n nog steeds komen de
rstboekjes uit Nijkerk
tgeverij Callenbach bestaat 125 jaar
5
PRUIKEN
,G 24 APRIL 1979
TROUW/KWARTET
H 15
3. J. Klei
vroeger langs Nijkerk
„zag je een enorm bord
p met koeien van let-
tond: Hier komen de
'joekjes vandaan. Een
peling overigens, die
/upkt geen opzien baarde,
zo gekerstend was ons
og wel, dat voor vrijwel
lg5 Nederlander vaststond
in pas waarlijk kerstfeest
le| kon als er een uitgaafje
e Nijkerkse firma Cal-
g( th aan te pas kwam.
r of vijftien terug is niet dat
sigaar zijn wel die woorden ver-
Halverwege de jaren zestig
nu 46-jarige heer G. F. Callen-
recteur en een van zijn eerste
hgen als directeur bestond
dat hij die tekst over de kerst-
1 liet verwijderen. Hij was er
Sen lang mee achtervolgd, hij
^[school of in de kazerne zijn
Het noemen, of de omstanders
daar komen de kerstboek-
komen de kerstboekjes nog
lit Nijkerk vandaan. Welis-
njft Callenbach op dit terrein
ler het alleenrecht, maar wel
mde rechten, en wie zich, met de
van het 125-jarig bestaan van
|tgeverij voor de deur, bezig-
net de historie van de jubile-
ïrma, houdt zich bezig met
fekjes.
pceverschil
Vare is in de loop van de jaren
rk gewijzigd. Er wordt in deze
en als 't zo te pas komt nog
fm vergeving gevraagd. Voor-
is dat wegens het stelen van
t of een koekje, tegenwoordig
e lelijk deed tegen een kindje
9Herde wereld, maar dit is een
Als je de huidige G.
diep in z'n hart kijkt,
k®lj dat niet erg leuk. Hij had
do3 als pas beginnend directeur.
w%len en bij de kerstboekjes
let roer óm.
jvuldige schifting van vooral
Ij Inds aanbod kwamen kinder-
Mvan de Nijkerkse persen, die
ujk minder vroom waren. De
k waren zeer lovend, blozend
°Toegen las en herlas de jonge
va;r Callenbach ze, maar in het
II fh stapelden de onverkochte
e*iren zich op. Ze zijn daar, na
"9tal jaren verdwenen en via
Eerkoop van Vroom «Sc Drees-
,e\n de man gebracht, maar dat
niet de oorspronkelijke be-
Iru!
Jeleerd, zegt de heer Callen-
je niet straffeloos het imago
uitgeverij kunt veranderen,
"go van Callenbach in Nijkerk
dat van een degelijke ortho-
uitgeverij en daar
'1J.%e mensen geen boeken van.
'telertrouwde pad verlaten-
n 2 sindsdien met de kerstboek-
op de oude voet voort. De
rinkelen, merkt de heer
t^ch op en omdat hij niet ge-
v<Jd is, glimlacht hij. Neem nu
AH
ingsdiner W. G. van de
|n 1934 (25 jaar auteur),
jks naar rechts: W. G. van
pt en echtgenote, Gerrit
uis, Hein de Bruin, Henk
hdwijk, C. C. Callenbach,
[de Groot, G. F. Callen-
fees Rijnsdorp, Piet Ris-
„Jessica's eerste gebed", gewoonweg
een dróók, maar sinds Callenbach
een herdruk oplegde van deze zestig
jaar oude, buitengewoon treurige his
torie van een buitengewoon arm
meisje, is de belangstelling niet te
stuiten. Ik snap het niet, verklaart de
heer Callenbach hoofdschuddend.
Overigens is geen auteur tegen W. G.
van de Hulst bestand. Die begon in
1909 bij Callenbach te publiceren en
sindsdien zijn er 6,3 miljoen exempla
ren van zijn kinderboeken verkocht.
De herdrukken verdringen elkaar nog
steeds. Maar Van de Hulst is dan ook
bijzonder!, zeg ik animerend. Jaja,
beaamt de heer Callenbach plichtma
tig en als ik wat verbaasd opkijk, legt
hij uit dat hij en zijn kinderen over
voerd zijn met Van de Hulst. Van ons
hoeft 't niet meer, zegt hij. Hoewel
hij weet nog heel goed hoe hij als
dertienjarige knaap voor het eerst:
„Peerke en zijn kameraden" las en
erdoor werd meegesleept.
Domineeszoon
Halverwege de vorige eeuw stond te
Nijkerk de hervormde dominee C. C.
Callenbach. Hij leeft voort als „de
profeet van de Veluwe" omdat hij
gans de omtrek van het Woord be
diende. Zijn zoon G. F. Callenbach
was niet zo'n enorme studiebol, die
moest maar schoolmeester worden.
Dat werd dan de normaalschool in
Zetten, maar de jonge Callenbach
voelde meer voor de handel. Dit is
althans de lezing van de gedenkboe
ken der firma Callenbach. Zijn ach
terkleinzoon vertrouwt me toe dat
zijn overgrootvader niet zo'n brave
leerling was en uit Zetten weg moest.
Vader Callenbach vond toen een
baantje voor hem in Nijkerk, bij een
kleine boekhandel, annex drukkerij.
En dót werd het begin van uitgeverij
Callenbach.
Het eerste wat G. F. Callenbach ver
vaardigde, waren goedkope schriften
voor de christelijke scholen die het
we zijn in de jaren van de schoolstrijd
zonder subsidie moesten doen. De
eerste boekjes die hij uitgaf, waren
preekschetsen van zijn vader en daar
mee werd de grond gelegd voor het
theologische fonds van uitgeverij
Callenbach.
Dominee C. C. Callenbach was goed
orthodox, maar geen drijver. Zijn pre
ken zou je tegenwoordig midden-or
thodox noemen, maar dan wel met
het gezicht naar de kant van de con
fessionele vereniging. In de loop der
jaren is, wat Callenbach op de theolo
gische markt bracht, van deze kleur
gebleven. Van Niftrik en Van Ruler
waren typische auteurs voor Callen-.
bach. Berkhof trouwens ook, maar
het ziet er naar uit dat hij de laatste
nog levende en schrijvende midden-
orthodoxe theoloog is. Een windstil
te. omschrijft de heer Callenbach
deze situatie.
G. F. Callenbach (1833-1917),
stichter van de uitgeverij.
Maar goed, de kindertjes op de chris
telijke scholen werkten dus met
schriften van G. F. Callenbach. Die
kindertjes leerden lezen, maar wat
moesten ze lezen? De trend-gevoelige
(zouden we nu zeggen) heer Callen
bach zag in dat kinderen geen minia
tuur-volwassenen zijn en dat je ze
geen grote-mensenboeken, al dan
niet in aangepaste vorm, moest op
dringen. Maar waar waren kinderboe
ken van protestants-christelijke sig
natuur? Nergens. Welaan, besloot de
heer Callenbach, dan maken we ze
zelf. En aldus geschiedde het dat in
1875 of daaromtrent, de eerste kin
derboekjes van Callenbach te Nij
kerk het licht zagen. De auteurs be
dienden zich van een schuilnaam, het
waren voor 't merendeel familieleden
en kennissen van de jonge uitgever.
„Nellie" bij voorbeeld, die een zekere
faam verwierf, was een te Rotterdam
wonende nicht van G. F. Callenbach.
ze werkte bij het onderwijs.
Geen „roman"
Deze affaire nam een hoge vlucht. In
1900 bij voorbeeld werden er 240.000
kerstboekjes verkocht. De term
„kerstboekje" deed al gauw z'n intre
de, want in de regel kregen de kinde
ren op het kerstfeest van de zondags
school een boekje van Callenbach.
De onvermoeibare heer Callenbach
bedacht vervolgens, dat die lezende
kinderen straks lezende grote men
sen zouden zijn, en wat kon hij hun
dan te lezen aanbieden? Nog niets.
Dan maken we zelf boeken voor vol
wassenen, besloot de uitgever.
Opnieuw werd de kennissen- en fami
liekring aangeboord: jij hebt toen
zo'n aardig boekje voor de jeugd ge-
Deze tekening, door Tjeerd Bot-
tema in 1921 gemaakt voor de
onverslijtbare „Bob, Bep en
Brammetje" van W. G. van de
Hulst, staat op de aankondiging
van de jubileumtentoonstelling:
„Een eeuw illustraties voor kin
derboeken," uit de verzameling
van de firma Callenbach. De ex
positie is in het Ploeghuis te
Amersfoort en duurt van 28 april
tot en met 20 mei (geopend elke
middag van twaalf tot vijf uur).
schreven, maak nou es wat voor de
groten. Pas na een aantal jaren kwa
men er ook andere auteurs bij. Cal
lenbach richtte de Christelijke Bi
bliotheek op, de voorloper van de
latere Nobelreeks. Je werd we zijn
nu halverwege de jaren negentig
voor vijf gulden per jaar lid en dan
ontving je jaarlijks vijf boeken. Het
woord „roman" werd vermeden, dat
klonk te frivool, het werd: lectuur
voor christenen.
Van Randwijk
We gaan even op de bellettrie door. G.
F. Callenbach werd opgevolgd door
zijn zoon, die dezelfde voornamen
had. Diens zoon heette weer C. C.
Callenbach en deze, de vader van de
tegenwoordige G. F. Callenbach, was
er op uit de inmiddels tot Nobelreeks
omgedoopte Christelijke Bibliotheek
wat meer literaire standing te geven.
Hij zocht contact met jonge schrij
vers, die zich betrokken voelden bij
wat in de maatschappij gaande was,
en aldus kwam iemand als H. M. van
Randwijk met zijn romans „Burgers
in nood" en „Een zoon begraaft zijn
vader" in het fonds van Callenbach.
De andere Callenbachs (je had behal
ve uitgeverij Callenbach ook drukke
rij Callenbach en binderij Callen
bach) waren niet zo bar gelukkig met
de relaties van C. C. Callenbach met
die „rooie" schrijvers. Het aantal af
nemers daalde sterk.
Goud-Elsje
tie van Henk Poeder voor ..De kleine en de groote chauffeur", 1927.
Niettemin telde de Nobelreeks vlak
voor de oorlog 200.000 abonnees. Na
de oorlog (C. C. Callenbach stierf al in
1939) werd de uitgeverij geleid door
een neef C. C. Callenbach en de heer
A. Knottnerus (ook een vertrouwde
hervormde naam). De Nobelreeks
leidde een stil en gerust leven, zonder
uitschieters, tot ze er bij Callenbach
tien jaar geleden een punt achter
zetten. Wat ze in Nijkerk nog aan
romans doen, is ze herdrukken. Naar
„Bartje" van Anne de Vries (een ont
dekking van vader C. C. Callenbach)
is nog steeds vraag en de herdrukken
van de Goud-Elsje-serie van Max de
Lange-Praamsma vliegen de deur uit.
Ook dit is iets, wat de heer Callen
bach niet snapt. Heel Nederland
moet onderhand al vol zitten met
Goud-Elsjes, en toch blijft er vraag
naar.
Samenvattend: kerstboekjes gaan
vrolijk in het oude spoor vooruit, de
theologie wacht gelovig af of de mid-
den-orthodoxie zal herleven (terwijl
wetenschappelijke commentaren
blijven verschijnen ten gerieve van
dominees) de bellettrie bestaat bij de
gratie van herdrukken. Maar 't ver
haal is nog niet uit. Sinds enkele
jaren brengt Callenbach ook uitga
ven, die zich laten schikken onder de
wat pompeuze aanduiding menswe
tenschappen: werken over psychoso
ciale zorg, opvoedkundige boeken
e.d.
Het begon ermee dat mevrouw M. J.
Goedman een manuscript instuurde:
„Hoe moet ik verder met mijn kind?",
over de aanpak van en het leren leven
met een gehandicapt kind. De heer
Callenbach, tóch al in deze materie
geïnteresseerd, omdat hij elke week
enige gehandicapten uit zijn woon
plaats heen en weer reed naar een
zwembad in Barneveld, gaf het boek
je uit. Er zijn inmiddels negen druk
ken van verschenen. Soortnaam van
al deze uitgaven: Intro-boeken.
Prof. Van den Berg
De achttien titels die Callenbach van
prof. dr. J. H. van den Berg uitgeeft,
mag men ook in deze „hoek" van het
fonds neerzetten. Wat doet Van den
Berg nu uitgerekend bij Callenbach?
Wel. de al genoemde heer Knottnerus
kreeg eens van de theoloog Van
Stempvoort (de latere Groningse
hoogleraar) te horen: bij ons in
Utrecht zit een vent en die is met een
heel wonderlijk boek bezig! Via deze
opmerking kwam „Metabletica" bij
Callenbach terecht en het was de
uitgeverij tot zegen.
De heer G. F. Callenbach-van-nu
heeft twee zonen: G. F. en C. C. Cal
lenbach. Wat de vóórnamen betreft,
lijkt de toekomst van de 125-jarige
uitgeverij verzekerd. Maar de heer
Callenbach is niet van zins zijn zonen
in welke richting ook te dwingen.
Dameskapsalon
W. Freek Vermeer
geeft voor onverschillig wat
voor haar een prima
permanent
Ook het juiste adres voor
alle soorten dames- en
herenpruiken (toupet) en
haardelen.
Mors straat 10
LEIDEN. TEL.
071-126527
HET h
TREFPUNT
BEHEER, BEM. BUR. O.G.
BIEDT DIV KAMERS AAN,
UrrSLUfTENO VOOR
WERKENDE MEISJES.
WITTE SINGEL -, LEIDEN.
TEL. INL. MA. TOT WO.
VAN 14.00-17.00 UUR. DO.
EN VRIJO. VAN
10.00-13.00 UUR.
071-141066.
Vrij.
OAN OE CARAVAN,
ZOMERHUIS.
TENT OF BOOT!!!
butaangascomforen. 20 ty
pen. ook therm.-bev.. gas
fornuizen. gasverlichting,
chem toiletten, R.V.S.-
roestvrijstalen aanrechten,
waterpompen, dakluiken,
transistor t.l. vert., fitting
mat., gr sortering tuinmeu
belen. campirtggas - plein
air. jetgas en primus.
SPECIAALZAAK VOOR
LEIDEN EN OMSTREKEN:
CAMPING GASSHOP
HOLVERDA
BEATRIX STRAAT 21-23,
LEIDEN. TEL. 071-126534.
MERCURY
Hoofddealer, het adres voor
nieuwe en gebruikte b.b -
motoren. voor al uw tech
nische problemen. 7 dagen
service aan het water.
VAN OER WANSEM
MARINE B.V.
BIJ PONT KAAGDORP
HEL. 02524-264
Schildersbedrijf
voor al uw
wit, behang- en
synthetische
muurverven
ERKEND SCHILDERS
BEDRIJF SINDS 1880
Tel. 070-637067
b.g.g. 070-451197
•n toupetnieuws.
Bel:
SIKKENK HAARCENTRUM
Tel 023-317190.
LAAT NU UW
grasmachine
NAZIEN EN ONDERDELEN
VERVANGEN, SPADEN,
RIEKEN. STELEN EN
ALLES VOOR UW TUIN
W. P. Hartwijk
NIEUWE
BEESTENMARKT 7-11,
LEIDEN, TEL. 071-126627
EN ZOETERWOUDE
SLEUTELS
BIJMAKEN
KLAAR TERWIJL U WACHT
AUTO- EN VOORDEUR
SLEUTELS, LIPS SLOTEN
EN BEVEILIGINGEN.
W. P. Hartwijk
NIEUWE BEESTENMARKT
/-li
LEIDEN - TEL. 071-126627
EN ZOETERWOUDE
HET
TREFPUNT I
BEHEER. BEM. BUR. O.G.
BIEDT AAN VOOR OE
MAANOEN APRIL T/M
SEPTEMBER: ZOMER
HUISJE TE NOORDW4JK
AAN ZEE. 400 INCL. P.M.
WITTE SINGEL 8. LEIOEN.
TEL. INL. MA. TOT WO.
VAN 14.00-17.00 uur. do.
en vrl|d. van
10.00-13.00 uur
071-141066.
Regentonnen
KRUIWAGENS, SLOOT,
MATERIALEN, AFRASTE
RING, GAAS, SPAOEN,
RIEKEN. ENZ.
W. P. Hartwijk
NIEUWE BEESTENMARKT
7-11,
LEIDEN, TEL. 071-1:
EN ZOETERWOUDE.
Alles voor
UW TUIN
en
1e klas antieke
meubelen
INGANG VOOR
BEIDEN:
Garden Centre
Bloemendaal
b.v.
HOOGMADESEWEG
LEIDERDORP
Tel 071-410377
Privé parkeerplaats
