Friese kunstenaars door
individualisme verbonden
Gevarieerd beeld
van kermisleven
Omroep kent geen beleid
voor vergrijzingsprobleem
m
'Registratie platen
is nooit waterdicht'
Nieuwe boeken
Provinciale collectie behoeft eigen onderkomen
Terwijl de programmamakers steeds ouder worden 'KZin
Rapport over ethervervuiling: i»ot]
WOENSDAG 30 JANUARI 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
jiNSC
Jan van Tuinen: Vier Friese vlag&en op diagonaal, zeefdruk, 1978.
Museale thuishaven voor omvangrijke verzameling
door G. Kruis
BERGEN OP ZOOM Bergen op Zoom. al heel lang de
„thuishaven" van vele kermisexploitanten soms hadden
wel honderdvijftig kermisfamilies er hun winterkwartier
zal, waarschijnlijk in 1981. een Kermismuseum krijgen. Mis
schien is dat iets te veel gezegd, maar in ieder geval zal dan
(ook) de kermlscollectle van de Stichting „Kermis en Proces
sies" die al Jarenlang dingen verzamelt die met deze uitingen
van volksleven te maken hebben, een vaste plaats krijgen in
het gerestaureerde Markiezenhof
De collectie-Processies van deze
stichting is al In bruikleen afgestaan
en ls opgesteld in een speciaal daar
voor Ingerichte ruimte van het mu-
sCum Tot 13 april wordt er nu in vier
zalen van het Markiezenhof een voor
proefje gegeven van de kermisverza-
roeling
Speciaal vandaag
't Is een selectie, want volgens de
heer C. Quik. die vele Jaren secretaris
penningmeester was van de Neder
landse Kennisbond. Is er nog zeker
twee maal zoveel materiaal voorhan
den Ook over de nu niet getoonde
stukken heeft de heer Quik opgeto
gen verhalen. Er zijn bijzonder zeld
zame stukken bij. zeldzaam omdat ze
nu op geen enkele kermis meer ge
bruikt worden
Zoals de antieke Ijzeren weegschaal,
een soort driepoot met een bak, waar
op personen moeten plaatsnemen,
waarvan eerst het gewicht was ge
schat. Dat kon voor een dubbeltje.
Wie er het dichtst bij was. kreeg een
koek
Ook de oudste, of althans de oudst-
bekende ..Kop van Jut" (19e eeuwsi
bevindt zich in de collectie. De naam
van deze krachtmachine herinnert
aan de dubbele moord die de kelner
Jacobus Jut op een Haagse weduwe
en haar dienstbode pleegde in 1872.
Miniaturen
De tentoonstelling biedt een bijzon
der gevarieerd beeld van het kermis
leven Uiteraard kun Je geen comple
te levensgrote carrousels, zweefmo
lens. draaimolens of gebakkramen la
ten zien Die zijn hier dus in minia-
tuur
Vaak op schaal, met alles-er-op-en-er
aan. draaiend en bewegend als het
grote voorbeeld Een zekere heer P
de Vries werkte ruim twintig Jaar aan
zo'n carrousel, alles werd met de
hand gemaakt. Zoiets wordt dan weer
een attractie op zichzelf de maker
reisde er dan ook de kermissen mee
af Er ls ook nog een fantasiecarrou
sel met niet minder dan negenhon-
In Van gewest tot gewest
het regionaal jeugdorkest
Noord- en Oost-Nederland, dat
twintig Jaar bestaat, een tech
nische schooi in Roermond
voor Turkse en Marokkaanse
kinderen. De Klimroos te Bu-
- del. een speciale boerderij
voor recreatie van gehandi
capten.
Ned. 1/18.59
De informatieve IKON-ru-
briek Kenmerk wordt hele-
maal besteed aan de landher
vorming in Z.-Portugal, Alen-
tejo. De regering van rechts-
liberalen en christendemocra-
- ten bedreigt de vijfduisend
landbouwcoöperaties in dit
gebied om de kapitalistische
economische staat te her
stellen
Ned. 2 19.25
Een waarachtig vaderlan
der. is een Engels tv-spel over
het leven van de Duitse theo
loog Dietrich Bonhoeffer in de
periode van het begin van de
Jaren dertig tot april 1945.
Ned. 129.09
Beschouwingen van een onderne
mer. door mr O A. Wagner, met een
voorwoord van prof dr J Pen, Uttg.
Kok. Kampen. 201 blz - 22.50
Apologie of verantwoording van de
prins van Oranje, (1581gevolgd door
het plakkaat van verlating, geschre
ven door A'Alberts en J E Verlaan
Uitg. Heureka. Nieuwkoop. 159 blz
ƒ25
Ik aeg niet wat ik seg, de woorden
waarachter wij ons verbergen, door
G Walker Smith. Ultg. Bosch en Keu-
nlng. Baarn 125 blz - 17.50.
krijs
gttelini
iel er
'e hu
lisatii
rddi
ferler
De (gedeeltelijke) uitstalling van de
aankopen is dan ook voer voor het
bekje van liefhebbers van het betere
schilderij. Daar onder zitten veel kun
stenaars die landelijk zijn doorgebro
ken, zoals Willem van Althuis, Gerrit
Benner, Geert van Fastenhout en Ra
mon van de Werken, terwijl de sector
grafici een verhoudingsgewijs zelfde
aantal namen voortbrengt. Van de
kunstenaars die zich buiten de offi
ciële paden bewegen, kunnen er ech
ter weinigen en dan nog met grote
moeite genoemd worden. Eigenlijk is
alleen Zoltin Peeter met zijn licht-
environments van landelijke faam op
het gebied van avantgardistisch
werk.
Somber hoeft de toekomst echter
niet voor de Friese aankopers te zijn.
In hun eigen provincie doen zich ook
de eerste voortekens voor dat
streekgenoten zoeken naar een aan
sluiting bij het nieuwe expressionis
me. En daarbij gaat het tenslotte
weer om schilderen. Als toekomstige
commissies deze aansluiting kunnen
onderkennen, zal de collectie daar
mee waarschijnlijk wel ontdaan kun
nen worden van een trekje dat nu nog
wat al te traditioneel is.
Tot en met 10 maart in het Fries
Museum, Turfmarkt 24 in Leeuwar
den, dagelijks van 10-17 uur, op zon
dag van 13-17 uur. De goed verzorgde
catalogus kost 12,50 gulden.
Een overzicht van de tentoonstelling in het Markiezenhof.
derd lampjes Maar ook veel zaken,
die jaren en jarenlang werkelijk
„meegedraaid" hebben
Die prachtige paarden, staaltjes van
uitnemend vakmanschap, die de fir
ma Müller in Neustadt maakte Er
staat er hier een van 1886. bijna hon
derd Jaar oud en nog puntgaaf. Wat je
dan weer niet weet als buitenstaan
der: er zijn verschillende soorten van
die houten draaimolenpaarden. Er
zijn keizerpaarden, koningspaarden
en ridderpaarden Dat kun Je dan
zien aan de manier waarop ze de
manen dragen. En die beelden, die de
fronten van de grote kermisorgels
sierden, zijn waarachtig lang niet al
lemaal primitief en grof gesneden: er
zijn heel fijnzinnige juweeltjes bij
Over wat er in de tenten, waaraan
enkele fantastisch beschilderde be
spanningen en tableaus nog gered
zijn, te zien was. geven reeksen foto's
een algemene Indruk. De Man Met
Drie Benen. De Vrouw Zonder Onder
lijf. Het Doorgezaagde Weesmeisje
(waarom dat nou juist een weesmeis
je moest zijn heeft me altijd al bezig
gehouden). Het Levend Sprekende
Mensenhoofd, vuurvreters, meermin
nen. fakirs en ga zo maar door
'n Kostelijke tentoonstelling, die Je
ook weer even bepaalt bij het feit dat
wie wat bewaart, ook wat heeft. Want
maar al te vaak zien we pas veel
later het belang In van zo'n stukje
volkscultuur als hier nu getoond
wordt
Tot 13 april. Markiezenhof, Steen-
bergsestraat 6-8. Bergen op Zoom,
dagelijks van 14 tot 17 uur. Gesloten
op 18 en 19 februari.
door Riet Dienier dage
iwooi
HILVERSUM Het ontbreekt bij de omroep nog altijd aan een beleid ten aanzien van16 R'
probleem van de vergrijzing, terwijl de gemiddelde leeftijd van de programmama'
toeneemt.
door Cms Straus
LEEUWARDEN Anders dan In het naburige Groningen heeft de provincie Friesland met
Leeuwarden als voornaamste cultuurcentrum geen stijlbeweging of -groep van enig omvang
gekend Er ls misschien sprake van wat genoemd kan worden een „Heerenveense School"
(Boele Bregman, met ln zijn kielzog Anne Hultema, SJoerd de Vries, Mare van der Woude en
Stes Bleeker). maar als een beweging die met duidelijk gestelde uitgangspunten werkte, mag
je hen toch niet beschouwen. De Friese kunstenaars worden verbonden door hun Individualis
me. ze hebben kennelijk niet de behoefte om zich groepsgewijs te manifesteren. Stromingen
die elders ln het land zichtbaar werden, hebben op de een of andere manier wel ln Friesland
een voortzetting gekregen waarbij het dan vertalingen betrof die een eigen accent hadden.
Op de tentoonstelling die in het Fries
Museum ln Leeuwarden de aankopen
door de provincie uit de periode 1956-
1979 laat zien. is dat individualisti
sche element heel duidelijk aanwezig,
maar tevens zie Je ook dat de Friezen
welhaast alle (schilderjstijien van de
laatste 20. 30 Jaar wel eens hebben
geadopteerd Het kunstleven, zoals
dat vanuit de grote westelijke steden
is uitgewaaierd, heeft met stilgehou
den bij de Friese provinciegrenzen
Galerieën en musea hebben voor de
nodige import gezorgd en voor zover
daar behoefte aan bestond zijn Friese
kunstenaars bulten hun provincie
gaan kijken
Voorbeeld
Een voorbeeld daarvan is de al sinds
Jaar en dag ln Amsterdam wonende
schilderes Jeanne Blenima Oosting.
De aankoopcommissie heeft al ln
1960 een zeer fraai stilleven van haar
aangekocht met op de achtergrond
als enige overweging dat de betrok
ken kunstenaar voor aankoop ln aan
merking kan komen als deze op de
een of andere wijze iets met de pro
vincie uitstaande heeft Jeanne Bie-
ruma Oosting is ln Friesland geboren
waarmee de aankoop gewettigd is
maar een belangrijk deel van haar
werk ls ontstaan onder invloed van
internationale tendensen. Alleen
doordat zo ruim mogelijke grenzen
werden gesteld, kon haar werk dus in
de collectie terechtkomen. Dat mag
een gelukkige ontwikkeling worden
genoemd, die in dit geval niet alleen
voor een echt topstuk m Friesland
zorgde, maar die er bovendien toe
leidt dat de verzameling niet vervalt
ln een krampachtig bedreven provin
ciaal chauvinisme.
De omvang van de aankopen heeft de
laatste jaren een snelle groei doorge
maakt; meer dan de helft van de in
totaal 225 nummers omvattende col
lectie ls ln de laatste tien jaar verwor
ven. Begonnen met een bedrag van
tweeduizend gulden ln 1957 (een een
malige subsidie van tien mille ln het
jaar daarvoor bulten beschouwing
gelaten), beschikt de aankoopcom
missie thans over een fonds van
33.500 gulden per jaar Dat is een zeer
redelijk bedrag dat in de buurt komt
van dat voor de gemeentelijke aanko
pen die een stad als Haarlem doet
Rechtstreeks
Is er bij deze gemeente een jaarlijkse
openbare inzending die gejureerd
wordt, in Friesland wordt recht
streeks aangekocht van de betrokken
kunstenaar of via de galerie, om daar
mee ook dit instituut te stimuleren.
De gang van zaken in Friesland heeft
haar nadelen er zullen al gauw
geruchten ontstaan van „vriendjes
politiek" ze zorgt er wel voor dat de
commissie zich met het breedst mo
gelijke scala van ontwikkelingen kan
confronteren. Het nadeel dat kunste
naars niet willen meedoen aan zo'n
eenmalige Inzending die vaak niet
meer is dan een loterij is hiermee
ook ondervangen.
De nadelen waarmee de Friese com
missie zit, komen uit een heel andere
hoek. De provincie bezit geen perma
nente expositiegelegenheid waar de
eigen collectie voor langere tijd kan
worden bezichtigd. De aangekochte
werken komen zodoende terecht in
gebouwen van de overheid waar ze
hoogstens onder ogen van een ambte
naar komen en al zijn ze dan ln princi
pe vrij te bezichtigen, veel kans dat
dat ook daadwerkelijk gebeurt, is er
niet
Het gebrek aan een goed onderdak
voor de collectie leidt er ook toe dat
de commissie in zekere zin rekening
gaat houden met de toekomstige
functie van het werk Omdat een
schilderij of een stukje grafiek nu
eenmaal sneller en beter aan de wand
van een kantoor kan hangen dan een
beeld of een installatie ergens wordt
ondergebracht, gaat de keuze onmis
kenbaar naar de eerste categorie uit
Deze vorm van selecteren heeft dus
een nadelige uitwerking op tal van
avantgardlstlsche uitingen, zo die in
Friesland zich voordoen. Want Fries
land mag dan een provincie zijn van
schilders en grafici, de beeldhouwers,
wevers of zij die zich bijvoorbeeld
met video of performances bezighou
den, zijn er verre in de minderheid.
Liefhebbers
Verdere teruggz
culturele relatief
VS-Rusland
Van onze kunstredactie 7QY
MOSKOU (AP) De Sowjet Unl
geen culturele groepen of indivii
artiesten meer naar de Verefmate
Staten laten gaan voordat een i* ber
cultureel uitwisselingsverdrag t(Lan
belde mogendheden tot stand i
komen. In dat verdrag zou dan i| 1311
geval een bepaling moeten wq De 1
opgenomen die de veiligheid lailan
Sowjet-kunstenaars in de Vereen tI
Staten waarborgt. Het oude vei
\llep eind vorig jaar af. De onderennJ
delingen werden wegens de kerO ge1
kantles uitgesteld en niet meer is
vat Sowjet-autoriteiten wijtei^jjng<
aan de opnieuw begonnen hardt
wan de Amerikaanse regering faKer
de Sowjet-Unie. De bedoelde v{keer
heldsbepallng werd door de Ver
|de Staten tot dusverre gewei zo N
aangezien werd gevreesd dat de—,
Hets deze zouden uitleggen als1"31-
belofte artiesten terug te stureltelinj
pm asiel in Amerika vragen. itelinj
aeid
Het bekende Engelse orke#kreg
Academy of St. Martin ln the Ffrnget
komt voor een toernee naar N
land. Niet Neville Marriner ma*
violiste Iona Brown zal het ense Z1J"
lelden ln werken van o.a. Bach. V^laa;
dl. Mozart, Tsjaikofsky. Griei vijfh
8trawlnsky De toernee die op Vjch
bruari begint komt achtereenvolg
ln Groningen. Emmen. Aardenr 1
Utrecht. Sittard, Apeldoorn. Hen 'e'd'
Rotterdam. Maastricht en best.
sterdam. lemei
Alweer acht jaar geleden, bij het in
ontvangst nemen van de Nipkow-
schijf, stak Koos Postema fel van leer
tegen het personeelsbeleid voor pro
grammamakers bij de omroep met de
woorden: „Er zitten in de omroep veel
te veel oude, uitgebluste mensen op
hun pensioen te wachten; ze preste
ren niets meer, worden daar vorste
lijk voor betaald en houden tegen
hun wil jonge mensen tegen
Het personeelsbeleid voor de creatie
ve omroepmedewerkers zou op basis
van regelmatig verversen moeten ge
beuren."
Vorige week zat Koos, vanwege zijn
onvergetelijk gebleken uitspraak,
een studiebijeenkomst voor omroep
medewerkers over het onderwerp ver
grijzing voor. Daar bleek dat de situa
tie in al die jaren ln niets is verbeterd,
maar zelfs verslechterd. Koos; „Ik
heb mijn gelijk op gruwelijke wijze
gekregen. Het overgrote aantal colle
ga's dat er toen zat zit er nog en er is
geen sprake van dat er Jongeren bij
zijn gekomen. En als er wel jongeren
bij komen dan is dat op freelance
basis. Een A-omroep maakt een pro
gramma, maar wil dat niet doen met
die man of vrouw, want daar komt
niet veel meer uit en daarom wordt
een freelancer aangetrokken. Dat
kost extra geld, terwijl de man of
vrouw ln vaste dienst nu thuis zit."
„Zijn tuintje wieden", heet dat in
Hilversum eufemistisch. En zo is er
een aantal programmamakers dat al
jaren geen stap meer over de drempel
van zijn omroep heeft gezet.
Opdrogen
Bij het begrip vergrijzing wordt niet
zozeer naar de grijze haren gekeken,
dan wel naar het verschijnsel dat veel
medewerkers vaak Jarenlang creatief
en programmatisch denkwerk doen.
De bron wil dan wel eens opdrogen,
waardoor verstarring en vervlakking
dreigt. Er zouden mogelijkheden
moeten worden gevonden om bij te
tanken en nieuwe ideeën op te doen.
De meningen over de rol die het ou
der worden bij creativiteit speelt zijn
echter verdeeld. Zo neemt de ene
groep aan dat de creativiteit zal afne
men. terwijl een andere groep vindt
dat creativiteit niet afneemt, doordat
het iets is wat in Je zit. Je krijgt alleen
maar meer ervaring bij het klimmen
der Jaren. Zo blijkt vergrijzing een
probleem te zijn dat op veel manieren
kan worden uitgelegd.
Uit de discussie kwam naar voren dat
er net zoals bij zoveel bedrijven to
taal geen sprake is van een loopbaan
beleid. Het omroepbedrijf is nog
maar nauwelijks uit de pionierstijd.
Vooral de laatste Jaren is er een snelle
groei. Mensen van binnen de omroep
werden omhoog naar managerplaat
sen gepromoveerd. In de top zitten nu
veel mensen op foute plaatsen. Dat
zou tot traagheid van beslissingen,
onkunde en onverschilligheid leiden.
Deze laatste opmerking wordt ont
leend aan het rapport Vergrijzing van
GabriëUe Dijkman en Rita Oppen
huizen. twee studentes in de massa
communicatie aan de Universiteit
van Amsterdam. Het rapport ver
scheen een paar maanden geleden. Er
kan dus niet worden gezegd, dat er
helemaal geen aandacht wordt be
steed aan het probleem van de ver
grijzing bij de omroep. Ook een stu
diecommissie van werkgevers en
werknemers bij de NOS heeft zich
verdiept in de mogelijkheden van op
frissingsverlof in verband met ver
grijzing. Dit rapport lijdt echter een
zeer verborgen bestaan. Van werkge
verszijde zou men de ideeën ln het
rapport over opfrissingsverlof finan
cieel zeer onaantrekkelijk vinden. De
samenstellers opperden twee moge
lijkheden: werknemers zouden er
eens een paar maanden tussenuit
moeten kunnen om hun tijd naar
belleven in te delen, bij wijze van
spreken in Loosdrecht. Ze zouden
echter ook een studie moeten kunnen
volgen die met hun vakgebied heeft
Jan Stroosma: Défilé stlerenkeuring, ets, zonder jaartal (voor '60)
n sp<
van
;inger
lebesj
k dat
had r
aan d
bnpai
hersti
hogei
als tegenprestatie het co-au|gena
schap van de plaat aanbiedt pli
bijbehorende aandeel in de>pR_,
brengst. oeste
De commissie wil daarom dat i!e '0(
arbeidscontract van de
van hoog tot laag wordt
men dat zoiets niet kan. En
losse dienst zijn, moet er in
tract voor worden
Een wettelijke basis die zoiel
dwingt zou zijn plaats moeten
in een wijziging van het oi
sluit. Dat gaat sneller dan ii
wijziging van de omroepwet zei
Het eigendom van de grammd|
.platen staat ook ter discussie, f
baar is dat wat men ook draait f
uit één „omroepdiscotheek"
stig zou moeteh zijn. Tegelijk
de commissie daar zo veel
gen tegen, dat zij daarin niet
lossing van alle problemen ziéPMBI.
vindt niettemin dat "jagte^oJülIliïïill
en omroepen samen de mogelijj
van zo'n centrale discotheek r
bespreken.
Ook een deugdelijke registra'
alle grammofoonplaten die
zijn of worden, zou een
regel kunnen zijn, volgens he|
port. Een goed opgezette
waarvan de resultaten snel
baar komen, zal nooit
zijn. maar mogelijk
kunnen opleveren, die tot een
onderzoek kunnen leiden. De
machtigden zouden van al hun
werkers opgave moeten
alle grammofoonplaten
enig belang hebben en die
gedraaid ln programma's waarrtg^
betrokkenen bemoeienis hebb< 3
Verder zou een klachteninj
moeten worden ingesteld De
ringscommissaris zou
mand moeten aanwijzen
door Bram Pols
DEN HAAG Er moet snel
iets worden ondernomen te
gen disc-jockeys die naast
hun salaris ook nog forse som
mens geld overhouden aan de
scheuterigheid van platen
maatschappijen.
Als zo'n man een bepaald deuntje
maar vaak genoeg draait en Neder
land het ten einde raad mooi
gaat vinden, ls dat die bedrijfstak een
lieve duit waard. Dat muziek een
feest van herinnering is, weet men
daar ook, en dus moeten deze gram
mofoonplaten geregeld worden afge
speeld in de ether
Dat dit de kwaliteit van programma's
niet ten goede komt en er van aller-
wege over wordt geklaagd, heeft de
fractie van de PvdA er twee jaar
geleden toe aangezet om aan minister
Gardeniers van CRM te vragen wat er
tegen kan worden gedaan. Ze vroeg
de regeringscommissaris voor de om
roep om een onderzoek, die dat op
zijn beurt uitbesteedde aan een com
missie. Het ging er niet zozeer om te
kijken wat om een raar voorbeeld
te noemen Willem Duys nou aan de
zondagochtend overhoudt, maar om
wat tegen vervulling van de ether kan
worden gedaan, welke regelingen be
staan en welke niet.
Uit het rapport van de commissie
blijkt dat er niet veel regelingen zijn.
De omroepwet zegt duidelijk dat
commercie niet de aard van een pro
gramma mag bepalen. Maar daarmee
kan men niet veel beginnen. De com
missie haalt het voorbeeld aan van
disc-jockeys. die van een maatschap
pij een plaat krijgen toegestuurd Be
halve de plaat zelve gaat er in de hoes
dan ook nog een pakje geld schuil
Daartegen kun je met een omroepwet
niet veel beginnen. Ook niet als men
Koos Postema
te maken. Dat laatste heet dan edu
catief verlof.
Programmamakers
Het was opvallend dat Koos Postema
zich op de studiedag het liefst be
perkte tot de programmamakers.
Van de totaal vijfduizend mensen die
bij de omroep werken bestaat onge
veer de helft uit programmamakers,
zoals regisseurs, producers, journalis
ten in de programmasectoren en pre
sentatoren. Naar zijn mening is het
bij de Nederlandse televisie en radio
wel degelijk mogelijk nieuwe1 naa
grammamakers een contract vai
jaar te geven Hij kwam me"*"
Britse voorbeeld om regelmatij.
baan te moeten wisselen. JobnQT
tion, heet dat
Zo werkt er bij radio BBC-4 driitf
lang een man, die 's ochtends t
drie en twaalf uur presenteerf
weet echter dat hij na drie jaa|
moet en hij zal dan wel zijn be|
ming vinden bij een krant omdi
een heel bekwaam journalist
zijn. Uit de zaal werd Koos c
tegengeworpen dat in Engelani onZ(
anderen misschien mogelijk Is a
daar zo'n goeie mediacultuur is.'
in Nederland is de gelegcnheides V
kleiner. uitzi
Een probleem bij een tijdeliJtercU
beidscontract ls, dat er geen j
alternatieve banen zijn voor iej
die bij de omroep in de prograi
sectoren heeft gewerkt. Of het s
is aanzienlijk minder, of de en
opgedaan in de programma^
sluit niet aan bij ander werl£
Koos' voorstel voor contracten^™!
drie of vijf jaar kregen dan ookfyrl"
bijval op de studiedag, ook al ifl*?
wel Ingezien dat een vast dienr®*r
band de creativiteit niet altijc~*™(
goede komt. De omroep-cao if*
van de veiligste in Nederland..
mensen willen daardoor niet wer~®.
wijl er een personeelsstop ls erf.vf"
economische stilstand. Dit zir"11™?
weinig rooskleurige gegevens di?aa"°
meekreeg op de studiedag over"
grijzing bij de Nederlandse omr^
D'6(
