fü
Emilio Castro - een
methodist uit Uruguay
FILMKRONIEK
Een ongewone moord
m
tTERDAG 26 JANUARI 1980
TROUW/KWARTET 25
In mei houdt de commissie voor wereldzending van de
wereldraad van kerken opnieuw een wereldvergadering over
dat onderwerp. De vorige bijeenkomst in 1973 in Bangkok
beeft een belangrijke nieuwe stoot gegeven aan het zen
dingswerk van de christelijke kerken. De drijvende kracht
achter de commissie is de directeur, dominee Emilio Castro.
Hij is afkomstig uit Uruguay en werkte langdurig onder de
Indianen in Bolivia. Daar en als gevolg van zijn studie bij
Barth in Bazel ontwikkelde Castro een heel sterke maat
schappelijke betrokkenheid, die zich voegt naar een vurig
beleefde vroomheid. Tegenover onze medewerker Michael de
Vries in Oenève vertelt Castro dat hij voor de strijd tegen
de machten in de wereld het niet kan stellen zonder Qods
kracht.
door ds Michael de Vries
„Mijn pastoraat in Bolivia, waar
de bevolking voor 75 tot 80 pro
cent uit Indianen bestaat, heeft
me definitief de ogen geopend
voor de relatie tussen historische
gebeurtenissen en de verkondi
ging van het Evangelie. Mijn ge
boorteland, Uruguay, is het enige
van heel Latijns Amerika zonder
Indianen. Maar in Bolivia, waar
Ee eeuwenlang voor de nakome
lingen van de veroveraars hadden
moeten werken met geen ander
recht dan het bebouwen van het
land van de grondeigenaren, be
gon in 1952 een opstand, als ge
volg waarvan ze eindelijk stukjes
land in bezit kregen. Economisch
Was dat geen succes ze waren
(liet gewend aan een marktecono
mie maar op het menselijk vlak
Was dat iets ongelooflijks: de
Campesinos, die vroeger nauwe
lijks een blanke hadden durven
aankijken, werden zich bewust
dat ze mensen waren. Ze wilden
leren, ze vroegen de kerken om
Dnderwijs, om hulp bij het organi
seren van vakbonden. En de ker
ken hebben die hulp gegeven
kan het woord is Emilio Castro, geboren
in Montevideo, methodistisch predikant,
en sinds de wereld-zendingsconferentie in
Bangkok (1973) directeur van de commis
sie voor wereldzending en evangelisatie
van de wereldraad van kerken. Hij oogt
met zijn tengere figuur en zijn donkere
haar wat Jonger dan zijn 52 jaar. Zoals
veel leidende oecumenische figuren van
lijn generatie was hij in zijn Jeugd actief
de wereldfederatie van christen-studen-
l. „Ontdekt" door bisschop Lessliè
'ewbigin, de toenmalige secretaris-gene-
a! van de internationale zendingsraad
later geïntegreerd in de wereldraad), le
erde hij een gewaardeerde Latijns-Ame-
ikaanse bijdrage aan de voorbereiding
ran wat nu het theologische opleidings
fonds van de wereldraad is.
tdviseur»
Lln 1961 was ik als adviseur uitgenodigd
paar de derde assemblee in New Delhi,
paar werd ik benoemd tot lid van de
ivangelisatie-studiecommissie, toen voor-
gericht op de zendingsfunctie van de
plaatselijke gemeente. Gaandeweg raakte
it steeds meer betrokken bij de oecumeni
sche bemoeienis met een adequaat zen-
tlingsdenken en -handelen."
pijn theologische scholing (aan het vere
nigd theologisch seminarie in Buenos Al
les en. na zijn afstuderen daar, gedurende
twee semesters in Bazel bij Karl Barth)
llsmede zijn praktische ervaring in de
plaatselijke gemeente (La Paz en Monte
video). gevoegd bij zijn begaafdheid als
kanselredenaar een twijfelachtige term
flie, in zijn geval ten onrechte, zou kunnen
Boen denken aan holle retoriek en zijn
Viertaligheid maken dat er naar hem
wordt geluisterd in heel verschillende si
tuaties.
Bestaans vragen
„Mijn opleiding was in eerste instantie
apologetisch gericht, dat wil zeggen: be
trokken op de confrontatie met de wijsge
rige stelsels die sinds de vorige eeuw in
mijn land ingang hadden gevonden
inclusief dat van Marx. Maar in Bolivia
ging het helemaal niet om intellectuele
vragen, maar om het meest elementaire,
om bestaansvragen. maatschappelijke
kwesties. Het is onzinnig, te denken dat je
het Evangelie kan verkondigen los van
wat er om je heen gebeurt. Doordat je
daar leefde in onmiddellijk contact met
de mensen, was je gedwongen voor jezelf
en voor anderen duidelijk te maken wat
dat Evangelie betekent voor het leven als
geheel. Dus toen ik naar Uruguay terug
ging, was dat niet alleen met de geestelij
ke bagage van mijn theologische studie
ook onder Barth, die bij mij diepe sporen
heeft nagelaten maar ook met wat ik
had meegemaakt van de ontzettende ar
moede en de strijd van de gewone man in
Bolivia voor sociale gerechtigheid. Ik
bracht het niet meer op pastor te zijn voor
een bovenlaag; mijn pastoraat was be
trokken op de arbeiders. Hulp bij het
organiseren van hun gerechtvaardigde
streven, vakbonden, dat soort dingen."
Jubeljaar»
Mag ik dat „socialistisch engagement"
noemen?
„Ach, het woord .socialistisch' heeft zo
veel verschillende ladingenIk ben
nooit lid geweest van een politieke partij.
Hoofdmotief van onze opstelling is, dat
iedere generatie een eerlijke kans moet
hebben. De manier waarop de produktie-
middelen en dergelijke zijn georganiseerd,
is ondergeschikt aan de vraag of je, bij
wijze van spreken, het bijbelse voorschrift
van het Jubeljaar toepast: iedere vijftig
jaar diende het in vreemde handen ge
raakte grondbezit weer op dè oorspronke
lijke eigenaars over te gaan. Mijn vader
kon zijn land zijn kwijtgeraakt omdat hij
lui was, of een dronkaard, of alleen maar
pech had gehad, of omdat zijn buurman
een imperialist was en zijn land afpakte
maar voor de volgende generatie werd de
mogelijkheid geschapen om opnieuw te
beginnen. Dat bedoelde Paulus, eeuwen
later, toen hij het had over ,een nieuw
schepsel zijn', .wedergeboren zijn'. Gods
genade, de rechtvaardiging door het ge
loof. houdt geen rekening met mijn ver
diensten of tekortkomingen, maar zegt:
.Vergeet het verleden, laten we ons samen
op de toekomst richten.' D&èrin, in dat
gericht zijn op de toekomst, zijn we alle
maal gelijk. We hebben eeuwenlang ge
daan en het gebeurt nog steeds alsof
Paulus het alleen maar had over iets .gees
telijks', zonder relatie met de dagelijkse
werkelijkheden. Maar als hij schrijft dat
er in Christus geen slaaf of meester is,
bedoelt hij in wezen hetzelfde als het
Jubeljaar: er wordt een nieuwe mogelijk
heid. een nieuw begin gegeven. Als je dat
socialistisch noemt, dan ben ik een socia
list. ja."
Dr Emilio Castro
Is die instelling kenmerkend voor de
commissie voor wereldzending en evan
gelisatie?
(HandpalAien omhoog klassiek latijns
gebaar van „weet-ik-véél?' maar met
lachende ogen:) „Dat zal in Melbourne
moeten blijken."
Melbourne
Van 12 tot 25 mei vindt in Melbourne de
wereld-zendings- en evangelisatieconfe
rentie plaats met als thema „Uw Konink
rijk kome". (Ook de Gebedsweek 1980
voor de christelijke eenheid stond in dat
teken.) De organisatie daarvan is in han
den van Castro en zijn medewerkers.
„In Melbourne hopen we een hoe zal ik
het zeggen? een kring, een coördinaten
stelsel te ontwikkelen, waarbinnen de oe
cumenische familie kan functioneren. Het
oecumenisch gesprek laat een geweldige
vrijheid aan ideologische keuzen en prak-
tisch-politieke voorkeuren vooropge
steld dat de prioriteiten ontleend zijn aan
het Evangelie, dat wil zeggen het primaat
van de kinderen, de armen, de mensen aan
de rand van de samenleving.
Het Centrum
Betekent dat, dat alles wat dit aardse
leven te boven en te buiten gaat, niet
meer meespeelt?
(Geëmotioneerd:) „Hoe haal je het in Je
hoofd! Ons christelijk geloof aan het eeu
wigheidsleven in Jezus Christus is jujst
het centrum van onze politieke inzet voor
een menselijk leven op aarde! Hoe zou ik,
betrokken in de ongelijke strijd van van
daag, wetende hoe sterk de machten zijn
waartegen we ons te weer stellen hoe
zou ik aan die strijd kunnen beginnen en
ermee kunnen doorgaan, als ik niet geloof
de dat Gods wil en Gods kracht ermee
gemoeid is? Hoe zou ik, de zelfopoffering
ziende van jonge mensen in El Salvador,
die dromen van een nieuwe dag en telkens
weer door het leger worden vertrapt en
vernietigd hoe zou ik het kunnen ver
mijden. cynisch te worden en te zeggen
.Vergeet het maar', als het niet was vanwe
ge ons christelijk geloof dat God zich om
ons bekommert, zich ook om onze dood
bekommert en dat degenen die ons zijn
voorgegaan en hun leven hebben gegeven,
tot die wolk van getuigen behoren waar
van de Bijbel spreekt? Zij zijn de belicha
ming van het leerstuk van de gemeen
schap der heiligen. Zij steunen ons. door
hun voorbede bij de Vader voor degenen
die hier strijdend bezig zijn in de geschie
denis. Nee, het is een verschrikkelijk mis
verstand te menen dat iemand, omdat hij
zich inzet voor gerechtigheid, geen bood
schap zou hebben aan wat gewoonlijk de
geestelijke dimensie van het leven wordt
genoemd. Juist omdat Je gelooft in de
heiligheid van het mensenleven, door God
geschapen en in Jezus Christus geroepen
tot verlossing, tot bevrijding, en met de
belofte van een nieuwe dag juist omdat
je dat gelooft, zet je Je in voor een beetje
waardigheid in het leven van Je naaste."
Bekering:»
Zending houdt vanouds de oproep tot
bekering in. Wordt die oproep vandaag
allereerst tot de machthebbers gericht?
„We hebben allemaal bekering nodig. De
termen waarin die oproep wordt gedaan
zullen verschillend zijn naar gelang van de
situatie. Maar de behoefte en het voor
recht! zich te bekeren geldt voor ieder
een. Want bekering betekent: zich be
wust zijn dat God om ons geeft; dat Hij zó
geïnteresseerd is in ons leven dat Hij ons,
zoals het Evangelie zegt, zijn Zoon heeft
gezonden, en zijn Kerk in het leven heeft
geroepen om dat bericht door te geven. Ik
zeg dus tegen iedereen .Luister, wat
een geweldig voorrecht God Je verleent;
kom overeind, kom tot het soort leven dat
overeenstemt met die hoge roeping van
Je!' Dus tegen de arme massa's van deze
wereld, wier vertegenwoordigers in het
toenmalige Israël Jezus ,met ontferming'
aanzag, degenen tegen wie wordt gezon
digd. de slachtoffers van de zonde der
anderen, tot hen zeggen we: ,Korn over
eind, aanvaard je rechten! Wat de sociolo
gen of de machthebbers of de kolonialis
ten ook zeggen jullie zijn geroepen om
naar voren te komen, rechtop te staan
voor God en je naaste! (ogen dicht, zach
ter, bijna teder:) Zie Je dan niet hoeveel Je
zélf kan doen en hoeveel Je van je af moet
schudden om je te concentreren op Je
gemeenschap, je familie, je eigen leven?'
Bekering is een geweldig voorrecht. Beke
ring volgt op het bewustzijn dat Ood van
ons houdt. Het begint dus bij de verkondi
ging van Gods erbarmen. Het is een af
zichtelijke vergissing, de mensen om de
oren te slaan met de beschrijving van de
zonden die ze begaan hebben zonder
eerst melding te maken van het enorme
privilege dat Ood ons verleent: dat Hij op
ons wacht, ons uitnodigt."
Waarin zal „Melbourne" verschillen
van „Bangkok"?
„Moeilijk te zeggen. Het thema van het
Koninkrijk is in zeker opzicht een logische
voortzetting van .Gods heil in deze tijd'
(,8alvation Today'), dat in Bangkok cen
traal stond. We hopen dat de keuze van
een bede .Uw Koninkrijk kome' ons
dagelijks zal herinneren aan de geestelij
ke dimensie van het Koninkrijk. Met an
dere woorden: dat socio-politieke vragen
binnen die dimensie kunnen worden be
sproken. vanuit een persoonlijke relatie
met Jezus Christus, door wie we worden
ingelijfd in de geschiedenis die zal uit
monden in de definitieve samenvatting
van alle dingen in Hem. En uiteraard
verwachten we dat het missionaire en
evangelistische element voortdurend aan
wezig zal zijn in de beraadslagingen.
Bangkok heeft getracht, de consequenties
te formuleren van Gods heilzaam hande
len voor het dagelijks leven. Daar is onder
meer een sterke nadruk gelegd op de
betekenis van het eigene in de verschillen
de culturen. Dat element is nu gemeen
goed geworden, en nu kunnen we de vraag
aan de orde stellen: hoe wordt, binnen die
verschillende culturen, de Kerk een zen
dende, een missionaire Kerk? Het gaat nu
niet meer om de erkenning dat ik een
Uruguayse christen kan zijn, maar om de
vraag: hoe realiseren wij als Uruguayse
christenen onze missionaire verantwoor
delijkheid binnen onze eigen cultuur en
hoe doen we dat, als Uruguyanen, binnen
de wereldkerk?
Maar we kunnen ook profijt trekken van
de op .Bangkok' gevolgde discussie. In
1974 heeft in Lausanne de door onze evan-
gelikale vrienden georganiseerde Wereld-
evangelisatieconferentie plaatsgehad, en
de meeste Bangkok-thema's zijn ook daar
besproken. We kunnen daar ons voordeel
mee doen. ook omdat .Melbourne' een
werkelijke ontmoeting zal zijn van vrijwel
alle schakenngen ln de christelijke Kerk:
de Orthodoxen zullen er ruim vertegen
woordigd zijn, evenals de Rooms-katho-
lieke Kerk en voor wat het Protestantis
me betreft verwachten we een bijna com
plete staalkaart van theologische posi
ties."
Droom
Er is nu bij rie wereldraad mi regri
van kracht, die bepaalt dat stafleden
maximaal negen jaar in functie kunnen
blijven. Wat zijn de plannen voor na het
verstrijken van die termijn?
„Het is mijn droom, weer terug te gaan
naar de gemeente. Het is mijn roeping
pastor te zijn en ik vind dat er niets
opweegt tegen het samenzijn met Jonge
mensen, die opgroeien, en met oude men
sen, die gaan sterven, en het samen met
anderen worstelen om een antwoord op de
vraag wat christelijke gehoorzaamheid
betekent in het dagelijks leven, voor het
nemen van economische en politieke be
slissingen Niets is er boeiender voor een
pastor die leeft ln het perspectief van het
Koninkrijk en die dicht bij de mensen
staat."
Michael de Vries is journalist in Genève
door dr. H. S. Visscher
en van de merkwaardigste momenten uit
Apocalypse now" is de executie van de
lysterieuze kolonel Kurtz door captain Willard, die
aarvoor gedurende de eerste driekwart van de film
tijn huiveringwekkende tocht dwars door het
izarre oorlogstoneel van Vietnam heeft moeten
laken. De liquidatie van Kurtz geschiedt in
ipdracht van de Amerikaanse geheime dienst.
Daar de feitelijke executie is iets heel anders dan
len koelbloedige, „zakelijke" uitvoering van die
pdracht. Door een nadrukkelijke parallelmontage
ereenzelvigt de film de moord met de rituele
lachting van een waterbuffel in die onwezenlijke
gemeenschap" in de Cambodjaanse jungle, waar
lurtz „heerser" is.
>e moord krijgt daardoor een rituele geladenheid:
et is de liquidatie van een verschijningsvorm
en soort archetype waar Willard ten nauwste bij
«trokken is geraakt doordat hij zich tijdens zijn
acht intens met Kurtz' dossier heeft
eziggehouden en zichzelf ergens in hem herkend
eeft (zijn zeer kort aangegeven levensloop lijkt
rouwens ten dele op die van Kurtz).
De moord heeft, hoe feitelijk ook. een symbolisch
arakter, wat kan worden verklaard uit het feit dat
fillard op zijn tocht niet alleen een geografische
|rens die tussen Vietnam en Cambodja
verschreden heeft, maar vooral ook een
sychlsche: wat er daarna gebeurt, heeft een andere
imensie. geschiedt in een „andere werkelijkheid"
- typerend signaal: de marinier wiens hoofd met
n pijl doorschoten is en met die pijl door het
•ofd rustig blijft rondlopen.
loe onvergelijkelijk Coppola's film ook is, die
hematlek van de „ongewone", symbolisch geladen
noord verbindt hem met heel andersoortige
noderne films. Jeanne Dielman, de „heldin" uit
Akkermans gelijknamige film, vermoordt impulsief
en irrationeel een willekeurige man. die
„onschuldig" is of althans op geen enkele manier
méér schuldig dan welke andere man ook. Herman
Dürer, de „held" van een der meest recente
Nederlandse speelfilms, doodt aan het slot een
willekeurige, het zeker niet kwaad bedoelende,
taxichauffeur, uit wanhoop en uit verzet tegen een
werkelijkheid die zich niet naar zijn droom wil
voegen.
En heel opmerkelijk is dat ook ln de momenteel
hier vertoonde film van de Zwitser Alain Tanner.
„Messidor", waarin de beide.heldinnen" aan het
slot op grond van een niet terechte gevolgtrekking
die ze maken, de verkeerde man doden. Al eerder ln
de film is er een onbedoelde moord begaan, al is die
heel „gericht" en, zo men wil, functioneel: een paar
mannen die de beide meisjes een lift gegeven
hebben, trachten een van hen te verkrachten,
waarop het andere meisje een zware kei op het
hoofd van een der aanranders laat neerploffen...
Maar de tweede moord treft een volmaakt
onschuldige. Of is hij wel zo onschuldig? Is hij
niet als keurig geklede, weldoorvoede, aangepaste
figuur het symbool van al die keurig geklede,
weldoorvoede, bikkelharde en kerngezonde heren,
die achtereenvolgens de hele film door de beide
liftsters van de ene plaats naar de andere voeren op
een reis zonder einde?
Hun reis is in feite een „Werdegang" net als de
reis van Willard of die van Herman Dürer: een reis
waarop de werkelijkheid wordt gezien èn
onderkend als een absurde en weerzinwekkende
waanzin, hoezeer men daarin ook ordening tracht
aan te brengen en er vorm aan te geven, bij
voorbeeld als „opera" zoals in „Apocalypse now"
of als „droom" zoals ln „Herman Dürer".
Tijdens die reis groeit de afkeer van het menselijk
bestaan, tot er opeens „een grens" wordt
overschreden; in dat land-over-de-grens voltrekt
zich de moord een willekeurige moord, of althans
een moord die „niet gewoon" is.
Twee meisjes, uit heel verschillende milieus
afkomstig, vangen, nadat hun wegen zich als
liftster toevallig kruisten, hun gezamenlijke reis
aan in een zomers Zwitserland prototype van
vele vakantie-idealen Je ziet ons met onze caravans
over de snelwegen rijden, je herkent de pittoreske
dorpjes, de overweldigende berglandschappen. En
gaandeweg leer je het. door de ogen der beide
heldinnen, haten: een keurig geordende en
bijgeschoffelde, uiterst verzorgde en morsdode
welvaartsmaatschappij, een volstrekt
onaandoenlijke werkelijkheid, waarin dingen en
gebeurtenissen even toevallig wel als niet op elkaar
betrokken kunnen zijn of worden. De mensen en de
omgeving gaan steeds meer op elkaar lijken, zegt
een van de liftsters: daardoor worden ze steeds
minder werkelijk.
En inderdaad: de film behelst een verpletterende
eentonigheid van steeds identieke snelwegen,
auto's, verkeersborden, mensen Een enkele maal
is er een ontsnapping, een „verheffing": de in drie
prachtige identieke panoramiseringen gefilmde
dag die ze aan de oever van een klein meer
doorbrengen, de rit op de duo van twee zware
motoren over bochtige bergwegen schitterend
gefilmd vanuit een helicopter, wat de sensatie van
„los" te zijn, zeer lijfelijk voelbaar maakt; en de
prachtige sekwentie, hoog in de bergen, als de
lesbische Implicatie van hun verhouding, uiterst
kies en kuis gesuggereerd, aan de dag treedt.
Ergens wordt ook duidelijk een „grens"
overschreden. Uitgeput van honger en ontbering,
verwoordt een van hen haar psychische situatie:
uiterst scherp ervaart ze heel vroege
jeugdherinneringen, en tegelijk wordt ze zich
enorm sterk van haar lichaam bewust Een soort
„high" zijn, een vreemde euforie. Vanaf dat
moment zit de moord „erin" en wordt als „spelletje"
met de revolver gemanipuleerd en het nooit
aflatende geluid van overtrekkende vliegtuigen
wordt een dreigend onhellsteken. Het verzet tegen
de overmacht van een ondoordringbare
werkelijkheid zoekt in wanhoop naar een „signaal"
om zich kenbaar te maken een kreet om hulp (die
ook wérkelijk eenmaal in de film wordt geslaakt, als
ze. opnieuw ln het hooggebergte, bij een bergmeer
Zitten».
Dank zij een opsporingsbericht via de televisie
worden de twee tenslotte door heel Zwitserland
gezocht als „terroristen" Ze zijn 't niet én ze zijn
't wél. Vreemd genoeg voel Je als „regulier burger"
voor wie de aanvankelijke normen van het
terrorisme van een Baader of een Meinhof totaal
duisteren ondoorgrondelijk waren, bij het zien van
deze film iets van de stemming en
gemoedstoestand, de wanhoop vooral om de in de
revolutionaire zestiger Jaren onwrikbaar overeind
gebleven „burgerlijke" samenleving.
Herman Dürer verdwijnt na de moord ln het
duister; Wlllards rtvierkruiser lost zich na de
liquidatie van Kurtz op ln de troebele grauwheid
van de vroegochtendlijke Jungle De liftsters uit
„Messidor" verdwijnen na hun arrestatie spoorloos
uit de film: het laatste shot laat alleen wéér een
snelweg zien. waarop onophoudelijk de auto's
voortrazen Er is niets gebeurd Je hebt „alleen
maar" een zeldzaam indringende film gezien: de
nieuwe film van Alain Tanner.
