Zelfhulp een uitdaging voor
de beroeps-hulpverleners
Tekening van een
Trouw Commentaar
de droogmaking der Zuiderzee
Nieuwe sociale beweging groeit gestaag
Stakende schippers (1)
Stakende schippers (2)
*Gee
n rijexamens door slecht weer
'Lichtverschijnsel Russische satelliet'
arme koningin
kwetsend
weer 'zegel'
goedemorgen
L DONDERDAG 4 JANUARI 1979
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
5
Het is bijna ontmoedigend te moe
ten vaststellen dat de Nederlandse
schippers zich met hun stakingsac
tie een bijna onmogelijke opgave
op de hals hebben gehaald. Zo
roepen zij de overheid te hulp voor
een strikte wettelijke regeling voor
het aanbod van de vracht. Maar
een echte keuze voor een door de
overheid gecontroleerde marktre
geling is het niet, want anderzijds
willen de schippers zo veel moge
lijk vrije ondernemer, dus zichzelf
blijven.
Hoe onmogelijk die opgave is,
blijkt wel wanneer men naar de
oorzaken kijkt van de moeilijkhe
den waarmee de schippers te kam
pen hebben. Er is, met name de
laatste jaren, een duidelijke over
capaciteit aan vrachtruimte. De
schippers verkeren daardoor in
een bijzonder nadelige positie.
Verladers zijn niet zelden in de
gelegenheid de schippers tegen el
kaar uit te spelen, met als gevolg
lage vrachtprijzen en lange vaartij-
den om toch nog een redelijke
boterham te kunnen verdienen.
Het is volkomen begrijpelijk, dat
met name de jongere schippers
tegen deze moeilijk te verteren
situatie in opstand zijn gekomen.
Zij moeten opboksen tegen de
hoge investeringskosten en anders
dan de ouderen, hebben zij er
meer belang bij te vechten voor
een beter toekomstperspectief.
Voor een deel verklaart dit ook de
verdeeldheid binnen de schippers-
bonden over de stakingsactie. De
traditionele bonden doen niet
mee. De jongere bonden daarente
gen wel.
De cirkel van overcapaciteit en de
daaruit voortvloeiende moeilijkhe
den voor de schippers laat zich
echter niet zo makkelijk verbre
ken. Altijd zijn er wel weer be
paalde piekperioden, die een vol
doende aantal schippers net ge
noeg inspiratie geven om toch
maar te blijven varen. En waarom
ook niet. Het is een mooi vak. En
zo blijft de cirkel gesloten.
Op zichzelf pleit deze situatie daar
om voor een krachtiger door de
overheid gecontroleerde marktre
geling. Maar dat impliceert het
nemen van allerlei maatregelen,
zoals een oplegregeling, een sane
ringsregeling en tariefsbeheersing,
die ook alweer begrijpelijk
de meeste schippers tegen de borst
stuit. Vandaar dat zij zich nu heb
ben vastgeklampt aan een strikte
wettelijke regeling voor een betere
verdeling van de vracht. Een rege
ling ook die het de verladers on
mogelijk moet maken, de schip
pers tegen elkaar uit te spelen.
Gegeven de feitelijke oorzaken is
deze oplossing echter slechts een
lapmiddel. De overcapaciteit
wordt er niet minder om.
Trouwens er komt nog iets bij.
Zo'n wettelijke regeling blijkt in
strijd te zijn met de acte van
Mannheim. Dit eerbiedwaardig
verdrag tussen de Rijnoeverstaten
garandeert al meer dan honderd
jaar de vrije vaart op de Rijn. Zou
Nederland, dat zo veel aan dit
verdrag te danken heeft, daarop
inbreuk maken, dan is dit niet
zonder risico's. Het is niet denk
beeldig dat het Duitsland al even
zeer tot eenzijdige maatregelen zal
inspireren.
Tegen die achtergrond is het zo
gek nog niet dat staatssecretaris
Smit-Kroes naar een tussenoplos
sing heeft gezocht. Zij heeft die
gevonden in de vorm van een voor-
publikatie van het te verwachten
vrachtaanbod. Van de verladers
heeft zij de garantie gekregen, dat
ip basis daarvan de vracht in over-
.p op bas
leg met de schippers verdeeld kan
worden. Het is weliswaar een rege
ling op vrijwillige basis, maar gege
ven ook de bezwaren die de schip
pers zelf hebben tegen een door de
overheid gecontroleerde marktre
geling, zeker niet een geheel kans
loze.
Vooralsnog zijn de stakende schip-
persbonden echter beducht het
binnen zo'n regeling onvoldoende
op te kunnen nemen tegen de
verladers. De overheid verdenken
zij er bovendien van, via deze
regeling de sanering versneld ter
hand te willen nemen. Het komt
ons voor dat de schippers hiermee
niet alleen overdrijven, maar bo
vendien hun eigen kracht als over
legpartner sterk onderschatten.
Wellicht dat deze actie hun zelfbe
wustzijn versterkt. Dat zou dan
pure winst zijn van een op zichzelf
onmogelijke opgave.
DEN HAAG (ANP) Dinsdag en
gisteren zijn er in het hele land vrij
wel geen rij-examens afgenomen in
verband met de slechte weersomstan
digheden. Bij beter weer zouden in
deze periode ongeveer vijfentwintig
honderd examens per dag zijn gere
den. zo zei dinsdag een woordvoerder
van het Centraal Bureau voor de af-
U gifte van Rijbewijzen (CBR) in Den
pjHaag.
Er bestaat een regeling die het moge
lijk maakt dat de uitgestelde exa-
m UTRECHT (ANP) - Het vreemde
in lichtverschijnsel dat zondagavond
al door vele mensen boven Nederland is
ka gezien was een Russische satelliet.
1 wjDit zei gisteren prof dr C. de Jager
ing van het sterrekundig instituut in
Utrecht. Dinsdag verklaarde hij nog
in dat het lichtverschijnsel een kosmi-
jpj sche steen was.
Nu
rth Volgens De Jager is na vergelijking
van de gegevens echter gebleken dat
Hhet ging om de satelliet 1978-23b, die
r idoor de Sowjet-Unie op 25 december
jybwerd gelanceerd. De baan van de
»n satelliet liep boven Schotland en
,Oj noord-Nederland naar midden-Euro
Het „Help u zelf. zei ik tot
iemand, maar hij kon niet: hij
was niemand" (met excuses
voor deze dichterlijke vrij
moedigheid aan P. A. de Ge-
nestet) lijkt steeds minder op
te gaan. Vandaag de dag is
iedereen wel iemand, streeft
naar of denkt dit al te zijn, en
het verschijnsel „zelfhulp"
grijpt steeds meer om zich
heen.
Er wordt al voorzichtig gesproken
van een nieuwe sociale beweging en
de omvang neemt dermate toe. dat
zelfs wetenschapsmensen zich geroe
pen voelen deze alternatieve vorm
van hulpverlenen te analyseren. In
hun ogen is het zaak dit verschijnsel
duidelijk af te bakenen, al was het
maar om een babylonische spraak
verwarring te voorkomen.
In het boek „Zelfhulp" (uitgeverij
Vuga Den Haag 28) hebben de
Eindhovense welzijns-sociologen Pie-
ter van Harberden en Robert Lafaille
daar dan ook een poging toe gedaan,
waarbij ze onderscheid maken tussen
zelfhulp-ideologie, zelf-behandeling
en zelfhulp-groepen.
Dat het zichzelf en anderen helpen
„in" is en dat deze beweging gestaag
in omvang toeneemt; blijkt alleen al
uit het feit dat in de Verenigde Staten
naar schatting enkele honderddui
zenden groepen bestaan. Maar ook in
West-Europa (West-Duitsland en Ne
derland) is er sprake van een stor
machtige groei. Wat ons land betreft
komt men tot wel meer dan honderd
verschillende zelfhulp-groepen en
enigszins overdreven zou je kunnen
zeggen, dat er elke dag wel een groep
bijkomt van mensen, die samen een
bepaald probleem te lijf willen gaan
Grondlegger
Wat is nu eigenlijk precies zelfhulp?
Van Harberden en Lafaille noemen
als ideologie erachter het vermogen
van de mens en de wenselijkheid om
zelf een nood- of probleemsituatie
aan te pakken. Zij zien Ivan Illich als
één van de grondleggers van deze
ideologie, die aan het eind van de
jaren zestig tot ontplooiing is geko
men als reactie op de overheersende
rol van de beroepskrachten en als
pleidooi voor de mondigheid van de
cliënt. Hier in Nederland hebben met
name de artsen Paul van Dijk en Ivan
Wolffers interessant materiaal aange
dragen in uitgaven als „Naar een ge
zonde gezondheidszorg" en het Pa
tiënten boek."
Het zichzelf behandelen in de vorm
van medicijnen slikken en injecties
toedienen is overigens geen nieuw
verschijnsel in de gezondheidszorg
Denk maar aan mensen die bij hoofd
pijn. keelpijn of verkoudheid zelf bij
apotheker of drogist een middeltje
Tekeningen, bij voorkeO'r in liggend for
maat, sturen aan Trouw, jury politieke
prent, postbus 859. 1000 AW Amster
dam Naam en adres aan de achterzijde
vermelden Voor geplaatste prenten is er
een boekenbon.
mens op korte termijn alsnog gere
den kunnen worden. Het CBR ver
wacht dat deze uitgestelde examens
nu begin februari worden afgenomen.
De planning van het CBR komt door
het massale uitstel in de war. De
woordvoerder noemde het een „droe
vige zaak." De situatie had nog erger
kunnen zijn, aldus de woordvoerder,
als niet een flink aantal examinato
ren in deze periode vakantie had ge
nomen. Normaal neemt het CBR ge
middeld per dag drieduizend exa
mens af.
pa. De Jager acht het niet uitgesloten
dat meldingen over UFO's, ook zon
dag en o.a. in Nieuw-Zeeland, betrek
king hebben gehad op de satelliet.
Overigens houdt de volkssterren
wacht in Hoeven het vreemde licht
verschijnsel op het vergaan van een
Amerikaanse satelliet. Volgens bere
keningen zou deze satelliet door wrij
ving met de hogere luchtlagen slechts
een beperkte levensduur hebben ge
had. De sterrenwacht zegt dat was
berekend dat de satelliet op 31 de
cember 1978 zou vergaan met een
onzekerheidsmarge van maximaal
drie dagen.
SS DE FIETS NU GEVAfrRL UK OF KUETS&AAR
halen en zonder het raadplegen van
een arts te proberen deze klachten te
bestrijden. Of neem de diabetici, die
zichzelf elke dag moeten helpen.
Andere vormen van zelfbehandeling
zijn bij voorbeeld EHBO-activiteiten,
de predictor-zwangerschapstest. de
vaginakijker en de hulpinstrumenten
voor gehandicapten. Daarnaast kan
nog de zelf-therapie worden genoemd
in de sfeer van de geestelijke gezond
heidszorg en de daarmee samenhan
gende psycho-sociale noden.
Tenslotte dan de talloze zelfhulp
groepen. Dit is een vorm van hulpver
lenen. waarbij in principe geen be
roepskrachten zijn betrokken, maar
waar men als leek samen met een
klein aantal lotgenoten een pro
bleem, dat ieder groepslld ook als
zodanig voelt, aanpakt. Dit gebeurt
door in de groep zijn ervaringen te
vertellen, hetgeen de herkenbaarheid
bevordert, door elkaar steun te verle
nen en indien nodig op te beuren. Het
gaat om het uitwisselen van ervarin
gen en gevoelens, waaruit weer moed
voor elke dag is te putten.
Veel resultaat
De Amerikaan F. Riessman spreekt
in dit verband van het „helpers prin
cipe". waarmee hij bedoelt dat dege
ne die helpt, zijn probleem veeal eer
der onder de knie krijgt dan degene
die geholpen wordt. Met andere woor
den: door anderen te helpen, helpt
men zichzelf het best
Het meest bekende voorbeeld van
een zelfhulpgroep is dit van de Ano
nieme Alcoholisten (AA). Het is de
grootste zelfhulporganisatie met zo'n
27.000 groepen verspreid over de hele
wereld en naar het zich laat aanzien:
met veel resultaat. Het is tevens een
groep die qua opzet en werkwijze het
meest door andere zelfhulpgroepen is
nagevolgd. Voor de hand liggende
voorbeelden zijn de Anonieme Drugs
verslaafden, Anonieme Gokkers,
maar Anonieme Families en Anonie
me Neurotici. Zelfs de naamgeving is
hier overgenomen.
Bij al deze groepen is de aard van de
nood overwegend immaterieel en
psycho-sociaal van karakter. Meestal
gaat het om zeer bijzondere proble
men. waarmee de professionele hulp
verlenen vaak niet of nauwelijks raad
weten Zoals opgemerkt, kent ook
Nederland de meest uiteenlopende
soorten van zelfhulpgroepen. Een be
scheiden greep daaruit (naast de
reeds bovengenoemde voorbeelden):
vrouwen in de overgang (VIDO), de
WAO-groepen, de Weight Watchers
(WW), de vrouwen- en mannenpraat-
groepen. werkgroepen voor pedofilie,
psoriasis-patiënten en groepen van
ouders met zwakzinnige kinderen
Sommige zelfhulpgroepen zoals de
AA en de WW maken deel uit van een
grote overkoepelende organisatie, zo
dat nieuw opgerichte groepen zich
daarbij kunnen aansluiten. Andere
liggen ingebed in een sociale bewe
ging (het feminisme) of in een belan-
genbehartiglngs-organisatie (Cliën
tenbond)
„Rustigmakers"
Soms ook gebeurt het dat een zelf
hulpgroep overgaat tot een bepaalde
organisatievorm. Een sprekend voor
beeld daarvan is de stichting Mensen
van Nu. destijds in het leven geroe
pen door mevrouw Elly Lambooij-
Clabbers uit Eindhoven. Zij slaagde
erin een therapie te vinden die haar
afhielp van haar verslaving aan „rus
tigmakers" (tranquillizers» en gaf hier
nogal wat bekendheid aan. Het ge
volg was echter, dat door de stroom
op te vangen de stichting uiteindelijk
ter ziele ging
Over de relatie tussen zelfhulpgroep
en organisatie is nog te weinig be
kend. maar het is onjuist die organi
satie als het onvermijdelijke eindsta
tion van een zelfhulpgroep te be
schouwen. Er zijn tal van groepen die
prima functioneren zonder dat daar
een groter organisatorisch verband
aan te pas komt.
Het is duidelijk dat het verschijnsel
zelfhulp in welke vorm dan ook
niet meer is weg te denken uit onze
hedendaagse samenleving. Er kan
worden gesproken van een onbetaal
de rekening en in die zin vormt de
zelfhulp een uitdaging voor beroeps
hulpverleners en de overheid, die op
dit alles nog geen passend antwoord
hebben gevonden
Sommige hulpverleners spreken in
dit verband wel eens denigrerend
over tweederangs-hulp en maken zich
daarmee schuldig aan een grote on
derschatting van de werkelijkheid
De zelfhulpgroepen houden de be
Een serie van vijf verha
len over mensen, die
samen bezig zijn hun
problemen te overwin
nen, door Cisca Dres-
selhuys en Kees de
Leeuw
roepskrachten een spiegel voor. waar
in dezen kunnen zien hoe zeer de
officië hulpverlening soms tekort
schiet. Daarom kan zelfhulp ook niet
worden afgedaan met een wegwerp
gebaar, maar verdient zij zeker se
rieus te worden genomen Beide vor
men van hulp hoeven elkaar niet te
bijten.
Integendeel, het gaat hier om een
waardevolle aanvulling op de be
staande en in zekere zin vastgeroeste
officiële hulpverlening Van de b
roepskrachten vraagt dit om bezin
ning op het eigen functioneren en om
een soepele houding, die je hier en
daar bij kritische hulpverleners overi
gens al kunt aantreffen
Eigen waarde
Die hulpverleners laten de zelfhulp
groepen in hun eigen waarde, geven
deze de ruimte waarop ze recht heb
ben en komen met adviezen, als daar
om nadrukkelijk wordt gevraagd
Door zich als deskundige zo beschei
den op te stellen, kunnen ze aan de
zelfhulpgroepen en alles wat daarmee
samenhangt eeen waardevolle bijdra
ge leveren. Ze bemoeien zich niet met
het groepsgebeuren, laat staan dat ze
ertoe overgaan zelf een der
groep op te richten
En vanuit die situatie kunnen zelf
hulpgroepen Juist omdat, ze in hun
eigen waarde worden gelaten hun
ervaringen bundelen en deze ultdra
gen naar de „deskundigen", die daar
weer van kunnen leren. Op deze ma
nier ontstaat er een wisselwerking
tussen beide vormen van hulpverle
nen. die uiteindelijk de cliënt en de
beroepskracht ten goede kan komen
In deze serie zal nader worden inge
gaan op opzet en werkwijze van enke
le verschillende zelfhulpgroepen, die
echter met elkaar gemeen hebben,
dat ze zelf proberen hun problemen
op te lossen.
Dit is het eerste van vijf artikelen
over zelfhulp.
Illlllll
>tp
8.1
ocl
5pU
Als het aan die onbekende
Amersfoorter had gelegen, waren
de Waddeneilanden geen eilan
den meer geweest. Tussen het
oostelijkste puntje van Ameland
en het noordoosten van Fries
land. net voor het Lauwersmeer,
zou dan een dijk zijn aangelegd
en alle water van dat punt af, de
hele Waddenzee en het hele IJs-
selmeer, zou dan in land veran
derd zijn, met hier en daar een
vaargeul tussen de polders.
„Waarde Vorstin!" schreef die
Amersfoorter op 31 december
1894 aan koningin Wilhelmina
weliswaar toen al de officiële
troonopvolgster, maar tot haar
kroning in 1898 nog in die functie
waargenomen door haar moeder,
koning Emma die als regentes
optrad. „Waarde VorstInf Wee*
moed in mijn hart voelende op
komen over de ellenrti- :oo\-
le fatsoenlijke ge/i ei::
derden stand en «in
komende uit w«-r'. oo
zend ik U een plan t r
king der Zuiderzee, b. d
zij goed mag zijn. en zonder ve i
onkosten kon ten uitvuer ge
bracht worden."
Het ging deze waterstaatkundige
of wat hij ook geweest mag zijn
dus in eerste instantie om bestrij
ding van de werkeloosheid en we
mogen rustig aannemen dat er
voor tientallen jaren werk was
geweest aan het volvoeren van
zijn plan. Weliswaar is de inpol
dering van het IJsselmeer pas 35
jaar later echt begonnen na de
proefpolder Andijk in 1927. een
kleintje maar, viel de eerste grote
polder, de Wieringermeer. pas in
1930 droog maar nu, bijna vijf
tig jaar na het begin van dat
enorme karwei, is nog niet de
helft ingepolderd van wat de
Amersfoorter op het oog had
Zijn plan. dat nooit in behande
ling is genomen, was zelfs voor de
Rijksdienst voor de IJsselmeer-
polders een verrassing: het kwam
min of meer toevallig uit het rijk
sarchief in Den Haag tevoor-
;chijn toen een archivaris daar
e's voor de bibliotheek van de
opdiepte
Vin afsluitdijken zouden er moe-
li'ii komen volgens de plannen
maker tussen Texel en Den Hel
der (met sluis), tussen Texel en
Vlieland, („maar liever zonder
sluis"), tussen Terschelling en
Ameland („mij dunkt ook zonder
sluis") en tussen Ameland en
Friesland, ook zonder sluis. De
Eem zou verlegd moeten worden,
het water uit de IJssel omgebo
gen naar het Keteldiep, en zo
zouden alle wateren en beken
van de Veluwe. Drente en Fries
land „afgevoerd" moeten wor
den. zodat ze niet meer rechtr
streeks in de Zuiderzee zouden
uitmonden. Was dat allemaal ge
beurd. dan kon begonnen worden
met het uitpompen van de door
dijken ingesloten stukken water
De Amersfoorter besloot zijn
voorstel met deze woorden „Is
de Zuiderzee droog, dan raad ik
de Regeering aan Schokland
eerst over een tiental jaren te
verkoopen. daar dit dan zeer veel
op zal brengen De dijken kan
men gebruiken voor spoor- en
straatwegen en zijn zij te smal.
dan kan men ze met boomen be
planten, evenzoo moet men
Schokland met boomen be
planten
Waarde Vorstin, na hartelijke
groeten noem ik mij Uw Onder
danige Dienaar
Zo zouden het IJsselmeer en de
Waddenzee eruit gezien hebben
als het plan van de onbekende
uit Amersfoort uit 1894 zou zijn
uitgevoerd: land tot aan het
puntje van Ameland, met alleen
hier en daar een vaarweg tussen
door. De tekenaar van de rijks
dienst voor de IJsselmeerpol-
ders maakte dit kaartje, want il
lustraties had de plannenmakers
niet naar zijn „waarde Vorstin"
meegestuurd.
De koningin krijgt veel ambtelij
ke stukken onder ogen. Ze moet
daar haar oordeel over geven en
dat is allerminst eenvoudig. Niet
alleen zijn de onderwerpen vaak
technisch en erg ingewikkeld,
maar bovendien hanteren, zoals
bekend, veel ambtenaren nog al
tijd een soort onbegrijpelijke en
dus verwerpelijke taal die het le
zen van zo'n stuk helemaal tot
een corvee maakt. „Profielhet
maandblad voor de medewerkers
van verkeer en waterstaat, geeft
daar een voorbeeld van. Deze
„aanbiedingsbrief" bij een ont
werpbesluit van de hoofddirectie
van waterstaat kwam bij de ko
ningin ter lezing en beoordeling
terecht.
„Ik moge er voorts op wijzen, dat
de Afdeling heeft opgemerkt, dat
het haar wenselijk voorkomt, dat
indien overeenkomstig haar ad
vies wordt beslist, door de onder
getekende wordt bevorderd, dat
de reconstructie van het kruis
punt Rijksweg X-Y-brug in de
gemeente Z zo spoedig mogelijk
wordt uitgevoerd, en voorts, dat
de Afdeling het op prijs zou stel
len. dat vanwege de ondergete
kende in overleg met de gemeen
te Z en de provincie A me» toe
passing van de ter zake geldende
bijdrageregelingen en/of anders
zins wordt gezocht naar een voor
de gemeente Z bevredigende op
lossing voor de dekking van de
kosten van de zogenaamde plaat
brug. en ten slotte dat de Afde
ling gaarne zal zien. dat bij de
uitreiking van uw besluit aan de
partijen mededeling van voren
bedoeld door haar wenselijk ge
acht overleg wordt gedaan"
Een zin van honderdzesendertig
woorden Dat is zelfs Profiel, een
blad voor ambtenaren dus. amb
tenaren van hetzelfde ministerie
nog wel. te gortig. Het voegt er
dan ook een veelzeggend com
mentaartje van twee woorden
aan toe „Arme koningin'"
In een geheel aan roken gewijde
VPRO-gids schrijft Cherry
Duyns over de (althans door hem
als zodanig aangevoelde) geneug
ten van het pijproken „Pijpro
ken, dat is pas leven tussen het
kuchen door. starend naar de
kruidige rookwolkjes die de ver
trekken aromatiseren en de zor
gen des daags doen verzachten
Hij heeft het. vooral toen hij er
pas mee begonnen was. hard te
verduren gehad Kwetsende op
merkingen kreeg hij naar het
hoofd, schrijft hij. die varieer
den van het smakeloze twee rot
koppen aan éen steel tot
smaakt het pijpje? Mooi. dan kan
je de tabak wel weggooien'
Die namaak-postzegel met na-
maak-koningin die we u een week
geleden afgestempeld en wel
konden tonen, vindt lezer Klei-
sen uit Rotterdam eigenlijk niet
veel bijzonders. Hijzelf heeft ook
zoiets bij de hand gehad, schrijft
hij en stuurde ons een stukje van
een ansichtkaart met daarop iets
wat ook wel op een postzegel
lijkt, maar het niet is een sluitze-
gel van de t b c -bestrijding On
danks de duidelijke vermelding
„geen frankeerwaarde" is ook
deze zegel keurig afgestempeld
Geen wonder dat de posterijen
verlies lijden.
Het ging al aardig goed met me
vrouw Dulcie Baldwin, die na een
hartaanval in het ziekenhuis van
Sydney in Australië was opgeno
men. Tot nieuwjaarsdag Toen
werd ze in haar ziekenhuisbed
wakker doordat een anderhalve
meter lange gifslang zijn tanden
in haar linkerhand had gezet Op
haar gegil kwam een verpleegster
aanrennen, op de voet gevolgd
door een arts De slang was intus
sen sissend onder het bed ver
dwenen en was al likkebaardend
vlakbij de benen van de zuster
beland, toen de dokter hem zo
hard op de kop sloeg dat het dier
ter plekke dood bleef Het ding
waarmee de arts de slang had
gedood, was zelf ook een slang
van het brandblusapparaat De
toestand van de 70-jarige patlën-
te is er niet op veroeterd. maar
gisteren Vond de dokter dat ze
toch alweer een beetje opknapte
