Ihristien de Waard: woordenlijst
oor Marokkanen en Berbers
Twee snoeren
Goede prestaties van
Budapester orkest
v
5 75
ben een amateur, maar ook amateurs zijn hard nodig'
Première Musicallinne succes Gardeniers: omroepen
6/F
brika
Pfi« k
schee
te 1Q
bnjtnr
wan
weei
39.
oem-r
)lauw
r. Vi
12.
ï|-U|
l stc
15
iteri
rd
9.
nü
>emd 11
>f i:
NDAG 21 JANUARI 1980
TROUW/KWARTET
P 7/RH 9
Fred Lammers
ai NS
■S lak
STER Ze zit in een
ikkelijke rotan stoel, een
d over de benen geslagen,
idom haar, in de vrij zake-
ingerichte kamer van het
aan de Burgemeester
'terslaan, liggen de woor
dboeken, brochures, blaad-
met aantekeningen en
itbetypte vellen papier
opgestapeld onder
dbereik.
in iton
q Itje
3 iani
gelid
nbi»
de Waard veegt even door
kortgeknipte, grijze, kapsel,
dan haar elektrische schrijfma-
itje een beetje opzij en steekt me
id toe. terwijl ze me vanachter
brilleglazen toelacht.
et Westland is zij een begrip ge
in, en niet alleen daar, door de
Ier waarop zij zich inzet om bui-
nders en vooral Marokkanen, te
zich in ons land niet als katten
vreemd pakhuis te voelen.
rdag
lie
van haar meest in het oog lopen-
ctiviteiten op dat gebied is het
istellen van een op de praktijk
.te „Woordenlijst" Marokkaans
lisch-Nederlands en omgekeerd
est. In het najaar van 1977 kwam
één gereed, vorig jaar gevolgd
het 294 bladzijden tellende twee-
•feel Christien. officieel mevrouw
de Waard-te Velde, heeft sinds-
niet stilgezeten.
dat ik al gauw merkte dat aan
„Woordenlijst" heel wat veel
tomende begrippen ontbraken,
ik een supplement gemaakt, dat
weer 125 bladzijden dik is. Zo
ik bezig".
Christien de Waard stoeien met talen
(foto: Dirk Ketting)
de „Woordenlijst", die in een
ge van 2500 exemplaren is ge-
t (kosten een tientje), zijn er in-
lels 2200 verkocht. De resterende
onderd heeft Christien eind vo-
iar overgeheveld naar het Neder-
Centrum Buitenlanders (F.C.
ersstraat 17a) in Utrecht dat ze
;rder aan de man zal brengen en
ivendien over denkt het geheel
iuw uit te geven. „Het werd me
il al die aanvragen zelf te verwer-
Aan het eigenlijke werk kwam ik
meer toe," vertelt mevrouw De
•d.
roep
begon in 1974 met een oproep
in mensen .verden gevraagd die
tndse werknemers Neder-
lden leren. „Daar heb ik met-
gereageerd. Mijn man, die
echnisch ingenieur is, trou-
ook. Al heeft hij minder vrije
>p hd toch ging hij ook af en toe les
Maar het waren toch hoofdza-
t vrouwen die zich met dat geven
lederlandse lessen bezig hielden,
ijn met ons tienen begonnen in 's
inzande en na verloop van tijd
in Monster zelf, waar ook veel
n vooral Marokkanen
n".
rom ga je roiets doen als huis-
w en moeder van vier, weliswaar
kinderen? „Onlangs vroeg een
ikkaanse vrouw die hier vlakbij
men wonen me dat ook. Toen ik
at het niet was omdat ik er iets
verdien constateerde zij: „O, ik
het: een aalmoes om Gods
Daarin had ze denk lk wel gelijk,
iloof dat Hij ons leven leidt en
lij me in de gelegenheid .telt iets
te doen voor wat wij als wester-
eeuwenlang uit de rest van de
ld hebben gehaald."
ir komt bij dat ik me goed kan
laatsen in de moeilijkheden
mee buitenlanders hier te kam-
hebben. omdat ik het zelf heb
irvonden. Ik ben geboren op Su
matra, waar vader assistent-resident
was. Toen wij in 1936 terugkeerden
naar Nederland heb ik grote aanpas
singsproblemen gehad. Je wist dat
Nederland je moederland was, maar
ik ben nu eenmaal in Indonesië gebo
ren. Dat is niet uit te vlakken. Het
leven is hier zo anders dan daar."
„Waar ik vooral moeite mee had en
soms nog heb na al die jaren, was en
is dat hetgeen de mensen hier zeggen
verschillende betekenissen kan heb
ben. Daar zitten veel buitenlandse
werknemers ook mee. Als Je bijvoor
beeld zegt: ben je gek, en dat is toch
een veel gebruikte uitdrukking, vat
ten ze dat op als een grove belediging.
Ze denken dat je zoiets letterlijk be
doelt. Het kost heel wat moeite uit te
leggen dat deze uitdrukking in onze
taal alleen maar de constatering: wat
doe je raar, inhoudt. Zo zijn er veel
van die dingen, die meestal over het
hoofd worden gezien."
Christien de Waard deed dat niet en
ging er zich bij het lesgeven op rich
ten. „Veel buitenlanders schamen
zich ervoor dat ze zich niet verstaan
baar kunnen maken. Om daaraan te
gemoet te komen ben ik kaartjes
gaan maken die je in je zak kunt
steken met aan de ene kant een teke
ning van een veel voorkomend begrip
en aan de andere kant het Nederland
se woord ervoor. Het idee deed ik op
van een spel dat onze zoons deden op
padvinderij. Mijn man en ik maakten
die kaartjes zelf. We hebben er heel
wat van uitgedeeld en of ze gebruikt
werdentot ze totaal waren ver
sleten."
De werkmethode van mevrouw De
Waard werd haar niet altijd in dank
afgenomen. „Ik heb me er niets van
Geen genie
Gidsjes
aangetrokken. Wat dat betreft kan ik
een terrier zijn", zegt Christien. Na de
getekende kaartjes is mevrouw De
Waard doorgegaan op haar manier te
stoeien met talen. Dat heeft ze trou
wens haar hele leven ze is nu 57
al gedaan.
„Vreemde talen leren is een hobby
van me. Ik spreek er nu veertien. Het
begon in Indonesië met het Maleis en
het Bataks. Een zakenreis van mijn
man naar Roemenië, waarop lk mee
mocht, was aanleiding Roemeens te
gaan leren. Een bezoek van Hongaar
se vrienden bracht me ertoe me in het
Hongaars te verdiepen. Russisch had
ik al eerder bij de kop genomen even
als de Scandinavische talen. Omdat
ik de bijbel graag in de oorspronkelij
ke tekst wilde lezen ben ik He
breeuws gaan studeren en vandaar
was het maar een klein stapje naar
het Arabisch." De modeme talen,
waaronder het Spaans, nam Chris
tien er tussen neus en lippen door ook
„even" bij.
Achteraf zegt Christien de Waard dat
het zo heeft moeten zijn dat zij haar
talen-talent heeft uitgebuit. „Ik ben
ervan overtuigd dat God daar een.
bedoeling mee heeft gehad. Het is
allemaal een voorbereiding geweest
op het werk waaraan lk nu het groot
ste deel van mijn tijd besteed."
Die „Woordenlijst" is een hele klus
geweest. Christien knikt. „Ja, er zit
ten duizenden uren in. Maar ik heb er
de kans toe gekregen. De omstandig
heden waren er ook naar." Daarmee
bedoelt mevrouw De Waard met
name dat zij nu al Jaren in ernstige
mate te kampen heeft met reuma en
door de doktoren voor zestig procent
invalide is verklaard.
„Maar lk ben niet bij de pakken gaan
neerzitten. Weet Je, die vreemde talen
ben ik voor een groot deel gaan leren
om mijn verdriet te verbijten. Daar
heb ik nu gemak van. Les geven kan
ik niet meer. Dat ligt me trouwens
niet zo. Ik ben veel te afstandelijk,
maak daardoor moeilijk contacten.
„Daarom ben lk thuis aan de gang
gegaan met die woordenlijsten. Dat
doe ik tussen de bedrijven door als lk
niet te veel pijn heb, vaak *s morgens
vroeg en ook wel 's avonds laat. netzo
als het uitkomt. Het is werk dat reuze
voldoening geeft. Als zo'n Marokkaan
in gebrekkig Nederlands tegen me
zegt: 'JIJ altijd vriend' doet dat me
wel wat. Dat de officiële instanties
mijn werk nu erkennen en er ook wat
mee gaan doen is helemaal een belo
ning. Ik heb ai aangeboden om als
mijn 'Woordenlijst' wordt herdrukt
die geheel persklaar te maken en er
het supplement ook in te verwerken."
door Mink van Rijsdijk
De vorige zomer vond ik in een van de marktstraatjes
van een Egyptische stad een mohammedaans bidsnoer.
Het was een mooi exemplaar met onyx kralen. De
mannen die ik biddend met hun snoertje naast hun
marktwaar had zien zitten, bezaten niet zulke mooie.
Meestal bestond dat van hen uit ordinaire plastic kralen.
Misschien had ik het 'naar de politie moeten brengen,
maar zo waardevol was het nou ook weer niet.
Wat mij echter vooral deed besluiten het snoer te
houden was zeker geen hebzucht. Toen ik het vond,
besefte ik dat ik nog nooit een mohammedaanse vrouw
had zien bidden. Vrouwen genoeg op de markt, maar als
de imam op de voorgeschreven uren opriep tot gebed
waren het uitsluitend mannen die knielden, nooit vrou
wen. Ik had hen ook nog nooit met een snoertje in de
weer gezien. Bidden moslimvrouwen alleen binnenhuis
of zou het een exclusieve mannenbezigheid zijn?
Nu ik zo'n bidsnoer bezat was ik zeker niet van plan om
Allah-prijzend kraal na kraal tussen mijn vingers door te
laten glijden, maar de gedachten dat ook eens een vrouw
zo'n ding had, leek me heel goed.
Ik nam het mee naar huis en hing het boven mijn bed.
Eigenlijk hoort het daar natuurlijk niet, het zou gebruikt
moeten worden. Toch hangt dat snoer daar niet zo maar
als een aardig reissouvenir, veel meer als een teken aan
de wand. Over bidden mag je best eens nadenken en
zodoende.
Een rooms-katholieke vriendin van me vindt het ontoe
laatbaar dat ik gehecht ben aan dat snoer. Te is een
beetje bijgelovig en vreest onuitgesproken dat het
mc onheil zal brengen. Een mohammedaans bidsnoer en
dat dan uitgerekend boven je bed lijkt haar een foute
boel.
Om de „boze" invloeden een beetje te neutraliseren
heeft ze me laatst een rozenkrans gegeven. Ze was er op
een merkwaardige manier aangekomen. Met een groep
je Marokkaanse vrouwen sorteert ze regelmatig tweede
hands kleding. De zakken van die kleren worden alle
maal heel zorgvuldig nagekeken. Het is verbazingwek
kende de enorme hoeveelheid afgedankte spulletjes te
zien, meestal nog in prima staat. Naast dit wclvaartsver-
schijnsel is het nog verbazingwekkender te ontdekken
wat allemaal aan waardevols wordt achtergelaten in de
broek- en jaszakken. Aan geld, sieraden, sleutels en
aanstekers geen gebrek. Er is een goed verdelingssys
teem voor deze vondsten ontwikkeld, problemen zijn er
zodoende nauwelijks. Moeilijker wordt het als er bijbels,
kerkboeken en rozenkransen worden gevonden. Een
Marokkaansse vrouw huivert en griezelt van die dingen
nog intensiever dan mijn rooms-katholieke vriendin van
een rohammedaans bidsnoer. Wantrouwen ten opzichte
van eikaars godsdienst kan vreemde vormen aannemen.
De Marokkaanse vrouw die „mijn" rozenkrans ontdekte
in de zak van een bontjas durfde hem er zelf niet uit te
halen. Ze duwde het kledingstuk paniekerig in de
handen van mijn vriendin.
Het is geen fraaie rozenkrans, maar voor mij wel een
waardevol exemplaar. Het is duidelijk dat hij veel is
gebruikt, de schakeltjes tussen de verzilverde kralen zijn
dun en versleten. Als bidsnoer voor een rozenhoedje
kan hij nauwelijks meer dienen. Een bijna stuk gebeden
rozenkrans verdient wat rust. Die heb ik hem gegeven
naast het onyx bidsnoer, zoals mijn vriendin het bedoel
de. De gedachte dat er naast „dat heidense ding" iets
degelijks hangt maakt haar rustig. Mij niet zo erg. Hoe
zou een mens rustig kunnen blijven met twee tekenen
aan de wand? Toch laat ik ze allebei hangen daar. Een
beetje onrust kan ook erg goed zijn.
„Er zijn vaak mensen die tegen me
zeggen: wat knap, maar ik ben geen
genie. Ik heb een talenknobbel, ande
re mensen hebben weer iets anders.
Er zijn zoveel dingen, waar ik niets
van terecht zou brengen. De meeste
van die vreemde talen heb lk mezelf
aangeleerd door naar buitenlandse
radioprogramma's te luisteren, gram
mofoonplaten te draalen en boeken,
vooral met gedichten, in de vreemde
talen te bestuderen. Mensen zeggen
zo gauw: dat kan ik niet. Als Je het
wilt en er plezier in hebt dat laatste
is wel een voorwaarde lukt het
beslist."
Tussen dit alles door is Christien nog
bezig met het schrijven van gidsjes,
die geënt zijn op het dagelijks leven
zoals het bezoek aan een winkel of
een handwijzer bij het Inkopen van
kruiden. „Marokkanen gebruiken
veel kruiden ln hun maaltijden. Van
daar dat het belangrijk is dat ze we
ten hoe de ingrediënten die ze nodig
hebben bij ons heten."
Mevrouw De Waard rommelt wat op
haar bureau, legt dan een stapel ge
tikte papleren voor mijn neus. „Kijk,
daar ben lk onlangs mee gereed geko
men. Het ls een woordenlijst voor
Berbers. Daarvan wonen er ook een
paar duizend ln Nederland. Voor die
mensen is er helemaal niets. Ik hoop
deze lijst ooit gedrukt te krijgen. Op
het ogenblik worden er al stencils van
gemaakt"
Eventueel laten ChrlsUen en haar
man het weer voor eigen rekening
drukken. Dat hebben ze ook met die
Marokkaanse woordenlijst gedaan.
„Dat kostte ons 12.000 gulden. Een
heel bedrag, maar we hebben het
gewaagd, nu ja gewaagd, we zouden
er niet failliet door zijn gegaan als we
met die boekjes waren blijven zitten.
We hadden ons huls er niet voor hoe
ven te verkopen, dus waar praat ik
eigenlijk over.
Soms moet Je wat wagen. Als je
wacht totdat de officiële instanties
het licht op groen zetten gebeurt er
niets. Ik zeg wel eens dat lk met een
noodverband ben gekomen toen de
vakmensen nog niet klaar konden
zijn omdat het zo'n veelomvattend
werk was. Ik ben een amateur, dat
weet ik heel goed, maar ook amateurs
zijn hard nodig, ook op dit ogenblik
nu alles veel beter ls geregeld.
„Er zijn niet gauw genoeg mensen om
te helpen. Al ga je alleen maar zo'n
vreemde taal leren om contact met
buitenlandse werknemers te kunnen
leggen. Wat is het heerlijk voor die
(mensen als ze zich eens ln hun eigen
taal kunnen uiten, hun problemen
kwijt kunnen. Als mensen zich daar
voor open willen stellen. Dat is nog
iets anders dan wat lk doe. Dat is per
slot van rekening maar worden op
zoeken en overschrijven."
door Pieter Terpstra
DRACHTEN Een aantrek- UedJe over het bejaardenhuls waarin
kelljk evenement in het Frysk v^'de £pSg" vaTde
Festival is het nieuwe pro- vrijheid is een uitschieter. Sybe Krols
gramma dat de Friese zanger vertaalde een aantal liedjes uit het
Roel Slofstra onder de titel Deens.
Musirnllinnp 9 hrpnert Dp nrp- Slofstra heeft zelf met zijn vader Jan
MusicaiiiJine z Drengr, ue pre- slof8tra de begeleidende gita-
mière die hij er zaterdag* rjgj Hans Kerkhoven de melodieën
avond van gaf in de schouw- gemaakt. Ze liggen fijn ln het gehoor
burg De Lawei te Drachten en kan ook worden gezegd van
kL.I. Mitt aan haf nu.
werd een succes.
het hele programma, dat aan het pu
bliek niet al te hoge eisen stelt en
toch een heel goed niveau heeft
door W. H. Wolvekamp
ROTTERDAM Als tweede in een serie van drie buitenland
se orkestuitvoeringen speelde vrijdag in de Doelen onder
leiding van JAnos Perencsik de Nationale Philharmonie van
Budapest. Het Orkest, dat in 1923 werd opgericht, bleek deze
avond onder de rustige en degelijke leiding van zijn dirigent
tot goede prestaties in staat.
Het beter leren van teksten zal de
presentatie bovendien nog ten goede
komen. Slofstra heeft van een vorig
programma het gedeelte voor de pau
ze besteed aan een door Tiny Mulder
gemaakte tekst over de viervoudige
moordenaar Eije Wljkstra. Ditmaal
heeft hij weer eens gekozen voor een
reeks liederen Voor de pauze bracht
hij nieuwe teksten, na de pauze ook
enkele oudere die (onder andere op de
grammofoonplaat) bekendheid heb
ben gekregen zoals Fedde Schurers
Ballade over Mata Harl.
Bovendien wordt bij het zingen van
ballades in het laatste deel van het
programma het publiek ingescha
keld. Dat is natuurlijk mooi, maar
wel was een afsluiting van het geheel
door een van de vele verrassende lied
jes Indrukwekkender geweest dan
deze samenzang.
Opvallend ls de kwaliteit van de tek
sten die Slofstra's nieuwe medewer
ker Meindert Bijlsma heeft gemaakt.
Ze zijn compact en beeldend, met een
beetje Ironie, maar zonder al te grote
bitterheid. De onvrede met het be
staan dat teveel gericht is op het
materialisme en te weinig op de poë
tische kanten van het leven, komt er
goed ln over. Een van de beste is het
liedje Haven dat de weifeling brengt
tussen het kiezen voor de stad met
zijn valse schijn en de ruimte van de
zee die toch ook wel angstig maakt.
„Blijf maar waar je bent, laat het
maar zo," ls de wat spijtige conclusie.
Tiny Mulder heeft ook voor nieuwe
teksten gezorgd. Deze vaardige, ge
voelige maar ook over een vrijzinnige
spot beschikkende dichteres weet Istvin Lantos ls een pianist die toege-
precies wat Slolstra nodig heelt. Een nut U met een groot technisch ver-
hebben commerciële
banden teruggedrongen
ARNHEM (ANP) Minister O arde-
nlers van CRM meent, dat de Neder
landse omroepen hun commerclele
bindingen en sluikreclame de afgelo
pen twee Jaar behoorlijk hebben te
ruggedrongen. Een ln opdracht van
de minister Ingesteld onderzoek naar
de verhouding omroep-commercle ls
bijna afgerond. Mevrouw Oardeniers
zei dit zaterdag tijdens een studiebij
eenkomst van de AR-jongeren (AR-
JOS) in Arnhem.
Voor de pauze hoorden wij de Frel-
schuttz ouverture van Carl Maria von
Weber, Deux Portraits op. 5 van Bar-
tók en het eerste klavierconcert In A
gr. van Liszt met als soils Istvón
Lantos. Webers ouverture gaf al di
rect spel van klasse te horen. De
opbouw was overtuigend. De beide
stukken van Bartók, „Une Idéale en
„Une grotesque", die zover ons be
kend hier tevoren niet werden uitge
voerd, bleken heel mild klinkende
werken, waarin de strijkers sterk
overheersen. ZoltAn Dóry speelde in
het eerste stuk op fraaie wijze een
belangrijke vioolsolo. Het contraste
rende tweede stuk klonk ln zijn grote
beweeglijkheid bepaald boeiend.
mogen en een goede dosis muzikali
teit. HIJ speelde Liszts A-dur concert
met veel bravoure en een mooi tou
cher in de meer bezonken delen. Zijn
octavenspel bleek van een voortreffe
lijke kwaliteit.
Het Hongaarse orkest besloot de
•vond met een zeer verzorgde en ge
spannen uitvoering van Beethovens
zevende symfonie. De opmerkelijk
rustige directie van Janos Perencsik
stond een levendige en temperament
volle vertolking niet ln de weg. Inte
gendeel Nauwkeurig samenspel (en
gelijktijdigheid bij de Inzetten) van
blazers en een warme, verzadigde
strijkersklank, waren mede bepalend
voor het hoge spelpeil ln deze zeven
de. In Scherzo en slot-Allegro toonde
het orkest zich wel van zijn meest
briljante kant.
Onder redactie van
mevrouw J. Wentink-Frumau
en mr J. J. Wentink
Vragen uitsluitend In envelop sturen naar postbus 507, 2270 AM
Voorburg. Per vraag «en gulden In postzegels, het liefst In waarden
van 55 en 45 cent bijvoegen. Besllat niet aan de buitenkant opplakken.
Geheimhouding verzekerd. Briefkaarten worden terzijde gelegd.
1AG: Het is heel moeilijk de Ne-
andse. Engelse of Duitse tekst te
len van opera- of oratoriummu-
Vaak gezongen muziekstukken
igen geen problemen met zich
"WOORD: Na veel vragen en zoe-
kwamen we terecht bij Da Capo,
lekhandel Bladmuziek, Nieuwe
lenweg 257, Rotterdam, tel. 010-
133 Behalve over de eigen inven-
beschikt men over heel goede
ltse) catalogi van libretti zodat
ellen altijd mogelijk is.
fcAG: Enige tijd geleden las ik in
rubriek dat een paar druppels
iriaan een krabtegel bijzonder
trekkelijk maken voor poezen. Nu
klopt, maar is er ook een middel
bepaalde plaatsen, zoals een kus-
R-31
P of een hoekje van het bankstel
"O ter laat afschrikken dan uitno-
I Ir"' Ook mijn perken zou ik graag
thermen tegen gekrabbel.
rWOORD Een dergelijk middel
aat ongetwijfeld: Vraag bij uw
list of dierenhandel naar zo'n
'del uit het assortiment, waar ook
feppertjes vandaan komen. Een
•mW- vleugje peper heeft hetzelfde
nitaat. De poes zal even schrikken
van dat merkwaardige niespoeder en
komt dan beslist niet meer op die
plaats terug. Wat uw tuin betreft:
ergens moet die poes toch een plaats
je voor de dagelijkse plichten weten,
want uw buren hebben ook bollen in
de tuin, waar ze zuinig op zijn. Wij
hebben alle hulsstakken, die we lie
ten zitten tot de kerstvakantie en die
we nadat we de struiken bijgesnoeid
hadden, gebruikten als versiering, ge
deponeerd op de plaats waar we vroe
ge lentebloemen verwachten. Al een
paar Jaren doen we het op deze ma
nier en de poes weet ook niet beter,
dan dat op die plaats prikdingen lig
gen en op andere plaatsen niet.
VRAAG: Ik heb een penning, waar
van ik wel Iets wil weten (afkomst,
waarde, enz.) Volgens mij is het een
Romeinse kop en er staat ook Ludo-
vicus op. Geen geldstuk, maar een
penning, met een gaatje van boven en
veel lettertjes en tekentjes die moei
lijk te ontcijferen zijn.
ANTWOORD: Als wij lezen van een
munt waar de naam Ludovlcus op
voorkomt en waar een gaatje ln zit,
weten we al direct hoe het ls. Op de
munt ls afgebeeld Ludovico, 11 Moro
(1481-1499), de beroemde hertog en
burggraaf van Milaan, op de keerzij
de een ridder in volledige toernooi-
uitrusting met op het dekkleed van
z'n paard een draak m erom heen
allerlei lettertjes, die uit de afbeel
ding niet te determineren zijn. (Een
goede afdruk is vaak het resultaat
van een paar keer proberen) Het zou
ook een beetje zonde zijn van de tijd.
want zowel deze munt als een andere
munt van Agrippa (dat is wel een
echte Romeinse kop) en de voortref
felijk nagemaakte penning, ter ere
van Michelangelo duiken steeds weer
op, ze worden vaak „gevonden bij
graafwerk" of ze zijn afkomstig „uit
familiebezit". Als dat gaatje precies
boven het hoofd van Agrippa of Lu
dovico il Moro zit, was de munt een
reclamecadeautje van een bekende
fabriek van veiligheidsscheermesjes
en apparaten. Als sleutelhanger werd
het erbij verpakt. Michelangelo heeft
geen gat boven zijn hoofd. In een
keurige roodfluwelen omlijsting was
dit een cadeautje bij een serie voor
treffelijke werken over schilders en
hun omgeving. Als onze lezeres overi
gens II Moro graag aan een halsket
ting draagt ls zij in goed gezelschap:
een van de medewerkers op het Ko
ninklijk Penningkabinet vond het
een grappig ding en hing het aan z'n
horlogeketting.
VRAAG: Wat ls het verschil tussen
„balgebak" en petits fours?
ANTWOORD: Un petit four is een
heel mooi en lekker eenhapstaartje,
meestal ln een mooi papiertje, zodat
men bij bet eten geen vleze vingers
krijgt. Vroeger werden deze snoepe
rijen op recepties gepresenteerd en
waarschijnlijk ook op grote feesten,
bals, enz. waar de dames kostbare
handschoenen droegen. Ik denk dat
uw benaming „balgebak" daar wel
iets mee te maken heeft. Toen lk de
leeftijd daarvoor had. was dansen
nog uit den boze en toen dansen niet
meer goddeloos was. droegen de Jon
ge dames geen handschoenen meer.
aten geen taartjes voor de lijn of
vervingen ze door „sjlps en sneks".
REACTIE van lezer: Het door u be
doelde boek van M C. Capeile heet:
Kruisgang van het woord 1977, Oos-
terbaan Le Cointre te Goes. Verder
schrijft u over de Kakenessergracht
in Haarlem. Dit mooiste grachtje
heet echter anders: de K moet een B
zijn.
ANTWOORD: Inderdaad een zetfout
die een oude Haarlemmer ln het hart
treft. Wij woonden ln de Frans Hals
straat in de tijd dat we daar nog
slagbal konden spelen. Om de hoek
op het plein woonde 8peenhof in een
paleisachtig huis. Op feestdagen
„spoot de fontein" en er wagjeen
IJzeren drinkbak voor paarden met
een klein bakje voor honden en een
zware ijzeren beker aan een ketting
voor de mensen (dat vonden we toen
ook al vies).
VRAAG: Bestaat er lectuur over le
vensbomen? Niet over de levensbo
men die men ln oude culturen tegen
komt met bijbehorende filosofie
WIJ wonen op de grens van Oelder-
land en Overtjsel en zien die levens
bomen vaak op boerderijen.
ANTWOORD: Toch kan men die
oude culturen niet ontlopen. Even
min valt te ontkennen datSreel gevel
toptekens in het oosten van ons land
van vóórchristelijke oorsprong zijn:
bosjes groene takken en boompjes,
als symbool van de vruchtbaarheid,
maar ook als bescherming tegen boze
geesten en blikseminslag. Bovenop
zo'n vaak gestileerde vruchtbaar-
helds(levensboom) wordt dan het ru-
nenteken voor Man aangebracht (drie
uitsteeksels de zg. driesprult), dat.
verdikt en omgebogen, op den duur
in een hart of een lelie verandert. Het
zonnerad, waarmee de voorouders de
loop van de zon symboliseerden, liet
men zien als het symbool van Chris
tus. het eeuwige licht. Ook de sikkel
van de maan kreeg een andere func
tie: mèt het zonnerad zag men de
miskelk en de hostie en voegde daar
een kruis aan toe. In protestantse
dorpen en buurtschappen zal men
dat kruis niet vinden, maar zonnera-
deren, levensbomen en driespruiten
des te meer. BIJ die. levensbomen
denkt men daar ln de eerste plaats
aan de boom des levens die in het
paradijs stond en ook in het boek van
de Openbaringen wordt genoemd.
Ook zal men moeilijk kunnen veron
derstellen dat Van Alphen in zijn
bekende gezang „Het Kruis werd ons
de boom van 't Leven" wijst naar
oudgermaanse symbolen. Het aardi
ge boekje: Volkskunst op souvenirs
(door Adriaan Buter en de directeur
van de WV Hengelo, Dick Wilmink,
uitgave Smit van 1876 te Hengelo)
heeft duidelijke tekeningen cn foto's.
Wie dieper op deze zaken wil Ingaan,
verwijs ik naar het Boek van de
Maand van december 1977; „Mythen
van de Mensheid door Eliot en Eliade
Kosmos. Amsterdam, ISBN 90
2150652 1 Onze vragenstellers wonen
zo zicht bij Deventer, dat zij dit boek
maar eens ln de leeszaal en de open
bare bibliotheek moeten gaan bekij
ken. (De directrice heeft ons een keer
verteld, dat ze een boek dat op deze
manier in onze rubriek vermeld
wordt, alvast klaar legt voor belang
stellenden).
REACTIE op vraag en antwoord be
treffende brulngeworden bladzijden
van een kostbaar boek: het is goed
dat u de vragensteller verwees naar
de archivaris van een grote biblio
theek. Deze vakman zal ai met een
half oog kunnen zien of de beschadi
ging het gevolg was van uitdrogen,
van te grote warmte dus. dan wel van
zwamvormlng. Zwam tiert welig op
stijfsel en boekblnderslijm. Sporen
van schimmel en zwam kan men wel
wegblazen of vegen (wel weten waar
ze blijven!) en het papier moet dan in
frisse lucht op een zonnige plaats
drogen. Onze briefschrijver had in
zijn oude Verkade-albums die bruine
en gele plekken ontdekt en was. te
recht, heel onthutst In het in deze
rubriek al vaker genoemde boek van
Dennis Young: Antiek onderhouden
en repareren", wordt de verdere be
handelmethode van boeken of pren
ten die op een dergelijke manier aan
getast zijn, duidelijk beschreven.
NOG EEN8 EN DAN NIET MEER
Het fluitje van een cent Wat heeft u
allemaal uw best gedaan met die
prachtige tekeningen en beschrijvin
gen. Er werden ook boekjes genoemd
onder andere „Muziekinstrumenten
zelf maken en bespelen" door Ad
Heerkens, Cantecleer, De Bilt, 1975.
In een ander, ln 1968 uitgegeven
boekje, worden onderwijzers aange
spoord er met een klas op uit te
trekken ln de meimaand en dan er
gens aan een slootje fluitjes snijden
en proberen, onder het zingend zeg
gen van een versje dat In allerlei
dialecten op hetzelfde neerkomt. Als
de ..bezweringswoorden" gezegd zijn.
moet het fluitje ook klaar zijn. anders
lukt het niet sap. sap. sleple. Wan
neer bin le rieple'' Ankom'n ankom'n
Meie As vógelties leggen eier. Wat
legt ze dan? Leuge, leuge döppe. Kale
kale köpe. Wil mien fluiten er nog niet
of. Dan zal 't er nooit of kommen,
kommen, kommen. De laatste zinnen
worden, als de kunstenaar meer suc
ces heeft: Heel af, half af, Basje van
het houtje af.
*»öb
OPMERKING Een maand of twee
geleden deed ik u een middel aan de
hand over het verwijderen van ketel
steen. U reageerde daar nog niet op in
de krant, zodat ik nog eens herhaal:
met kokend water en twee procent
mlerenzuur verdwijnt alles zonder
krassen. Na de behandeling ligt de
ketelsteen ln vorm van slijk op de
bodem van de pot.
ANTWOORD Oraag neem ik dit re
cept van de oude broeder Medardus
uit de abdij te Tegelen ln deze rubriek
op.
