalen.
Springend
Dat ls beslist niet het geval met Jac
queline Knoops' tweede dans „Kwar
rel" geheten. Op vrolijk tromgeroffel
komt ze springend en zwaaiend, ln
een bordeaux-rood voilepak het zwar
te gat ln. Kwarrel wordt begeleid
door steeldrum, saxofoon en blok
fluit, een combinatie die veel moge
lijkheden biedt. Deze worden dan ook
uitgebuit in deze dans voor drie dan
seressen (Knoops, Presser, Schats),
die de openingssolo met duetten en
een afsluitend trio vervolgen. In het
geheel zitten mooie, onverwachte
wiskundige patronen verweven en
wat vooral boeit is de geleidelijke rol-
overname van de drie onderling. Is
Knoops aanvankelijk de vrolijke
spring in het veld en Schats de ln
gezwlep ;<n gezwaai omvallende fi
guur aan het einde ls dat omge-,
draaid, nu een sterke solo van de
eerste, waarin haar dartelheid over
slaat in schoorvoetend schuifelen.
Jammer dat deze dans té lang Ls. De
spanningsboog wordt niet volgehou
den en de climax blijft ln wezen uit.
Hetzelfde geldt voor het derde dans
stuk, Echo's, ook van Jacqueline
Knoops. Tegen twee ln elkaar ge
plaatste rode, lichtgevende driehoe
ken (ontwerp Peter van Dumpt) ma
ken de vijf danseressen ingewikkelde
patronen, waarin Inderdaad echo's
zitten.
De vijf zijn gehuld in zwarte body-
s toe kings, afgezet met zilveren ble
zen, en dat maakt deze choreografie
er niet duidelijker op. Dat komt ook
omdat de bewegingssoorten en stijl
van dansen sterk doen denken aan
verschillende moderne dansgroepen,
die momenteel produktles verzorgen.
Er zijn treffende overeenkomsten
met Kristina de Chfltels licht-ruimte
project, met het Inspannende „Lo
pen" van de Stichting Dansproduktie
en het losse en ontspannen gezwaai
van Pauline de Groot
Voor mensen die werkelijk geïnteres
seerd zijn in de meest recente ontwik
kelingen van de Nederlandse moder
ne dans-wildgroei is deze voorstelling
zeker de moeite waard, al was het
maar om de combinatie van voor
noemde trends te zien. Voor hen, die
deze motivatie missen, zal „De Nleu-
.•S/'.V.-»
V- t
BB
thi
Pc
ere
ier
«I
Jacqueline Knoops in „Echo's", een eigen choreografie, uitgevoerd h i
door De Nieuwe Dansgroep. f,to: Rob SöltmUt
Ut!
we Dansgroep" waarschijnlijk toch waarin wel weerklanken te horen zijn
een andere, onduidelijke wereld zijn, maar niet de oorspronkelijke echl
zij is te vergelijken met een echoput, schreeuw.
