1
Moskou's grote schoonmaak
fe
TERDAG 26 JANUARI 1980
TROUW/KWAR1 b I 23
■BUITENLAND!
Tweeduizend velletjes illegaal gedrukt en verspreid papier. Dat is de
belangrijkste informatiebron voor het Westen over het wel en wee van de
dissidenten in de Sowjet-Unie.
Die „samizdat-documenten" schetsen de laatste zestien maanden een
somber beeld. Toen het Westen in de nazomer van 1978 veel ophef maakte
van de berechting van enkele bekende dissidenten, bonden de agenten van
de KGB eerst maar de strijd aan met andersdenkenden buiten Moskou,
wier arrestatie niet zo de aandacht trok. Nu die klus goeddeels is geklaard,
is Moskou weer aan de beurt. Nog enkele tientallen welgekozen arrestaties en
de schrik zit er voorlopig weer in.
door Henk Wolzak
t>'
fch
\®i<
ïa
w
e verbanning van Andrej Sa-
harow zet in ieder geval voor
lopig de kroon op de grote
schoonmaak die de Sowjet-Unie
voorafgaand aan de Olympische
pelen onder haar dissidenten
oudt. Al enkele maanden neemt
ie geheime dienst KGB de sterk
te dissidentengroeperingen in
oskou, Litouwen en de Oekra
ïne onder handen.
^Toen de processen tegen Orlow, Sjtsja-
manski en andere prominenten in 1978 een
Storm van (verbaal) protest in het Westen
Uitlokten, stopten de Russische autoritei
ten de politieke onderdrukking niet. Ze
richtten die alleen op de gebieden buiten
ioskou. waar de arrestaties minder op-
ielen. Tezelfdertijd leidden ze de aan
lacht van het Westen af door een record
antal Joden te laten emigreren vijftig
duizend in het afgelopen jaar en door
tien bekende politieke gevangenen in het
Westen af te leveren.
Achter dit rookgordijn hebben, voorzover
—In het Westen bekend, sinds augustus 1978
al weer negentig processen plaats gehad.
Meer dan tweehonderd mensen zijn ver-
bordeeld, in psychiatrische inrichtingen
opgenomen of in voorarrest gezet. En dat
Rijn dan alleen mensen die op vreedzame
Wijze hun mening hebben geuit. Niet mee
geteld zijn de Sow jet-burgers die op ge
welddadige wijze hun verzet tegen de
overheid tot uitdrukking hebben ge
bracht. En evenmin al die honderden die
fer met een korte straf of een boete van af
kwamen.
plaatse
^Knokploegen.
In diezelfde periode zijn ook nog duizen-
t d?ako^en mensen verhoord wegens mogelijke
politieke „vergrijpen" en bij meer dan
jrgaan {luizend mensen is huiszoeking gedaan.
Velen zijn ontslagen of bedreigd met ar
restatie, gechanteerd door de KGB, ge
dwongen te emigreren of aangevallen
door knokploegen die van de politie wel
opmerkelijk veel vrijheid kregen voor hun
acties.
koipngeveer vijfhonderd Krim-tataarse ta
llies zijn gedwongen hun huizen te veria-
en buiten de Krim te gaan wonen,
'ee mensen pleegden na KGp-vervol-
ing zelfmoord en twee anderen zijn ver-
loord onder omstandigheden die aan
•verheidsbemoeienis doen denken. De
ehova's getuige Iwan Njechorosjko werd
tuis, in de stad Bjeloretsjensk (op een
;oede honderd kilometer van de Zwarte
doodgeslagen.
sche ei.
iur aant
totaal zijn er waarschijnlijk veel meer
ensen betrokken bij de politieke onder-
voor z^lrukking. Maar de dissidente groeperin-
;en hebben nog lang niet de gehele Sow-
•t-Unie in hun rapporten betrokken. Het
afleden j"'esten 's voor informatie over het optre
den tegen de dissidenten veelal aangewe-
riklusiefken °P 116 ..samizdat-documenten". Van
op de fleze in eigen beheer uitgegeven illegale
>pen gakrantjes hebben de laatste zestien maan
den ongeveer tweeduizend pagina's het
enWesten bereikt.
Represailles-
Slechts een deel van de negentig proces
sen is in de westerse pers genoemd. Ten
komt dat door de vele beperkingen
die westerse correspondenten in de Sow
jet-Unie zijn opgelegd. De dissidenten zijn
gevari^j-aag bereid de buitenlandse correspon
denten van samizdat-documenten te voor-
^ormg lien, maar vaak zijn de journalisten er
helemaal niet op gebrand informatie eruit
lid is vafe gebruiken of ze zelfs aan te nemen,
n kerkebang als ze zijn voor lijfelijke represailles
Of voor uitwijzing uit het land. En dat is
rker niet ten onrechte.
Van de 203 Sowjet-burgers die de afgelo
pen anderhalf jaar veroordeeld of opgeslo
ten werden, hielden 57 mensen zich bezig
(net de fundamentele rechten van de
inens in het algemeen. 55 personen richt-
ien zich specifiek op de rechten van de
Rationale minderheden waartoe zij beho
ren, en 91 mensen waren in de weer met
het recht op vrijheid van godsdienst. Tot
e laatste groep behoorden 41 baptisten.
zevende-dag-adventisten en twaalf
ussisch-orthodoxe gelovigen. Ook waren
tr Jehova's getuigen, leden van de pink
stergemeente en aanhangers van andere
Religieuze groeperingen bij.
J. van
eg 18,
Algen
Nederl
'ot voor 1979 leek het er op dat de autori-
liten steeds toleranter werden tegenover
iptistische geschriften over de religie of
er de moeilijkheden van hun veroor-
lde broeders. In tien jaar daalde het
tal veroordeelde baptisten van 250 tot
Deze trend heeft zich echter niet voort
gezet.
Jen typisch voorbeeld is een recent proces
In de Oekraïense stad Donetsk waarbij
Sociale Ier mensen werden beschuldigd van het
erspreiden van 15.000 exemplaren van
in het ,et bulletin van de Raad van Familiele
ien van Gevangen Baptisten. De geschrif-
en werden gevonden in een door de poli-
ie aangehouden auto. en na de ontdek-
fonisch dng verrichtte de politie huiszoekingen in
'ier steden. Daarbij werden bijbels en
Jefoon lndere religieuze geschriften, fototoestel
len en bandrecorders in beslag genomen.
3e zwaarste straf, drie jaar dwangarbeid
62 LB^° 6611 stfattcarnP- kree8 Valentin Naprien-
werk.
nigen.
ko. Bij een soortgelijk proces kreeg Jakow
Skornjakow, vader van acht kinderen, vijf
jaar gevangenisstraf.
De autoriteiten zijn uitzonderlijk hard op
getreden tegen de zevende-dags-adventis-
ten, met de bedoeling deze groepering te
elimineren. Deze groep had het regime er
voortdurend van beschuldigd de in de
grondwet verankerde scheiding van kerk
en staat niet na te komen. Tijdens de
campagne tegen de zevende-dags-adven-
tisten werden er in de Kaukasus, Georgië,
Tasjkent, Centraal Azië, Riga en in de
Oekraïne ongeveer tweehonderd huiszoe
kingen verricht.
In Tasjkent duurde een huiszoeking vier
dagen; het betreffende huis werd vrijwel
gesloopt en de tuin werd volledig omge
spit. De autoriteiten ontdekten een van de
grootste en belangrijkste archieven van
de groepering. Bij het daaropvolgende
proces werd het 83-jarige hoofd van de
kerk, Wladimir Sjelkow, samen met vier
anderen tot vijf jaar dwangarbeid veroor
deeld wegens het „in discrediet brengen
van het Sowjet-systeem".
Sjelkow, gewend aan de hitte van Cen-
traal-Azië, is kort geleden overgebracht
naar een kamp in Noord-Siberië, hetgeen
hij waarschijnlijk niet zal overleven. Bij
een ander proces tegen zevende-dags-ad-
ventisten bleek het bewijsmateriaal zo
ontoereikend en zo duidelijk verzonnen,
dat de rechtbank in hoger beroep het
vonnis van zes jaar ongeldig moest verkla
ren. En dat mag in het Russische rechts
systeem wel een bijzonderheid heten.
Bij weer een ander proces, waar het be
wijsmateriaal eveneens uit de duim was
gezogen, werden drie leden van deze religi
euze groepering tot in totaal 31 jaar ver
oordeeld. Al deze processen vonden plaats
in Tasjkent.
Martelingen
Volgens internationale normen hebben
een aantal zevende-dags-adventisten mar
telingen ondergaan. Zo werd de 22-jarige
Olga Boenjak in Dnjepropetrowsk gedu
rende vier dagen verhoord en geslagen. De
politie probeerde van haar los te krijgen
wie de „Open Brief no. 5" had verspreid.
Toen zij uiteindelijk werd vrijgelaten
vroeg iemand van de KGB haar pesterig
of er een verslag van de mishandelingen in
de „Open Brief no. 6" zou staan. Waarop
een collega van hem antwoordde: „Ze
hebben nummer 6 waarschijnlijk al ge
schreven, maar nummer 7 halen we nog
wel."
Bij de campagne tegen de Russisch-ortho-
doxe kerk wilde de KGB een eind maken
aan een seminarium voor godsdienstfilo
sofie in Moskou. Het seminarium was al
sinds 1975 bezig en een van de activiteiten
was het uitgeven van een niet-officieel
blad. Sinds augustus 1978 zijn acht leden
van het seminarium opgesloten. De op
richter, Alexander Ogorodnikow, heeft
pas zijn straftijd in een kamp uitgezeten,
maar vrijgelaten is hij niet. Hij moet in
voorarrest blijven op nieuwe en zwaardere
beschuldigingen van „anti-Sowjet agita
tie", en hem wacht een tweede proces.
Minderheden
Bij de 55 mensen die wegens hun inzet
voor de rechten van nationale minderhe
den werden gearresteerd, zijn Oekraïe-
ners, Krim-tataren. Joden, Litouwers,
Duitsers, Armeniërs, Georgiërs en Estlan-
ders.
In de Oekraïne maakt de KGB vooral
jacht op de Helsinki-groep in Kiew. (Zij
eisen naleving van de tussen Oost en West
gesloten akkoorden van Helsinki.) De af
gelopen maanden zijn acht leden van de
groep opgepakt, maar zij werden meteen
vervangen door anderen. Een van de gear
resteerden is Mikola Horbal, die, net als
enkele andere dissidenten in voorarrest,
gevaar loopt omdat de autoriteiten tegen
hem in plaats van een politieke een crimi
nele zaak aan het voorbereiden zijn. Deze
tactiek van de KGB, om politieke dissi
denten als gewone misdadigers te behan
delen. is onder meer bedoeld om twijfel te
zaaien bij de ondersteuners van de gear
resteerden.
Horbal, een muziekleraar van 38 jaar,
zat al eerder een straf van zeven jaar uit
wegens het verspreiden van een gedicht
dat door de autoriteiten als „anti-Sowjet"
werd gebrandmerkt. Hoewel de autoritei
ten alleen belangstelling hadden voor zijn
politieke overtuiging, werd hij beschul
digd van verkrachting.
Een andere gearresteerde Oekraïener,
Joeri Badzjo, een dissidenten-veteraan
die de afgelopen acht jaar gedwongen
werd als loopjongen bij een bakker te
werken, wordt beschuldigd van het schrij
ven van een nationalistisch stuk over het
Oekraïense volk.
De gearresteerde Krim-tataren maken
veelal deel uit van de kleine groep van hun
volk die toestemming kreeg uit de door
Stalin opgelegde verbanning terug te ke
ren naar de Krim. Samen met anderen
hebben zij. niet zonder succes, het verzet
geleid tegen nieuwe pogingen van de auto
riteiten hen opnieuw uit de Krim te ver
jagen.
Ook in Centraal-Azië hebben de Tata
ren het moeilijk. Ook daar zijn de leiders
van de Tataarse beweging, Res jat en
Moestafa Dzjemiljew, gearresteerd. Res-
(at werd veroordeeld tot drie jaar dwang
arbeid en Moestafa zit nu, 36 jaar oud, vier
jaar verbanning uit, zijn vierde straf sinds
1966.
Geweten
De 57 mensen die gearresteerd of ver
oordeeld werden omdat ze zich met de
mensenrechten in het algemeen bezig
hielden, komen uit verschillende delen
van het land. Vier van hen behoorden tot
een groep links-radicalen uit Leningrad,
waar Arkadi Tsoerkow met zever, jaar
kamp de zwaarste straf kreeg. Zeven van
hen behoorden tot de „Vrije Vakbond",
onder wie Viktor Monblanow, die door
Kiew liep met een spandoek waarop
stond: „Vrijheid voor allen die om hun
geweten gevangen zitten". Niet lang daar
na was hij met vier jaar kamp één van
hen.
Zanis Skoedra stelde een boek samen
met foto's van door de overheid verwoeste
kerken en kreeg twaalf jaar wegens „spio
nage".
Georgi Michailow. een verzamelaar van
moderne kunst uit Leningrad, kreeg vier
jaar na een proces waarin de getuigen
charge uiteindelijk vóór hem getuigden.
Maar de autoriteiten haalden er nieuwe
getuigen bij en ten slotte werd Michailow
veroordeeld.
Zo won de KGB een nieuwe ronde in de
strijd tegen de non-conformistische kun
stenaars. maar moest wel de prijs betalen
van een diepe verontwaardiging onder de
toeschouwers en de getuigen bij de rechts
zaak.
Aangeslagen
Nu de dissidenten in de provincies door
het harde optreden wat zijn aangeslagen
richt de KGB zich op de sterkere groepe
ringen. Zoals gezegd staat de Oekraïense
Helsinki-groep al onder zware druk.
De nationaal-godsdienstige groeperingen
in Litouwen, die een ongekend brede aan
hang hebben, proberen zich na de arresta
tie van hun belangrijkste contact-man in
Moskou, Antanas Terleckas, opnieuw te
versterken.
In Moskou is de spanning na de recente
arrestaties nog groter. De arrestatie van
Andrej Sacharow, een van de meest voor
aanstaande dissidenten, heeft een golf
van onrust en verontwaardiging veroor
zaakt. zowel bij de dissidenten zelf als in
de hele westerse wereld. De Moskouse
Helsinki-groep verloor eerder al de apo
theker Viktor Nekipelow. Ook Tatjana
Velikanowa. onverschrokken voorvechter
van de rechten van de mens, lid van de
Helsinki-groep en betrokken bij de uitga
ve van de „Kroniek van de Lopende Ge
beurtenissen" is opgepakt.
Het Christelijk Comité ter Verdediging
van Gelovigen zag zijn leiders Gleb Jakoe-
nin en Lew Regelson in de gevangenis
verdwijnen. Het ondergrondse blad „Huis
zoekingen" moest twee van zijn redacteu
ren, Valeri 'Abramkin en Viktor Sorokin
aan de KGB afstaan. Verder verloren de
gelovigen in Moskou hun priester Dmitri
Doedko. En ten slotte is een van de leiden
de figuren van de „Werkgroep tegen het
Misbruik van de Psychiatrie", Wjatsjes-
law Bachmin, door de KGB met arrestatie
bedreigd.
Toch konden al deze arrestaties de ver
schillende groeperingen niet het zwijgen
opleggen. Maar met nog eens vijftig goed
gekozen arrestaties zou dat, behalve bij de
Litouwers wel het geval kunnen zijn. In
elk geval tot na de Olympische Spelen en
de toetsingsconferentie in Madrid, waar
bekeken moet worden wat er terecht is
gekomen van de naleving van de akkoor
den van Helsinki. Alles wijst erop dat dit
het doel is van het Kremlin.
Klein
De leiders zijn natuurlijk niet bang voor
hun eigen veiligheid, althans voorlopig
nog niet. De dissidente groeperingen, hoe
snel die ook in omvang mogen toenemen,
omvatten slechts een klein gedeelte van
de bevolking en zijn niet in staat de stabi
liteit van het systeem in gevaar te bren
gen. De officiële propaganda beweert dat
vrijwel alles in de Sowjet-Unie perfect is
en dat het ieder jaar nog beter wordt. Deze
illusie moet koste wat het kost in stand
gehouden worden en de bezoekers van de
Spelen in Moskou mogen geen dissiden
ten ontmoeten die van deze illusie weinig
heel laten. Dat houdt in dat de dissidente
groeperingen zoveel mogelijk het zwijgen
wordt opgelegd.
In januari 1977 bevonden de autoriteiten
zich in een vergelijkbare situatie. Ook
toen wilden zij de Helsinki-groepen zoveel
mogelijk aan banden leggen voordat de
toetsingsconferentie in Belgrado zou be
ginnen. Het beleid werd tijdens een gehei
me bijeenkomst van de partij-top uitge
stippeld. Daar zei de belangrijkste spre
ker: „Men heeft besloten de vijftig meest
actieve dissidenten gevangen te zetten en
hun medewerkers streng aan te pakken.
Het is nu tijd dat wij onze tanden laten
zien en ons niets aantrekken van het
Westen".
De eerste arrestaties, van Orlow. Sjtsja-
ranski en anderen, hadden overal in de
wereld protesten tot gevolg. Ook al omdat
de Amerikaanse president Jimmy Carter
juist toen zijn campagne voor de rechten
van de mens aankondigde. Na twintig
arrestaties werd het nieuwe beleid stopge
zet en vrijwel alle Helsinki-groepen kon
den blijven bestaan. Zij hebben meerma
len hun dank betuigd voor de steun die zij
toen gekregen hadden.
Ironisch genoeg dacht men in het Westen
dat Carters politiek geen succes had ge
had, en ook Carter zelf leek die mening
toegedaan. Nadien sprak hij zich niet
meer uit over de repressie in de Sowjet-
Unie.
Niets is echter minder waar. Het regime in
Moskou verliest voortdurend prestige in
de wereld en westerse acties tegen de
toenemende onderdrukking zijn, mits
krachtig en volhardend, altijd succesvol.
Die kracht en die volharding moeten er
dan wel zijn. Deze keer zouden de toet
singsconferentie in Madrid, Afghanistan
en de Olympische Spelen een belangrijke
rol kunnen spelen bij acties in het Westen.
