Kernenergie krijgt flinke
knauw in publieke opinie
China-syndroom is
nu minder theoretisch
Bij de Amro kan een spaarder in
principe drie kanten op:
Qm
ïoge ambtsdragers
moeten inleveren
Meer gebruik maken van
eegstaande leslokalen'
Gebeurtenissen in Harrisburg kunnen grote gevolgen hebben
/borstel minister Wiegel:
Ramp met kernreactor was denkbaar
ïieuw systeem kost Rijk 4,5 miljoen extra
Niet vastzetten.
Vastzetten en toch aan
kunnen komen.
Echt vastzetten.
De Amro Bank is er vooralle spaarders.
'Mensenrechten bij
conferentie over
Indonesië betrekken'
INSDAG 3 APRIL 1979
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
loor Theo Koelé
DEN HAAG Hoe ook het
verloop zal zijn van de alar-
nerende gebeurtenissen in
Harrisburg, één ding staat
vast: in de publieke opinie
trijgt kernenergie een ge
duchte knauw. Dat kan ver
strekkende gevolgen hebben,
>ok voor ons land. Een „maat-
jchappelijke discussie" over
de toekomstige energievoor-
eiening is op komst. Kamerle
den. die nu worden overstelpt
met telefoontjes van veront-
uste Nederlanders („De kem-
:entrale van Borssele moet
lirect dicht") staan aan het
finde van die discussie voor
le belangrijke vraag: kiest
Nederland voor de toepassing
ran kernenergie op grote
schaal?
)e Tweede Kamercommissie voor
temenergie vraagt zich vandaag af
toe er zo snel en zo uitvoerig mogelijk
u'ormatie beschikbaar kan komen
ver „Harrisburg". Niet in de laatste
ilaats omdat Nederland in Borssele
en soortgelijke centrale heeft staan.
>e commissie reactorveiligheid heeft
erklaard dat de kans op een ongeval
aar „wezenlijk kleiner" is, maar Ka
derleden willen een uitvoeriger uit-
enzetting over de mogelijke risico's.
>m die reden pleitten Van Houwelin-
en (CDA) en mevrouw Epema-Brug-
tan (PvdA) gisteren voor de uitzen-
ing van Nederlandse experts naar
e Verenigde Staten. Aan die wens is
iter op de dag gehoor gegeven. Een
pecialist van de kernfysische dienst
an het ministerie van sociale zaken
n een vertegenwoordiger van het mi-
isterie van volksgezondheid ver-
okken naar de V.S. Ook zij achten
e kans klein, dat zich in Borssele een
tweede Harrisburg" voordoet, zei-
en zij op Schiphol.
)e Nederlandse regering staat is
e laatste weken op haast pijnlijke
Vanaf Schiphol vertrokken gisteren twee Nederlandse des
kundigen naar de Verenigde Staten om zich op de hoogte te
J - J - stellen van de problemen met de kerncentrale in Harrington:
Se bXX,d£7££om ha™?Lr "amens het ministerie van volksgezondheid en milieuhygië-
ne reisde dr. B. F. M. Bosnajakovic (links) af; namens het
ministerie van sociale zaken ir. J. Versteeg.
naken met kernenergie. Enkele we
en geleden nog kreeg ons land van
Duitse bondskanselier Schmidt
en „reprimande" (het woord is van
tmier Van Agt). Nederland zou, als
(t nog langer draalt met een positie
beslissing over kernenergie, spoe-
ig moeten aankloppen bij andere
anden, die wel „ja" durven zeggen.
ifgezwakt
en uitspraak van de Europese rege-
ingsleiders over kernenergie kon
oor toedoen van Nederland en Dene-
larken worden afgezwakt. De oor-
ronkelijke tekst („De produktie-
rogramma's voor elektriciteit uit
rnenergie moeten worden uitge
reid en versneld telkens wanneer
ulks mogelijk is") kreeg een nieuw
lot: „Wanneer de omstandigheden
it toestaan". En onder omstandighe-
en rekent premier Van Agt ook de
omende maatschappelijke dis-
ussie.
Na West-Duitsland liet ook Frankrijk
zich niet onbetuigd. Minister van
Aardenne (economische zaken) kreeg
vorige week een stuk van zijn collega
Giraud onder ogen waarin kernener
gie „onmisbaar en urgent" werd ge
noemd. Van Aardenne heeft, tijdens
het beraad van energie-ministers in
Brussel, met succes bepleit dat een
positieve uitspraak over kernenergie
niet werd verpakt in een stuk over
steenkool als energiebron. Tot dus
verre heeft de Tweede Kamer geen
klagen over de houding van de Neder
landse regering. Maar in oppositie
kring leeft de vrees dat de maat
schappelijke discussie danig onder
buitenlandse druk komt te staan.
Die discussie moet aan het einde van
dit jaar op gang komen. Aanvanke-
tan onze parlementsredactie
)EN HAAG Minister Wiegel van binnenlandse zaken wil de
alarissen van hoge politieke ambtsdragers en topambtena-
n terugbrengen tot maximaal 12.000 gulden bruto per
aand. Dit is gebleken uit het voorstel dat hij aan de
trekkenen heeft voorgelegd.
lijk werd gesproken over een „brede"
discussie. In toespraken van be
windslieden en topambtenaren komt
dit woord niet meer voor. Het bood
teveel aanknopingspunten voor oe
verloze twistgesprekken. De angst
dat de discussie met en door de bevol
king schier eindeloos zal zijn, leeft
zeker bij de elektriciteitsbedrijven in
Nederland. In hun informatiebulle
tins laten zij niet na te waarschuwen
tegen „ongecontroleerde bewegingen
van actiegroepen tegen het negeren
van gepresenteerde feiten", kortom
tegen „sensatiezucht en bangma
kerij".
Echter, het weerwerk van de elektri
citeitsbedrijven zal niet voorkomen
dat „mensen voortaan aan foto's van
geëvacueerde zwangere vrouwen den
ken als het woord kernenergie valt",
zoals gisteren werd opgemerkt door
een van de mensen die bij de vormge
ving van de discussie betrokken is.
De Algemene Energieraad heeft een
eerste opzet gemaakt voor het „grote
meepraten". Minister Van Aardenne
wil de Tweede Kamer binnenkort la
ten weten, dat hij wel voelt voor de
daarin uitgestippelde weg: een dis
cussie in twee stappen, te vangen
onder de woorden „informatieverza
meling" en „meningsvorming". Het
ministerie wil niet langer dan twee
jaar voor die dlscussie-met-de-bevol-
king uittrekken.
Spijkers met koppen
Hoewel het ministerie vriendelijke
woorden wijdt aan energiebronnen
als zon en wind. ziet het voor „de
korte termijn" toch maar twee alter
natieven voor olie, te weten: steen
kool en kernenergie. De vele jaren die
gemoeid zijn met de plannenmakerij
en bouw van installaties, maken het
noodzakelijk dat er in 1082 spijkers
met koppen geslagen worden, zeggen
ambtenaren.
Bij gebruik van steenkool op grote
schaal doemen nieuwe milieuproble
men op, waarschuwt het ministerie.
Ook krijgt ons dichtbevolkte land
dan te maken met het vraagstuk van
het afval. De toepassing van kern
energie levert minstens zoveel afval
problemen op. Het regeerakkoord
van CDA en WD legt grote nadruk
op een veilige opslag van radio-actief
afval. Een besluit over nieuwe kern
centrales kan pas vallen nadat voor
het vraagstuk van het afval „een aan
vaardbare oplossing" is gevonden.
Hoe moeilijk dat zal zijn, mag blijken
uit de felle protesten tegen proefbo
ringen in het noorden des lands. Die
inmiddels uitgestelde boringen
zouden moeten uitwijzen of kernafval
kan worden opgeborgen in zoutkoe-
pels.
Op achtergrond
Het probleem van de veiligheid van
de centrales zelf is de laatste jaren
wat op de achtergrond geraakt. „Har
risburg" brengt daar ongetwijfeld
verandering in. Kamerleden ontken
nen, dat zij geen oog meer hebben
voor dit aspect van kernenergie. „Een
paar jaar geleden sprak iedereen over
de veiligheid, terwijl het afvalpro
bleem nauwelijks aan bod kwam.
Daar is wel verandering in gekomen",
zegt mevrouw Epema-Brugman
(PvdA). Het regeerakkoord van CDA
en WD vraagt voor de veiligheid van
kerncentrales een „bevredigende op
lossing".
Dezelfde regeerafspraken bevatten
de fraaie tekst dat „onze Westerse
energievoorziening moet worden vei
liggesteld in nauw overleg met onze
Europese partners". In Brussel, waar
dat mooie doel bereikt zou moeten
worden, is echter weinig optimisme te
bespeuren. Na de jongste bijeen
komst van energie-ministers, vorige
week, werd in de EG-wandelgangen
schamper gesproken over het „faillis
sement", Ja zelfs de „begrafenis" van
een gemeenschappelijk energiebe
leid. Waarnemers vonden ruim
schoots aanknopingspunten in de
woorden van Franse en Engelse be
windslieden. Minister Van Aardenne
was niet zo somber, maar een overtui-
Van arbeiders die het terrein van de kerncentrale in Harrisburg verlaten, worden de
stralingsniveau^ gemeten.
Van onze redacteur wetenschappen
AMSTERDAM Het ernstigste ongeval dat met een kernreactor kan gebeuren, heeft lange
jaren een uitsluitend papieren bestaan geleid. Het smelten van de brandstofstaven wanneer
uit geen enkele bron meer koelwater toevloeit om de resterende warmteproduktle af te voeren,
is nu meer dan een beangstigende, maar theoretische, paragraaf in de risicoanalyses
geworden. Na Harrisburg is het iets dat we bijna hebben meegemaakt.
Dat dwingt om de mogelijkheid con
creet onder ogen te zien. Wat gebeurt
er, wanneer het helemaal mis gaat,
bij wat in het vakjargon een „melt
down" heet? Er vormt zich een gloei
ende massa met een temperatuur van
enkele duizenden graden. In het ge
val van Harrisburg zou dat, anders
dan men placht te denken, een gelei
delijk proces zijn geweest. Het koel
water zou niet door een catastrofale
breuk wegvallen, maar door een lang
zaam gloeiende gasbel worden weg
gedrukt.
De bovenkant van de brandstofsta
ven zou droogvallen en door gebrek
aan koeling beginnen te smelten.
Maar de vloeistof zou daarna in de
nog overgebleven waterlaag zakken
en daar weer stollen. Bij het contact
tussen gloeiend materiaal en water
zou stoomvorming drukstoten kun
nen veroorzaken. Wanneer in het vat
de druk boven een bepaald niveau
oploopt, wordt de stoom, die sterk
radioactief verontreinigd is, door een
klep geloosd in het reactorgebouw,
zoals dat ook woensdagmorgen bij
het begin van de storing gebeurde.
Maar op den duur zou zich toch naar
gend optimistisch geluid kreeg ook alle waarschijnlijkheid een gloeiende
hij niet over de lippen. brandstofmassa op de bodem van het
reactorvat vormen. Omdat de tempe
ratuur van die massa aanmerkelijk
hoger is dan het smeltpunt van staal,
zou vervolgens het reactorvat lek ra
ken. Dan doet zich weer een afwijking
voor van het ooit bedachte scenario.
In het reactorgebouw bij Harrisburg
staat meer dan een meter water. Dat
kan een nieuwe vertragende factor
opleveren. Het is ook denkbaar dat
de stoomproduktie nu zulke vormen
aanneemt dat het gebouw bezwijkt.
Op dat moment komen alle radioac
tieve splijtingsprodukten die een
vluchtig karakter hebben, waaronder
het gevreesde jodlum-31 dat zich bij
mensen in de schildklier ophoopt, in
de lucht vrij.
Hoeveel van de vaste radioactieve
stoffen mee de lucht in gaan, hangt af
van details van de gebeurtenissen,
die zich moeilijk laten voorzien. Vol
gens de risicoanalyse zou een gebied
van duizenden vierkante kilometers
voor vele jaren onbewoonbaar wor
den door radioactieve besmetting.
Minder nauwkeurig
.Het is anderzijds heel goed mogelijk
dat het reactorgebouw heel blijft.
Volgens het beroemde rapport-Ras
mussen zou, wanneer de reactorkern
eenmaal gesmolten is, in één op de
zestig gevallen het reactorgebouw be
zwijken. Weliswaar zijn de berekenin
gen van Rasmussen minder nauw
keurig dan hij zelf veronderstelde.
Maar in de verklaring waarin de Ame
rikaanse Commissie voor toezicht op
keminstallatles dat meedeelde, werd
ook gesteld dat het rapport niettemin
nog steeds de meest volledige en be
trouwbare analyse van de reactorvei
ligheid is die we voorhanden hebben.
Als het gebouw dus heel blijft en al
het water in de vorm van radioactieve
stoomplulmen is verdwenen, gaat het
smelten door. We komen dat in het
gebied van het „China-syndroom",
het beeld van de kern die zich de
aarde in smelt, door niemand tegen te
houden, in de richting van de tegen
voeters. Zo ver komt de hete massa
natuurlijk niet: het materiaal wordt
overweg verdund en de temperatuur
neemt dus af. Er is wel eens wat aan
gerekend. Verder dan enkele tiental
len meters zou het spul niet richting
China komen, zo was de verwachting.
Opruimen
ADVERTENTIE
e minister deelde vorige week in de
amer mee. dat hij in de salarissen
m deze functionarissen meer lijn wil
engen. Hij zei toen. dat zijn voor-
el voor de burgemeesters van de
ie grote steden en de commissaris-
in van de Koningin „een forse stap
rug" zou betekenen in hun
komen.
eze politieke ambtsdragers verdie-
in ruim 15.000 gulden bruto per
aand. Zij zouden er dus ongeveer
000 bruto op achteruit gaan. Dat is
itto heel globaal duizend gulden.
Het voorstel van de minister omvat
verder de president van de Hoge
Raad en de procureur-generaal bij de
Hoge Raad. de burgemeesters van
gemeenten met meer dan 100.000 in
woners. alsmede een aantal topamb
tenaren, onder wie de directeuren van
Rijkswaterstaat en PTT, de voorzit
ter en de leden van de Algemene
Rekenkamer en de chefs van de gene
rale staven.
Na overleg met de betrokken functio
narissen, zal de minister zijn voorstel,
eventueel bijgesteld, aan de Tweede
Kamer voorleggen.
(EN HAAG Om de leegstand van lokalen bij het kleuter-
n lager onderwijs tegen te gaan moet het gebruik door
erden (ook scholen) worden bevorderd. Een ander vergoe-
ingssysteem voor de stlchtings- en exploitatiekosten kan
ierbij uitkomst bieden. Zo'n systeem kost het Rijk uiteinde-
jk 4.5 miljoen gulden extra.
i
jcI /L
ff r*» U A-
V. (\J
at concludeert een tnterdeparte-
entale werkgroep in een voorlopig
ipport. Volgens de werkgroep zal
et aantal leegstaande lokalen bij
euter- en lager onderwijs als er
ets gebeurt straks fors toenemen,
e werkgroep noemt een aantal van
igeveer 14.000 lege lokalen in 1983.
at gaat gepaard met een aanzienlijk
ipitaalveilies.
werkgroep meent dat er naast het
ivorderen van medegebruik van de
kalen strenger moet worden geke-
naar nieuwbouw- en verbou-
ngsplannen. Wil een school uitbrei
den of een nieuw gebouw hebben, dan
zal tegelijkertijd duidelijk moeten
worden gemaakt welke leerlin
genaantallen er worden verwacht op
langere termijn (twaalf tot veertien
jaar), aldus de werkgroep. Daarvoor
moeten er duidelijke procedures
komen.
De werkgroep vindt verder dat het
stichten van eertschool los moet wor
den gezien van het gebouw. De be
voegdheden van gemeenten en
schoolbesturen om zelf de school
grootte te bepalen, moet worden in
geperkt, vindt de werkgroep.
Ofwel sparen en snel aan je spaar
geld kunnen komen. Daar heeft
de Amro Bank een Rente Spaar
rekening voor, of het bekende
Spaarboekje. Dat is simpel, over
zichtelijk en heel flexibel. En u
krijgt een rente van
Dat is sparen voor een hoge rente,
maar in noodgevallen er toch
aan kunnen komen. Daar heeft de
Amro z'n Plusrekeningen voor.
Alleen als u opneemt betaalt u 1 of
2% opnamekosten over het op
genomen bedrag. En anders zijn ze
goed voor maar liefst 6 of "TO/
o
Dat is voor de spaarder die de aller
hoogste rente wij. Maar dan ook
voor lief neemt dat z'n geld langere
tijd vastligt Amros Vaste Loop
tijd Rekeningen bijvoorbeeld staan
van 2 tot 6 jaar vast En de rente
varieert dan van 7*4tot Q30/
Ö4/0
Wat Je dan overhoudt is een heet gat,
uitmondend in het nog steeds Intacte
reactorgebouw. Er zou voorlopig per
manent stoom uit komen: onder een
eilandje midden in een grote rivier is
het grondwater niet ver te zoeken.
Dat grondwater zou ook sterk radio
actief worden verontreinigd, en de
rivier waarschijnlijk indirect ook. Het
zou een schrikwekkende erfenis zijn.
Maar het zich gisteravond liet aan
zien. is het gevaar daarvoor bij Har
risburg duidelijk verminderd. Niette
min is er nog heel wat op te ruimen,
ook in de beleidssfeer
AMSTERDAM (ANP) Bij het be
spreken van economische hulp aan
Indonesië moet de mate waarin dat
land de mensenrechten naleeft mede
onderwerp van discussie zijn. Dat is
de mening van de Nederlandse afde
ling van Amnesty InternaUonal, ver
woord in een brief aan de voorzitter
van de IGGI-conferentie, de Neder
landse minister van ontwikkelingssa
menwerking De Koning.
De conferentie van de Intergouverne
mentele groep voor Indonesië, die
vandaag in Amsterdam begint, heeft
tot taak de Internationale hulpverle-,
ning aan Indonesië te coördineren.
Zij bestaat uit vertegenwoordigers
van donor-landen en van Indonesië
Volgens Amnesty International
houdt Indonesië nog steeds vele dui
zenden politieke gevangenen vast
zonder vorm van proces. Een groot
aantal daarvan zit al sinds 1965 ge
vangen. Recentelijk hebben ook ar
restaties plaatsgevonden van onder
meer islamieten op grond van hun.
volgens de regering afwijkende
mening.
Vrijgelaten politieke gevangenen
worden aan strikte bepalingen onder
worpen die volgens Amnesty Interna
tional terugkeer naar een normaal
bestaan bemoeilijken. Ook zegt Am
nesty dat in West-Irian, het voormali
ge Nederlands Nleuw-Guinea. perso
nen uitsluitend op grond van hun
overtuiging gevangen worden ge
houden.
