ooruitgangsgeioof Q christelijke
politiek
Bij de Amro kan een spaarder in
principe drie kanten op:
Suriname schreeuwt om huizen
ETOETER
IAAKTGEK I
t brieven van lezers
J
w
Niet vastzetten.
Vastzetten en toch aan
kunnen komen.
I/O
Echt vastzetten.
8 i%
De Amro Bank is er vooralle spaarders.
>G 18 APRIL 19*9
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
Een nieuwe, soberder levensstijl was het
antwoord van de kerken op de verplette
rende voorspelling van de Club van Rome,
de energiecrisis en het werkloosheids
vraagstuk. Het CDA vertaalde dit in het
overtuigende en inspirerende verkiezings
programma „Niet bij brood alleen." Het
politieke leven van alle dag heeft echter
aanzienlijke twijfels gewekt of hiervan ook
maar één letter in praktijk kan worden
gebracht. De consumptiemaatschappij
draait als nooit tevoren en het werkloos
heidsvraagstuk blijft onoplosbaar Het lijkt
erop of de christen-democratie tot machte
loosheid is gedoemd. Zal het CDA in staat
zijn de cirkel te doorbreken?
illlem Bre«dveld
alweer enkele Jaren geleden, dat
oudzwaard de hedendaagse crisis
westen samenvatte met deze fun-
e\e vraag: ..Is de grondoorzaak
dat we diep in ons hart weten
e eigen goden in de zin van onze
ile geluksmakers ons verraden
en dat we tegelijkertijd weten,
'nog steeds niet los zijn van hen."
vraag weerspiegelt zich de twee-
"Vheid die zo kenmerkend is voor
,afnomisch gebeuren van de laatste
ïerzijds is er de toch wel duidelij-
dat het zo niet langer meer kan:
;loze herhaling van alsmaar meer
>tie en produktie en dat terwijl
mergiebronnen uitgeput raken en
ielieu langzaam maar zeker dreigt te
ur verstikt.
ndanks Harrisburg, ondanks de
s wordt de draad van het groeipa-
■^ch steeds weer opgepakt. De vak-
rij vragen meer loon, de werkgevers
huneer winst maken en de overheid
al geen pas op de plaats maken,
dan de cirkel kunnen doorbreken?
ingrljker vraag wellicht nog, hoe
ie» cirkel worden doorbroken, waar
lS tn
uui
groeien zo vastgebakken zit in
irpatroon en voor een indlvidu-
an de samenleving vaak geldt; als
urman (die wellicht nog meer ver-
ok niet stopt, waarom zou ik het
n?
kbeeld
?1 gaat ondertussen wel klemmen,
die mate. dat Jan Hein Donner
verzuchtte: „De werelddood is
de horizon gekomenen er
emand meer uit de hemel af te
m het sluitingsuur af te roepen,
doen het zelf wel."
Btuurlijk sterk aan het spookbeeld
met de ondergang bedreigde we-
leende taal en als zodanig lijkt het
evirig van de vroegere donderpre-
e het ook zij, het is een feit dat dit
eld met name de calvinisten on-
aan het denken heeft gezet. De
ntite spraakmakers onder hen zijn:
lt udzwaard, Hans van den Doel en
jGaay Fortman. Binnen respectie-
%?t CDA, de PvdA en de PPR
deze calvinisten een belangrijke
geleverd om de groei-cirkel te
n een. Een calvinistische kruistocht
p Bt vooruitgangsgeloof.
ataen waaruit zij putten verschillen
echter wel enigszins. Goudzwaard bijvoor
beeld ziet de zichzelf verheffende autono
me mens als de voornaamste oorzaak van
het vooruitgangsgeloof. Het is deze mens
die steeds opnieuw de grenzen van zijn
eigen mogelijkheden overschrijdt. Het
moderne vooruitgangsgeloof is in de visie
van Goudzwaard in feite een herhaling
van de klassieke drama's, van de Icarus
die zich als eerstvllegende mens zo jam
merlijk te pletter vloog, de Prometheus
die het vuur van de Olympus stal, of onze
eigen Adam en Eva. die aten van de boom
van kennis van goed en van kwaad.
Sinds de Renaissanse, sinds de Verlich
ting, sinds de Industriële Revolutie ook is
volgens Goudzwaard de mens andermaal
op fatale wijze bezig zijn grenzen te over
schrijden. De uitkomst daarvan keert zich
in de visie van Goudzwaard echter onher
roepelijk tegen ons. In al zijn wrangheid
blijkt dat bij voorbeeld uit het ideaal van
steeds minder werken voor steeds meer
geld. Nu dat ideaal met de werkloosheid
werkelijkheid begint te worden, blijkt het
toch niet datgene te zijn wat we ervan
hadden verwacht.
Bekering
In dit streven naar vooruitgang maakt
Goudzwaard weinig onderscheid tussen
kapitalisme en socialisme: het zijn vol
gens hem in haat levende zusters, die
beide putten uit hetzelfde materiële voor
uitgangsgeloof. Zijn conclusie: alleen om
en bekering kan ons uit de groeicirkel
verlossen. Of om het in de woorden van
een andere ARP-er (oud-kamerlid Ad
Schouten) te zeggen: „Het vooruitgangs
geloof is een eigengereid maaksel van de
mens, dat ons in zijn schoonschijndende
ban heeft geslagen. Alleen Christus kan
ons daaruit verlossen."
Bas de Gaay Fortman bedoelt in feite
precies hetzelfde, al zal hij zich wel twee
keer bedenken om het met die woorden te
zeggen. In zijn boek „Help we zijn ontwik
keld," vertaalt hij het woord bekering in
het meer eigentijdse „mentaliteitsveran
dering." De noodzakelijke verandering
weegt voor hem echter, evenals voor
Goudzwaard of voor het vroegere AR ka
merlid Ad Schouten wel zwaar: „Als zij
(de burgers- w.b.) tot nieuw inzichten ko
men, is er hoop dat de politici en hun
partijen zullen volgen. In elk geval ligt
hierin de enige kans, zolang de politiek
zozeer wordt beheerst door het populis
me, het spelen op en op de knieën gaan
voor wat het publiek wenst." De vernieu
wing zal dus van een bekering van de
burger moeten komen."
Achteruitgang
Hans van den Doel is wat minder zwaar
op de hand. Sterker nog hij verwerpt de
stelling Van Goudzwaard, dat het vooruit
gangsgeloof als zodanig de wortel van de
hedendaagse economische problemen zou
zijn. Goudzwaard mag kapitalisme en so
cialisme dan wel in haat levende zusters
hebben genoemd, maar volgens Van den
Doel maalt hij hier toch een denkfout,
waar het er in feite vooral op aankomt wat
je onder vooruitgang verstaat. In zijn
boek „Het biefstuksoclalisme en de eco
nomie" zegt Van den Doel: Het probleem
van de economische groei is niet, dat de
mens naar vooruitgang heeft gestreefd,
maar dat datgene wat altijd als vooruit
gang werd aangeprezen, na de Tweede
Wereldoorlog in sommige opzichten ach
teruitgang bleek te zijn."
Dat deze negatieve vooruitgang deson
danks alsmaar wordt nagejaagd verklaart
Van Den Doel met zijn zo langzamerhand
beroemd geworden prisoners dilemma,
waarin ieder van ons zich zou bevinden.
Naar de hedendaagse situatie vertaald: de
burger wil best afzien van een fles extra
frisdrank in ruil voor meer werkgelegen
heid, een beter openbaar vervoer, betere
scholen. Dat desondanks voor de fles ex
tra wordt gekozen, komt doordat de bur
ger met het dilemma wordt geconfron
teerd. dat hij er niet zeker van is dat zijn
buurman die fles ook niet zal nemen en
die fles minder ook nogeens in geen enke
le verhouding staat tot zulke omvangrijke
zaken als werkgelegenheid, beter onder
wijs enz.
CDA 't eerst
Met dit dilemma heeft Van den Doel met
iclimmend succes zijn eigen partijgenoten
en de vakbeweging links en rechts om de
oren geslagen. Het is ook in die praktische
samenhang dat Goudzwaard en Van den
Doel elkaar in belangrijke mate kunnen
vinden. Voor de politiek van zowel het
CDA als de PvdA is dat niet zonder bete
kenis geweest. Goudzwaard bij voorbeeld
kon een belangrijk deel van zijn ideeën
verwerkelijken in het CD A-programma.
„Niet bij brood alleen." Consequenter en
evenwichtiger dan welk politiek program
dan ook, heeft het CDA in dit programma
de koers uitgestippeld om de sprong uit de
cirkel van de economische groei te maken.
Het CDA-programma was het eerste dat
uitging van een lagere economische groei,
namelijk 3,5 procent en het verbond hier
aan bovendien de consequentie die tot
dan toe nog geen enkele politieke partij
voor haar rekening durfde nemen: een
meerjarige nullijn voor de lonen. Welis
waar had Joop den Uyl als regeringsleider
en later als formateur dezelfde plannen,
maar zijn partij was toen nog niet zover.
Eerst als oppositieleider verwierf hij op
een partijraad vorig jaar applaus voor
deze lijn. Maar meer inkomensmatiging
was toen het alternatief voor de krachtige
ombuigingsplannen van het kabinet-Van
Agt.
Achterhaald
Hiermee is tevens de kernvraag van dit
artikel aan de orde: heeft het kabinet,
heeft het CDA „Niet bij brood alleen"
naar de geest uitgevoerd? Het is moeilijk
hierop een rechtstreeks antwoord te krij
gen. omdat politici bijna zijn afgericht
hierop volmondig ja te zeggen. Maar ook
als we naar de letter van het CDA-pro
gramma kijken is een antwoord niet zo
eenvoudig. Politieke programma's gaan
nu eenmaal gebukt onder het euvel snel
door de feiten te worden achterhaald.
Zo was de Inkt van het CDA-programma
nog maar nauwelijks gedroogd, of de
meerjarige nullijn voor de inkomens was
al werkelijkheid geworden, Wil dat daar
om zeggen, dat het programma is uitge
voerd? Allerminst. Het programma gaf de
richting aan. namelijk dat de prioriteit
behoort te liggen bij offers in de inko
menssfeer. Die richting blijft gelden, ook
als de omstandigheden zich inmiddels
hebben gewijzigd.
Het kabinet vond het echter mooi genoeg
en zocht de noodzakelijke aanpassing veel
meer in verdergaande ombuiging van de
overheidsuitgaven. Voor de calvinistische
kruisvaarders is een ombuiging in die
vorm en die mate echter een stap terug op
de aangegeven richting. Het is in hun ogen
andermaal een concessie aan de instand
houding van de magische groeicirkel. De
vader van het CDA-programma. Goud
zwaard, was hierover zelfs zo teleurge
steld. dat hij hieraan een verstrekkende
conclusie verbond: de CDA-partljen mo
gen nu nog niet fusioneren. Het heeft het
nog niet verdiend, waar het de geest van
het eigen programma niet heeft uitge
voerd.
Met PvdA
De andere kruisvaarder Hans van den
Doel zegt het wat praktischer: in zijn
termen heeft het kabinet gekozen voor
een fles extra frisdrank. Of anders gezegd:
gekozen voor vooruitgang, die meer en
meer als achteruitgang wordt ervaren.
Het groeigeloof, de doorbreking van de
cirkel heeft daarmee voor het CDA een
zware politieke lading gekregen: alleen
met de PvdA lijkt het mogelijk het groei
geloof te doorbreken, ondanks het wan
trouwen tegen deze in haat levende zuster
van het kapitalisme. Maar op het moment
dat zo'n ingewikkeld vraagstuk als dat
van de economische groei wordt herleid
tot de keus voor een politieke partner, op
zo'n moment behoeft men geen afgewo
gen oordeel meer te verwachten.
Dan staat de hele santenkraam van poli
tieke vooroordelen klaar, die ongetwijfeld
heel belangrijk zijn, maar die weinig van
doen hebben met het zoeken naar een
nieuwe, soberder levensstijl. Of de chris
ten-democratie op dit punt tot machte
loosheid is gedoemd? Het zal nog moeten
blijken, hoewel men soms geneigd is het
met Bas de Gaay Fortman in eerste in
stantie van de burgers te verwachten en
pas in de laatste plaats van de politieke
partijen.
tbriek is i
In, artikel
uitsluitend bestemd voor korte reacties op in deze krant gelezen
artikelen en commentaren, en niet voor open brieven, gedichten.
vo>n of reacties op advertenties (deze laatste dienen tot de directie gericht te
aif De redactie behoudt zich het recht van bekorting voor. Hierover of over
plaatsen (meestal door ruimtegebrek) kunnen wij helaas niet corresponde-
Ieven adresseren aan Secretaris hoofdredactie Trouw, Postbus 059,1000
nsterdam. Bij publikatie worden naam en woonplaats van de schrijver
voorzitter van de PvdA in de raads
vergadering van 5 sept. 1978 te Rot
terdam. Daar zei hij immers: „Wij
hebben de macht en zullen wij met
niemand delen." Vraag: Heeft dit nog
iets met gezonde democratische ver
houdingen te maken?
Barendrecht P. Dubbeld
Doop
tweigeren (1)
■aal pardon voor 3000 gewe
iarden toont niet alleen het
van het tewerkstellingsbe-
ociale zaken. Tevens blijkt
it het Nederlandse volk
i regering geen raad weet
natieven voor de krankzin-
rapenlngswedloop. Ontzet-
werk voor de vrede kan niet
idaan omdat er zogenaamd
voor is. De luttele miljoe-
odig zijn voor het werk wat
geraars eigenlijk willen
het Nederlandse volk niet
n stuurt liever 3000 mensen
aar huis. Dat werk, waarop
>udt voor een groot gedeelte
:hting geven (of daarbij hei-
het Nederlandse volk; hoe
19 nd, vredelievend, milieube-
lolidair kan leren leven. Wat
móói zijn als met enkele
af rs of een fregat minder,
organisaties die met boven
werk bezig zijn, met man
tes: dienstweigeraars) zou-
worden gesteund. Als de
opinie zou worden gevoed
"e duizenden ideeën die dan
zijn we als maatschappij
beter opgewassen tegen de
komst die ons wacht: geen
anleling door een Russisch in-
rrit. maar door de gevolgen
groeidrift.
Wim Haalboom
tweigeren (2)
van defensie wil een
dienstplichtigen bui
dienstplichtig verklaren,
betekent dat, dat je als
H weliswaar geen eerste
vervullen, maar je
de krijgsmacht ingelijfd. De
van defensie kan dus altijd
je leggen als hij je in het
de NAVO-verplichtingen
dig te hebben. Als een op-
militaire dienst voor bui
dienstplichtigen slechts
•etische mogelijkheid zou
tie dienstplichtwet wel in die
i aangepast. Dat is evenwel
nooit gebeurd en daartoe bestaan
ook geen plannen. Daarom raad ik
elke buitengewoon dienstplichtige
die niet bij de moderne oorlogvoering
betrokken wil worden, aan om aan
zijn inlijving in de krijgsmacht een
eind te maken door een beroep op de
wet gewetensbezwaren militaire
dienst te doen.
Groningen Tijmen van 't Foort
Moerman (6)
Bij het rumoer om de therapie van
Moerman is het misschien wel frap
pant om eens terug te denken aan een
artikel in Trouw/Kwartet van 23 au
gustus 1974, over een onderzoek dat
heeft plaatsgevonden onder de Ze
vende Dags Adventisten in de Vere
nigde Staten. Uit dat onderzoek
bleek Adventisten hebben strenge
eet- en drinkvoorschrtften dat zij
heel weinig kans hebben om te ster
ven aan kanker. Verder bleek dat het
kankergemiddelde onder andere
christenen en Joden niet verschilt
van het landelijk gemiddelde.
Schiedam H. van Holten
Heersen
Op het eeuwfeest van onze A.R. Par
tij, is door dr J. Zijlstra klare wijn
geschonken. In het vraaggesDrek ver
zorgd door dr D. Kuiper, kwam duide
lijk uit dat de huidige president van
de Nederlandse Bank in zijn politieke
jaren goed heeft samengewerkt met
de Partij van de Arbeid. „Maar", zo
zei hij, „dat was dan ook de partij van
dr Drees Sr. Deze woorden werden
door de vergadering met applaus on
derstreept. Het is duidelijk dat de
huidige Partij van de Arbeid, onder
leiding van drs. J. M. den Uyl alleen
regeringsverantwoordelijkheid wil
dragen, als men een overheersende
rol kan spelen in het te vormen kabi
net. De geschiedenis van de kabinets
formatie van 1977, heeft dit zonne
klaar aangetoond. Ook op gemeente
lijk niveau worden deze spelregels
toegepast. Als voorbeeld denk ik hier
bij aan de woorden van de fractie-
Als predikant van de gereformeerde
kerken, die zijn emeritaat van de
classis Haarlem heeft ontvangen,
heeft ondergetekende met toenemen
de verbazing kennis genomen van het
bericht over de erkenning van de
doop door de classis Haarlem van de
„Kritiese Gemeente IJmond". Een
voor mij geheel onbegrijpelijke be
slissing, die door mij absoluut wordt
afgewezen als onjuist maar ook ten
onrechte genomen. Een zó ingrijpen
de beslissing mag mijns inziens niet
door één classis genomen worden,
zonder dat deze zaak eerst aan het
oordeel van alle plaatselijke kerken,
vertegenwoordigd in de generale sy
node, ter beoordeling was voorgelegd.
Dit is immers een zaak van alle ker
ken, zoals dat bv. onder meer ook
gebeurd is in 1968 ten aanzien van
erkenning van de doop, bediend in de
rooms-katholieke kerk. In de kerkor
de wordt in art. 74 gesproken over de
erkenning van de doop, wanneer vast
staat dat deze in een andere chr. kerk
of kring van christenen door een al
daar bevoegd geacht persoon is be
diend. Dit is maar niet zo zonder meer
uit te breiden tot 3 personen, speciaal
de ouders en een ander familielid,
waardoor dit een vertoning wordt, die
geen erkenning in onze kerken ver
dient.
Neede
A. C. van Nood
advertentie
Ofwel sparen en snel aan je spaar
geld kunnen komen. Daar heeft
de Amro Bank een Rente Spaar
rekening voor, of het bekende
Spaarboekje. Dat is simpel, over
zichtelijk en heel flexibel. Enu
krijgt een rente van^n/
Dat is sparen voor een hoge rente,
maar in noodgevallen er toch
aan kunnen komen. Daar heeft de
Amro z*n Plusrekeningen voor.
Alleen als u opneemt betaalt u 1 of
2% opnamekosten over het op
genomen bedrag. En anders zijn ze
goed voor maar liefst 6 of yi/
Dat is voor de spaarder die de aller
hoogste rente wil. Maar dan ook
voor lief neemt dat z*n geld langere
tijd vastligt Amro's Vaste Loop
tijd Rekeningen bijvoorbeeld staan
van 2 tot 6 jaar vast En de rente
varieert dan van 7 li tot
Prins Maurits, de oudste zoon van
prinses Margriet en mr. Pieter van
Vollenhoven vierde gisteren zijn elf
de verjaardag
PARAMARIBO (ANP) In Suriname bestaat een schreeu
wend tekort aan betaalbare huizen.
advertentie
De 14,5 miljoen gulden extra, die ons
land gaat steken in het Surinaamse
volkswoningbouw-project Flora zul
len waarschijnlijk tot gevolg hebben
dat het land er binnen afzienbare tijd
1200 betaalbare woningen bij heeft.
Maar daarmee is volgens oud-minis
ter Freimersum van volkshuisvesting
de Surinaamse volkswoningbouw
nog niet gezond gemaakt. „Het is
geen kwestie van één project", zei hij
gisteren. Hij voegde eraan toe dat er
in Suriname nog steeds een funda
menteel beleid ontbreekt waar het
gaat om de vraag in hoeverre over
heid en particulier bedrijfsleven be
trokken moeten zijn bij de bouw van
betaalbare woningen voor de Suri
naamse bevnlkin»»
Sinds de oprichting in 1950 van de
stichting volkshuisvesting in Surina
me. zijn er gemiddeld zo'n 100 volks
woningen per jaar gebouwd. Dat is
een veel te laag gemiddelde om zelfs
maar de ergste woningnood in het
land op te lossen. Het ministerie van
arbeid en volkshuisvesting heeft al in
1974 berekend dat er Ln Suriname
25.000 krotten bewoond worden,
waarvan het merendeel (15.000) in de
Surinaamse hoofdstad zelf.
Beneden peil
In het jaarplan 1977 erkent het plan
bureau dat de bouwactiviteit in Suri
name hereder pel? Ja Vb» r»eer de*
de van wat het had moeten zijn",
staat er letterlijk. Maar zelfs die for
mulering lijkt gefiatteerd, want dat
zelfde planbureau wil. blijkens de
stukken, in Paramaribo binnen 10
jaar die 15.000 krotten opgeruimd
zien. Eén van de problemen rond de
Surinaamse volkswoningbouw Is het
ontbreken van goede leiding ter
plaatse. Zo kon de directievoering
over het rens-project door de Stich
ting volkshuisvesting niet verhinde
ren, dat op een bepaald moment het
geld was uitgegeven, maar het pro
ject nog niet klaar. Ons land was
bereid de financiering ervan uit te
breiden, op voorwaarde dat het onder
de supervisie kwam van het ministe
rie van opbenbare werken en verkeer
in Paramaribo.
Tijdens de regering Sednev
UJWM*ni r ~»cr. 1V
volkswoning van de grond, hoewel er
in diezelfde periode speciaal een
nieuw ministerie voor werd opge
richt. dat van arbeid en volkshuisves
ting Bij de instelling ln 1974 van het
eerste kabinet*Arron. bleek zelfs dat
op het nieuwe ministerie geen enkele
ambtenaar met volkshuisvesting was
belast, aldus Freimersum nu.
De 14.5 miljoen Nederlandse guldens
extra, die minister De Koning (ont
wikkelingssamenwerking) vorige
week in Paramaribo beloofde, moe
ten het project Flora toch nog tot een
goed einde brengen. Het Soera-pro
ject. waarvan de te zware dakpannen
nog altijd op straat staan, wacht mis
schien een soortgelijke financiële in
jectie.
Volgens de eerder aangehaalde opga
ve vnn het ministerie moeten er dan
