Watermolens
inspireerden
kunstenaars
EET UIT.
EET MDEnS 11
Denken over dood
il
1
CNV—
't Kompas
941041
Anesthesist moet niet meer dan'St
een operatie tegelijk begeleiden
Stiel
Minder standplaatsen bij toewijzing
huizen aan woonwagenbewoners
01
Christelijk geloof buiten spel
Minister betreurt
houding tegenover
homoseksuelen
Jazz Ball dancing
Dixieland Pipers
't Kompas
Bar Taveerne
,,'t Malle Hapje"
Restaurant
HOF VAN BREDERODE
BOERDERIJ MEERRUST
De Windjammer
DEZE RUBRIEK VERSCHIJNT
EENMAAL PER TWEE WEKEN
VHUDAG 25 JANUARI 1980
TROUWKWARTET
door Jac. Lelsz
De vele molens die eens in Nederland hebben gestaan, zijn
van invloed geweest op de taal. Meestal hebben uitdrukkin
gen waarbij molens te pas komen een ongunstige betekenis, al
wordt het vaak schertsend bedoeld. Een eeuwenoud liedje
luidt: „Vele sijnder die ter degen/ Van den meulen wel betaalt/
Hebben sulcken slach gecreger.' Dat haer hooft noch altijts
maelt".
In 't algemeen zal bedoeld zijn dat
men ze niet meer allemaal op een
rijtje heelt door een Uk van een mo
len met wieken, maar een klap van
een rad van een watermolen moet
ook niet pretUg zijn. Over dat soort
molens, met name. gaat het in een
door Herman Hagens geschreven lij
vig boek onder de Utel „Molens, mul
ders en meesters" (uitgeverij Smit
N V Hengelo»
HIJ vertelt blijkens de ondertitel ln
dit 532 pagina's tellende boek vooral
over negenhonderd Jaar watermolens
in Twente en de Gelderse Achter
hoek. maar en passant neemt hij Sal-
land en de kop van Overijssel ook
mee Met opzet gebruiken we het
woord „vertelt", want Hagens geeft
geen dorre opsomming van techni
sche gegevens maar geeft in zijn ver
halen ook tal van aardige bijzonder
heden.
Overijssel en Oelderland dus broe
derlijk bijeengebracht in dit boek.
dat wil zeggen de elkaar rakende de
len Twente en de Achterhoek. Het is
wel eens anders geweest. In 't verle
den was Overijssel, tot 1528 onder de
meestal militair-zwakke bisschoppen
van Utrecht. alUJd lijdend voorwerp.
De troepen van de hertogen van Gel-
re hebben dit gewest meermalen gru
welijk gebrandschat. Oorlogen zijn
éCn oorzaak waardoor er zoveel mo
lens zijn verdwenen. Andere oorza
ken zijn: het verval van kastelen mèt
molens door de achteruitgang van de
adel. klimaatveranderingen. het
doorsnijden van beken die de molens
aan het lopen hielden, en voorts ook
economische ontwikkelingen. Vooral
de negentiende eeuw is funest ge-
De watermolens van Singraven (Denekamp), zoals de 'naïeve' schil
der Andries Schoemaker ze 250 jaar geleden uitbeeldde.
weest. en Hagens haalt in dat ver
band dan ook een rijmpje aan op een
molen bij Haaksbergen:
De nijje Ued met zienen stoom
Dee hef "t mi-j an edoan.
zeer beknopt, en dat moest hij ook
wel. De molenheraldiek was namelijk
een zeldzaam verschijnsel in Oost-
Nederland. En zeker waar het betrek
king had op watermolens.
Koesteren
Wat nu nog te doen valt is. aldus
Hagens. „de resten koesteren". De
Achterhoek heeft nog vijf volledige
watermolens, waarvan drie in geheel
goede staat en twee vervallen, en
verder dan nog drie zonder raderen of
maalwerk. Twente telt zeven min of
meer maalvaardige watermolens,
drie radloze gebouwen, één ruïne en
een muldershuisje. Ongeveer Uen
procent van wat er ooit is geweest.
In een inleidend stukje wijst de heer
B. J. ter Kulle, oud-voorzitter van de
Stichting Overijsselse Molen, erop
dat de overheid de liefhebbers van
deze cultuurmonumenten niet in de
steek laat. maar dat de hulp wel on
voldoende is. Waarom, vraagt hij,
worden de waterbeheerders, de wa
terschappen. niet ingeschakeld bij
het Instandhouden van onze laatste
watermolens?
Hagens gaat systematisch te werk.
Hij pakt het onderwerp streeksgewij
ze aan en binnen dat kader dan weer
plaatsgewijze. alfabeüsch, zodat men
snel op de goede bladzij zit als men
iets bepaalds zoekt. Hij informeert
over de typen molens, de historie
ervan, de bouwers van de molens, de
functies, en voor zover bekend over
de molenaars en hun eigenaardighe
den. Een apart hoofdstuk wijdt hij
aan de molenheraldiek. Hij doet dat
Kunst
Uitgebreider kan hij zijn in een
hoofdstuk als „Molens, kunst en
plaatwerk". Molens, en ook watermo
lens. hebben in onze vaderlandse
beeldende kunst een grote rol ge
speeld. Hagens noemt zo al een stuk
of zestig kunstenaars, die zich met
molens hebben beziggehouden. Som
migen vooral topografisch, zoals de
bekende Jan de Beyer (1703-1785).
anderen documentair, zij het ook met
vakmanschap, sfeer en kunstzin,
zoals de Almelose architect Jan Jans
(1893-1963). Sommigen op zodanige
wijze dat de molen slechts een ele
ment is in het totale landschap, ande
ren zó dat het duidelijk om de molen
zeif gaat.
Enkele schilders, die niet aan onze
molens voorbij kónden, zijn bijvoor
beeld Pieter Brueghel de Oude. H.
Memling, Cornells Pronk. Theophile
de Bock, J. W. Bilders en Frits Mon-
SAMEN OP DE CO EDE WEG
WORD LID, 030
driaan, de oom van Piet Mondriaan.
Echte molenschilders waren de ze
ven tiende-eeuwers Jacob van Ruys-
dael en Melndert Hobbema. Beiden
hebben op een reis naar Duitsland de
watermolens op het landgoed Singra-
ven te Denekamp. nog altijd beho
rend tot de verrukkelijkste van ons
land, vereeuwigd. Zo vindt men de
watermolens van Slngraven, van Van
Ruysdael en van Hobbema. zelfs in
de National Gallery te Londen en in
het Louvre te Parijs.
„Molens, mulders en meesters", over
vloedig geïllustreerd, is een aantrek
kelijk boek. vooral voor mensen die
tot de „molengekken" behoren.
(Van ei
Van een onzer verslaggevers
AMSTERDAM Het is ongewenst dat een anesthesist meer
dan één operatie tegelijk begeleidt in een ziekenhuis. Tot deze
conclusie komt het medisch tuchtcollege te Amsterdam in
zijn uitspraak in de zaak tegen een Alkmaarse anesthesist. Op
26 juli 1977 begeleidde hij drie operaties tegelijk en dat was de
oorzaak dat één van de patiënten, een 22-jarige man. op de
operatietafel stierf als gevolg van een hartstilstand.
bi lurin
•s'.ooifoe.
Volgens het tuchtcollege is er sprake
van een toeneming van het aantal
open ingrepen, waarbij functies van
het lichaam tijdelijk worden overge
nomen door apparatuur buiten het
lichaam. Dat feit en het tekort aan
geschoolde anesthesisten hebben in
veel Nederlandse ziekenhuizen geleid
tot een situatie, waarbij erg vaak een
anesthesist meer dan één operatie
tegelijk begeleidt.
Het college noemt deze situatie welis
waar „ongewenst", maar meent te
vens dat die voorshands „niet gemak
kelijk is te keren". Uit de uitspraak
blijkt verder dat drie hoogleraren in
de anesthesie, die als getuigen-des-
kundigen waren opgeroepen, deze op
vatting delen.
De jongeman die stierf werd geope
reerd aan een middenoorontsteking
en tijdens deze operatie „deed" de
betrokken anesthesist nog twee av
dere operaties en wel bij kinderen
van vijf en zeven jaar. Hij kwam
weliswaar af en toe bij de middenoor-
operatie kijken, maar de eigenlijke
begeleiding liet hij over aan een ver
pleegster. die nog geen jaar een anes-
thesie-aantekening had. De gestor
ven patiënt had middelen ter verla
ging van de bloeddruk toegediend
gekregen.
De verpleegster sloeg alarm, toen de
bloeddruk plotseling wegviel De
anesthesist kwam daarop onmiddel
lijk naar de operatiekamer en paste
tevergeefs hartmassage en beade
ming toe. Dat gebeurde nadat de bea
demingsbuis. die verstopt
zijn. bij de patiënt was vei
Officiële doodsoorzaak van
tiënt „een ziekelijke afwijkini
hartspier na beademingss'
tijdens de narcose".
In verband met de gegToeide p
kan de anesthesist niet word
weten dat hij meer dan één
begeleidde, maar wel dat hij
leiding overliet aan hulpkr|e
Dit te meer omdat de operat
verlaagde bloeddruk werd vei
de anesthesist er in dit geval
rend bij had moeten blijv»
het college die hem daarv(
rispte.
IRNH
na
on
*1 riifo
?.vo'£
Ve
p kor
o heinde
v illen 1
Experiment GS-Zuid-Holland
Van een onzer verslaggevers
DEN HAAG Gedeputeerde Staten
van Zuid-Holland zijn van plan. ge
meenten die aan woonwagenbewo
ners huizen beschikbaar stellen, tij
delijk een vermindering toe te staan
van het volgens de nieuwe woonwa-
genwet verplichte aantal in te richten
woonwagenstandplaatsen. Dit ant
woordt het dagelijks bestuur van de
provincie op vragen van het CDA-
statenlid Van Katwijk.
Het gaat om een experiment. Na ver
loop van tijd moet worden bezien of
de gemeenten alsnog het
aantal verplichte standplaatsei
ten aanleggen, dan wel of
hiervan kan vervallen. GS wil
het experiment voorlopig v
van het vervallen van één
plaats voor twee aan woonwaï
woners beschikbaar gesteldi
ningen.
Een en ander betekent niet d
woonwagenbewoner het recht
standplaats verliest, wanneer
huis heeft bewoond. Dit verbi
nieuwe Woonwagenwet.
Van
door dr C. Rijnsdorp
Najaar 1978 is door het Bu
reau Studium Generale van
de Erasmus Universiteit
Rotterdam en door Theater
De Lantaren van de Rotter
damse Kunststichting een
themaweek georganiseerd.
Onderwerp was „de dood".
De serie voordrachten, in dat kader
gehouden, hebben de grondslag ge
vormd voor een interessant boek.
dat samengesteld is onder redactie
van de socioloog drs Hans van de
Braak .'36». Te zamen met mr Loes
Brünott (29) schreef hij een inlei
ding onder de titel „De dood incog
nito" Op Van de Braaks naam
staat ook het derde hoofdstuk, na
melijk „Collectieve doodsvoorstel-
llngen" Tenslotte vinden we zijn
naam terug, samen met die van
Loes Brünott. als ondervragers van
de patholoog-anatoom prof dr Mar
co de Vries (52- onder het merk
waardige opschrift „Is er een leven
vóór de dood0"
Het boek. De dood incognito (ultg
Kooykcr. Rotterdam. 174 blz
18.50» bevat voorts een bijdrage
van de neuro-chlrurg prof dr Samu
el de Lange (60) over „Grenzen tus
sen leven en dood" Dr Ab Thla-
dens. bioloog «45». schrijft over „Zle-
kenhutsdood over sterven en ster
vensbegeleiding" De socioloog drs
Michel Kabel (48) behandelt het on
derwerp „Dood zijn en dood gaan:
over wat mensen ervan kunnen ma
ken" Dan volgen nog de stukken
van de psychotherapeut dr Kick
van Tol (54te weten „Zelfdoding
mortel grondrecht of taboe0" en
van de socioloog dr Peter Hofstede
«55» .De uitvinding van de dodelijke
dood een cultuursociologische ver
kenning".
Men ziet de titels van de afzonder
lijke artikelen zijn niet alle onmid
dellijk duidelijk Wat is bedoeld
met de dood incognito, wat is leven
vóór de dood, wat ts de dodelijke
dood1 Laten we dit eerst wat ver
duldelijken De dood Incognito, dat
wil zeggen de onbekende dood Nie
mand kan vertellen hoe het eigen
lijk is om dood te zijn De term
betekent óók „de dood die net als
een vorst in vroeger tijden onder
vreemde, aangenomen naam en
stand pleegt te reizen (bl 11» Er
zijn allerlei verschijnselen die naar
een verborgen en verhulde dood
verwijzen Ten aanzien van „dood
gaan en dood maken" treft men
tweeslachtige, ambivalente gevoe
lens aan Verdere opheldering zal
het stuk zelf moeten verschaffen.
Wat bedoelt Marco de Vries met een
leven vóór de dood0 De auteur
brengt hier de „humanlstleke ge
neeskunde te berde Het gaat er
niet alleen om wat de medicus,
mede met behulp van apparatuur,
kan ..zien' «en dat Is niet de hele
mens» maar dat er een levend li
chaam is met een proces dat af en
toe zijn neerslae kan vinden in din
gen die je kunt zien. en die je ook
vaak niet kunt zien. maar die je wel
kunt beleven. Een herstel van het
primaat van de beleving" (90).
Ten derde wat is de dodelijke
dood? Ook hier moet een globale
aanduiding volstaan. Want het is
opvallend bij dit boek dat het zich
niet laat excerperen, er is geen uit
treksel van te maken. Daarvoor is
het te gevarieerd en nogal tech
nisch. De primitieve doods voorstel
ling vermoedde op de achtergrond
altijd een gewelddadig ingrijpen.
Nooit ziet de primitieve mens „na
tuurlijke oorzaken". Sporen van
deze opvatting zijn vandaag nog te
herkennen, zegt de auteur, zoals ln
de uitdrukking „God nam onze ge
liefde weg" (Hij ziet daarbij over
het hoofd, dat de gelovige niet blind
is voor de natuurlijke oorzaken,
maar daarachter Gód weet of al
thans in smartelijke aanvaarding
vermoedt.)
Voor de primitief is er tussen leven
en dood geen duidelijke grens. De
dode mag vooral niet terugkomen
om de zaak in de war te sturen.
Vandaar dat de overledene met de
voeten naar voren het huis wordt
uitgedragen en dat met de kist drie
maal om het gedolven graf wordt
heengetrokken. De (vergeten» be
doeling is de dode het spoor bijster
te maken. Men begraaft diep in de
grond en legt een zware steen op het
graf. of men verbrandt het lijk Ook
sluit men luiken of gordijnen van
het sterfhuis. Gewoonten die (nog)
niet zijn uitgestorven, maar waarbij
men zich van de oorsprong door
gaans geen rekenschap geeft
Dr Hofstede schrijft nog over hek
senprocessen en over de profetie uit
de Openbaring van Johannes ten
aanzien van het duizendjarig rijk.
„in wezen een sociaal protest, gebo
ren uit het verlangen naar een bete
re wereld" (162).
Het belangrijkste, misschien van
het hele boek. is de slotparagraaf
onder het kopje „De religie van het
nucleartsme" De vroegere intieme
relatie met de doden Is verstoord
Daarvoor kwam. aldus de schrijver.
In de plaats een geloof In een eeuwig
leven, dat geen antropologisch ge
geven is (het is een openbaringsge-
geven dat dus niet uit de mens
opkwam). Dit heeft volgens hem
een vals onderscheid teweeg ge
bracht tussen goed en kwaad, wat
de polarisatie Oost-West heeft hel
pen voorbereiden Want wat vroe
ger de Satan heette, ls nu de tegen
stander „Demonisertng ls dan ook
het ideologische instrument, waar
mee het militair-industriële com
plex zich op de been houdt" (164» In
ons atomair tijdperk storten vrijwel
alle symbolische structuren ineen
Om de werkelijkheid van onze situ
atie te kunnen bevatten ls een apo
calyptische verbeelding r.odlg We
kunnen alleen staande blijven door
op twee verschillende niveaus te
denken Op het eerste niveau liggen
onze alledaagse beslissingen en de
vertrouwde rituelen rond geboorte.
huwelijk en dood. Op het tweede
niveau bevindt zich de nucleaire
ondergangsdreiging. „Dus: ons kind
wordt morgen ten doop gehouden,
maar over een uur kan het met de
gehele mensheid, met al het leven
op aarde, zijn afgelopen. Tussen
deze belde bewustzijnsniveaus zal
de mens een nieuw evenwicht moe
ten vinden" (Hofstede citeert hier
een zekere Lifton, bl. 165). „Het is
duidelijk, dat onze normen en waar
den niet langer vanuit een hierna
maals worden gecontroleerd" (166).
De kortheid van een boekbespre
king mag niet tot onduidelijkheid
leiden. Enkele dingen moeten nog
nodig worden gezegd. 1. Het boek
beweegt zich op wetenschappelijk
niveau en is zeker geen populaire
lectuur. 2. Een krantestukje kan
niet meer doen dan een globale in
druk geven. 3. Het christelijk geloof
wordt eenzijdig sociologisch bezien
en wel als een achterhaalde zaak.
Ook feitelijk gaat dit niet helemaal
op. maar ogenschijnlijk heeft de
auteur, van zijn invalshoek uit ge
zien. gelijk 4. Het lijkt erop. dat de
antropologie in plaats van tot de
„edele wilde" uit de vroege roman
tiek. achter het christendom wil te
rugkeren tot een hypothetische pri
mitief. helemaal thuis ln zijn omge
ving. zijn angsten onder controle
houdend door magie en ritueel
Hierbij wordt zijn permanente
angst min of meer weg-geharmoni-
seerd. 5 Deze publikatie is er weer
een bewijs van. hoe ver het seculari
satieproces is voortgeschreden Het
christelijk denken geraakt in een
isolement.
Van onze parlementsredactie
DEN HAAG - Minister Van der
Klaauw (buitenlandse zaken» be
treurt het dat de homoseksuelen in
de Verenigde Staten worden gediscri
mineerd De weigering van de Ameri
kaanse autoriteiten homoseksuelen
toe te laten is volgens de minister
strijdig met de rechten van de mens.
De heer Van der Klaauw. zal dit afwij
kende oordeel ter kennis brengen van
de Amerikaanse regering, zo zegt hij
in antwoord op vragen van de Kamer
leden Nijpels iWDi en Van den
Bergh (PvdA)
Deze Kamerleden hebben woensdag
een brief met de handtekeningen van
132 Kamerleden aan de Amerkaanse
ambassadeur ln Den Haag overhan
digd waarin op wetswijziging in
Amerka ten aanzien van de homofie
len wordt aangedrongen.
Overigens heeft woensdag de demo
cratische senator van Californië Alan
Crans'on een wetsontwerp ln de
Amerikaanse senaat ingediend dHt
het niet toelaten van personen op
grond van homoseksuele geaardheid
verbiedt.
Spe'cialités de la Mer
Deltaplein 510-511
Voor uw borrel
een goed glas wijn O*"
en een heerlijke maaltijd
Wij voeren tevens een vleeskaart
Telefoon 070 23 38 01
Jachthaven
Café-Restaurant-Barbecue-terras
Julianalaan 58, Kaag(eiland)
Diner Dansant
leder vrijdag- en zaterdagavond, aanvang 19.30 uur, zon-
dagmiddagmatiné aanvang 14.00 uur (zat. 12/1 vol)
Aanbevolen menu's 35 per couvert
heldere kippesoep. kalfsoester met ananas, geraspte appel
en een romige kerrysaus. geb. aardappeltjes, groente en
gem. salade. 3 soorten ijs met tropische vruchten, likeur en
slagroom
of
heldere groentesoep, biefstuk van de haas met stroganoff
saus. geb aardappeltjes, groente en gem. salade, chocolade
ijs overgoten met creme de menthe en een rozet slagroom
of
heldere ossestaartsoep met madeira. 2 geb. tongfilets met
warme vruchten, geb aardappeltjes, worteltjes en gem.
salade, vanille ijs met warme chocolade saus en slagroom
Zaterdagavond 9 februari a.s. aanvang 19.00 uur speelt voor u de
keuze uit drie jazz ball menu's 39,50 p.c.
Ook voor uw koffietafel, warme lunch,
receptie, familiedineetje, barbecue met sa
lade, bar en koud buffet de gelegenheid bij
uitstek. Gezelschappen tot 200 personen.
Vrijblijvend verstrekken wij u inlichtingen
Reserveringen tel. 02524-4215
Voor een gezellig
avondje uit
De pont vaart dag en nacht.
Malle Molen 12A Tel. 070-635763
In een sfeervolle en prettige omgeving i
een goede lunch en een warme maaltijd vanaf I
Van maand, t/m vrijd. tussen 12 en 14 uur en 17-23 uur
Zaterdag en Zondag van 17-23 uur
Reserveren mogelijk
Iets te vieren
is bij uitstek geschikt voor uw familiediners,
receptie of bruiloft van 10-300 personen
U vindt ons onder het Stadhuis aan de Groenmarkt t o.
de Drie Hoekjes. Teleloon 070-646455 ol 652569.
Wij sturen u vrijblijvend informatie
Inl. na 18.00 uur.
Met
van i
of lii
natu
zo ro
uit:
kun
mem
RESTAURANT-BAR-DANCING
DORPSSTRAAT 5
WARMONtl»
Wij zijn gespecialiseerd in het verzorgen van uw partij, receptie <j
diner, waarbij wij voor uw port. sherry, vermouth, frisdranken, biel
borrels, witte wijn. rode wijn of rosé de gereduceerde prijs van f r.gj
per drankje rekenen.
Komt u geheel vrijblijvend eens met ons praten
Open haardvuur. 4 bars. groot parkeerterrein, prachtige tuin aan hè
water, uitstekende keuken, open grill.
Ons barbecue-festijn van een lopend buffet: kipfilet. varkensbieE
stukje en runderbiefstukje, elk van ongeveer één ons. geserveert
met frites, stokbrood, kruidenboter, bakje sla en 3 barbecuéj
sausjes
f 27,50 incl.
Een avondvullend programma in een romantische omgevind
bijzonder geschikt voor partijen,
personeelsfeesten of bedrijfs-uitstap/es.
voetbalverenigingen, etc
e dire
Of komt u gezellig a la carte dineren in ons sfeervol restaurantsd t<
Inlichtingen of reserveringen
tel. 01711-10817.
■ff
SPECIALITEITEN-RESTAURANT
I»
ff
Keuken open van 12 00-1430 en van 17 00-22 00 uur
s Woensdag gesloten
Speciale lunchkaert
iedere avond va 17 00 uur
Skandinavlsch buffet „Smorgasbord".
Onbeperkt smullen voorƒ32,
Aparte zaal voor diners en partijen (30-130 p
DR. LELVKADE 34A. SCHEVENINGEN
(halverwege alm naar oe Haven v a Westduinweg»
Inlichtingen Kantoor Den Haag Mevr. Elzinga
tel. 070-46.88.64
onde
direc
rer de
linnen
ioud€
•ze pr
e heer
NV. vc
it font
8de n
ersorg
it er
issen c
rer de
voor
te
ges
issen t
1 ad i
e dim
]om
vakb
het
Derder
de uit
lingsra
me
ree tie
ree tie
had e<
(bben
