Buddenbrooks: tv-serie
naar familiekroniek
KRO geeft te mooi beeld van Nicaragua
Faust heeft echt bestaan
Overtuigend door sla
dramatische eenvot
Expositie over Castrur
Peregrini in Den Haag
Naar Thomas Manns beroemdste roman
Goethe heeft hem niet bedacht
'Die to be born'
fJ»
En dan nog
Nieuwe boeker
DINSDAG S FEBRUARI 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door Riet Dlemer
HILVERSUM Het ls bijna traditie.geworden dat televisieseries die de levensloop van
geslachten tot onderwerp hebben het etiket „Made in Britain'' dragen. Voorbeelden de
Forsyte Saga. de Palllssers, de Onedln-lljn. Een enkele keer waagt een Nederlandse omroep
zich eraan, zoals de NCRV met De boeken der kleine zielen, maar dat is alweer lang geleden.
Nu de Duitse historische familiekroniek Buddenbrooks. naar de roman van Thomas Mann, op
het scherm komt, zal het wel even wennen zijn.
Afgaand op de eerste aflevering, die
vooraf kon worden vertoond en op de
Duitse televisie die de serie al eerder
heeft uitgezonden, verloochenen onze
oosterburen hun zin voor degelijk
heid niet. De kennismaking met de
familie is wat statisch en weinig echt
dramatisch. De personen in dit kos
tuumstuk zijn welgesteld, welbe
spraakt en welgemanierd Maar het
verhaal begint ook in 1835. een wat
gezapig voortkabbelende tijd Maar
voor we in 1875 zijn, wanneer het
verhaal van de patriciërsfamilie Bud-
denbrook uit de Duitse handelsstad
LObeck eindigt, kan er heel wat ge-
beurd zijn.
De geschiedenisboekjes vertellen
- daar voldoende over. De revolutie die
over Europa waarde, bereikte ln 1848
ook LQbeck Tegen deze achtergrond
spelen het huwelijksleven, met of
zonder liefde, de welvaart, de dreigen-
de faillissementen en de onderlinge
verhoudingen tussen de familieleden
zich af.
Autobiografisch
Het boek heeft autobiografische trek
ken van Thomas Mann zelf. Het is
beslist geen verhaal met een happy
end. want de familie die het aanvan
kelijk zeer goed gaat. krijgt steeds
meer met moeilijkheden te kampen
Er zijn twee rode draden te ontdek
ken. De eerste is die van het hardwer
kende en welvarende koopmansge
slacht van plichtsgetrouwe, onge
compliceerde mensen die strikt naar
de letter leven. De tweede ls de op
komst van kunstzinnige. óf te gevoe
lige. óf te gemakzuchtige figuren. Die
beide lijnen komen al samen in Jo-
nann Buddenbrook sr.. die zowel een
gedegen zakenman is als een be
kwaam fluitist.
Na drie Jaar ploeteren, zoals hij zei,
voltooide de later beroemd geworden
Duitse auteur Thomas Mann Bud
denbrooks ln 1901. Inderdaad geen
gering werk. want de laatste uitgave
van Bruna telt 538 bladzijden 'in een
klein lettertype). Mann was ln 1901 25
Jaar en het was zijn eerste roman, al
had hij daarvoor wel novellen ge
schreven. Zowel bij de critici als bij
de lezers werd de roman direct een
groot succes. Samen met zijn latere
boeken stelde De Buddenbrooks
Mann in staat een zeer welvarend
bestaan te lijden. Achtentwintig jaar
na het verschijnen ervan zou hij uit
handen van koning Gustaaf V in
Stockholm de Nobelprijs voor de lite
ratuur ontvangen.
Symbolisch
In 1901 kon Thomas Mann wel wat
inkomsten gebruiken, want vóór die
tijd was het hem niet naar den vleze
gegaan. Dat is tevens symbolisch
voor de Inhoud van het boek. want
daarin beschrijft hij min of meer de
geschiedenis van zijn eigen voorge
slacht. Ook de familie Mann woonde
oorspronkelijk in LQbeck. waar Tho
mas ln 1875 werd geboren als tweede
zoon van de koopman en senator Jo-
hann Heinrich Mann. Hij was voorbe
stemd zijn vader op te volgen in diens
zaak. maar deze stierf toen Thomas
vijftien Jaar oud was. Toen hield de
firma op te bestaan.
Met zijn moeder verhuisde de Jonge
Thomas naar München. bezocht er
het gymnasium en trachtte aan de
kost te komen als klerk op een verze
keringskantoor. Hij bleek daar min
der geschikt voor te zijn, nam ontslag
en werd hospitant aan de universiteit
van München, met de bedoeling later
Journalist te worden. Intussen
schreef hij novellen en dat resulteer
de in het verzoek van zijn uitgever De Buddenbooks, waarvan inmiddels schenen.
Van een onzer verslaggevers
HILVERSUM - Hoe leer Je in
een paar maanden meer dan
een half miljoen analfabeten
lezen en schrijven? Nicaragua
staat voor dit probleem en de
KRO had het geluk aanwezig
te zijn bij de voorbereidingen
van de alfabetiseringscam
pagne. die volgende maand ln
dit Midden-Amerikaanse land
van start gaat.
De opnamen van een proef van deze
campagne vormen het boeiendste
deel van een verder nogal vlakke do
cumentaire over Nicaragua, die de
KRO vanavond om 22.30 uur uit
zendt op Nederland II.
Ruim drie weken was Marga Kerk-
laan met een filmploeg ln dit land.
dat een half Jaar geleden door een
volksopstand werd verlost van dicta
tor Somoza. Deze revolutie is niet
marxistisch, of socialistisch, maar
sandinistlsch gebaseerd op de filo
sofie van vrijheidsheld Sandlno. legt
legercommandant en minister van
binnenlandse zaken Tomas Borge
voor de camera uit De KRO laat
echter na hem nader aan de tand te
voelen over die filosofie
Borge ls tlim genoeg om voor een
Nederlandse camera de nadruk te
leggen op de grote vrijheden, die pri-
vé-ondememlngen nog steeds genie
ten in het sandlnlstische Nicaragua.
Een beeltenis van Sandino, de „grondlegger van het sandinisme".
Voor de Cubaanse camera benadruk
te hij enige maanden geleden Juist de
vele nationalisaties die de regering na
de revolutie had doorgevoerd En
zich een beetje aanpast aan de inter
viewer: zijn land ls absoluut failliet
en hij kan en wil zich niet veroorloven
een mogelijke hulpverlener tegen
Borge heeft er groot gelijk in dat hij zich in het harnas te jagen.
Door de argeloze vraagstelling en de
gesprekjes met „gewone" Nlcaragua-
nen ontstaat een veel te rooskleurig
beeld van de situatie in het land. De
eenheid lijkt groot en de beelden over
door Louis Smit
AM8TERDAM Ooethe
zoog zijn meesterwerk over de
duivelse tovenaar Faust niet
uit zijn duim. Hij greep, als
zovelen. terug op de Faustsa-
ge. Een sage ls, hoezeer ook
opgesmukt met gefantaseer
de elementen, een verhaal
met een historische kem of
achtergrond. Faust heeft echt
Speciaal vandaag
KRO's actualiteitenrubriek
Brandpunt is geheel gewijd
aan de bisschoppensynode.
Gesproken wordt met Itali
aanse Journalisten, met dr.
Marga Klompé en met prof. dr.
Alting von Geussau. die een
brief aan de paus heeft ge
schreven over het vermeende
verval van het kath. geloof in
Nederland
Ned. 271.30
In de driedelige NOS-serle
over niet-Europese culturen
stelde Jan Venema Thailand:
de weg door het midden sa
men. Onse krant van zaterdag
had daar een uitgebreid arti
kel over.
Ned. 17145
In Hitchcoek-retrospectleve
de thriller De dood op dr
hielen
Brt. 271.25
Het KRO-praat program ma
gaat over dr olympische
spelen
Hilv 210.30
De lettel' M met aandacht
voor het contact tussen ouders
en kinderen
Hllv 2020
bestaan. Hij werd vijfhonderd
Jaar geleden, in of rond 1480.
in het Duitse Knittlingen
geboren.
Georg Faust studeerde ln Krakau en
legde zich vooral toe op de magie. Als
een zogenaamde Scholasticus Va-
gans (rondtrekkend geleerde) reisde
hij door Duitsland en andere Europe
se landen. Zulke rondtrekkende ge
leerden waren meestal studenten die
in hun onderhoud voorzagen door het
houden van preken en het geven van
lessen ln het een of ander. Terwille
van het geld gaven ze zich ook wel uit
als waarzeggers en deden ze aan
kwakzalverij. Faust noemde zich ma
giër. astroloog, chiromant (iemand
die waarzegt aan de hand van de
lijnen ln iemands hand) en expert op
het gebied van de necromantie (waar
zegging door bezwering van doden).,
In Venetië probeerde hij te vliegen.'
maar hij viel naar beneden en kwam
er nauwelijks levend af. Hij verkeerde
voortdurend in het gezelschap van
een hond. waarin het volk de duivel
zag die hem hielp bij het uitvoeren
van zijn toverkunsten. De geleerde
abt Trithemius von Spanheim. een
tijdgenoot van Faust. vertelt dat
Faust verkondigde dat hij de werken
van Aristoteles en Plato zo uit zijn
blote hoofd zou kunnen opschrijven,
als ze eens verloren mochten gaan
Faust verklaarde dat de wonderen
van Jezus Christus helemaal niet zo
verbazingwekkend waren en dat hij
ertoe ln staat was zo vaak als hij
wilde
In 1513 gaf Faust zich In Erfurt zo
blijkt uit een brief van de kanunnik
Conradus Mutianus Rufus uit als
Oeorglus Faustus Helmltheus Hede-
bergensis. halfgod van Heidelberg
Hij gaf aan de universiteit van Erfurt
college over de Griekse dichter Ho
merus HIJ beschreef de oude homeri
sche helden zo duidelijk dat de stu
denten gingen vermoeden dat hij tot
kolossale dingen ln staat was. Ze
vroegen hem die helden uit hun graf
te roepen Bij hemzelf thuis liet hij de
helden ln een donker vertrek een voor
een verschijnen Toen hij merkte dat
de studenten schrokken van de eeno-
Faust met studenten in Auerbachs kelder in Leipzig. Muurschildering uit deze kelder, die ook in
Goethe's werk ter sprake komt. De schilder is onbekend.
gige reus Polyphemos, deed Faust of
hij hem niet meer weg kon krijgen.
De studenten vertelden later dat de
cycloop een paar van hen wilde
opeten.
In een gesprek met geleerden over de
verloren gegane komedies van Plau-
tus en Terentlus stelde Faust voor die
toneelstukken te voorschijn te tove-
reij. De geleerden gingen niet op dat
voorstel ln. omdat zi) van mening
waren dat zoiets niet zonder de hulp
van de duivel mogelijk was
Kerkhervormer Maarten Luther
(1483-1546) heeft Faust ontmoet ln
Wittenberg Hij vertelt dat de magiër
hem in grote geloofstwijfel bracht
..Maar met Gods Woord heb lk hem
weerstaan Als Je Gods Woord niet
hebt. ls het gauw met Je gebeurd,
want dan kan hij (Faust) met de
mensen doen wat hij wil." aldus Lu
ther Een andere hervormer, Phlllpp
Melanchthon (1497-1580). heeft Faust
ook van nabij meegemaakt De tove
naar werd geregeld vervolgd, maar
meestal wist hij net op tijd te ont
snappen Het volk fluisterde dat hij
in staat was zich onzichtbaar te
maken.
Vogels
In zijn Sermones Convivales (Tafel
gesprekken. 1554) schrijft de protes
tantse theoloog Joh. Gash uit Bazel
dat Faust. toen ze samen een hapje
aten in Bazel, de kok verscheidene
vogels ter hand stelde die ln Bazel
nog nooit gezien waren en in de verste
omtrek niet te krijgen waren. Gast
meldt dat Faust een hond en een
paard bij zich had. ..die. omdat ze
alles konden, geloof lk duivels wa
ren". Gast vertelt ook dat Faust in
een klooster een klopgeest achterliet,
omdat een der monniken hem geen
betere wijn wilde voorzetten Die
geest maakte dag en nacht kabaal,
zodat de monniken geen rustig ogen
blik meer hadden. Melanchthon ver
telt over Fausts dood (omstreeks
1540). Faust zat op een dag treurig in
een kroeg in een dorp in hertogdom
Württemberg Toen de waard vroeg
wat eraan schortte, zei de tovenaar
dat hij 's nachts niet moest schrik
ken Midden in de nacht beefde de
herberg op zijn grondvesten en de
door D. Ouwendijk
DEN HAAG Zoals bekend is worden er met subsid
door het ministerie van CRM geregeld films vervaardigd,
uit zakelijke overwegingen, maar met het doel filmeij-
gelegenheid te schenken publiek met werk voor de d^
komen. In essentie hoeft bedrevenheid geen of in elk
geen dominerende rol te spelen.
De bekende Duitse actrice Ruth Leuwerik als Elisabeth, de echtgenote van
Johann Buddenbrook jr.
voor een langer prozawerk. Dat werd een miljoen exemplaren zijn ver-
De filmers hebben er recht op. dat
hun (nog niet geroutineerd) werk met
tegemoetkomendheid bezien wordt.
Maar er is een andere kant aan de
zaak. In oorsprong wordt van de films
een geschreven concept ter beoorde
ling ingezonden, waarna beslist
wordt of er tot enige filmische uitvoe
ring kan worden overgegaan.
Welnu, van de drie films die nu ver
toond zijn „Good luck Danny" van
Flip Jansen en Peter Abbink, „Eng in
de bergen" van Sander Francken en
„Die to be born" van Homero Rivera
verdiende er maar één. namelijk de
laatste, tot realisering te worden ge
bracht.
Wat te zeggen van quasi diepzinnige
teksten als: een „luis wóónt in zijn
droom(palels). een horzel jaagt zijn
dromen na. Zij hebben nooit lets van
eikaars hobby's begrepen Toch be
sloten zij tot meerdere glorie van hun
ondergronds bestaan een film te ma
ken." Zo'n film kan tot niets anders
leiden dan tot een uit machteloosheid
geboren wanprodukt. Dat had bij
voorbaat voorzien kunnen worden.
Het amateurisme ligt er zo dik op. dat
het ook amateurisme had moeten
blijven.
Hetzelfde geldt voor „Eng in de ber
gen". dat niets anders wil geven dan
een „analyse van een bewegingsmo-
ment". In de trant van: „twaalfde
sekonde. Peter knippert met zijn
ogen; dertiende sekonde Willie
brengt haar kopje aan haar lijden:
veertiende sekonde. zij wipt hefcof d
je om en slurpt" p|.
Een dergelijke analyse kan /est
zijn voor degenen die aan de „jjlama
de-aktiviteiten" deel nemen; igeri
van liefhebbers. Maar laat he fLko
ook liefhebberij blijven, zodat er
de makers geen misleidend geP dl
aan kan worden gehecht jevriji
he ii
De enige film met overtuigende
de is. in tegenstelling tot de
seerdheld ln de twee genoemde rab,{
tantlsmen. „Die to be born", tag a
dramatisch en stilistisch lmpoi|jdde
de vereenvoudiging wordt de tit
uitgebeeld van weerloosheid tf
over machtsusurpatie. Twee m pril
nen zijn daarvoor gebruikt, saitLn
een lege gevangenisruimte: eenf.
duldzame maar moedige negeifiet,°
een gewelddadige blanke De rabi:
haftigheid van het geduld bij de foikt
rin maakt de overmacht van deLLra(
pator zinloos en stupide. Hij kar
den. maar het geduld ls ln helPu
tigheld van lijden onsterfelijwest
wordt steeds opnieuw geboren, gstaï
Een film als deze verdient rr&e'
steun tot uitvoering. Wat de aigj na
twee films betreft, het ls geen sc.,
de dat zij in uitvoering mislukt?'
in hun opzet kon niets anden
mislukking ingebouwd zijn. En
het kwalijkste aspect eraan. I
kers hadden behoed moeten
tegen zich zelf.
de enthousiaste wederopbouw doen
verwachten dat het nog slechts een
kwestie van tijd en geld is voordat
Nicaragua is veranderd in een welva
rend en vreedzaam land.
Helaas ls de waarheid minder floris
sant. Een boer stipt dat in de docu
mentaire heel even aan. Hij maakt
gewag van pogingen van „uiterst
links" om te infiltreren in de bóeren-
beweging en zegt verbitterd: „Dat
staan we niet toe. we zullen tot het
uiterste gaan om de verworvenheden
van de revolutie te behouden". Als
„uiterst links" daar net zo over denkt
(en dat kun Je wel aannemen) dan is
het niet moeilijk een voorstelling te
maken van de moeilijkheden die
daaruit voortvloeien. De documentai
re bezweert dit gevaar met de opmer
king, dat de meeste Nicaraguanen
tegen het communisme zijn. Over de
bedreiging ter rechterzijde wordt he
lemaal met geen woord gerept. Toch
dreigen eigenaren van bedrijven
steeds openlijker met verzet tegen de
economische plannen van de rege
ring.
Wat de KRO-documentaire wel toont
ls de opluchting en blijheid over het
vertrek van Somoza en zijn gehate
leger. De beelden maken ook duide
lijk dat er een regering zit die er koste
wat kost iets van wil maken en die
niet te beroerd is tussen stinkend
afval van geslachte dieren te gaan
praten met de bevolking over haar
problemen. Minder duidelijk is wat
de revolutie behalve de vrijheid (en
dat is natuurlijk ai heel wat) in vijf
maanden nog meer heeft gebracht
(de opnamen zijn ln december ge
maakt).
Een scène uit
Carpio.
Die to be born" van de filmer Homera Rivera
Van onze kunstredactie
DEN HAAG De Uitgeverij Castrum Peregrini is het ont
werp van een tentoonstelling, die tot 16 maart in het Rijkst
seum Meermanno-Westreenlanum/Museum van het Boek
de Prinsessegracht 30 te Den Haag wordt gehouden.
volgende dag vond de waard Fausts
lichaam met omgedraaide nek naast
het bed Gast uit Bazel vertelt een
soortgelijk verhaal over Fausts „wur
ging door de duivel".
Uit alle berichten over Faust komt de
magiër naar voren als een opscheppe
rige charlatan die zich overal met
zwier heeft weten op te dringen. De
grote massa zag hem als een tovenaar
met bovennatuurlijke gaven en had
het angstige vermoeden dat de duivel
erachter zat De geestelijkheid hield
zo'n vermoeden graag ln stand, om
dat het volk bij haar dan wel bescher
ming kwam zoeken Na Fausts dood
groeide de sage snel. Alles wat riekte
naar duivels en hels gedoe groepeer
de zich rond de naam doctor Faust
Zo'n halve eeuw na Fausts dood. in
1587. verscheen de sage als Volks
boek bij drukker Joh. Spies ln Frank-
frut am Main. De Engelse dichter
Christopher Marlowe dramatiseerde
in 1589 een Engelse vertaling van het
Volksboek Met dat toneelstuk. „The
tragical history of Dr. Faustus", deed
de Faustsage haar Intrede in de lite
ratuur Het thema inspireerde vele
schrijvers, schilders en musici
Castrum Peregrini. Pelgrimsburcht,
was in de Tweede Wereldoorlog de
naam van een onderduikadres aan de
Herengracht in Amsterdam.
Sinds 1951 wordt dezelfde naam ge
voerd door een in dit pand gevestigde
uitgeverij van een Duitstalig tijd
schrift voor literatuur, muziek en
geesteswetenschappen, waarin het
humanistisch programma van de
Duitse dichter Stefan George cen
traal staat.
Castrum Peregrini is ontstaan uit de
Ziekte maakt het onmogelijk dat
de mezzo-sopraan Teresa Berganza
goed voorbereid haar aangekondigde
recital op 26 februari ln de kleine zaal
van het Amsterdams Concertgebouw
geeft; haar optreden is verschoven
naar 23 maart.
Jong talent op het gebied van ca
baret. muziek, zang en pop krijgt bij
het Buma Fonds de kans zich op
professionele wijze te presenteren.
Een jury zal uit de aanmeldingen
avondvullende produkties samen
stellen die tussen 10 september en 26
oktober door het land trekken. Gega
digden kunnen zich aanmelden bij
het Buma Fonds, Kabelweg 37, 1014
BA Amsterdam.
De aanbevelingen en conclusies ln
het rapport „Symfonie-orkesten ln
Nederland" moeten niet gezien wor
den als enig mogelijk en definitief,
aldus de federatieraad van de Fede
ratie van Kunstenaarsverenigingen.
Deze organisatie gaf opdracht tot een
studie over de orkestsituatie ln Ne
derland waarop een storm van pro
test losbrak. De raad zegt nu dat
veranderingen die ten koste gaan van
het aantal arbeidsplaatsen volstrekt
onaanvaardbaar zijn. De opstellers
van het rapport hadden aanbevolen
het Balletorkest. Gewestelijk Orkest
en de omroeporkesten op te heffen of
ln te krimpen.
Het Belgische toneelgezelschap
Yvonne Lex bestaat dit seizoen tien
jaar. De groep krijgt een nieuw thea
ter en wil dit volgend seizoen openen
met een nieuw oorspronkelijk Neder
landstalig toneelstuk. Het gezelschap
schrijft daarom een toneelprijsvraag
uit. Belangstellenden kunnen gege
vens aanvragen bij Toneelgezelschap
Yvonne Lex. Nleustraat 81. 2000 Ant
werpen.
in 1930 te Berlijn gestichte uli
Die Runde, die ondanks haar
het nationaal-socialisme gericht
vattingen tussen 1930 en 1937
dan 50 titels uitgaf. Vele van
uitgaven vallen op door de aan
drukwerk bestede zorg.
in e
De mede-oprichter van Die Ruj
Wolfgang Frommel, kwam ln 1931
Zwitserland naar Nederland waaj
met de schilderes Gisèle Waters
vele bedreigden hielp onderduik#
het huis aan de Herengracht, r
werden ook enige tientallen illel
uitgaven gedrukt, die een voor#
ting vormden van het werk van
Runde. In 1951 bundelden de r'
den van Frommel hun activiteit*
het tijdschrift Castrum Peregrini
tentoonstelling geeft aan de t
van boeken, prenten, foto's en d
menten een overzicht van de gesCi.....^
derüs van Castrum Peregrini en]
Runde. Ook wordt een beeld gegf
van de culturele relaties van Sty
George met Nederland o.a.
dichter A. Verwey.
-noi
Open bestuur, omgaan met moi
mensen onder redactie van mr P.
Dijke. dr J M. H. J. Hemels en dl
J. van 't Veer. Ultg. Samson. All
a d. Rijn. 415 blz 35 -
Het seksuele leven van de plan
geschreven door A. Bristow 224 b
ƒ24.50; Dialogen met mijn Ollv
een bloemlezing uit de bundels |j
Ring van Möbius I en II van H. L ||L
po 192 blz - 18.90; Door een zolj;^|
bril achtervold, gedichten van Cpffl
Jong 48 blz - 13.90. Spel voor
den, De roep van de Jager zijn
mans van J Higgins. Prijs per
van resp. 208 en 164 blz.: 13.9< |j|É
Paardenverhalenboek voor de Je II
van D. Baldock. P Cummings ei
Haylor. 192 blz 22.50. zijn uitga
van Elsevier. Amsterdam
De heiligen rijn onder ons. met
ondertitel het verleden als leidr
voor het heden, van W. Nigg een k
historicus. Uitg. Helmond. Heli
213 blz. geen prijsopgave
Tijdperken in het leven van de i
D Levmson laat zien de ageteki
perioden waarin het leven van I
volwassen man uiteenvalt.
Ambo. Baarn 445 blz - 39.50
