Een jonge dominee in het zuiden des lands
Met een hindoe
in het anglicaanse
morgengebed
4\
EBER
Trouw
ORGELS
ZIEK ZIJN
VANDAA<
VOORBUGANGEI
tSSlfboekertmem
Vóórdat u honderden guldens wóggooit
THACIR
ÖRGHJMS LELYSTAD
Gedenkboek
Stichting Unie „School en Evangelie'
1879-1979
UITGEVERSMAATSCHAPPIJ J. H. KOK - KAMPEN
ZATERDAG 24 FEBRUARI 1979
KERK
TROUW/KWARTET
door A. J. Klei
Een Jonge hervormde dominee,
arbeidend in het zuiden des lands,
komt pp gezette tijden naar
Amsterdam. Niet zelden belt hij
mij dan op en doet het voorstel,
dat wij elkaar zullen treffen in een
openbare gelegenheid teneinde
daar gezamenlijk enige
verteringen te gebruiken Ik ga
daar meestal gretig op in.
aangezien deze predikant over een
zeer veelzijdige conversatie
beschikt. Hij redeneert met even
veel gemak over de verdiensten
van J an Zwart als over die van
Karl Marx. Ik weet niet of hij
werken van laatstgenoemde van
buiten kent. maar van Jan Zwart
in elk geval wel. Eens speelde hij
op mijn harmonium uit het blote
hoofd de fantasie over psalm 75
van Jan Zwart, de stichtelijke
klanken vulden het ganse vertrek
en zo zien we maar weer dat je er
altijd wat van meeneemt, als je
een geestelijke over de vloer hebt.
Onlangs ontmoette ik de jeugdige
eerwaarde van beneden de
Moerdijk in een bruin café. want
dat vindt zo'n jongen van buiten
leuk. We zaten te praten over
marxistische theologie en binnen
de kortste keren kwam professor
Kuitert van de Vrije Universiteit
ter sprake. Dit zal ingewijden niet
verbazen, zij weten dat er maar
één stap is tussen Marx en
Kuitert. althans in de conversatie,
zolang deze hoogleraar
hardnekkig weigert, zich tot het
marxisme te bekeren. De jonge
hervormde dominee verstrekte
mij geestdriftig voorbeelden van
de ondeugdelijkheid van Kuiterts
arbeid en op een gegeven moment
sloeg hij ter ondersteuning van
zijn woorden zó hard met zijn
vuist op tafel, dat de glaasjes
rinkelden en de kelner toeschoot
met de vaststelling, dat de heren
nog wat wensten. We spraken hem
niet tegen.
De opwinding van mijn
gesprekpartner werd veroorzaakt
door de overtuiging, dat Kuitert
zijn boekje ..De spelers en het
spel" ongeveer overgeschreven
had van Breukelman. dus kun je
nagaan Ik keek niet erg op van
deze mededeling. Onlangs heb ik
op deze plek verhaald (ik schreef
toen over het Januari-nummer van
het maandblad Wending, waarin
drie hervormde
studentendominees de vloer
aanveegden met professor
Kuitert). dat ik telkens wanneer
op deze pagina een bijdrage van
Kuitert is verschenen, word
opgebeld door daarover
bekommerde
c hris tenen- voor-het-socialisme
Welnu, deze misnoegde lezers
hebben mij een en andermaal
verzekerd dat „De spelers en het
spel" zó bij Breukelmans is
weggelopen. En in Wending was
dominee Rochus Zuurmond het.
die Kuitert beschuldigde van
pronken met andermans veren.
Nu moet ik heel even de
tegenstanders van Kuitert een
beetje pijn doen door hen er op te
wijzen.dat niet iedereen
Breukelman terstond kan
thuisbrengen. Drs. F. H.
Breukelmans was hervormd
predikant te Simonshaven en is
sinds een jaar of tien verbonden
aan de theologische faculteit van
de Universiteit van Amsterdam
Hij inspireerde, en inspireert nog.
verscheidene jonge hervormde en
gereformeerde theologen. Hij doet
dat door duidelijk te maken dat
zorgvuldige bijbellezing ook
maatschappelijk loont, zo
formuleerde mijn uit het zuiden
des lands afkomstige vriend het in
het bruine café.
Inmiddels ls het februari-nummer
van Wending uitgekomen en
daarin geeft professor Kuitert op
zijn beurt drie, of althans twee
hervormde studentendominees
van katoen. Ik citeer uit zijn
verhaal de paragraaf die handelt
over ..De spelers en het spel". Ik
ben diep onder de indruk van het
aantal jongens dat Kuitert tegen
Rochus Zuurmond op de been
brengt. Snaith, Johnson. Wright,
Pedersen ik wist niet eens dat
die lui bestonden en ik vraag me
af. of ze dat in 't zuiden des lands
wel wisten. Maar hier is Kuitert in
Wending:
„Volgens Zuurmond pronk ik in
dit boekje („De spelers en het
spel", red.) met andermans veren.
Dat is ook zo. Ik citeer het Woord
Vooraf: „de geschoolde lezer zal
wel terug kunnen vinden welke
werken de schrijver geplunderd
heeft en hoe hij ten behoeve van
zijn opzet menige theologische (en
filologische) studie hardhandig
heeft vereenvoudigd. Hopelijk
merkt hij ook iets van de
dankbaarheid die hij aan anderen
verschuldigd is". Geplunderd heb
ik (afgezien van Kittel) Snaith,
Johnson, Robinson, Wright en
vooral Pedersen en Boman, die
mij tot stof voor de catechese
dienden vóór Breukelman ooit
aan het firmament verschenen
was. Maar allicht, ook
Breukelman hoort in het rijtje
thuis. In een publicatie van 1960
(over het waarheidsbegrip) heb ik
reeds vermeld wat ik aan hem te
danken heb. Ook deze passage
neem ik maar over: „Aan het
contact met ds. F. H. Breukelman
te Simonshaven dank ik de
ordening van de Hebreeuwse
sleutelwoorden rond het woord
Verbond" (afgedrukt in Om en
Om blz. 62). Dat lijkt mij genoeg.
Voor het overige ben ik nooit een
aanhanger van Breukelmans
theologie geweest en Breukelman
niet van de mijne (mijn dissertatie
gaat van een heel ander begrip
van geschiedenis, woord en
openbaring uit). Watons een
tijdlang samen deed gaan, was de
vreugde aan het ontdekken van
Prof. dr. H. M. Kuitert
oudtestamentische sleuteltermen.
Door James Barr heb ik mij laten
overtuigen, dat je daarmee
minder ver komt dan je zou willen.
Maar dat verhindert mij niet om
met vreugde aan die tijd (en die
persoon) terug te denken."
Bijbelteksten voor zieken, mensen
in nood en allen die zich inzetten
hen te helpen.
Tweede, herziene druk
Opbeurend en troostend boekje
voor hen die ziek of In nood zijn of
voor hen die deze mensen bege
leiden of bezoeken Maar ook om
zo maar eens op te slaan in een
„verloren ogenblik
72 btz.; 6,"
KATHOLIEKE
BIJBELSTICHTING
Pwltnrt 27, 5280 AA BOXTEL
TêL 04118-75348
Ook varkrijgbaar via da boekhandel
waarin opgenomen: De Rotier
dammer. met Dordts Dagblad.
Nieuwe Haagse Courant met
Nieuwe Leidse Courant
Uitgave: Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur: Jenze Tamminga
Directeur mg O Postma
HOOFDKANTOOR:
Postbus 859
1000 AW Amsterdam
lel 020-913456
Iele* 13006
PMtyro 66 00 00
Bank Ned Credietbank
23 00 12 574
REGIO ROTTEROAM/OORORECHT:
Postbus 946
3000 AX Rotterdam
W 010-115568 (abonnementen
en bezorging)
tel 010-115588 (redactie)
lel. 115700 (uitsluitend voor
edvertem.es)
REGIO DEN HAAG/LEIDEN
Postbus 101
2501 CC Den Haag
let 070-469445
Parkstraat 22
Den Haag
REGIO NOORD/OOST-NEDERLAND:
(uitsluitend administratie)
Postbus 3
8000 AA Zwolle
tel 05200-17030
Melkmarkt 56
Zwolle
Abonnementsprijzen:
PW maand 15.90
PW kwartaal 47.70
Pw kelt war 95.40
Advertenaettneven op aanvraag
Telefonische ebonnementenopdrachten
(z>e adressen boven)
Opgave lemAebencMen 9-19 30 van
maandag t/m vn)dag Op zondag van 18-
20 uur teiet 020-913456
Opgave mw-advertenbes lei.
020-936868 of schr.net.|k aan M*v-Adv.
afdeling postbus 433
1000 AK AMSTERDAM
Adreswungmgen uitstortend schrifteNk
aan onze Amsterdamse adressen
door Elmert Pruim
In New Delhi ln 1961 waren wij met de wereld
raad In zo'n anglikaanse ashram. Naast mij zat
een man. Ik dacht dat hij wel lid van Kerk en
Vrede ot zo zou zijn. Na een poosje ontpopte hij
zich als een hindoe. Ik zei: Maar wat doet u dan
ln het anglikaanse morgengebed? Hij zei: Maar
dat is toch allemaal hetzelfde? Die mensen
geven een waardering van Christus die nauwe
lijks verschilt van enig vrijzinnig christen. Dit
boeit me enorm. Het tweede wat mij fascineert
ls de vraag of het christelijk geloof niet ingrij
pend gaat veranderen. Door mijn studie van
het Jodendom bepeins ik vaak, dat al dat
klassiek kerkelijke van de Grieks-Romeinse
traditie stevig in de smeltkroes moet. Er zal een
leer over Christus uit komen waarin niet veel
van dat oude Grieks-Romeinse over zal blijven.
Dat zal dan een christendom worden, zo nieuw
van inhoud en vorm, dat diegenen die van dat
christendom in zijn klassieke vorm, rooms en
protestants, een afkeer hebben, zullen zeggen:
Ja, als het dit is dan wil ik het opnieuw overwe
gen.
Prof. dr. H. van der Linde
Dat zegt de katholieke prol. dr. H.
van der Linde (62), een man die een
beweeglijk kerkelijk leven achter
de rug heeft. Ooit waa hij een her
vormde dominee. In Beek Ubber
gen, Utrecht en Middelburg waren
de gemeenten bijzonder op hem ge
steld. In 1948 werd hij sekretaris
van de Oecumenische Raad van
Kerken (toen nog zonder katholie
ken en gereformeerden) en docent
voor oecumenische vragen aan het
hervormd seminarie in Driebergen.
In 1960 trad "hij toe tot de katholie
ke kerk en werd. gehuwd en wel. tot
priester gewijd. Hij is nu hoogleraar
in de oecumenlca aan de Katholie
ke Universiteit in Nijmegen.
Enige tijd geleden heeft prof. Van
der Linde nog weer eens een dienst
ln de hervormde gemeente van Mid
delburg geleid. Hij vertelt er met
ontroering over. Vlak na de over
gang trad er wel enige verkoeling op
in het verkeer met de protestantse
vrienden. Maar dat is al lang weer
verleden tijd.
Met zijn broers bleef het altijd goed
boteren: de hernhutter prof. dr. J.
M. van der Linde, de gereformeerde
bonder prof. dr. S van der Linde en
de hervormde ds. H. van der Linde
(die onlangs overleed). Ik zou nu
niet meer overgaan naar de katho
lieke kerk", bekent hij. „Er is intus
sen zo veel ten goede veranderd
tussen de kerken."
Eén van de boeiende verschijnselen
van onze tijd vindt prof. Van der
Linde het duidelijker in het zicht
komen van christenen van de grote
wereldreligies.
Bedoelt u ook allerlei neo-oosterse
bewegingen als Transcendente Me
ditatie, zwangerschapsyoga en zo,
die we hier in het westen tegen
komen?
Nee. die heb ik niet op het oog. Mijn
bezwaar ls Juist, dat je aan die kant
zo weinig sociaal-politieke betrok
kenheid ontmoet 't Is alles inner
lijkheid wat de klok slaat. Onder
tussen ziet menig yoga-leider er niet
tegenop om mee te doen aan de
vercommercialisering van de yoga.
Met de TM is het net zo gesteld.
Daar vind ik de maatschappij-be
trokkenheid niet in terug. Daar wil
ik dus niet voor pleiten. Ik denk
veel meer aan wat in India zeil
gebeurt.
Het christendom is een veelheid
met allerlei meningen. Maar dat
geldt voor de oosterse godsdiensten
net zo. Je vindt er allerlei stromin
gen, van het statische wereldont-
kennende spiritualisme tot op vrij
zinnige religieus socialistische stro
mingen, die nauwelijks van het vrij
zinnige protestantisme verschillen.
Met die linkse stromingen ln het
Oosten zou ik zo in hun eredienst
mee kunnen doen. Maar de rommel
van het polytheïsme kunnen ze wel
houden. Dit zijn de vragen waar het
in de toekomst over gaat.
Zou u willen zeggen dat de geest
van de God van Israël evenzo
werkt in deze religies als in de
christelijke godsdienst?
Ik zou niet willen zeggen de geest
van de Ood van Israël, want dan
haal ik Israël in die godsdiensten al
even binnen. Ik zou wel willen zeg
gen dat die heilige Geest, die zich
geopenbaard heeft ln Israël en in
Jezus van Nazareth, voorbereidend
gewerkt heeft ook ln die andere
wereldgodsdiensten. En dat die
Geest ook in die wereldgodsdien
sten naast Israël en het christen-,
dom door blijft werken. Ook andere
wereldgodsdiensten kunnen, of
schoon minder helder en minder
rijk naar mijn mening, wegen tot
heil zijn.
De meeste christenen weten hele
maal niet dat er stromingen in die
wereldgodsdiensten zijn waar men
ook van schuld en vergeving weet.
Stromingen die ook zeggen: Ik ver
dien het eigenlijk niet dat de god
heid mij lief heeft, maar ik vertrouw
op de goedheid van de godheid. Zo
zelfs, dat in een boekje van dertig
jaar geleden, dat wij als theologie
studenten toen al moesten leren, te
lezen staat, dat de tegenstelling tus
sen protestant en katholiek in het
oosten al voorkomt, namelijk in te
genstelling van de aap- en de katr
school. Dat is eigenlijk de tegenstel
ling Rome-Reformatie van vroeger.
Wanneer er gevaar is, kiemt het
ape jong zich aan de moeder vast. Je
zou kunnen zeggen: Dat is de wer-
kerij, dat zijn de goeie werken. Maar
het jonge katje kan dat niet, dus de
moeder neemt het bij de nek en
gaat er met het kind van door. Dat
is de reformatie: De mens kan hele
maal niks. maar Ood doet alles.
Hoe komt het, dat sommige protes
tanten zo overgevoelig en afwe
rend reageren op verschijnselen als
yoga en meditatie?
Ik denk dat velen geloven, dat yoga
en meditatie wegen zijn tot zelfver
lossing. Jezus als Verlosser is dan
niet nodig, de mensen kunnen het
zelf wel. Velen zullen meditatie niet
afwijzen als het bijbelse meditatie
ls. Maar ze wijzen meditatie af, om
dat het binnen het bestek van yoga
is. En ik denk dat velen weinig
sjoege hebben van wat er gaande is
in de wereldgodsdiensten. Zo denkt
men, dat die religies zelfverlossend
zouden zijn. Maar je moet fair zeg
gen, dat velen ln die religies belij
den dat wat zij ontvangen aan
kracht genade is. Ze krijgen die
geschonken en hoeven het niet zelf
te doen.
Je zou kunnen zeggen: Zodra ze
maar de stekker in het stopcontact
steken, zodra ze zich maar openstel
len voor de goddelijke werkelijk
heid, openbaart die goddelijke wer
kelijkheid zich aan hen zo duidelijk
en krachtig dat ze zeggen: Wat, wij
moeten het zelf doen? Geen sprake
van, het ls louter genade. Iemand
als Sri Aurobinda heeft geleefd op
een goddelijk gebod van een stem
die tegen hem zei: Nou doe je dit en
dan doe je dat en je houdt op met je
politieke carrrière en je gaat je aan
het geestelijke leven wijden. Dat is
nauwelijks anders dan de bijbelse
profeten. Ik ben er doordat mijn
vrouw zo sterk met de oosterse
godsdiensten bezig is met mijn neus
op gedrukt. Ik denk dat wij als
christenen de moed moeten hebben
ons van meet af aan te heroriënte
ren over de andere wereldgodsdien
sten. Het is door en door grof en
onbillijk om van onszelf een mo
dern en bij-de-tijd-gebracht beeld
te hebben en de andere godsdien
sten te nemen ln hun ouwe, traditio
nele vorm, waarna je ze natuurlijk
net zo hard trappen kunt als je zelf
wilt. Die andere godsdiensten zijn
precies door dezelfde vernieuwing
heen gegaan als het christendom.
Wij zijn een bewust en wereldlijk
gelovig christendom geworden. De
andere godsdiensten zijn dat pre
cies zo. De boeddhisten in Vietnam
hebben ook een vredesideaal. Dat is
geen bijbels-messiaans vredeside
aal, maar dat is een eigen, oosters
vredesideaal. Dat wil zeggen dat de
mens moet leren zelf zo bescheiden
ln de kosmos te wonen dat-ie alles
wat door God geschapen ls zijn
plaats laat. De mens moet daarom
ook de wetten respecteren die alles
in het leven laten. We moeten wel
zien dat iemand als Ghandi zijn
overtuigingen ten aanzien van
weerloosheid en andere zaken net
zo goed uit het hindoeïsme haalde,
als uit de Bergrede van Jezus.
De vraag gaat dan komen: Waarin
verschillen we nou nog? Hoeveel
hindoes zijn er nu al die zoveel
christelijke elementen ln zich opge
nomen hebben dat je je moet afvra
gen waarom ze eigenlijk nog hindoe
zijn? Geloven ze beiden niet hetzelf
de als heel veel vrijzinnig protestan
ten die ook waardering voor die
andere wereldgodsdiensten heb
ben? Zoals een Mozes Mendelssohn
al tegen de vrijzinnig protestanten
zei in 1880: Waarom noemt u zich
niet Joden? Dat is een zaak die ln de
lucht zit.
Eimert Pruim is redactiesecretaris
van het maandblad Voorlopig en
parttime stafmedewerker publika-
ties bij Kerk en Wereld in Drie
bergen.
NAAR DE WOESTIJN
Daarom, zie,
Ik zal haar verleiden
en haar naar de woestijn brengen[
en tot haar hart spreken.
Ik zal haar daar
haar wijngaarden geven
en het dal Achor
als een deur van hoop.
Dan wordt ze daar
weer gewillig
als ln de haar jeugd,
toen ze optrok uit Egypte.
(Hosea 2.13-14).
Deze profeet spreekt op een bijzi
indringendeen existentiële wijze d
het volk Israël. Het gaat over het
dat ze God verlaten hebben. Het
ermee als met een huwelijk dat di
ontrouw verbroken is. De liefde
de goddelijke partner houdt echl
niet op. Ook al loopt de andere
anderen achterna. Hij neemt ziel
voor. De profeet moet het
bekendmaken. Ik ga opnieuw
beginnen. Net als vroeger toen ik
haar uit Egypte liet optrekken ei
haar bevrijdde uit de machten vi
onderdrukking en onrecht. Toen
Ik haar in de woestijn gebracht.
was het goed. Ook niet altijd, mai
daar vond om zo te zeggen de
voltrekking van het huwelijk plat
In de duisternis rondom de berg
de wet. Daar was jullie moeder
(Israël) gewillig. Ze liet zich mijn
liefdesbetuigingen welgevallen. Efct
wil Ik weer beleven, zegt God hieiei
een sterk mensvorming spreken, pir
Maar dat is wel bedoeld. Deze Go»t
laat niet los. Niet om geweld te ee
plegen, maar om tot werkelijke liéng
en vrede, goedheid en trouw te |er
komen.
Daar was geen
h<
te Go
:erkwijA
tg, kanf
Beroepingswerk
NED. HERV. KERK
Beroepen te Kinderwijk,
waard, te Bruchem en Kerk-
Nijkerkerveen: H. Penning,
Lekker kerk.
Benoemd tot pastoraal medewa
te Sint Anthoniepolder: H. P. Will
pastoraal medewerker te BP1
drecht.
Aangenomen naar Winsum, Baai
Oosterlittens (part time): mev
Slik, kand. pastoraal medeweri
te Winsum; naar Akkrum: J. B. r
veld, kand. te Bedum.
Bedankt voor Westerhaar: E.
man te Heerde.
r
GEREFORMEERDE KERKEN
Beroepbaar: kand. W. J. Molenal
't Harde U
WIJ maken
KOPERBESLAG OP OUDE
(STATEN)BIJBELS.
RESTAUREREN HORLOGE EN
KLOKKEN OOK ANTIEK,
GEVEN EEN GOEDE SERVICE
EN SCHRIFTELIJKE GARANTIE.
Bel, 033-43694 of echrllf aan A
Hoogendoorn posthui 32 3830
Leusden - c.
Dr. B. Wentsel
HIJ VOOR ONS. WU VOOR HEM v
176 blz.. 17.90
Over gerechtigheid, verzoening en
richt. Drie belangrijke kernwoorden
opnieuw te leren verstaan.
Da. J. G. Feenstra
DE DORDTSE LEERREGELS
4e druk, 256 blz., 24,50
Een boek van blijvend belang, 01
men over de uitverkiezing als een
belijden nooit uitgedacht raakt.
Da. A. A. Spijkerboer en
prof. dr. H. N. Ridderboa
EEN BELIJDENDE KERK
84 blz., 10,90
Over hereniging van Hervormden en
reformeerden. Een evenwichtige ta
van de mogelijkheden.
Prof. Dr. G. P. van Itterzon
HET KERKELIJK AMBT
IN GEDING
96 blz 12,25
Vanuit het N.T. een belichting
betekenis en de kenmerken van'
ambt Verrassend en aktueel in de
spitsing op het kerfcelifk leven
vandaag
Verkrijgbaar in de boekht
KOK KAMPE
besteed eerst eens enkele duppies aan een briefkaart om b»i ons te informeren
naar wat wi| u kunnen bieden aan
reizen zowel Individueel als groepsgewijs- naar:
ISRAËL
TURKIJE
GRIEKENLAND
en
ROME!
N.B. Vanaf I960 óók al naar EGYPTE!
THeo logisch verantwoorde
Archeologisch interessante
Cultureel belangwekkende
EUROPALAAN 14.
3844 AV HARDERWIJK
Telefoon: 03410-21969
U mag ons ook na 5 uur en
op zaterdag bellen.
Wi| zijn maar klem daarom
moeien we beier ons best
ADVERTENTIES
REMBRANDTBIJBEL, Nieuwe Vertaling
Een complete, fraai uitgevoerde Bijbel met met minder dan 44
REPRODUKTIES in kleur en 112 ETSEN en TEKENINGEN,
van elk bi|beis onderwerp dat Rembrandt heeft behandeld
Deze KLEINE UITGAVE. 16'/jx22'/2 cm ts verkrijgbaar in:
kunstleer, goudsnede, rode, zwarte of witte band.
Geb. 80,—
(verkrijgbaar in de boekhandel)
Postbus 84176. 2508 AD 's-Gravenhage.
OUDESTRAAT
200
Tel. 05202-12352
Filialen:
Uonknjkdebcste ZWOLLE
in het
honderdste jaar
Jc
ét
Üi
jc
g
IN HET HONDERDSTE JAAR
264 blz., geb. f 27,50 bestelno. 6261 x
Dit nieuwe deel uit de serie „Cahiers voor het Christelijk Onderwijs" verschet
ter gelegenheid van de viering van het 100-jarig bestaan van de Unie ..Scho '0i
en Evangelie". Een interessant en onmisbaar tijdsdocument met een duidelijl
visie op de toekomst. Met illustraties.
VI
AuteursDr. C. Rijnsdorp. dr. A. de Kuiper, drs. M. van Krimpen, dr. F. H. Kuipo at
Prof. dr. P. J. Roscam Abbing, H. Stolk, dr. S. C. Derksen, mr. C. E. Schelfhot
drs.J. Hordijk, dr. R. Ferweda. Prof. dr. G. van Leeuwen, drs. H. Bootsma, drs.
de Jong Ozn., Staatssecretaris van Onderwijs en Wetenschappen, schreef ed
Voorwoord.
Verkrijgbaar in de boekhandel
