Amerikaanse samenleving in filmhistorie verbeeld Elektronische muziek visueel aantrekkelijker Twee tegenpolen van pop PAOmAN HOESTTABLETTEN Dorothy Dorow ster van Strawinskyconcert Willem Nijholt regisseert bij Haagse Comedie 'Het nieuwe leven' met flipperkast en stroboscoop Gang of Four en Pat Benatar in Paradiso: 'Circusclown Cairo (70) overleden Etherleergangen gericht op een groter publiek MAANDAG 18 FEBRUARI 1980 KUNST/RADIO/TELEVISIE In het Haagse HOT-theater gaat morgen de vrucht van een opmerkelijke samenwerking in première. Willem Nijholt regisseert bij de Haagse Comedie „Onder de vlag van Holly wood", een musical waarin de ontwikkeling van de Ameri kaanse filmgeschiedenis parallel loopt met die van de Ame rikaanse samenleving, de laatste testlg jaar. De samenwerking is een knooppunt in Nljholts carrière. Zijn musical-activiteiten houdt hij voor gezien en het komende seizoen speelt hij bij de Haagse Comedie twee gastrollen. De titelrol in Tartuffe van Molière en de hoofdrol in het nieuw ste stuk van Peter Schaffer „Amadeus". Nijholt (46): „Ik wil nu weieens rollen spelen van mijn eigen leeftijd en niet altijd maar weer als een 18-jarige achter een hoepel aan blijven lopen." door Dirkje Houtman DEN HAAO Een vliegveld in Casablanca, een hartver scheurend afscheid tussen twee geliefden. Aanzwellende Hollywoodmuziek en het ron kende geluld van een nade rend vliegtuig dat het vertrek van de vrouw onafwendbaar maakt. Dit is een van de 34 scenes uit „Onder de vlag van Hollywood" van Chris topher Durang, die de doorgewinter de filmkenner onmiddellijk zal her kennen als de slotscène uit Casablan ca. Omdat deze film ook bij de huidi ge generatie populair is zal de verwij zing voor de jongere modale kijker niet veel problemen opleveren. Dit in tegenstelling tot de overige 199 film- citaten die Durang als basis voor zijn stuk gebruikte om de Amerikaanse (film)geschiedenis te schetsen. Zestig jaar Amerikaanse film, twee honderd filmcitaten verwerkt tot een verhaal waarin vijf prototypen van historische filmhelden de handeling bepalen. Filmbeelden en werkelijk heid lopen In elkaar over en zijn ver weven tot een toneelwerkelijkheid waardoor de op bestaande filmster ren geënte personages toch weer een autonome ontwikkeling doormaken. Zij figureren als de vijf superstars van deze film. Niet alleen de filmop vattingen van een bepaalde tijd beïn vloeden hun ontwikkeling, ook histo rische gebeurtenissen zijn bepalend. Zoals de drooglegging in de jaren twintig, de armoede, Tweede Wereld oorlog, Hiroshima, de na-oorlogse ka ter en de ontmaskering van een Ame rikaanse droom. Gigantisch karwei De realisering van dit stuk is een gigantisch karwei omdat die tweele dige ontwikkeling ook tot uitdruk king moet komen in de aankleding, de belichting en de muziek. Zo wordt er voor de pauze in zwart-witte en na de pauze ln gekleurde kostuums ge speeld, om de overgang van zwart-wit naar kleur in de film uit te drukken. Het totale aantal kostuums kwam uiteindelijk op 147. De technische ontwikkeling en het verschil in aanpak tussen de diverse filmmaatschappijen moet bij voor beeld in de belichting gerealiseerd worden. In de tiende scène staat bij de regie-aanwijzing: „Tot nu toe was de belichting en de gerealiseerd wor den. In de tiende scène staat bij de regie-aanwijzing: „Tot nu toe was de belichting als in een Warner Bros- film: onheilspellend, hard en met veel schaduwen. Nu lijkt het een romanti sche Paramount-film heel helder en zacht". En dat vereist een perfect gedoseerde belichting. Aangevuld met een groot aantal film- muziekfragmenten de technicus moet in deze voorstelling 98 maal de bandrecorderknop op het Juiste mo ment Indrukken vergt het samen gaan van al deze elementen in het theater een week voor de premiere veel van ieders zenuwen. De vijf ster acteurs moeten zich veelvuldig in en kele seconden verkleden wat een snelheid vereist om het tempo Amerikaans en dus hoog niet op te houden. Gaat er even iets mis dan correspondeert het niet meer met de muziek die al is ingezet. Tweede regie Het is de tweede keer dat het stuk in zijn geheel wordt doorgespeeld. Nij holt, geladen tot in zijn vingertoppen en bleek van vermoeidheid, is niet ontevreden. Na zeven Jaar is dit zijn tweede regie. En als filmfanaat, liefhebber van het betere amusement en musicalspecia list weet hij onder de spelers een groot enthousiasme voor het stuk te kweken. HIJ vindt de wisselwerking tussen Amerikaanse film en zijn samenle ving, zoals „Onder de vlag van Holly wood" dat laat zien reëel. „De film is in Amerika van veel invloed geweest op het culturele patroon. Ondanks de armoede in de Jaren dertig, zat ieder en 's avonds in de bioscoop. Films weerspiegelen en beïnvloeden de maatschappij tegelijk zodat er een vicieuze cirkel ontstaat. In dit stuk zijn de personages gevangenen van celluloid. Ze proberen er steeds aan te ontsnappen maar worden er telkens weer naar toe gezogen. In zestig jaar ontwikkeling laat het de onttakeling zien van die vijf hoofdrolspelers, maar ook het noodlot. Loretta, de ingenue, geënt op Loretta Young, de eeuwige onschuld zal altijd blijven zoeken naar het rustige huiselijk le ven achter The End, maar ze zal het nooit vinden." De vertaling en liedjes in het stuk heeft Ab van Ieperen, filmmedewer ker van Vrij Nederland, gemaakt. Een filmkenner als vertaler die ln het pro grammaboekje schrijft dat onbe kendheid met de filmcitaten geen af breuk doet aan het begrip van het stuk. Nijholt maakt zich er niet meer Willem Nijholt en regie-assistente Marjan Lambrecht. druk over „Het Nederlandse publiek kent die films niet voldoende. Maar afgezien hiervan. Het publiek in Ne derland heeft nauwelijks een cultu reel referentiekader. Als je citaten uit de Nederlandse literatuur voorleest dan zegt dat hen weinig. Ik heb in Engeland een keer een stuk gezien dat vol zat met literaire verwijzingen. De zaal reageerde daar perfect begrij pend op. Zoiets zou hier niet werken." Speelstijlen De verschillende perioden die het stuk laat zien vereisen ook diverse speelstijlen. Lukt dat? Nijholt: „Met de laatste twintig jaar hebben de acteurs niet zoveel moeite maar wel met de periode van de stomme film. Je zou het een vorm van geposeerd acteren kunnen noemen. Werken met je kostuums, met Je lichaam in de schijnwerpers. Met mooie standjes,, lichtelijk overdreven en meer bewust zijn van je lichaam. Dat laatste mag hier eigenlijk nooit. Daar zijn we in Nederland te calvinistisch, veel te verstandelijk voor." Met deze regie sluit Nijholt zijn musi cal-carrière af en maakt hij een begin met een nieuwe toneelloopbaan. Hij heeft een klassieke toneelopleiding, maar is, toen hij bij de Nederlandse Comedie werkte, na de actie Tomaat abrupt bij het toneel gestopt. Hij was doodsbang op toneel en voelt die angst nog steeds in lichte mate als de zaal onrustig is of als er Iemand uit aardigheid een bosje bloemen het to neel opgooit. Nu na tien Jaar music n vindt hij het genoeg. Nijholt: „Ik hiiai die overstap naar het toneel nodig c r mezelf vanuit een andere invalsho er op te laden. Het verschil met musicsp is dat je weinig tijd krijgt om ei karakter reliëf te geven. In Foxti had ik vijf korte scènes om er e en acceptabele homo neer te zetten. 1en kom je er een keer niet uit dan zijn 18 altijd nog de veren en de muziek o SSj; gebrek aan spanning te verdoezele In „Amadeus" van Schaffer speel de hofcomponist Salierl die aan hL_ eind van zijn leven beweert MozaLjt dertig jaar eerder vermoord te he.n ben. Dan sta ik de hele avond op h toneel en moet ik een grote spa ningsboog alleen creëren. Dat vindp een uitdaging." ADVERTENTIE door R. N. Degens Pat Benatar door Stan Rijven AMSTERDAM De optre dens van de Engelse new wave formatie The Gang of Four en de Amerikaanse rockzangeres Pat Benatar af gelopen weekeind ln Paradi so, maakten weer eens duide lijk hoe breed het spectrum van de popmuziek ls. Niet alleen In muslICBal maar vooral politiek opzicht verschillen zij he melsbreed De uit Leeda afkomstige Speciaal vandaag O Olympische Winterspelen. Waarin een samenvatting van het de afgelopen nacht gehou den kunstrijden voor paren met commentaar van Joan Haanappci: en skiën, de reu zeslalom heren, eerste run. Met commentaar van Herman Kuiphof. Nederland I 16.30 uur. De Truc. Gespeelde docu mentaire, bedacht en geschre ven door Henk Mochel in sa menwerking met Gerben Hel- linga. Medespelenden: Piet Romer, Derec de Lint. Ellen Rohrman en George Noordhof. Deze gespeelde documentaire gaat over do voor- en nadelen van het DN A-recombinant, waarmee erfelijke eigenschap pen kunnen worden beïnvloed. Nederland I 20.10 uur. Olympische Winterspelen. Waarin een reportage van het skispringen 70 meter gecombi neerd. met commentaar van Kees Jansma. Vanaf om streeks 22.25 uur een directe reportage van de ijshocKey- wedstrijd tussen Nederland en Polen. Nederland I 21.55 uur. Gang of Four hebben zich sinds hun oprichting ruim twee jaar geleden meer dan regelmatig laten zien op manifestaties van Rock Against Racisme. Met hun aanwezigheid en ln het bij zonder hun songteksten gaven zij vorm aan hun strijd tegen onderdruk king. Dat laatste in de breedste zin des woords en dicht bij huis. In „Ar- malite Rifle" hekelen zij het Engelse optreden ln Noord-Ierland, terwijl ln veel andere songs het onderdruk- kingsmechanisme op micro-niveau op de korrel wordt genomen. ..Damaged goods" kritiseert de wijze waarop mensen elkaar bezitten ln re laties. „Factory" laat horen hoe de vrouw als huisslaaf wordt gebruikt Zij gieten dit ln tegendraadse mu ziek. die op het eerste gehoor weinig toegankelijk klinkt Maar bij vaker draalen van hun eer ste en enige elpee „Entertainment" blijkt de muziek steeds te boeien. De volvette baspartijen roepen associa ties op met de Stranglers, terwijl de grillige structuur van de composities aan XTC doet herinneren. Vrijdagavond maakten grote span doeken met de tekst „Rock Against Racism" en een standje van dezelfde organisatie duidelijk waarom het ging. De groep verviel niet in leuzen of soortgelijke manieren van aan dacht vragen, nee het optreden zelf maakte duidelijk hoe The Gang of Four hun overtuiging wilde uit drukken. Nergens werd naar een hoogtepunt gewerkt, slechts tekst en muziek moesten tot betrokkenheid oproe pen. En dat lukte direct. Zanger John King zégde zijn teksten met een in dringende kille stem die verplichtte tot luisteren, af en toe in duet met bassist Dave Allen. Deze laatste legde met drummer Hugo Burnham een dik geoliede ba sis waarop gitarist Andy Gili schitte rende anarchistische akkoorden kon bouwen Gevoegd bij de snerpende melodlca-improvisaties van King gaf dat een onorthodox geluid, dat toch steeds dansbaar bleef De pogoënde massa vormde daarvoor het beste bewijs alsmede het laaiend enthousiasme twee toegiften die bei de na vijf minuten applaus waren afgedwongen sloten een concert af dat naar vorm en inhoud zeer integer had geklonken. Zaterdagavond kreeg dezelfde zaal een tegenpool voorgeschoteld: een splinternieuwe Amerikaanse zange res, die met een viermansband haar debuutelpee „Heat of the night" kwam presenteren. Het is tegenwoor dig niet meer zón kunst om met pro fessionele muzikanten en een meer dan gemiddelde stem een aardig rockalbum te maken. De uitvoering daarvan kan echter wèl problemen opleveren. Benatar bleek over zoveel gebrek aan podiumper- soonlljkheld te bezitten, dat ze die compenseren moest ln de exploitatie van haar uiterlijk. Een knalrode strakke panty ontmoette een in twee betekenissen spannend balletpak waarin ze zich als stoeipoes probeer de te bewegen. Niet het achterste van haar keel maar van haar lijf liet ze zien, terwijl haar band goed maar plichtsgetrouw voor de begeleiding zorgde. Deze ln een rockshow genoten nachtclub-act ont lokte aanvankelijk nog enthousiaste reacties van de halfgevulde zaal, maar al spoedig bleek dat onechtheid goed wordt aangevoeld, zodat deze erogene amazone werd uitgefloten. Desondanks keerde ze terug voor een toegift. De laatste vermoedelijk. DELFT Een van de rede nen waarom elektronische muziek het ln de concertzaal tot nu toe niet of nauwelijks heeft willen doen, ls de sterie le sfeer waarin dergelijke „concerten" zich plegen te voltrekken. Behalve een eenzame figuur die in het halfduister aan de regeltafel zit, ontbreekt doorgaans elke levend ele ment bij het ten gehore brengen van zo'n kant en klaar op de band vastge legd programma. Met het nu al aardig omvangrijke repertoire dat op gram mofoonplaten verkrijgbaar is, kun Je evengoed thuis naar dit soort muziek luisteren. Op Composers Voice is bij voorbeeld een overzicht van Neder landse elektronische muziek van 1955 tot 1977 verschenen. Wat Je echter nilet in huis kan halen ls het visuele element dat een zeer groot aandeel heeft ln het program ma waarmee de groep „Het nieuwe leven" (voorzetting van Het leven) momenteel een tournee door Neder land maakt. Het is dan ook niet al leen puur elektronische muziek waar mee deze groep van componisten, af komstig van of verbonden aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, zich presenteert. muzikale „act". En de diepere beteke nis van het stuk „Tijdas" van Marga Mulder en Victor Wentinck, die iets met erotiek en doodsdrift te maken moet hebben, mag dan niet voldoen de naar boven komen, het blijft een auditief en visueel intrigerend geval waarin onder meer een verbinding wordt gelegd tussen film en de vroeg negentlende-eeuwse voorloper daar van, een soort stroboscoop (een hori zontaal om zijn as draaiende trommel met kljkspleten waardoor schijnbaar bewegende plaatjes te zien zijn). Flipperkast Spaghetti De luidsprekerboxen en de spaghetti- achtige dradenkluwen hebben zij ook wel nodig, maar in elk programma onderdeel zijn de componisten en/of uitvoerenden in de weer met het op gang brengen, bedienen, regelen en sturen van een indrukwekkend arse naal apparaten die je bij een gewoon elektronisch concert niet aantreft. Er, was bij de première ln het Waagthea- ter in Delft vrijdagavond daardoor bijna meer te zien dan te horen. Maar dat bleek geen beletsel voor een boei ende avond te zijn. Integendeel. Want ook al lijkt een stelsel van ka trollen, touwen en contragewichten (naar schatting vijf kilo per stuk) weinig met elektronische apparatuur van doen te hebben, de speelpogin- gen van de twee pianisten die met de handen aan dit martelwerktuig ge bonden zijn maken dit onderdeel van Gilius van Bergeijk's „Het rijke leven 3" toch een boeiende, vervreemdend- En zeer spannend ls zonder twijfel de muzikale variatie op de flipperkast die Tony van Campen in zijn „Hoor spel 2" gebruikt. Twee organisten spelen daarbij om beurten korte, sig naalachtige motiefjes die door een reproduktleapparaat worden her haald. ZIJ moeten daar wederzijds op een bepaalde manier spelend op rea geren en bij de Juiète reactie gaat dan een witte ballon aan een onzichtbaar draadje omhoog (om het maar even kort en uiteraard onvolledig te om schrijven). Als alle ballonnen (onge veer 14) opgestegen zijn is het uit. Dat kan lang duren en er kan nogal wat mis gaan, zoals bij deze nog on voldoende voorbereide première. Maar dat maakt het naar mijn me ning des te spannender. Ik vergat daanloor bijna te luisteren naar het interessante klankpatroon dat zich ontwikkelt door de combinatie van gespeelde signalen en de vooraf vast gelegde verwerking daarvan op een band die als een soort „achtergrond" meedraait. Pure elektronische muziek is „Kom positie 1979" van Jan Boerman die in dit programma een boeiend auditief rustpunt vormt. Een van de geplande stukken „Magnetisme" van Dick Borsthlap kon de eerste avond we gens een technische storing niet wor den uitgevoerd; het zal de volgende avonden zeker nog aan afwisseling doen winnen. Wat deze manifestatie van de groep „Het nieuwe leven" zo ongewoon maakt is. naast de vindingrijke sa menstelling van het programma, de volstrekt ongedwongen manier waar op het wordt gepresenteerd. Er wordt duidelijk niet „op het publiek" ge speeld; de uitvoerenden zijn als het ware bezig voor zichzelf te proberen elektronische muziek ook visueel aantrekkelijk te maken en daar mag je dan als toeschouwer-toehoorder best bij zijn. Dat levert, ook door de ingenieuze apparatuur die erbij wordt gebruikt, een voortdurend wisselend en boei end schouwspel op, waar je je sterk bij betrokken gaat voelen. Ook of misschien juist als je enkele onder delen niet goed kunt waarnemen; zoals dat met die stroboscoop, die alleen van dichtbij onder een bepaal de hoek gezien, functioneert. Dank zij de medewerking van STEIM die de elektronische apparatuur be schikbaar stelde, en een subsidie van CRM, kon „Het nieuwe leven" een tournee met dit programma van elek tronische en elektro-instrumentale muziek gaan maken. Wie er geen wonderen van verwacht zal er zeker geen verloren avond aan hebben. Het komt nog op 21 februari ln Am sterdam (BIM-huis), 23 febr. in Vlis- singen (Vestzaktheater), 28 febr. in Groningen (Kruithuis), 29 febr. in Maastricht (Conservatorium), 2 maart Utrecht ('t Hoogt), 4 maart in Nijmegen (042), 6 maart in Tilburg (Kultureel Sentrum), 8 maart in Am sterdam (Stedelijk Museum) en 9 maart in Den Bosch (Kruithuis). première SIDEWALK Christopher Bruce MSA GLAG0LSKAJA Jirl Kylian met orkest, versterkt Ned. Vocaal Ensemble en 4 zangsolisten, AMSTERDAM MA 1 8 FEBR. Leidseplein 20.15 UUR STADSSCHOUWBURG KASSA (11-1S uur) 242311 BLACKPOOL (Reuter) De Frankrijk geboren circusclown Chiir lie Cairoli is gisteren op 70-jarige lei ei tijd in het Engelde Blackpool overl bt den. Cairoli had zich in 1938 gevi tigd in Engeland en was 39 jaar li verbonden aan het circus ln de Bril badplaats. Vorig jaar werd hij do^le. ziekte gedwongen zijn bolhoed glimmende rode neus aan de wilglisi te hangen. sp lal Cairoli, die zoon was van een jon ch leur en al vijfjarige leeftijd in de pispe stond, wordt als clown opgevoli door zijn zoon Charlie Junior. ADVERTENTIE bij hoest en verkoudheid snelwerkende makkelijk in te nemen Haal ze nuuitsluitend bij drogist of apotheker lees eerst de gebruiksvoorschriften door Jac. Kort AMSTERDAM - Dat de VARA vijf concerten heeft kunnen maken met muziek van Igor Strawinski. die zei den of nooit word' uitgevoerd, is een bewijs zowel van de vruchtbaarheid als de veelzijdigheid van deze in 1971 overleden Russische componist. Bij-, na geen enkele componist met een zo omvangrijke produktie heeft louter meesterwerken geschreven Ook Strawinski niet. Zo vond ik de zeven delige uit 1952 daterende Cantate voor sopraan, tenor, vrouwenkoor, twee fluiten, twee hobo's en cello, die de pièce de réslstance" van de VARA- matinee van J.l. zaterdag vormde, be paald niet het hoogtepunt van dit concert. Strawinski was in deze perio de op zoek naar een nieuwe stijl, waarvan in dit werk de sporen zijn te vinden, maar het heeft als zodanig zogenaamd niet het evenwicht van het Concert in Es (Dumbarton Oakesi van vijftien Jaar tevoren, dat na de pauze werd gespeeld. Hoogtepunt en tevens het bewijs van het onvoorstel bare meesterschap van deze compo nist vond ik de drie kleine liederen (Trois poésies de la lyrique Japonalse» voor sopraan en kamerorkest (1913), die Dorothy Doron daarna ten gehore bracht. De Jonge componist, die kort tevoren Japanse etsen en tekeningen onder de ogen had gehad, heeft het zelfde raffinement in deze liederen in de vocale en Instrumentale partij be reikt. dat hem in deze prenten zo had gefrappeerd. Een aantal planostukjes, die hij voor zijn kinderen had gecomponeerd, heeft hij ln 1917 en 1921 omgewerkt tot Suite 1 en 2 voor klein orkest. We zijn thans geneigd deze stukken voor niet meer dan goed in het gehoor liggende niemendalletjes aan te zien. maar een halve eeuw geleden waren ze ln alle opzichten uit de toon val lend zowel in melodisch en harmo nisch opzicht, als door hun instru mentatie De ster van deze middag was de sop raan Dordthy Dorow vanwege haar zeer fraaie en intelligente medewer king aan de Cantate en de Japanse liederen, waarbij in het eerste werk ook de tenor Lode Devos een respec tabel aandeel had. Ernest Bour dirigeerde het Radio Ka merorkest op zeer correcte wijze, waarbij echter de zorgvuldigheid weer dan wenselijk was ten koste ging van de expressiviteit. Van onze radio- en tv-redacteur HILVERSUM De NCRV slaat nil we wegen in voor de Theologiscl Etherleergang van de radiorubrii Rondom het Woord, die iedere maa dagavond tussen half acht en acl uur wordt uitgezonden op Hilversu •2. Een onderzoek heeft uitgewezen dfec de meeste luisteraars geïnteresseen u leken zijn en geen theologen. Per ke stemmen enkele tienduizenden me sen af op deze uitzending. Toen i rubriek in 1958 begon richtte zij ziifes vooral op bijscholing van theologe Een redactieraad, bestaande uit vt tegenwoordigers van vrijwel alle th^ ologische faculteiten in Nederlan stond de NCRV hierbij terzijde. 'e voorbeeld van een serie uit die tijd nü „Als vrouwen aan het Woord komen over feministische theologie. I*11 of Men wil zich nu aanpassen aan h luisterend publiek. De aanpak woi Pj minder academisch, meer gevarie« !n} van opzet en gericht op een bredyHi publiek. Een nieuwe redactieraad d samengesteld waarvan prof. dr. J T1 Bakker (Theologische Hogescho" ni Kampen) voorzitter werd en prof i 'er G van Leeuwen (Protestantse logische Faculteit te Brussel) secrei ris Ook niet-theologen maken d< di uit van deze raad. Het bijbehorer, bulletin heeft eveneens nieuwe weg n ingeslagen. Eimert Pruim is eindl dacteur Het verschijnt vier keerp jaar, In de laatste aflevering komen d' thema's aan de orde: religiositeit de jaren zeventig, het Wereldraadpj^1 ject „Rekenschap van de Hoop" de islam.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 4