Verboden voor
gehandicapten
'De slag bij Waterloo moet
hier uitgevochten worden'
Katholiek Limburg verdeelder dan ooit
U kunt er meer
aan doen dan u denkt
SIRE
'Het is Gijsen
die polariseert'
ZATERL «G 27 JANUARI 1979
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
Zf
De scheuring
loopt door
menig gezin
door Willem Schrama
Er zijn ouderavonden waarop monseigneur Gijsens opvattingen over de
katholieke geloofsverkondiging een verhit onderwerp van gesprek zijn. Er zijn
eucharistievieringen waarin de naam van de bisschop met opzet niet wordt
genoemd, terwijl de liturgie dat voorschrijft. Er zijn bisschoppelijke brieven
die met opzet niet op de kansel worden voorgelezen, te laat gearriveerd of zo.
Er is een pastoor in Heerlen die herhaaldelijk iets verzint om zijn kerkgebouw
nog wat op te knappen. Zodoende voorkomt hij de periodieke geldafdracht
naar zijn bisdom zonder verdeeldheid te zaaien bij zijn kerkbestuur.
De scheiding der geesten, die
«ieh sinds de benoeming van
-)dr. J. M. Gijsen tot bisschop
Van Roermond in katholiek
Limburg heeft afgetekend,
koerst de laatste dagen meer
en meer af op een scheuring.
Een scheuring die niet precies
is af te bakenen. Een lange
reeks fragmentarische ge
sprekken met Limburgers
leert dat die scheuring zich
niet alleen per dekenaat of
ier parochie voltrekt, hij
oopt door menig gezin.
Groepen
Tot voor kqrt was er nog sprake van
ten groep conlrontatiemensen die
;en duidelijk pro of contra vertegen
woordigden. Daar tegenaan leunde
ten groep die volstond met het grij-
>en naar de pen voor een ingezonden
>rief in de krant. De teneur: grote
adhesie voor mgr. Gijsen of de roep
)m van zijn troon af te komen. Maar
ie grootste groep was een zwijgende
neerderheid die nog geen partij koos.
Wellicht uit onipteresse, maar waar
om zou je ook als in de meeste paro
chies het conflict zorgvuldig door ka-
>elaans en pastoors wordt omzeild
im conflicten met de kerkbesturen te
iroorkomen. Want ook daar is de
scheidslijn telkenmale weer terug te
'inden
wagentjes. Anders gezegd: menigeen
kan met de bisschop meegaan, maar
ervaren zijn benadering als stuitend.
Waar andere bisschoppen in feite pre
cies dezelfde leer verkondigen, mist
mgr. Gijsen volgens hen de pastorale
dimensie, het naar het volk toeko
men, zo menen zij.
Er hapert iets
<lok terug
Catholiek Limburg is verdeelder dan
loit. Dat bisschop Gijsen na twee
lezoeken aan de Heilige Stoel in
Rome durft te rekenen op een per-
ioonlijk ingrijpen van de paus in de
Nederlandse kerksituatie, heeft meer
indruk gemaakt dan de toch niet kin
derachtige reeks conflicten die sedert
[le intronisatie van de nieuwe bis-
Ichop in de kathedraal van Roer
mond geboekstaafd zijn. Zelfs een
kepensioneerde mijnwerker uit Heer
len, die al jaren geleden de kerk de
iug heeft toegekeerd, loopt met het
|iart op de tong als hij zegt: „Ergens
Bisschop Gijsen
kan ik heel ver met bisschop Gijsen
meegaan, maar je bent als de dood
dat de toestand van vroeger weer
terugkomt. Dat de geestelijke leiders
de zaak weer onder de plak gaan
houden. En dan denk ik aan de tijd
dat je met een briefje van de pastoor
in de mijn mocht gaan werken. Dit is
gewoon de klok honderd jaar terug
zetten."
Wie zijn nu precies de aanhangers
van mgr. Gijsen? In hoofdzaak na
tuurlijk de oudere, veelal ook geves
tigde katholieken, zo vertelt me een
kerkredacteur van een Limburgse
krant. Mensen die moeite hebben met
de vernieuwingen binnen de kerk,
mensen die koersen op zekerheid.
Bisschop Gijsen is typisch de zoon
van een stationschef, zo schijnt een
Limburgse psycholoog eens gezegd te
hebben. Een man die geleefd wordt
door de onveranderlijkheid van het
spoorboekje. De klok, de kaarsrechte
rails, de zekerheid. Maar, zo vinden
zijn tegenstanders, het leven is toe
vallig niet de Nederlandse Spporwe-
gen, het is een kermistent met bots-
k
Eén miljoen Nederlanders leven in
een wereld vol obstakels: stoeptreden,
draaideuren, opstapjes...
U kunt helpen obstakels te voorkomen of uit
de weg te ruimen voor mensen in rolstoelen
of met krukken, voor mensen die slecht zien
of slecht horen. Laat uw invloed gelden in
uw vereniging, op de school van uw kinderen
in uw werkkring, overal waar de bewegings
vrijheid van één miljoen landgenoten wordt
belemmerd.
Wat kunt u doen? En hoe? Voor meer informatie: A.V.O.
Nederland -Vereniging van arbeids- en welzijnszorg voor
mindervaliden, Bos en Lommerplantsoen, Amsterdam,
tel. 020 872401.
Aanklacht
Dat hij op deze manier deel uitmaakt
van twee elkaar bestrijdende missie-
instanties met sinds kort ook twee
verschillende vastenacties en twee
verschillende Wereldmissiedagen,
noemt kapelaan Van der Valk „inder
daad" een aanklacht voor de kerk".
Maar hij overhandigt me een brief
In dit licht is het opvallend dat veel
Limburgers nog met een zekere wee
moed herinneringen ophalen uit de
tijd van bisschop Lemmens, een ech
te herdersfiguur. Een 73-jarige inwo
ner van Sittard kan daar over mee
praten. Hij zat ruim veertig jaar in
het r.k. onderwijs als leraar pedago
gie en lichamelijke oefening. Hij wil
zijn naam niet genoemd zien om zijn
twee zoons, die eveneens in het r.k.
onderwijs werkzaam zijii, in bescher
ming te nemen („vroeger ging je de
laan uit, nu bestaat nog steeds de
kans dat je in je functie wordt belem
merd"). Volgens hem zijn het nog zeer
weinigen, die zich in de bisschop kun
nen vinden: „Het gesprek gaat van
gezin tot gezin. Steeds meer mensen
vragen zich af of deze man nog ge
schikt is om leiding aan onze kerk te
geven. Er hapert toch iets als je met
niemand een gesprek aangaat?"
Hij vertelt hoe hij vroeger betrokken
was bij de oprichting van een meis
jesafdeling van een r.k. gymnastiek
vereniging. Na veel tegenwerking
kwam het er uiteindelijk van, maar
onder bisschoppelijke voorwaarden:
de meisjes mochten zich niet om hun
breedte-as draaien en het been niet
hoger dan horizontaal richten. In elk
bisdom werd een priester aangesteld
als sportadviseur. „Hier in Limburg
heb ik jaren met die man in de clinch
gelegen, maar het was prettig om
later te zien hoe hij tot bezinning
kwam. Omdat hij in staat was iets
aan te nemen. Dan pas kun je iets
inzien. Dat zou Gijsen ook moeten
doen. Het is jammer, maar op deze
manier blijf je jaren achter."
Porselein
Kapelaan Wim van der Valk is de
jonge, energieke missiesecretaris van
het bisdom Roermond. Volgens velen
de rechterhand van mgr Gijsen. Vóór
en tijdens zijn priesteropleiding be
heerde hij een tweetal goed draaien
de porseleinboetieks in Veghel en Nij
megen. Hij raakte tijdens zijn oplei
ding in voortdurend conflict met bis
schop Bluyssen van Den Bosch om
dat hij niet accepteerde dat hij gecoa-
ched werd door uitgetreden priesters.
Hij reisde eigenhandig naar het Vati-
caan en ramde naar eigen zeggen net
zo lang op alle deuren tot hij de zaak
„bij het hoogste curie-orgaan" be
spreekbaar kon maken. Rome stuur
de hem naar Roermond, waar in die
perioden de moeilijkheden al niet van
de lucht waren.
Mgr Gijsen had pater Piet Nelen als
missiesecretaris ontslagen vanwege
diens naar het marxisme afglijdende
ideeën. Piet Nelen was het vleesge
worden conflict over het missionaire
denken in Limburg. Hij zat op de lijn
van de Hogere School voor Theologie
en Pastoraat in Heerlen, waarmee
bisschop Gijsen al spoedig brak om
zijn eigen ideeën over een priesterop
leiding gestalte te geven in het door
hem eigenhandig heropgerichte semi
narie in het acht kilometer verderop
gelegen Rolduc. Met zeer veel steun
richtte Piet. Nelen een eigen missiebu
reau op. BIS Limburg, Bureau voor
Internationale Solidariteit, dat wel
dra landelijk werd erkend door het
Pauselijke Missiewerk waarin ook de
gezamenlijke bisschoppen een stem
hebben.
Na een korte tussenperiode kwam
kapelaan Wim van der Valk in zijn
plaats en begon zoals een Heerle
naar het mij plastisch toevertrouwde
„als een olifant door de porselein
kast te razen" om zowel de gelovigen
als de missiegelden de kant van mgr
Gijsen op te krijgen. De aanpak van
Van der Valk was inderdaad niet mis.
Onder de naam „Missie Mobiel" toert
hij sinds enkele jaren door Limburg
met een groot verplaatsbaar vracht
wagencasco: in 1978 haalde hij twee
miljoen binnen. En dat is volgens
hem minstens driemaal zoveel als
Piet Nelen
van het Vaticaans missiedeparte
ment waaruit blijkt dat het bureau
van Nelen binnen de kerk niet legi
tiem kan functioneren. Volgens hem
is trouwens de hele missie-affaire ge
bruikt om mgr. Gijsen ten val te
brengen. „En daarbij is de werkelijke
inhoud van het ideologische verschil
eigenlijk nooit boven tafel gekomen
Volgens het bisdom Roermond is
missie veel meer dan het begrensde
terrein van maatschappelijke ont
wikkeling. materiële vooruitgang en
verandering van de politieke struc
tuur."
Marxisme
Hij zegt dat in de priesteropleidingen
langzaam het marxisme terrein wint.
„De hemel wordt zo'n beetje afge
schaft. Men creëert een aarde naar
het model van Karl Marx. Als de zorg
voor maatschappelijke vooruitgang
leidt tot politieke strijd, dan is daar
niets mee aan de hand. Als het maar
vanuit een werkelijk christelijk ge
ïnspireerd leven gebeurt. Wij willen
niet de ene politieke ideologie, bii-
voorbeeld het kapitalisme, vervan
gen door de andere, bijvoorbeeld het
marxisme. Dan verruil je Adam met
Adam. Wij willen Adam met Abra
ham verruilen, het beloofde land".
heel Limburg weet immers dat hij tot
de meest fervente tegenstanders van
de bisschop behoort. Van de vieren
twintig dekenaten waaruit het bis
dom Roermond bestaat (een deke
naat is een verzameling parochies
WS), waren er destijds drieëntwintig
tegen de benoeming van Gijsen. Te
genwoordig is die verhouding aan
zienlijk veranderd, omdat de bis
schop een tiental dekenvacatures
met mensen van zijn eigen signatuur
heeft ingevuld. Ondanks zijn leeftijd
is dat voor deken Meijs aanleiding
om op zijn post te blijven: „Want als
ik ga dan weten we het wel. Zolang ik
me fit blijf voelen zal ik hier blijven."
De bisschop
Een simplistische lezing over het ver
schil in missionair denken in Lim
burg in deze: mgr Gijsen wil zo snel
mogelijk een doopvont beschikbaar
stellen met eventueel een zak rijst er
naast, zijn tegenhangers slaan een
waterput om het land te bevloeien en
hopen dat er ooit nog een kerk naast
wordt gebouwd. Kapelaan Van der
Valk: „Was het maar zo. Het is tegen
woordig zo dat velen al helemaal niet
meer hopen dat er een kerk naast
komt. Het beeld van de missie-ideolo
gie in Nederland is deze: wel ideolo-
gisteren, maar geen kerk".
Schisma
In dit licht merkt hij op dat niet de
bisschop van Roermond zich distan
tieert van de Nederlande kerk, maar
dat de Nederlandse kerk zich los
weekt van de wereldkerk. Hij acht de
scheuring binnen niet al te lange tijd
compleet. „De scheuring loopt door
alle bisdommen heen, niet alleen hier
in Roermond. De generaals van de
kerkprovincie Nederland leggen het
gevecht in het bisdom Roermond.
Daar moet de Slag bij Waterloo
plaatsvinden." Het gevolg is volgens
hem onvermijdelijk: een officieel be
krachtigd schisma, een Nederlands
Vrijzinnige kerk en een Rooms-Ka-
tholieke kerk.
Politiek zal een en ander ook conse
quenties hebben: „Ik heb eens een
bord gezien met de tekst: Abortus
wordt de dood van het CDA. Dat kan
wel eens waar worden. Lubbers kan
bij het neuzen tellen van zijn achter
ban wel eens lelijk uitkomen".
Samenvattend zegt hij: „Wij zijn een
kerkelijke kanker-patiënt en we mo
gen blij zijn dat de chirurg er iets aan
gaat doen". Is hij er dus ook zeker
van dat Rome zal Ingrijpen? „Het feit
dat de paus persoonlijk zoveel bis
schoppen laat terugroepen zegt mij
genoeg. Mgr. Simonis kreeg onlangs
een kelk mee voor het seminarie In
Rolduc. Dat gebeurt niet zomaar, om
dat de kasten leeg moeten"
Deken Wil Meijs (66) van Hoensbroek
zegt dat hij de nacht vóór mijn be
zoek lang wakker heeft gelegen. De
hele woelige geschiedenis sinds de
benoeming van mgr. Gijsen in 1972
was als een film aan hem voorbij
getrokken en hij vraagt zich af of het
wel mogelijk is om de zaak genuan
ceerd uiteen te zetten zonder daar
drie dagen voor uit te trekken.
Maar bang om te spreken is hij niet,
Hij wil met nadruk gesteld zien dat
het de bisschop is die polariseert. Dat
het de bisschop is die het gezien
ook zijn meest recente uitlatingen
kennelijk op een escalatie wil laten
uitdraaien. Dat er zelfs in het regel
matig gestrande periodiek overleg
tussen de bisschop en de dekens
geen kans was om de starre mono
loop van mgr. Gijsen te doorbreken.
Onder mgr. Moors, de voorganger van
Gijsen, was er volgens deken Meijs
iets aan het groeien. „En dat is door
Rome de nek omgedraaid. Ik hou vol
dat Gijsen door Rome benoemd is om
die vrijzinnigheid, het zoeken naar
eigen verantwoordelijkheden, terug
te draaien. De kerk van vóór die tijd
was een pyramidale, hiërarchische
aangelegenheid. Bovenin die pyrami-
de zat de clericale troep, daartussen
niets, en dan kwam de wereld, het
volk, de maatschappij. In de tijd van
Moors waren we druk bezig met de
afbouw daarvan."
„Er groeide een stuk democratise
ring, een stuk participatie naar de
leken toe. De clericale top werd ver
kleind tot bisschop en paus, en de
priesters zelf zakten naar de gemeen
ten af. Ze trokken een ander jasje aan
en kozen voor solidariteit met de
mensen in de diepste zin van het
woord. Men wilde mens zijn met de
mensen."
„Tussen Moors en de basis werden
diensten ingericht, waarin priesters
en leken in dialoog naar een oplos
sing zochten op het gebied van litur
gie, verkondiging en noem maar op.
Maar met de komst van de nieuwe
bisschop werden praktisch al deze
diensten doorgestreept". Een verge
lijking met de Praagse Lente vindt
deken Meijs geenszins misplaatst, hij
slaat althans de handen ineen: „Het
is niet voor niets dat ik in Praag
geprobeerd heb het graf van Jan Pa
lach te vinden."
Moe gestreden
Een officiële scheuring ziet deken
Meijs nog niet zo snel opdoemen:
„Maar èls het gebeurt wijs ik naar het
bisdom als de verantwoordelijke in
stantie". Wel constateert hij dat veel
van zijn collega's een moegestreden
indruk maken. „Het voortdurend
stelling nemen kost ook veel energie,
maar je belandt in een onmenselijke
werksituatie als je je berustend op
stelt". Hij zegt zich ernstig zorgen te
maken over de houding van Rome in
het conflict. „Deze paus is afkomstig
uit een Poolse kerksituatie, waaraan
het hele seculariseringsgebeuren van
West-Europa eigenlijk voorbij is ge
gaan. Dat betekent een fundamen
teel gemis van een ontwikkelingsfase
die wij wél hebben doorgemaakt. Ik
durf te zeggen dat het Poolse katholi
cisme de sfeer ademt van het katholi
cisme in Brabant en Limburg van
vijftig jaar geleden. Maar aan de an
dere kant moet ik ook weer stiekem
toegeven dat dit een te simplistische
visie is. Dit kèn geen grondige analy
se zijn."
'Ik blijf bezorgd'
Maar toch blijf ik bezorgd. In alles
wat de paus tot nu toe gezegd heeft
hoor ik een stuk heimwee naar de
oude stand van zaken. De discipline
moet terug in de liturgie, de congre
gaties en de kloosters. Die geluiden
hoor Je. Maar ik hoop alsnog dat de
menselijkheid doorbreekt. Dat alles
op zijn pootjes terechtkomt. Jawel, ik
ben boer, ik geloof in zaad, groei en
oogst. En het zaad is goed geweest»
maar Gijsen weet precies te vertellen
wat onkruid is. Daar heeft hij hele
boeken over vol geschreven".
„Het is Gijsen die escaleert in de
uitoefening van zijn gezag. In de brie
ven die hij ons schrijft staat in feite:
er bevinden zich kaffers onder jullie,
die er eigenlijk niet bijhoren. Gijsen
stampt je eruit als je zijn ideeën niet
deelt Nou. als je zo'n kerkvisie
hebthet is toch triest als iemand
zo praat". „Dat bedoel ik met dié
vermoeidheid bij de priesters. De
moedeloosheid, de onzekerheid. Er is
nauwelijks begeleiding op wat voor
gebied dan ook. Geloof me, sommige
mensen zijn er echt ziek van gewor
den. Je kunt wel zeggen dat aan de
basis alles gewoon doorgaat, maar
dat is maar de halve waarheid. De
hele waarheid is die verrekte pijn die
de zaak met zich meebrengt".
Deken Wil Meijs: creatief ongehoorzaam zijn.
'Creatief'
Wil Meijs omschrijft zijn opstelling
als creatief ongehoorzaam zijn In
zijn weigering te buigen voor bisdom-
melijke vermaningen, gaat hij door
met „de kerk bij de tijd en de mensen
te brengen". Volgens hem groeit voor»
al door het toenemend polariserende
optreden van de bisschop het kritisch
besef bij katholieken die tot nu toe
geen partij kozen.
„Bovendien heeft kardinaal Wllle-
brands nu een paar jaar ervaring met
deze man binnen de bisschoppencon
ferentie. En ik schrijf Willebrands zo
veel mensenkennis toe dat hij langza
merhand in de gaten krijgt wat voor
een persoonsstructuur deze mart
heeft. Die hele pendel naar Rome is
nog niet afgelopen. Dat wordt een
boeiende zaak. Ik hoop nu op een
correctie van de informatie die van de
kant van Gijsen en de hem zeer gezin
de Duitse kerkprovincie naar Romé
is aangedragen. Maar aan de andere
kant besef ik ook hoe de relatie tus
sen Rome en de Nederlandse kerk
provincie is vertroebeld. Omdat de
Nederlandse kerk het in zijn hoofd
heeft gehaald om het Vaticaans Con
cilie n in discussie te brengen. Daar
uit kwamen echte levensvragen naar
boven drijven van mensen van nu.
Die echte samenspraak tussen kerk
en volk, daar is Rome zich dood van
geschrokken. Stel dat heel Europa op
dezelfde toer was gegaan, dan had
men wat beleefd. En het staat voor
mij vast dat vooral de Duitse kerk
provincie de zaak al lang met grote
argwaan had bekeken. De Duitse
Siegfriedlinle: Essen. Keulen. Mun
ster. Vergeef me de vergelijking,
maar daar zitten de machthebbers.
Maar ze hebben niet kunnen voorko
men dat de kerk van Nederland in
middels alom is besproken We zijn
wereldliteratuur geworden".
'Diplomatiek'
In tegenstelling tot de opvattingen
van mgr Gijsen, die blijkens recente
uitlatingen rekent op pauselijk ingrij
pen in de vorm van decreten, ver
wacht Wil Meijs dat paus Johannes
Paulus n een typisch Romeins-diplo
matieke oplossing voor het conflict
zal zoeken. „En ik hoop dan dat deze
bisschop heerlijk promoveert tot bij
voorbeeld bibliothecaris in Rome.
waar hij kan studeren en boeken
schrijven En zelfs dan is hij nog
gevaarlijk, gezien de relaües die hij
heeft Nou ja, dat klinkt natuurlijk
een beetje sclence-flctlon-achtig.
Maar wat ik bedoel is dit: vraag
de mensen hier hoe gedacht
wordt over het optreden van deze
bisschop en ruim de helft zal spreken
van een onbehoorlijk en onaanvaard
baar beleid. En ik denk dat kardinaal
Willebrands er diep In zijn hart het
zelfde over denkt".
