Werkloosheid vertaald in toneelwerkelijkheid Morgen begint tv-serie over schilder Rubens Goed handboek vooi antiekliefhebbers Nieuwe boeken Komrij's ketelmuziek 'We mogen niet klagen in de Engelenbak' Hugo Claus heeft 'een gat moeten opvullen' Van mr Frans Dony En dan nog Portretten van schrijvers in HP DONDERDAG 4 JANUARI 1979 KUNST/RADIO/TELEVISIE TROUW/KWARTET De Engelenbak is een theater in Amsterdam waarin ama teurtoneel ontwikkeld, gesti muleerd en begeleid wordt. Daarnaast probeert men het contact tussen amateurs en be roeps tot stand te brengen, le der |aar organiseert de Enge lenbak een aantal projecten. Vorig jaar regisseerde Anne- marie Prins „De heilige Johan na van de Slachthuisen" met amateurs, dit jaar wordt één van de projecten bezet door werklozen. Onder de titel „We mogen niet klagen" worden het wel-en-wee van het werk loos zijn en de consequenties van dit verschijnsel getoond. Voorts heeft de Engelenbak ie dere week een vast program ma. Dinsdagavond is er Open Bak, waar iedereen die dat wil iets kan zeggen, spelen of voor dragen. Er is een huisorkest zodat degenen die wel een lied hebben maar geen begeleiding geholpen worden. Open Bak wordt elke week door ver schillenden gepresenteerd en begint iedere week met een vervolgtoneelstuk, waar ie dereen die zich een week van tevoren opgeeft aan mee kan doen. Dit jaar speelt het zich af in Omslag 123, een gemeen schapshuls van een nieuw bouwwijk eu het heeft, zoals gebruikelijk, een „Peyton-Pla- ce"-achtig karakter. De overi ge dagen van de week worden gevuld door een amateurgezel schap: woensdagavond om te repeteren en donderdag tot en met zaterdag volgt de uitvoe ring. door Dirkje Houtman AMSTERDAM Werkloosheid is een verschijnsel dat ieder kent, waar nogal gemakkelijk over gepraat wordt, maar dat ledereen kan overkomen. Uit angst voor schande en vooroorde len wordt werkloosheid vaak voor de omgeving weggemoffeld. In Amsterdam hebben echter vijftien werklozen de schaamte opzij gezet. Ze maakten een stuk.onder de titel „We mogen niet klagen", op basis van eigen ervaringen dat ze de komende twee weken in theater de Engelenbak zelf spelen. De werkloosheid wordt omgezet ln een toneelwerkelijkheid, waar het In dit project ln de eerste plaats om gaat. Vorige week werd er nog druk gerepe teerd. In de foyer worden de liedjes Ingestudeerd (geschreven door Wlm Busink en op muziek gezet door Henk van der Meulen) In de theaterzaal worden er nog een aantal scènes apart gerepeteerd voor de doorloop van die middag Regisseur Paul van der Kruk kijkt geconcentreerd, schiet af en toe in de lach om een goede vondst en noteert driftig zijn opmer kingen. Met veel geduld en geestdrift neemt hij na afloop de scène door. „Probeer de spanning uit die stoel te halen. Je bent er moe van, 't komt allemaal op jouw schouders. JIJ hebt het gedaan. Je voelt je schuldig. Hou het ritme aan en harder spreken Opnieuw!" Een vrouw achter het loket op een arbeidsbureau kan er niet meer te genop. Volle wachtkamers, vandaag, morgen en volgende week weer vijf dagen Paul van der Kruk draagt een aantal aanknopingspunten aan waar de speelster het vermoeide gevoel van zinloosheid uit kan putten. Ze moet dit uiteindelijk omzetten ln een houding, een uitbeelding die toneel technisch onderlegd ls. Geen boodschap Paul van der Kruk èn Wlm Busink. die het hele proces heeft meegemaakt en zorg draagt voor de teksten, zijn het er zeer beslist over eens dat dit project niet Iets moet worden van ..werklozen kijken", dat ls het beslist niet. „Wij maken geen psycho-drama, willen niet moraliseren, wijzen geen schuldige aan en dragen ook geen boodschap uit. We laten de situatie zien zoals hij is. de gevolgen van de werkloosheid zowel in positieve als negatieve zin. voor- en achter het loket van het arbeidsbureau. De toe schouwer moet zelf maar zien welke conclusie hij eraan verbindt. Hij is tenslotte één van de vele potentiële werklozen." aldus de heren. Selecteren „Sinds 5 oktober wordt er hard ge werkt, elke dag van half elf tot vijf uur. Na een oproep bij de sociale dienst, het arbeidsbureau en Radio Stad kwamen er veertig aanmeldin gen. Hiervan moesten er 25 kandida ten afvallen. De selectie vond plaats tijdens een aantal werkmlddagen waar ln groepen van tien gespeeld en geïmproviseerd werd. Moreel was het moeilijk een keuze te maken. De mensen die zich aanmeldden waren langer dan een half Jaar werkloos (voorwaarde voor deelname) hadden ettelijke malen hopeloos gesollici teerd en dan worden ze hier ook nog afgewezen. Maar in artistiek opzicht was het de enige methode. Als Je een voorstelling wilt maken, móét Je se lecteren en niet zielig doen. Als Je een sociaal project uitvoert, dan neem je de eerste vijftien. De misvatting bij dit project is dat het veelal als sociaal project wordt beschouwd. Niets ls minder waar. De opdracht was te laten zien wat wer kloosheid voor iemand betekent, ver taald ln een theatraal geladen hande ling. En dan moeten de medewerkers weten wat toneelspelen ls. Twee van de vijftien spelers hadden ooit Iets met theater te maken. Vandaar dat we zijn begonnen met een theater workshop. Hier werd gewerkt aan de technische basisprincipes van toneel spelen en hebben de spelers leren Improviseren. Na twee weken werden de Improvisatie-opdrachten verlegd naar het onderwerp werkloosheid, dat wil zeggen we gingen improvise ren op het thema „een dag uit het leven van een werkloze". Iedereen bracht z'n eigen ervaringen mee Wlm noteerde de dialogen en maakte er afgeronde scènes van". Het zijn realistische scènes met soms een Iro nische ondertoon en een gepaste do sis tragiek. We willen dat de zaal plat ligt om iets heel triest, om de vrese- Van onze radio en t.v. redactie HILVERSUM De KRO-televisie zal morgenavond het eerste deel uitzenden van de vijfdelige Belgische serie over het leven van de schilder Pieter Pauwel Rubens, die iedere week vrijdag zal worden voortgezet. Het t.v.-drama is gemaakt ter gelegenheid van het Rubens-jaar, 1977, toen werd herdacht dat de schilder vierhonderd Jaar geleden werd geboren. Rubens leefde van 1577 tot 1540 Deze jaartallen zijn van belang om te we ten dat zijn hele leven ln de tachtig jarige oorlog. (155S-1648) valt en om ook Iets meer van de achtergrond van de serie te begrijpen. De Spanjaarden zijn verantwoordelijk voor het uit eenvallen van de noordelijke en zui delijke Nederlanden. De Spanjaar den isoleren Antwerpen door ln de Schelde een dam te leggen. Dat is hun reactie op de Unie van Utrecht (1579). waarin Nederland en 8panje zich verenigen. Het eens zo welvarende Antwerpen is een arme stad als Rubens als Jongen daar met zijn moeder Maria Pljpe- 11ckx. komt wonen; hoewel zijn ou ders Antwerpenaren waren, waren zij uit afkeer voor de protestanten ver volging naar het Duitse Slegen uitge weken Na de dood van de vader ging de familie, bestaande uit de moeder en drie kinderen, terug naar Ant werpen Pieter Pauwel noemt zich Kathoüke. en volgens de tekst die de auteur Hugo Claus voor de t.v.-serie schreef, heeft hij een enorme haat tegen de Nassaus omdat zijn vader Jan Ru bens een verhouding zou hebben ge had met de liederlijke Anna van Sak sen, echtgenote van Willem van OranJe.Vader Jan zou gevangen gezet zijn op slot Dillenburg en voor hoog losgeld zijn vrijgekomen. Als Rubens na zijn studiereizen als kunstschilder in Italië en Spanje naar Antwerpen terugkeert wordt hij hofschilder van aartshertog Albrecht en zijn echtge note Isabella, de lievelingsdochter van de Spaanse koning Philips II. Ze had als bruidsschat de zuidelijke Ne derlanden van haar vader gekregen. Rubens wordt zelfs een soort gevol machtigde ambassadeur ln dienst van de Spaanse kroon en hij reist naar alle belangrijke steden van Europa Contra-reformatie Om de zindelijke Nederlanden voor het katholicisme terug te winnen breekt een periode van contra-refor matie aan. De regerende aartsherto gen dragen vredelievend hun steentje daaraan bij De contra-reformatie was als reactie op de protestantse reformatie een vernieuwingsbewe ging binnen de kerk van Rome. Na de tijden van inquisitie en brandstapel bouwde Rome nu aan een ander ima go. Er was behoefte aan vriendelijk heid van een godsdienst die bindt in plaats van afstoot, weet de uit Vlaan deren afkomstige televisie-program mamaker André Truyman uit te leg gen. De kunst is een belangrijk pro pagandamiddel en Pieter Pauwel Ru bens voelt dit als kind van zijn tijd aan. Uitbeeldingen die van triomf ge- tulgen moeten de reformatie weerleg gen. De heiligen op de schilderijen van Rubens zijn meestal duur gekle de dames en heren en dat hield ver band met de stricte voorschriften uit Rome. Dank zij zijn diplomatieke kwaliteiten was Rubens zeer handig ln het verkrijgen van opdrachten van vorstenhoven, kerkelijke functiona rissen en rijke kooplieden. Zo wist hij in een arme omgeving tot grote wel vaart te komen. Voor de Hollanders stond de schilder politiek aan de ver keerde kant. Dat verklaart misschien ook waarom de belangstelling voor zijn werk hier kleiner is dan in bij voorbeeld Parijs of Londen. Daarbij staat de Nederlandse calvinistische, serieuze aard ver van de feestelijk heid. uitbundigheid en Vlaamse zin nelijkheid die Rubens in veel van zijn schilderijen tot uitdrukking brengt. Virtuoos maar oppervlakkig noemen wij het vaak. Vele malen zou zijn Speciaal „De vriendschap tussen Jan van N IJl en en Richard Minne- is een hommage aan twee Vlaamse dichter* die ten on rechte vrij onbekend aijn ge bleven. Ned. 1/11.45 Kunstrijden op de schaats. Beelden van de atrijd om de Ennia Challenge Cup 1971. Nod. 2/25-27 Televisier Magazine belicht actuele gebeurtenissen Ned. «11.15 In „Lillle" ontmoet de ko ning der Belgan Lillie en raakt meer dan diep onder de indruk van haar. Ned. ft? 1.55 Symbool van een succesvol le schoonmaak ln de Theems ls de zalm. Eindelijk werd de*e rivier visrijk en zuiver. België 1 f 35 lijkste dingen", aldus de heer Van de Kruk. Improvisatie tweede vrouw, de 37 jaar jongere Hé- lène Fourment die hij trouwde toen zij zestien jaar was. model hebben gestaan, voor haar echtgenote. Geen open boek De Vlaamse auteur Hugo Claus die het script voor de serie heeft geschre ven heeft het er niet makkelijk mee gehad, gezien zijn opmerkingen „Ru bens ls geen open boek. De gegevens die over hem bekend zijn, zijn erg zakelijk. Ze analyseren zijn werk, maar zeggen niets over de mens. Dat gat heb ik moeten opvullen en nog wel zoveel mogelijk waarheidsge trouw. Ik had vroeger een lichte af keer van het nutteloze vlees wat hij schilderde. Maar nu, ik vind hem een groot schilder." De Vlaamse regisseur Roland Verha- vert heeft getracht telkens opnieuw de figuur van Rubens te doorgron den. „In het begin ls hij de jonge ambitieuze schilder die zich in Italië gaat vervolmaken. Later komt zijn genie tot volle rijpheid en wordt hij een zwierig diplomaat. Pas tijdens het laatste deel komt hij menselijk los. wordt hij milder, zwakker bijna, dat moet ik de hele film lang voorbe reiden." De hoofdrol wordt gespeeld door Jo- han Leysen In grid Vos speelt zijn tweede echtgenote, Hélène Four ment. Nele van den Driessche is zijn eerste echtgenote. Dora van der Groen is de aartshertogin Isabella. Het stuk bestaat uit twee delen. In het eerste ls opgebouwd uit een reeks vastgelegde scènes waarin het pu bliek een beeld krijgt van het wel en wee van een werkloze. In het tweede deel na de pauze neemt het stuk een absurde wending. Jasper viert het feit dat hij tien jaar werkloos is en er wordt gefeest. De dialogen van dit gedeelte liggen niet vast. Tijdens de voorstelling wordt er vrij geïmprovi seerd. Iedereen kan hier stiekem in kwijt wat hij nog wilde zeggen. Dit tweede deel kan volkomen de mist in gaan. Het lukt bij de gratie van het samenspelen. Valt er iemand weg dan stort het helemaal in elkaar. Maar zo'n risico moet je durven nemen, zo menen de heren Van der Kruk typeert het feest als een keten van grote momenten, die elkaar razendsnel opvolgen. Het zijn emotionele momenten als haat, lief de. agressie of wanhoop, zonder dat de spelers die emoties zelf ervaren. Dat is een kwestie van techniek. De spelers hebben die emoties ooit in improvisaties uit de beginfase mis schien echt gevoeld. Ze kennen nu de methode waarmee dat gevoel van toen teruggehaald kan worden in een ander verhaal. En dat lukt voor vijf tig procent. Ik vind het verbijsterend hoe snel ze dat geleerd hebben. De scènes uit het eerste deel hebben de spelers zelf ontwikkeld. Ze hebben zelf uitgevonden wat er in zat. Wat zij wilden dat eruit zou komen staat er tot aan de vormgeving en mise-en scene toe. Wat dat betreft schat ik mijn eigen inbreng op 40 procent. En niet zonder trots stellen de heren ten slotte vast dat het een uniek project is. Het zijn mensen die nooit gespeeld hebben, die een stuk maken" dat over henzelf gaat, dat ze ook nog zelf spelen. Die werkloosheid hebben we omgezet in een toneelwerkelijk heid. Daar zijn we mee bezig, dat tonen we. En als de toeschouwer na het zien van de voorstelling ook nog de link legt naar die 200.000 uit de krant, dan mogen we niet klagen. door R. N. Degens ,,De redenen waarom iemand antiek aanschaft of van de han doet, kunnen uiteenlopen. Ze kunnen te maken hebben m< j kunstgevoel, bewondering voor het oude ambacht, pure no talgie, bezitsdrang, geldbelegging of winstbejag. Wie out kunstvoorwerpen of antiek koopt, moet zich niet uitsluiten door zijn gevoel laten leiden. Gevoel is een sympathieke ma onbetrouwbare leidsman. Nuchterheid en kennis zijn betei beschermers. En zelfs die kunnen niet altijd een absolul waarborg verlenen." Dat soort opmerkingen strooit mr Frans Dony met gulle pen door het zojuist verschenen „Groot Antiek- boek". één van de vele publikaties op dit terrein waar de uitgevers blijk baar nog steeds nieuwe vruchtbare plekjes weten te ontdekken. Ook dit boek zal wel weer in goede aarde vallen bij de liefhebbers van antiek in alle soorten en kwaliteiten. Behalve de onsympathieke titel (312 pagina's is bepaald niet „groot" als je alles over antiek zou willen vermel den) mag het tot de beste beknopte handboeken gerekend worden die voor de leek zijn bedoeld. De auteur heeft zich in het grote boek uiteraard moeten beperken, temeer daar hij een uitgebreid aantal onderwerpen behandelt. Over meubelen, waaraan hier maar een vijftigtal bladzijden kon worden besteed, valt alleen al een kleine bibliotheek vol te schrij ven. Daarom is het jammer dat voor degenen die zelf verder willen onder zoeken wat er allemaal over de ver schillende onderwerpen geschreven is, geen literatuurlijst ls opgenomen. Maar ik heb bewondering voor de manier waarop Dony de elf onderwer pen (meubelen; porselein; aardewerk en steengoed; goud en zilver; siei den, email; brons, koper, ijzer; oosterse tapijten; klokken en hoi ges; glas; varia) in beknopte vorm een originele manier heeft behande Goed is de indeling van elk hoofdst in een algemene inleiding waarin oi technieken, historie en stijlen wo gesproken. Waarna een alfabetls naslaggedeelte volgt, waarin begr pen en termen worden omschrev en toegelicht. Natuurlijk heeft D< zich moeten beperken en is dan ook van eigen voorkeuren uit Dat heeft in elk geval geleid door goede smaak ingegeven sel die deskundig en plezierig lee wordt toegelicht. Bovendien is keuze van de vele illustraties opm kelijk doordat men hier hu eens n de plaatjes tegenkomt waarmee meeste antiekboeken zijn volgesto Ook de afwisseling van tekenini met foto's, en de goede gevarieei opmaak van de hoofdstukken en gina's zijn aantrekkelijke aspec van dit boek. Mr F. Dony: Groot Antiekboek. U Elsevier, Amsterdam. 312 blz. F 39,50. Dé Vlaming Johan Leysen (rechts) vertolkt de rol van Pieter Pauwel Rubens in de gelijknamige televisieserie. Rechts de acteur Jerome Reehuis. „Kinderen van deze wereld" is de titel van een tentoonstelling die tot 31 Januari in het Tropenmuseum ln Amsterdam wordt gehouden. Op deze expositie, die georganiseerd is door UNICEF in het kader van het Jaar van het Kind 1979, zijn 515 foto's uit 94 landen te zien. Deze tentoon stelling wordt tegelijkertijd ln de Tamboer te Hoogeveen gehouden De Nederlandse Operastichting geeft op 5 januari in het Circusthea ter in Scheveningen de eerste van een nieuwe serie voorstellingen van de opera „Salome" van Richard Strauss. De regie is, evenals in 1974 toen de opera voor het eerst ln produktie werd genomen, in handen van Bodo Igesz. Nieuwkomers zijn Annie Schlemm als Herodias en Julian Pa trick als Jochanaan. De voorstelling wordt herhaald op 9, 14, 22 en 24 januari in de Stadsschouwburg in Amsterdam, op 11 januari in de Rot terdamse Schouwburg en 18 januari in de Stadsschouwburg in Utrecht. In het kader van de serie Barokcon- certen die in de Waalse kerk in Am sterdam worden gegeven treden op 12 januari op Wllbert Hazelzet (traver so). Wiel Peeters (altviool), Richtte van der Meer (cello) en Ton Koopman (klavecimbel). Op het programma staan werken van Bach. De Van Reekumgalerij ln Apel doorn biedt 12 Januari drie nieuwe tentoonstellingen; tot 29 Januari aquarellen en tekeningen van Ronald de Reus. tot 5 februari werk van Louis Baltussen. Frans Clement en Ank Overweel, drie kunstenaars uit het zuiden van het land, tot 26 februa ri grafisch werk van de buitenlanders Jim Dine, Claes Oldenburg, James Rosenquist, Jasper Johns en Frank Stella. Elton John gaat in tegenstelling tot zijn voornemen van twee jaar geleden toch weer een tournee door Europa maken. Hij begint 5 februari in Stock holm en eindigt 11 maart in Madrid. De popster zai Nederland ook aan doen en wel op 11, 12 en 14 februari Zijn optredens vinden achtereenvol gens plaats in het Congresgebouw in Den Haag. de Doelen in Rotterdam en het Concertgebouw in Am sterdam „Die nacht had hij in zijn droom zo hard gehuild.„In Amsterdam had hij zijn intrek genomen op een zolderkamer.„In zijn Ford sta tioncar rijden wij langzaam over de bochtige kustweg.„Hij woonde aan een pleintje in Amsterdam- Oost. „Hij wilde zijn hele leven in de Verenigde Staten blijven. „Lekker luchie, snuift hij tevre den. Met deze woorden beginnen de Haagse Post-schrijversportretten van resp. Van Eeden, Slauerhoff, Ter- borgh, Thijssen, Lodeizen en Waas dorp. Ze zijn typerend genoeg voor de cover-story: die moet een lekker ver haal zijn. een handige collage van documenten, literatuur en zo mo gelijk gesprekken De formule levert een leesbaar jour nalistiek resultaat op. Soms, zoals bij Lodeizen. beschikt de journalist over nieuwe gegevens. Deze zijn meestal van biografische aard, want op „het volle literaire leven", met nadruk op leven, is zijn speurzin gewoonlijk ge richt. Vanuit het literaire werk wordt onbekommerd het leven geïnterpre teerd als feitelijke gegevens niet toe reikend zijn. Ons land heeft, wordt vaak gezegd, geen biografische tradi tie. Dat is zo, maar het is wel te hopen dat het soort portrettering van de Haagse Post geen school maakt. Niet alle levens zijn cover-stories. In de bundeling die zojuist verscheen, staan naast levensverhalen ook enke le interviews, namelijk van Sal San ten. Lucebert, Kouwenaar en Doesc- hka Meijsing. Ook de scheldpartij van Wolkers naar aanleiding van de affalre-„De Kus" blijft in boekvorm voor het nagesiacht bewaard Het volle literaire leven; portretten uit de Haagse Post. Door Jan Brok ken, Martin Schouten. John Jansen van Galen en William Rothuizen. Amsterdam, De Arbeiderspers. 1978, 240 hls. 24.50 izindv; r. u a, Wekelijks stelt Gerrit Komrij in column in NRC/Handelsblad ai hande leeghoofdigheid aan de kajg< Een bloemlezing uit die altijd wP briljant geformuleerde verbazir nu verschenen: „Heremijntijd", gens de flap een „potpourri van j za, die maar één doel heeft: kopp sc snellen onder de lilliputters." Nuj vallen heel wat koppen. Werth Vi heet „een kardinaal op klompen, filosoof in een doorkijkbloes", Hh( Andreus „een vereenoprekker id( aanpassingsmoeilijkheden", Sybwi Polets proza blijkt zelfs voor een j sa hals uit Artis onverteerbaar, hartigheid is ook een facade", lu een van de talloze aforismen „Heremijntijd". Zo ls het bij Komrij ook; hij openhartigheid in de vorm van „Wat is stijl? Stijl is wat Je verkr door weglating en omkering. Sti de hardnekkigheid waarmee je taal kneedt tot 'n architectoniscl weel, een visueel strelende en weerbarstige balans tussen ron gen, punten, liggende en stas strepen". Vier auteurs krijgen deze meesterstilist een uitvorige beurt: Claus, Mulisch, Wolkers Koolhaas. Er blijft na analyse w« over van de eerste alinea van romans. Ook sommige dichters poëzie-opvattingen krijgen het zi te verduren (ln de afdeling „Es is' die, Die Poesie!"). Komrij's potp ri staat kortom weer vol bezw tegen de geest der eeuw en get van een fanate hang naar kwalit Gerrit Komrij. Heremijntijd; ex< ties en ketelmuziek. Amsterdam Arbeiderspers, 1978. 122 blz. 1' Cor Verboom schreef Groene icai planten, vaste planten, Bloei kamerplanten en Sierheesters, per deeltje van 72 pagina's 8.9 'i de serie Elsevlers praktische pocll In de omnibus Als je alles wist, drie romans van Aart Romljn ge deld: Wie zonder zonde is, We tx nen toch pas en Niet met goed soen. Uitg. Zomer en Keunlng te geningen. 540 blz - 24.50. Na 1 29.50. Voor abonnees op de SpU serie 14.75 Groot gewin, roman van W Balkenende. Uitg. De Vuurbaak, ningen. 228 blz ƒ24.90. Tijde prijs voor leden van de Vereni van vrienden van de Vuurt) 22 50 Een repetitie van een scène uit „We mogen niet klagen'

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1979 | | pagina 4