Mali: samen staan we sterk
f
/Al AG 14 APRIL 1979
■BUITENLAND
TROUW/KWARTET 17
*o en zijn er niet meer hier in de woestijn. De enige
:enningspunten zijn een boom, een berg, een verlaten
N swagenbus, en de sporen van auto's die eerder de tocht
N rs door Mali hebben gemaakt.
n gegeven ogenblik zijn we het spoor bijster. Herders-
rens die met hun kudden rondtrekken spreken alleen de
je taal, en wijzen wat in de verte. We besluiten in cirkels
aan rondrijden in de hoop weer een vast punt te vinden,
duikt een autospoor op, dat we verheugd volgen. Het
tt van onszelf te zijn.
zijn op weg van Bamako, de hoofdstad van Mali, naar
een woestijnstadje in het oosten. Een tocht van drie
en, aanvankelijk over de weg, maar grotendeels door het
De begroeiing wordt naar het noorden toe steeds
larser en steeds doornachtiger, door de afnemende re-
val.
landschap is doods: geen vlieg, geen vlinder, zelfs geen
,oa mieten onder de boomschors. Het zand rijdt moeilijk,
ir af en toe kunnen we even opschieten als de tocht over
bodem van een meer gaat. Want als het in Mali regent,
ft er korte tijd erg veel water staan. Hoe anders moet het
ischap er dan uitzien!
'S slapen in de open lucht, in kleine dorpjes, omgeven door
schare kinderen. Of we balpennen voor ze hebben, of
itelhangers, vragen ze, tot we 's avonds gaan slapen en
'er ra we 's ochtends wakker worden. Een paar franc is ook
d. De mannen willen sigaretten waarbij je natuurüjk ook
aansteker nodig hebt. De moeders van de kinderen zijn
belangstelling voor de gaslamp, en onze veldbedden. Die
men we toch wel missen? De blanken hebben zoveel, en de
linezen zo weinig.
lh,ir Nico Kussendrager
laag is het een belangrijke
voor Amoustapha Hassane.
een kleine boer in het woes-
lorpje Ouatagouna, in het
oosten van Mali, tegen de
is met Niger. Amoustapha
IS< sane leent 300 gulden van de
>eratiedienst in zijn streek
weer een paar geiten en scha-
te kunnen kopen. Zijn vorige
en is hij tijdens de grote
>gte in de Sahel kwijtgeraakt,
maal zet Amoustapha Hassane een
xafdruk hij behoort tot die 95
nt Malinezen die niet kunnen lezen
ïhrijven en daarna krijgt hij zijn
3r»en. Zorgvuldig telt de kleine boer het
na, en steekt dan het papier dat het
vormt van zijn lening in zijn wijde
Ie achterkant kan worden aangete-
waar en wanneer Amoustapha Has-
nieuwe dieren koopt, want het is niet
ledoeling dat het geld over de balk
It gegooid. Binnen drie jaar moet hij
ning terugbetalen. En dat kan, als er
linste geen nieuwe droogte komt.
lustapha Hassane maakt plaats voor
van de 75 dorpsgenoten die vandaag
fcnaal een lening krijgen. Volgende
sti nd volgen er nog eens 75. Zij zijn
naai lid van de coöperatie in Ouata-
ïa. Die verenigt akkerbouwers op de
en langs de Niger en veehouders als
lustapha Hassane. Via de coöpera-
worden levensmiddelen ingekocht.
t e keer per jaar wordt vergaderd, bij
begin van de droge en tegen het begin
de natte tijd, zoals nu. Eigenlijk is dat
veinig, maar er is onvoldoende kader
de coöperatiedienst om vaker een ver
ering te houden.
"ihaduw
coöperatieleden in Ouatagouna zijn
en in de schaduw van hun magazijn,
mannen hebben zich daar verzameld,
uwen met een kruik water op het
ifd staan schuchter op een afstand.
vertegenwoordiger van de coöperatie-
ïst legt uit hoeveel er dit jaar is uitge-
wat er is binnengekomen, wat de
invoorraad en de eindvoorraad van de
peratie was.
spannen kijken de 75 ongeletterde coö-
atieleden toe, en als zij iets niet begrij-
wordt er meteen een vraag gesteld. De
van de coöperatiedienst gebruikt een
bord waarop kaartjes worden geplakt
de waarde van de voorraad, de ver-
rskosten van de levensmiddelen, het
van de beheerder van het magazijn,
mannen van Ouatagouna lachen luid
een poppetje op het bord wordt ge
kt dat de magazijnbeheerder moet
Jorstellen.
wordt „Adama" genoemd en laat ons
x de opslagruimte zien. Er ligt zout.
4jiker, gierst, rijst, thee, meel en sigaret-
En er hangt een kalender met een
'te, blanke juffrouw, waarop de beheer-
grijnzend even de aandacht vestigt.
Dgte.
kef coöperatie in Ouatagouna en op tot op
den zo'n 30 andere plaatsen in de regio's
Bo en Timboektoe is opgericht na de
ote droogte van een paar jaar geleden,
e tienduizenden doden heeft gekost, en
veestapel ln het gebied tot een tiende
«ft teruggebracht.
estijds vormde Gao het trieste centrum
van het hongergebied. Van de droogte-
ramp getuigt nog een koeieschedel, die op
de stoep ligt van het enige hotel, 1' Atlanti-
de. Het stadje ligt in één van de meest
afgelegen delen van Afrika, op drie dagen
rijden van de Malinese hoofdstad Bama
ko. Drie kleuren overheersen in de brede
straten: grijsgeel van de huizen, blauw
van de lucht en groen van de bomen.
Aan drie kanten is Gao omsloten door de
woestijn, met aan de zuidoostzijde de ri
vier de Niger. Als het goed geregend heeft
bereikt de Niger tussen oktober en februa
ri zijn hoogste peil. en is Gao ook per schip
te bereiken.
In de droge tijd kunnen alleen kleine
prauwen over de Niger varen, en ligt Gao
veer geïsoleerd van de rest van Mali. West-
Afrika en de rest van de wereld. Die in
druk wordt nog versterkt als de zandstor
men opsteken en de andere oever van de
bijna drooggevallen rivier niet meer te
zien is.
Het is niet altijd zo geweest in Gao. In de
16e eeuw was het de hoofdstad van de
Sjonhai's, die nog steeds een belangrijke
stam vormen in het gebied. Gao vormde
een rustplaats voor karavanen, en was een
centrum voor de handel tussen de Middel
landse Zee en tropisch Afrika. Nu beperkt
de handel zich tot tapijten, dadels en een
paar auto's waarmee jonge Fransen door
de Sahara komen afzakken, om ze in Gao
van de hand te doen.
De hoogontwikkelde Sjonhaistaat raakte
in verval door oorlogen, en de toeneming
van de handel overzee. Thans vormt de
regio Gao één van de meest achtergeble
ven en armste delen van de Derde Wereld.
Samen met de aangrenzende regio Tim
boektoe is het een gebied twintig keer zo
groot als Nederland, met ruim achthon
derdduizend mensen. Er bestaat een grote
trek naar elders, die alleen kan worden
tegengegaan door verbetering van de lee
fomstandigheden in dit deel van Mali.
Voordeel
Ironischerwijs dank zij de droogte heeft
de streek één voordeel: er bestaat een
samenhangend ontwikkelingsplan voor
het gebied. Het bestrijkt een periode van
vijf jaar, en de totale kosten bedragen tien
miljoen gulden. In het plan wordt sterk de
nadruk gelegd op de vorming van coöpe
raties van veetelers, akkerbouwers en vis
sers. Voor leningen voor het herstel van de
veestapel (zoals in Ouatagouna), geza
menlijke kudden, leningen voor zaaigoed
aan akkerbouwers en voor visvangst en
visverwerking aan de vissers, voor het
slaan van putten en verbetering van de
grond.
„Samen staan we sterk", zegt directeur
Ouologuem van de coöperatiedienst in
Gao. En: „Ontwikkeling van het platte
land is onmogelijk zonder de bevolking
van het platteland te organiseren
Helemaal lekker viel het opzetten van de
coöperaties aanvankelijk niet bij de cen
trale regering in Bamako. Die vond dat
het allemaal te veel deed denken aan de
socialistische en linkserige ideeën van de
in 1968 verdreven president Keita. De
plannen gaan desondanks door.
Ouologuem noemt drie kernpunten voor
de verdere ontwikkeling van het gebied.
Behalve de letterlijk broodnodige samen
werking tussen de bewoners, zelfvoorzie
ning om bij een volgende droogte niet
afhankelijk te zijn van de invoer van voed
sel en een evenwicht in de natuur. De
honger van het begin van de jaren zeven
tig was niet alleen te wijten aan een
gebrek aan regen, maar ook aan te veel
vee in een kwetsbaar gebied.
Rondtrekkende dieren vertrapten de bo
dem en vernielden de schaarse begroeiing.
De grond verwaaide in grote stofwolken,
meegevoerd door de woestijnwind.
Overigens begon volgens Ouologuem de
droogte al in 1962, maar sloeg de wereld
pas alarm toen het vee begon te sterven,
en foto's van kadavers in de kranten ver
schenen.
Droogte samen met de verstoring van het
natuurlijk evenwicht door mens en dier,
veroorzaakte de honger die de Sahel een
paar jaar geleden in het nieuws bracht.
„Er zijn sociaal-economische factoren die
belangrijker zijn dan de regenvalaldus
directeur Ouologuem van de coöperatie
dienst.
Kudden
Leken die de enorme kudden geiten, scha
pen en koeien in het gebied zien rondtrek
ken voorzien al weer een nieuwe ramp.
maar volgens deskundigen valt het mee
Eén van hen is de Fransman André Marty,
die adviseur van de coöperaties is. Marty
zegt dat je kunt waarschuwen voor teveel
vee in een kwetsbaar gebied, maar dat de
mensen aan de andere kant veel vee nodig
hebben om te overleven. Bovendien bete
kent het hebben van dieren status. Men
mag proberen van veehouders akkerbou
wers te maken, het zal moeite kosten. Je
ontleent je prestige nu eenmaal aan het
aantal koelen en niet aan het aantal krop
pen sla.
Veehouders en akkerbouwertjes langs de
Niger staan vaak met elkaar op gespan
nen voet. De dieren moeten naar de rivier
om te drinken, maar vertrappen daarbij
de velden. Tijdens de vergadering van de
coöperatieleden in Ouatagouna breekt
juist een fikse woordenwisseling los over
de vraag waar en wanneer het vee moet
grazen en drinken.
Waar eet je midden in de
woestijn kruimige aardap
pelen, rode kool en een ge
haktbal? Bij ADUCO (Ver
enigde Nederlandse aanne
mers), die in Mali bezig is
met de aanleg van een weg.
ADUCO heeft een groot
kampement neergezet,
waar het goed toeven is. Er
komt warm en koud stro
mend water uit de kraan,
video-banden van Neder
landse televisie-program
ma's worden iedere week
overgevlogen en er is Hol
landse kost.
Het is voor het eerst dat
ADUCO in een ander we
relddeel bezig is met
wegenaanleg. Helemaal
zonder moeilijkheden gaat
dat niet. Aanvoer van ma
teriaal en onderdelen is
een probleem, en ook de
gesteldheid van het terrein
is anders dan in een Neder
landse polder.
Het wegdek van de nieuwe
route van Asongo. ten
zuiden van Gao, naar het
oosten, naar de grens met
Niger, is nu al een wasbord.
Alle niet geasfalteerde we
gen in de tropen hebben
binnen de kortste keren
die harde rimpels. Zeker
als je er langzaam over
rijdt trilt en schokt de auto
aan alle kanten. Voor hoe
de wasbordstructuur ont
staat hebben de wegen
bouwers verschillende ver
klaringen, die echter alle
maal te maken hebben met
de luchtverplaatsing onder
een auto waardoor de
grond gaat „golven". De
nieuwe weg zal daardoor
erg veel onderhoud vragen,
en naar het idee van de
wegenbouwers was het
veel voordeliger geweest
meteen een slijtlaag op de
weg aan te brengen. Op
een proefbaan bij Arnhem
wordt daar nu onderzoek
naar gedaan.
Het eerste stuk weg is
klaar, maar deels is 't al
weer door de eigen auto's
van ADUCO kapot gere
den. Het zal worden over
gemaakt. „Maar er komt
nu ook meer verkeer over
dan ooit in de toekomst zal
gebeuren", zeggen ze bij
ADUCO
Er bestaat twijfel over het
nut van de weg, en dat
hoor je zelden bij wegen
bouwers. De weg heeft mi
litaire betekenis doordat
de grens met Niger beter
bereikbaar wordt, politie
ke door de ontsluiting van
het gebied en een economi
sche. Dat laatste vanwege
het vee dat nu over de weg
naar het slachthuis kan
worden vervoerd en van
wege het uranium dat mo
gelijk in de grond zit. Voor
het vervoer van vee is ech
ter materieel nodig, en dat
is er niet. Bovendien lópen
de kudden al sinds jaar en
dag. Uranium zit er aan
gene zijde van de grens en
ertsen houden bij de grens
niet op. Nu al zijn de Ja
panners op grote schaal
bezig met het speuren naar
uraniumerts in Mali.
Veel harder nodig lijkt een
weg van Gao naar Niamey,
de hoofdstad van Niger.
Mocht er weer een voedsel
tekort in het gebied ont
staan. dan kan er over die
verbinding, die nu uit kui
len en gaten bestaat, snel
graan worden aangevoerd.
Van verscheidene kanten
bestaan plannen voor de
financiering van de weg.
maar het ziet er niet naar
uit dat ze op korte termijn
verbeterd zal worden. Ne
derland, zegt president-di
recteur Gert Bruil van
ADUCO, wilde zich niet be
zig houden met deze hoofd
verbinding, en gaf de voor
keur aan de secundaire
aansluitende weg van
Asongo naar dé grens met
Niger, samen met UNSO
(de Sahel-afdeling van de
Verenigde Naties). Voor
een weg van Asongo, via
Gao, naar het nog noorde
lijker gelegen Bourem is
nu wel een aanvraag inge
diend Een project van 22
miljoen gulden, dat zal
moeten worden uitge
voerd. wil de nu aangeleg
de verbinding zin hebben.
De wegenbouwers schieten
12 kilometer per maand op.
Ze hopen met de kerst in
Menaka te zijn, en volgend
jaar zomer aan de grens
met Niger. Eén ding wil
president-directeur Bruil
nog kwijt: „Er rijdt hier
allemaal Amerikaans ma
terieel. Dat hadden DAF's
moeten zijn."
Daarover moet meer overleg komen, om
ook bepaalde stukken grond te bescher
men zodat ze zich kunnen herstellen. Het
overleg kan nu binnen coöperaties plaats
vinden Ook tussen de verschillende stam
men in het gebied is het niet altijd boter
tje tot de boom. Toearegs in Gao klagen
dat de Peulh een andere stam al weer
met hun kudden rondtrekken, terwijl de
Toearegszelf gedegradeerd zijn tot bedien
den en proberen souvenirs te slijten aan
de schaarse bezoekers. Een mogelijke ver
klaring is dat de Peulh hun trekroutes
verder naar het zuiden hebben, waar meer
gras groeit.
De verhouding tussen de verschillende
bevolkingsgroepen komt nauwelijks aan
bod in het ontwikkelingsplan voor de re
gio's Gao en Timboektoe. Dat geldt niet
alleen voor veetelers, akkerbouwers en
vissers, voor de verhouding tussen de ver
schillende stammen in het gebied, maar
bij voorbeeld ook voor de werkverdeling
tussen man en vrouw. De doelstellingen
van het ontwikkelingsplan zijn mooi en
ambitieus, maar hoe het uitpakt blijft
afwachten. Deskundigen kunnen mede
plannen maken, uiteindelijk zijn het de
gewone mensen die het moeten doen.
Inbreng
Daarbij staan ze niet te springen om wes
terse inbreng. Het hele coöperatiepro
gramma is opgesteld en wordt uitgevoerd
in samenwerking met Euro-Actlon-Sahel,
een organisatie die particuliere hulpin
stellingen uit Westeuropese landen en Ca
nada verenigt. Voor Nederland neemt de
NOVIB deel. terwijl de Stichting Neder
landse Vrijwilligers (8NV) na gaat v/at de
mogelijkheden voor vrijwilligers zijn ln
het gebied.
„Je raakt je waar nooit de eerste keer
kwijt", meent SNV-veldleider Hans van de
Rotte na een reeks gesprekken bij ver
scheidene regionale diensten in Gao.
Hij zelf ziet veel mogelijkheden voor vrij
willigers. bij voorbeeld als adviseur van de
coöperaties. De SNV heeft een aantal jon
geren beschikbaar, die daarmee elders er
varing hebben opgedaan. Of vrijwilligers
voor de verbetering van de energievoorzie
ning door herbebossing, de aanleg van
boomkwekerijen en het bevorderen van
het houtskoolgebruik. Iedere bewoner van
de regio Oao gebruikt per jaar anderhalve
kubieke meter hout en dat betekent een
forse aanslag op de natuur. Voor het ge
bruik van zonne-energie of gas voelen de
Malinezen niet zoveel, omdat daarmee de
houtskoolsmaak van het voedsel ver
dwijnt. Wij zijn niet de enigen die warm
lopen voor de barbecue.
Voor verpleegkundigen is er volgens Van
de Rotte nuttig werk te doen in de preven
tieve gezondheidszorg („voorkomen is be
ter dan genezen"), waarin de SNV ook
elders in Mali actief is. Vrijwilligers kun
nen ook worden Ingezet bij de „ruralisa-
tie" van de scholen (aanpassing aan de
behoeften van het platteland: les in zaaien
en oogsten, weven en smeden) en bij het
leren lezen en schrijven aan volwassenen.
Ervaring hebben wij Nederlanders met
waterbeheersing, door dijken, kanalen en
sluisjes. Langs de Niger is dat nodig om
een zo nuttig mogelijk gebruik te maken
van het beschikbare water.
Allemaal goed en wel, voorlopig willen we
er nog eens over praten en over nadenken,
was over het algemeen de reactie ln C°o.
Mali wil het zoveel mogelijk zelf doen.
Dit is het laatste in een serie van vijf
verhalen over ontwikkelingsprojecten
in Mali. De vorige stonden 31 maart, 4, 7
en 11 april in de krant.
