ssssfcprf
De macht ligt bij na
iveer op straat
SE'DOS.TRABALHADOP
LD MOS 'E
- MARINHEIROS
tDinc
£°.guow'M,"CQMir:ic
GRANDE COMICIO
r<
■rd
i^ijf jaar na Portugals revolutie
WOtWnria»"»* Pi"iL'.".yMiiea si
spbre
,4l*f4fe6|
I
FEÏTA POPULAR
COM ^LY CUNHAL
TROUW/KWARTET 15
insdag 25 april is de
ugese bevrijdings-
De „dag van de
|heid", zeggen de
ugezen zelf. Het is
vijf jaar geleden
een groep muitende
^iteins van het Por-
jese leger volgens
IJd voorbereid plan
l eind maakte aan
pa een halve eeuw
tisme.
Ie dikke muren van het
alige Carmelieten-
iter in Lissabon zijn nog
|ds de kogelinslagen te
Stille getuigen van de
rschuwingsschoten aan
te minister Marcelo Cae-
die zich daar in de com-
apdopost van de republi-
ise garde had verscholen
t de opstandige militairen,
jhad niet veel gescheeld of
itein Salgueiro Maia, be-
a1ebber van de gepantserde
pen voor het gebouw, was
gericht vuren overgegaan,
n bloedvergieten te voor-
over. Maar niet dan na-
eerst zijn voorwaarde in-
llligd was dat generaal De
ttola de leiding van de be
ing op zich zou nemen,
ti de macht niet op straat
.f^ten vallen", zoals Caetano
tegen Spinola zei.
-4ksopstand
n generaal Antonio de
vrjiola enkele uren later tot
jident van de junta van
lonale redding werd geko-
lag de macht echter al
f- een groot deel „op
(at". De militaire staats-
jp vonnde zich in korte
tot een ware volksop-
n%d. Hoewel de radlobulle-
i opriepen rustig thuis te
stroomden de mensen
Nstraat op. De bevrijders
s hen niet alleen toegejuicht
Lr ook daadwerkelijk ge-
door de mensenmenig-
De enkele regeringsgezin-
oepen hielden tegenover
enthousiasme van het
geen stand en liepen al
over. De agenten van de
!ime politie, Pide, zagen
vlucht geblokkeerd door
mensenmassa die hun
fdkwartier in Lissabon
omsingeld. Daar vielen
de vier dodelijke slacht-
toen de Pide in een ver-
»e poging uit te breken op
ienigte begon te schieten,
in dag later bij de Caxias-
ingenis eiste een wachten-
lenigte de vrijlating van
politieke gevangenen. De
iraals van de junta had-
aanvankelijk een uitzon-
g willen maken voor de
:overvallers en verzets-
;n die bommen hadden
m onderop»»—»
na de eerste rsvolutieda-
bleven de Portugezen van
erop hun eigen radicale
n |>ssingen aandragen voor
nijpende problemen. Via
üngen werden binnen kor-
ijd de meeste lonen ver-
gd. minimum- en maxi-
nlonen ingevoerd en cao's
idwongen. Krottenwijkbe-
bers bezetten leegstaande
gebouwen. Alom werden
collaborateurs van het
Ie regime door geïmprovt-
^de personeelscommissies
jiiverd. Communisten en
^•radicale katholieken na-
hun plaatsen in. Dat wa
lde enige groepen die zich
^het illegale verzet wisten
Ande te houden.
Spinola probeerde ver
is de beweging van onder
af te remmen. Na de mis-
king van een anti-revolu-
,si>aire staatsgreep van zijn
it werd de beweging alleen
ir sterker. In totaal wer-
,a ongeveer 500 bedrijven
or Jan Halkes
Ier een jaar of tien zal Portugal volwaardig
van de de Europese Gemeenschappen
oeten zijn. De communisten voorspellen
I o ramp met een wilde sanering van de
#eke economie. De andere partijen schotelen
lEG voor als een aards paradijs met hoge
BUITENLAND
'lonen en voortreffelijke sociale
voorzieningen. Maar de huisvrouw vraagt
zich af wat de waarde van alle politieke
vrijheid is als vlees bij het eten een luxe is
geworden.
gemaakt moeten worden, zei
Soares. Zijn coalitiepartner
Freitas de Amaral maakte
daar later, na het uiteenvallen
van de coalitie, handig ge
bruik van. „Blijkbaar biedt
het socialisme geen oplossing
voor een economische crisis"
zei hij.
Het Centrum, dat deel uit
maakt van de Europese unie
van christendemocratische
partijen, was de enige partij
die in 1976 tegen de grondwet
stemde. Op haar aandrang
was in het nieuwe regerings
programma opgenomen dat
niet de publieke maar de pri
vate sector de motor van de
economie zou zijn. Nu de soci
alisten in de oppositie zijn te
recht gekomen zeggen ze dat
de coalitie met de centrum
democraten een vergissing is
geweest. Maar de schuld zou
liggen bij de communisten,
die Mario Soares op het kritie
ke moment in de steek heb
ben gelaten.
Het is duidelijk dat er zonder
socialisten of communisten in
de regering van een conse
quente uitvoering van de ide
alen vjf de grondwet weinig
meer terecht komt. De arbei
ders in de bedrijven en de
boeren van de landbouwcoö
peratieven voeren een perma
nente strijd tegen het terug
schroeven van wat zij in de
revolutie verworven hebben.
De conservatieven met de on-
dememersbonden voorop
spreken nu openlijk over wij
zigingen die de grondwet van
haar ideologische lading moe
ten ontdoen om haar „realist!-
Portugese demonstranten worden tegengehouden door militairen, nadat de leiders besloten
hebben dat de politiek niet op straat maar in de binnenkamer bepaald dient te worden.
scher" te maken. De uiteenlo
pende voorstellen voor een
drastische grondwetswijzi
ging dienen als kapstok voor
nieuwe partijformaties in het
conservatieve blok. Zij maken
zich op om bij volgende ver
kiezingen de absolute meer
derheid op socialisten en com
munisten te veroveren.
Lage lonen
De grondwetswijzigingen op
zichzelf bieden natuurlijk nog
geen soelaas voor de noodlij
dende economie. Over een
jaar of tien zal Portugal vol
waardig lid van de Europese
Economische Gemeenschap
moeten zijn. Behalve de com
munisten hebben alle partijen
het „Europa-met-ons" tot
richtsnoer genomen. Maar de
gevolgen van een Portugese
toetreding tot de EG zijn nog
allerminst duidelijk. Zeker is
wel dat verreweg de meeste
Portugese privé-bedrijven te
klein en te achtergebleven
zijn om in een open concur
rentie met de andere EG-lan-
den het hoofd boven water te
houden. Portugals specialiteit
in internationaal economisch
verband zijn steeds de lage
lonen geweest. Vandaar dat
veel Noordeuropese confectie
bedrijven en andere arbeids
intensieve bedrijven zich voor
de revolutie met hun dochte
rondernemingen in Portugal
vestigden. Zal toetreding tot
de EG betekenen dat de Por
tugese lonen tot op EG-ni-
veau worden opgetrokken, of
zal dat alleen voor de prijzen
gelden? En wat te denken van
de vele Portugese emigranten
die maar wat graag de betere
lonen in Frankrijk en de ande
re EG-landen accepteren?
De communisten voorspellen
een economische ramp als de
aansluiting bij de EG zonder
meer door zal gaan. Dat zou
volgens hen tot een wilde sa
nering van de zieke economie
leiden volgens het principe
dat de sterksten zullen over
blijven. Bij de overige partij
en lopen de belangen wat de
details van de toetreding be
treft nogal uiteen. Zij hoeden
zich ervoor daarover precieze
uitspraken te doen. De rege
ring van Mota Pinto wil de
exportindustrie zoveel moge
lijk stimuleren. Maar zij zal
daarvoor dc medewerking van
het IMF nodig hebben om toe
stemming te krijgen voor de
omvangrijke (buitenlandse)
investeringen die daarvoor
nodig zijn. De sociaal-demo
craten spelen met het idee om
als tegenwicht voor de EG bij
de arabische oliesjeiks aan te
kloppen. De Arabieren zou
den Mario Soares indertijd al
verscheidene voorstellen heb
ben gedaan, waar de socialis
tische premier toen niet voor
voelde. Nog andere groepen
leggen weer de nadruk op de
ontwikkeling van importver-
vangende industrie, om zo de
economische afhankelijkheid
van het buitenland zo klein
mogelijk te houden.
Koloniën
Ook over de economische mo
gelijkheden die de vroegere
koloniën bieden zijn de partij
en het nog niet eens. De aan
vankelijke diplomatieke suc
cessen van president Eanes in
Guinee Bissau en Angola blij
ken alleen in Guinee Bissau
tot concretere handels- en
hulp-overeenkomsten te heb
ben geleid. De handelsbetrek
kingen met Angola vlotten
maar moeilijk, terwijl de be
sprekingen met Mozambique
deze maand werden opge
schort. Angola en Mozambi
que tonen zich zeer wantrou
wend vanwege de vrijheid
waarmee de Portugese con
servatieven hun regimes be
lasteren en ondersteuning ge
ven aan de vanuit Rhodesië
en Zuid-Afrika opererende
guerrillagroepen.
De Portugese regering volgt
ook het voetspoor van Eanes
niet meer, maar spreekt min
achtend over de inschikkelijk
heid waarmee haar socialisti
sche voorgangers de nieuwe
regeringen in Afrika ter wille
zouden zijn geweest. Toch
kan de Portugese economie
de vroegere handelsbetrek
kingen maar node missen. De
Portugese conservatieven lij
ken echter elk economisch
herstel voorbarig te vinden zo
lang de grondwet niet gewij
zigd is.
Paradijs
Zowel het socialisme als de
Europese Gemeenschap is de
Portugezen voorgeschoteld
als een aards paradijs van
hoge lonen en goede sociale
voorzieningen. De Portugezen
zien de lonen voorlopig echter
alleen maar achteruitgaan, en
de prijzen stijgen. Vijf jaar na
de revolutie zijn zij erg scep
tisch geworden over de vele
schone beloften. Heel wat
huisvrouwen vragen zich af
waar al die politieke vrijheid
voor dient als het vlees bij het
eten een luxe geworden is.
Was het vóór de revolutie niet
beter dan nu? Aan de andere
kant groeit de communisti
sche partij omdat zij de enige
is die consequent de ideeën
van de grondwet en de revolu
tie verdedigd heeft.
Volgende week zal president
Eanes bij de herdenking van
de 25ste april traditiegetrouw
zijn visie op de politieke toe
stand geven. Met nieuwe IMF-
onderhandelingen voor de
boeg. het parlement in grote
moeilijkheden en de rege
ringsbegroting geweigerd,
valt aan de president opnieuw
het verlossende woord. Nieu
we verkiezingen kunnen dui
delijk maken hoeveel aan
hang de linkse meerderheid
en de grondwet nog^ heeft
Misschien krijgen socialisten
en communisten daar nog een
herkansing mee. Maar wat
gaat er gebeuren als de con
servatieven, onderling min
stens even erg verdeeld, de
meerderheid in handen krij
gen? Niemand kan voorspel
len of vijf Jaar na de revolutie
de politieke macht niet weer
op straat komt te liggen.
het gebrek aan buitenlandse
steun tijdens de revolutieja
ren plus de gevolgen van de
dekolonisatie hadden Portu
gal op de rand van een finan
cieel bankroet gebracht. Ame
rika en Europa stelden harde
voorwaarden aan de financië
le hulp die Portugal voor zijn
economisch herstel vroeg.
Volgens de minister van land
bouw uit het eerste kabinet-
Soares, Antonio Lopes Cardo
so later uit de socialistische
partij gestapt zou de rege
ring de eerste maanden over
niet veel anders dan financië
le hulp hebben gepraat. Duit
se adviseurs hadden als voor
waarden gesteld dat de land
hervorming moest worden te
ruggedraaid, privé-banken in
beperkte mate weer toegela
ten zouden worden en een be
langrijk deel van de nationali
saties ongedaan gemaakt.
Tenslotte zouden de socialis
ten met spoed het monopolie
van de communistische vak
beweging moeten doorbreken
door het oprichten van een
tweede vakcentrale.
Lopes Cardoso heeft het ka
rakter van de Duitse „eisen"
wellicht overdreven, maar een
feit is dat de eerste socialisti
sche regering deze vier punten
als haar richtsnoer nam. Het
succes was niet groot. Het ver
laten van het socialistische
partijprogramma leidde tot
een ware uittocht van de lin
kervleugel uit Soares partij.
Bovendien joeg Mario Soares
de communisten tegen zich in
het harnas die eigenlijk niets
liever wilden dan een regering
van de linkse meerderheid
vormen. Met de communis
ten kreeg Soares zodoende
ook de vakbeweging tegen.
Eisen
De leningen en financiële hulp
bleven intussen uit. Pas eind
1977 werd er op voorstel van
de Verenigde Staten en West-
Duitsland een plan ontwik
keld voor grootscheepse le
ningen aan het bankroete
Portugal. Als voorwaarde
voor die lening gold echter dat
Portugal ook een kleinere le
ning zou sluiten bij het Inter
nationale Monetaire Fonds.
Het IMF stelt strenge eisen
aan de kredietwaardigheid
soldaten in revolutionaire raden.
van de begunstigde landen.
Zo zou Portugal voor het
fonds zijn munt drastisch
moeten devalueren en een bij
na volledige stop op zijn in
vesteringen moeten zetten.
Het IMF-recept hield weinig
rekening met de bijzondere
problemen van de Portugese
economie. Om weer mee te
kunnen komen zou de indus
trie eigenlijk van de grond af
moeten worden vernieuwd.
Maar voor de daarvoor nood
zakelijke investeringen liet
het IMF geen ruimte. Volgens
het fonds zouden alleen dras
tische bezuinigingen op alle
gebieden de Portugese econo
mie gezond kunnen maken.
De achteruitgang van de lo
nen en de prijsstijgingen die
het IMF-recept verooraaakte,
maakte het de regering vrij
wel onmogelijk haar maatre
gelen bij het volk goed te
praten.
Landhervorming
Om niet alléén voor de gevol
gen van deze impopulaire po
litiek op te draaien, probeerde
Soares steun bij de oppositie
te winnen en in het bijzonder
bij de communisten. Maar de
herziening van de landhervor
ming waardoor veel coöpera
tieve boerderijen ten dode op
geschreven waren, maakte
het de communisten onmoge
lijk de socialisten een helpen
de hand te reiken.
Na de val van het eerste kabi-
net-Soares die daar het gevolg
van was bleef de politieke cri
sis permanent aanwezig, met
een uitzondering voor de kort
stondige regeringsperiode van
de socialistische coalitie met
de centrum-democraten, on
middellijk na de val van Soa
res' eerste kabinet. Deze rege
ring sloot in mei 1978 het on
vermijdelijke IMF-akkoord,
maar viel twee maanden later
vanwege het aloude probleem
van de landhervorming.
Vergissing
Mario Soares verklaarde na
het sluiten van het regeerak
koord met het centrum-demo
cratische CDS dat het socia
listische einddoel voorlopig in
de ijskast werd gezet. Eerst
zou de economie weer gezond
Een Portugese vrouw voor uitbundige verkiezingspamfletten.
De politieke vrijheid zorgde echter niet voor meer vlees in de
pot.
door de arbeiders bezet; zij
kwamen ofwel onder staats
controle, ofwel bleven zelf
standig in de vorm van een
zichzelf beherende coöperatie.
Op het platteland werden on
geveer 450 landbouwcoöpera
ties of collectieve boerderijen
gesticht op de door landarbei
ders bezette grootgrondbezit
tingen. De grootscheepse
vlucht van deviezen en onder
nemers naar het buitenland
leidde tot de nationalisatie
van de banken.
Genationaliseerd werd ten
slotte de hele basisindustrie,
bier-, tabak-, en transportbe
drijven. Dat waren de bedrij
ven die door hun monopolie
positie heer en meester waren
in de achtergebleven Portuge
se economie. Naast de 200 ge
nationaliseerde bedrijven zijn
er nog eens een dikke 200
waarin de staat een meerder
heidsaandeel bezit. Gezamen
lijk produceren deze staatsbe
drijven 14 procent van de Por
tugese produktie en zorgen zij
voor meer dan 11 procent van
het totale aantal arbeids
plaatsen in Portugal. -
Binnenskamers
breed anti-communistisch
front van centrum- en conser
vatieve partijen. De bekro
ning van die strijd was de
coup van 25 november 1975
die de politiek van de straat
weer binnenskamers bracht.
Als compromis tussen de re
volutionaire en behoudende
bewegingen kwam in 1976 de
nieuwe grondwet uit de bus,
met instemming van socialis
ten, sociaal-democraten en
communisten. Deze gTondwet
schetst de Portugese econo
mie als een overgangstoe
stand van het kapitalisme
naar het socialisme. Er zijn
drie sectoren: de publieke sec
tor van genationaliseerde be
drijven, de sector van de coö
peraties en zelfbeheerde be
drijven en de sector van het
privé-inltiatief. Volgens de
grondwet moet de staat op
democratische wijze de over
gang naar het socialisme ga
randeren door het scheppen
van de mogelijkheden voor
een „democratische uitoefe
ning van de macht door de
werknemers-klassen". De ge
nationaliseerde banken en
basisindustrie moet de staat
als een motor gebruiken om
deze ontwikkeling te sturen.
Het socialiseringsproces dat
de revolutionaire militairen
met de enthousiaste mede
werking van de communisti
sche partij begonnen is niet
afgemaakt. De socialisten be
gonnen medio 1975 een tegen
offensief uit angst voor cuba-
nisering van de Portugese si
tuatie. Onder de leuze „Euro
pa met ons" vormden zij een
Hulp
De socialistische minder
heidsregering van Mario Soa
res die na de parlementsver
kiezingen van 1976 aan de
macht kwam, bleek het com
promis niet waar te kunnen
maken. Vijftig jaar fascisme
en economische stagnatie, de
vlucht van de ondernemers en
De revolutie op haar hoogtepunt. Eenheid tussen arbeiders en
