Nieuw bestaan
in Indonesië
Aziatische kunst uit
particulier bezit
Film over de slag
om Arnhem op tv
Vermakelijke onzin onvoldoende uitgebuit
NIEUWSNET
VANAF 7 FEBRUARI IN DE KIOSK.
OORDEEL ZELF.
Voor de groten is er
nog geen fabeltjeskrant
„En vervolgens hebben we met
de hele redactie de klankproef
gedaan, maar ze zeiden allemaal
Nier.wSnet in plaats van
NieuwsNet."
Pekerti stimuleert huisnijverheid
Tot 4 maart in het Rijksmuseum
Katrijnprodukties brengt 'Meneer Masure'
In één jaar 4.200
illegale zenders
uitgeschakeld
Vrii Nederland, terzijde. 4 november:
het eerste nleuwsmagazine van nederland.
WOENSDAG 3 JANUARI 1979
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
4
door Johan ten Hove
HILVERSUM Een van de grootste problemen ln Indonesië
ls de toenemende werkloosheid. Met name op het overbevolk
te Javaanse platteland worden steeds meer mensen gedwon
gen de landbouw geheel of gedeeltelijk vaarwel te zeggen. ZIJ
moeten omzien naar andere manleren om aan Inkomsten te
komen en hun dagelijkse hap rijst veilig te stellen. Een
mogelijkheid voor aanvullende of andere werkgelegenheid
ligt er ln de hulsindustrie. Over deze huisindustrie en de
stimulering ervan brengt Veronica vanavond om negen uur op
Nederland II een film op de televisie, die gemaakt ls ln
samenwerking met de Novlb, de nationale organisatie voor
Internationale betrekkingen.
Op het Javaanse platteland wordt
bittere armoede geleden, al U dat ln
de prachtige opnames van de maker
van de film, Manus van der Kamp
niet te zien. In de schitterende dessa's
met de vele schakeringen groen
wordt de armoe en de ellende over
woekerd door een uitbundige plan
tengroei. Een kale hut ln een dorre
droge woestijn spreekt nu eenmaal
meer tot de verbeelding dan een Idyl
lisch ln het groen verscholen Javaans
dorpje
Maar de armoede ls er wel degelijk.
Het Javaanse platteland ls overbe
volkt. Er wonen ongeveer 80 miljoen
mensen op een grondgebied dat niet
Vin lokaal materiaal worden
schermen gevlochten
groter ls den vier maal Nederland. De
bevolkingsgroei ls er enorm en on
danks de inspanningen van de rege
ring komt daar op korte termijn geen
verandering ln. De landbouwgronden
op Java zijn dermate versnipperd dat
de stukjes grond al lang veel te klein
zijn om er een gezin van te kunnen
onderhouden. Daar komt nog bij dat
ln verband met de „groene Revolu
tie" de automatisering en de mecha
nisering van de landbouw sterk ls
toegenomen, een proces dat nog lang
niet aan zijn einde ls gekomen Het
geen weer Inhoudt dat steeds minder
mensen werk ln de landbouw kunnen
vinden. Steeds meer verdwijnt het
traditionele rijstmesje, de anl-anl,
waarmee de rijst stengel voor stengel
geoogst werd Het traditionele rijst
stampen wordt vervangen door mo
derne rljstpelmachines en ook het
ultplanten van de rijst gebeurt meer
en meer machinaal. Slechts de toch al
rijkere boeren beschikten over ge
noeg grond en kapitaal om deze mo
derniseringen bij te benen. De kleine
deelbouwers en vooral de landarbei
ders zonder eigen grond werden er de
dupe van.
De grote Javaanse steden hebben al
miljoenen mensen opgenomen die
het platteland ontvluchtten op zoek
naar ander werk. Dat ze ook ln de
grote steden meestal niet kregen,
want ook daar ls de werkloosheid
groot. Miljoenen Javanen wonen ln
ellendige omstandigheden ln bouw
vallige krotten aan de rand van de
grote steden, zonder enig uitzicht op
een betere toekomst
door Henk van Halm
Tassen maken op het Javaanse platteland
Bloei
Speciaal
De musical Een dag als van
daag Is gebaseerd op medewer
king van bejaarde Nederlanders
die bun Indrukken opstuurden
do schrijver J.
I Het pro-
eerder door tv.on
radio uitgevonden.
Ned. 1/ 17 JO
IKON brengt eon eigen docu
mentaire over een stakende
mljnwerkersfamllle lo Peru
Ned. 2/ 18.58
In Van gewest tot goweot: hot
museum Slager in Den Bosch,
energiebesparing in Gasselto,
een Friese nota over problemen
van de kleine scholen, een volle
dig geautomatiseerde kaasfa-
briek in Winterswijk en de mo-
saikmaker Minderaa in Zeist.
Ned 1' 18.58
Televisiefilm Arnhem bet
verhaal van een ontsnapping,
gebaseerd op bet boek Tocht
door het duister door Oroame
Warrack. In aansluiting een ge
sprek met de schrijfster.
Ned. 1/ 20.00
Mevrouw Gardeniers Is gast
bij Karei Prior in Kom er maar
oens bij.
Hilv. 1/ 8.45
Schoolradio over 1979: het
jaar van bet kind Boudewtjn
Klap en Karei Roskam stollen
dit programma samen.
Hllv. 2/ 9.40
Orkest palet met een uitvoe
ring op 27 november van het
Utrechts Symfonieorkest.
Hilv. 410.00
Pantoffels en pistolen is een
nieuwe hoorspelserie van de
VARA en gaat over de strijdba-
Hilv II 16.02
Van oudsher probeerden vele dorpe
lingen al er wat geld bij te verdienen
ln de huisindustrie. In Indonesië was
het handwerk en de hulsindustrie,
beoefend door professionele kunste
naars. tot grote bloei gekomen. De
wajangpoppen, het houtsnijwerk, de
gebatikte kleden, de muziekinstrum-
ten. de rotanmeubels zijn beroemd,
om van de prachtige krissen nog
maar te zwijgen. Al eeuwenlang zijn
deze voorwerpen door ware kunste
naars vervaardigd om te voldoen aan
de behoeften ln eigen land. Dat ook
de koloniale overheersers onder de
indruk raakten van deze nijverheid
mag blijken uit de talrijke musea ln
ons land waar deze voorwerpen ln
grote hoeveelheden liggen opgesta
peld. Een menig „oud Indlë ganger"
heeft er zijn wanden mee versierd.
Nu Indonesië ls opgenomen ln de
grote toeristenroutes kan deze Indu
strie opnieuw tot bloei komen en veel
meer mensen op het platteland een
welkome aanvullende werkgelegen
heid bieden. De moeilijkheid ls vaak
dat de producent niet beschikt over
voldoende kapitaal en nauwelijks di
rect ln aanraking komt met de kopers
van zijn prod uk ten. De voorwerpen
worden door regionale opkopers op
gekocht en naar de steden en de
toeristische trekpleisters vervoerd,
waar ze met grote winsten, vaak een
veelvoud van wat de producent er
voor krijgt, verkocht worden. Niet de
maker van de prod uk ten, maar de
tussenhandel strijkt de grote winst
op.
Marge
onrechtvaardigheid
die is
Tegen deze
strijdt Pekerti, een stichting
voortgekomen uit een aantal religieu
ze groeperingen (islamitisch, protes- Monp|ape hrnnQ
tants en katholiek) en die gesteund Ivüpaloeo UiUilo
wordt door de Novlb. De stichting zet
de dorpelingen aan tot samenwer
king in de hulsindustrie, verstrekt
tegen gunstige voorwaarden kredie
ten, geeft technische voorlichting,
doet aan marktonderzoek en koopt
de produkten van de dorpelingen op
tegen redelijke, gegarandeerde prij
zen, zodat men niet meer is overgele
verd aan de grillen van een aantal
regionale opkopers.
In de grote tentoonstellingszaal van het Amsterdamse Rijksmuseum is tot zondag 4 maart
kunst uit het Verre Oosten te zien uit het bezit van leden van de Vereniging van Vrienden der
Aziatische Kunst.
Deze tentoonstelling ls door de vere
niging georganiseerd ter viering van
haar zestigjarig bestaan en geeft een
zeer gevarieerd beeld van de kunst
van China, Japan, Korea, India, Ti
bet, Nepal en Zuidoost-Azië. Een nog
al willekeurig beeld, omdat de hon
derdvijfenzeventig geëxposeerde
stukken vanzelfsprekend onmogelijk
een overzicht, hoogstens een Impres
sie kunnen geven van de sterk uiteen
lopende kunstuitingen van een heel
werelddeel. Zo is er uit Indonesië
maar één Hindoe-Javaans brons en
zijn er uit Tibet hoofdzakelijk reli
gieuze schilderingen (thangka's) en
geen sieraden en rituele voorwerpen,
die men uit Tibet had mogen ver
wachten. Een beperkende factor van
betekenis was vooral dat alleen geko
zen kon worden uit particuliere verza
melingen. Het zijn dan ook geen grote
objecten, die de bezoeker te zien
krijgt, maar voorwerpen van beschei
den omvang die gemakkelijk een
plaats vinden in een normaal huis.
Ook moet men geen etnografische
kunst verwachten van primitieve cul
turen, waaraan vooral Zuidoost-Azië
zo rijk is. De Bataks. Niassers en
Dajaks vallen geheel bulten het
beeld. Indonesië is uitsluitend verte
genwoordigd met voorwerpen uit
Oost-Java, met name Mojopahit.
Pekerti ls zeker geen mlljoenenonder-
nemlng die even de grote problemen
op het gebied van de werkloosheid ln
Indonesië oplost. Die pretentie heeft
Pekerti ook niet. Het blijft zoals ma
cro-economische ontwikkelingen dan
zo mooi zeggen, „knabbelen aan de
marge". Maar dat zal die dorpelingen
die ln de huisindustrie een nieuw
menswaardig bestaan hebben gevon
den een zorg zijn.
Middelpunt van de tentoonstelling is
een klein bronzen beeld van Avaloki-
tesjvara, voorgesteld als Padmapanl,
ln de dertiende of veertiende eeuw
vervaardigd ln Nepal. De vereniging
kon dit vergulde, met kleine turkooi
zen en granaten ingelegde brons ter
gelegenheid van het jubileum aanko
pen met steun van de Vereniging
Rembrandt. Avalokitesjvara, wat let
terlijk „de Heer die gezien is" bete
kent, verbeeldt ln het boeddhisme de
van nature alom tegenwoordige uni
versele geest. Als Padmapanl is hij de
uit een lotus geborene en het geeste
lijke wezen voor wie de Tibetanen en
Nepalezen hun bekende gebed „Om
mani padme hum" voortdurend uit
spreken. Hij wordt altijd samen ver
eerd met Maltreja, de volgende men
selijke boeddha, die over enige hon
derdduizenden jaren op aarde zal ko
men. Belden komen ook voor op een
Verguld bronzen beeldje van Avalokitesjvara, voorgesteld
als Padmapanl, ingelegd met turkooizen en granaten en
vervaardigd in Nepal in de dertiende of de veertiende eeuw
kneed uit één stuk kiel, daarna goed
gedroogd en gebakken en vervolgera
overdekt met glazuur. Als de glazuur
grondig gedroogd ls, wordt de pot ol
kom ln een tevoren gloeiend gestook
te oven geplaatst en er na vijf tot tiet
minuten uitgehaald en ln koud watei
geworpen. Aparte effecten verkrijg!
men door het roodgloeiende voor
werp tussentijds te smoren ln een bal
zaagsel. Het raku bakken vormde eet
onderdeel van de Zen-boeddhlstisch<
theeceremonie, waarbij de theekom
metjes enige ogenblikken voor hel
theedrinken werden gebakken. Ix
vormen en kleuren probeerden d<
makers iets van hun stemming weei
te geven. Zo toont het kommetje ot
de expositie in afdruipende glazureS
blauw, groen en paars, die suggereren
dat het voorwerp voor de herfst be
stemd ls.
tentoongestelde bazelten stéle uit
Bengalen (tiende of elfde eeuw), voor
stellende de Boeddha (Gautama, de
eerste op aarde verschenen boeddha)
onder de bodhlboom, geflankeerd
door de twee bodhlsattva's.
Veel op de expositie ls typisch boed
dhistische kunst: goden en godjes,
bronzen en terracotta's uit Nepal en
Thailand en een paar Chinese en Ja
panse stukken.
Veel antiek
Vrijwel alles ls antiek, alleen een paar
Chinese schilderingen zijn twintigste-
eeuws, zoals de fantastische impres
sie van een stoet kamelen ln de
Noord Chinese woestijn, tussen 1940
en '50 geschilderd door Woe Tsjo-jen,
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM De NOS zendt vanavond de televisiefilm krwlten van TO Pal-sjih (1954) en
„Arnhem - Het verhaal van een ontsnapping" uit, die is fïJ!?nS_IE .tukk™Tiromm'St
gebaseerd op het boek Travel by dark (Tocht door het duister) Thailand: twee zwart aardewerken Miniaturen
van de Schotse kolonel-arts Oraeme Warrack. Tijd van uitzen- potten met ingekraste geometrische
Thijs Chanowskl op wiens laboratorium de Fabeltjeskrant
in elkaar wordt geaet.
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM Wie mocht menen dat gisteravond de eerste uitzending van
de Fabeltjeskrant voor volwassenen zou verschijnen zoals ls beloofd ls
teleurgesteld uitgekomen. Voorlopig zullen de dlerebossenvrlenden niet voor
de oudere kijkers hun avonturen kunnen meedelen omdat de NOS de
kwaliteit tot nu toe niet goed vindt, zodat uitzending niet verantwoord is.
Een moeilijk punt daarbij is, dat tekstschrijver Leen Valkenier op het eiland
Iblza woont, hetgeen het overleg niet bevordert. De Inhoud van de Fabeltjes
kranten kunnen dus niet actueel zijn. Toch ls het de bedoeling van de afdeling
Informatieve programma's van de N08 om de Fabeltjeskrant voor volwasse
nen te gaan uitzenden
ding acht uur op Nederland 1.
Tijdens de slag om Arnhem, die op 17 De film Arnhem Het verhaal van
september 1944 met massale lucht- een ontsnapping werd ln maart van
landingen begon en negen dagen la- 1976 geheel op Nederlands grondge-
ter door de geallieerden werd verlo- bied opgenomen. HIJ werd datzelfde
ren, fungeerde de Schotse kolonel- Jaar uitgezonden. Er ls sprake van
arts Oraeme Warrack als comman- een gemengde produktle van de BBC
dant van de geneeskundige dienst en de NOS. Ook de rolbezetting was
van de Eerste Britse Luchtlandings- Brits-Nederlands. Een groot deel van
(Airborne) Divisie.
Bijna twintig Jaar na zijn avonturen
ln 1963 stelde Warrack deze te
boek onder de titel Travel by dark.
Warrack, die thans 65 Jaar ls, ls op het
ogenblik praktiserend arts ln Schot
land. HIJ ls gehuwd en vader van drie
volwassen kinderen. Nog steeds heeft John Hammal speelt de rol van Grae-
hij contact met zijn ln de oorlog opge- me Warrack. Hallam ls onder meer
dane Nederlandse vrienden, die hij bekend van de ook ln Nederland ver-
vrijwel ieder jaar opzoekt. toonde series The Pallisers, Softly
In 1964 verscheen bi) uitgeverij Sljt- »°'tly. Dominic en Family at War (De
hoff een Nederlandse versie met als familie Ashton).
titel Tocht door het duister, die even
als het origineel was opgedragen aan Marie-Louise Stheins is Tineke. Ma-
„de dappere mannen en vrouwen van rle-Louise zat ln de tijd van de opna-
het Nederlandse Ondergrondse men nog op de Arnhemse Toneel
motieven,
jaar oud.
een vier- tot vijfduizend
De Chinese collectie omvat het groot
ste aantal voorwerpen op de tentoon
stelling. uiteenlopend van schilderin
gen op papier en zijde en bronzen
gebruiksvoorwerpen uit de derde,
tweede en eerste eeuw voor Christus
m.. tot schitterend besneden dozen en uit
de scènes is op de oorspronkelijke de Soeng-perlode stammende gietij-
plaatsen geconstrueerd, zoals de Ko- z.®ren. koppen, afkomstig uit boed-
nlng Willem Hl-kazerne ln Apel
doorn; daar staat de kast waarin War
rick zich twee weken lang verborgen
wl3t te houden.
Leger".
De film begint op de negende dag na
de landing, als de strijd ls gestreden
en volgt dan met Warracks krijgsge
vangenschap in de Koning Willem
Hl-kazerne te Apeldoorn en zijn ont
snapping die hem dank zij de hulp
van Nederlandse burgers en verzets
lieden, vijf maanden later bij de En
gelse linies terugbracht.
school. 8acco van der Made ls de
vader, Nlek Pancras is Piet van Arn
hem, Tom Jansen ls de Nederlandse
gids. Mark Russel ls luitenant Low,
Gavin Campbell ls Martin Herford,
Jan van Velthulsen is boer en Peggy
Ann Wood is de Engelse dame. Regis
seur is Clive Rees. Voor de decors
zorgde de Engelsman Martin Collens
en de Nederlander Peter Gabriëls.
dhistlsche tempels. Er is aardewerk
en porselein uit de Tsjoe-, de Han-, de
Wei-, de T'ang-, de Soeng-, de Kiao-,
de Yuan, de Tsjia Tsjing-, de Wan Li-,
de Ming-, de K'ang Hsi-, de Tsjien
Loeng- en de Koeang Hsu-periode.
Zen-boeddhisme
(Jit Japan zijn ook schilderingen te
zien, heel typerend vooral van dieren:
een Japanse makaak die opziet naar
een voorbijvliegende wesp, een pre
cieus gepenseelde pauw, in tegenstel
ling tot de vluchtig neergezette sla
pende kraai bij avondschemering, die
zo exact het terugbrengen tot de es
sentie weergeeft van het Zen-boed-
dhisme. Dat doet ook tussen alle fraai
geglazuurde aardewerk de simpele
theekom uit de vorige eeuw, gebak
ken volgens het raku-procédé, dat
tegenwoordig steeds meer door Euro
pese pottenbakkers wordt toegepast.
Daarbij worden kommetjes en potten
met wijde opening uit de hand ge-
Verder is Japan vertegenwoordigd
met spiegels, theeketels en prachtij
porselein, die het in schoonheid opne
men tegen gelakte en geëmailleerd!
Inro's en uit hout gesneden netsuke's
Vooral de laatste zijn wereldjes lx
zichzelf, zoals de twee spelende beer
.tjes van nauwelijks drie centimetei
hoog, een karper die bij een waterrad
tegen de stroom in zwemt, waarbij
het hele sculptuurtje maar 4,5 X 5,(
cm meet, en het schildpadachtige ri
vierjongetje dat met een poot vastgè
klemd zit in een gesloten mossel
schelp. Juist die miniatuurtjes heb
ben een betoverende werking, sterkei
dan de thangka's, waarvan de veel
kleurige voorstellingen en de veel
heid van figuren een verwarrende lij
druk op de westerse beschouwer ma
ken. Het is geen toeval dat we ons zelj
terugvinden bij het porselein, dl
schilderingen en de eenvoudige gej
bruiksvoorwerpen, die immers al velj
eeuwen in Europa zijn geïmporteerd
Daar hoort ook het Ceylonese laden
kastje bij, rond 1700 gemaakt vai
ebben- en teakhout met zilverbeslaj
en ivoren paneeltjes met voorstelliii
gen van Adam en Eva in het paradij!
vissen en zeemeerminnen, vervaal!
dlgd naar Europese prenten. Maal
grotesk en beheerst eenvoudig, e*
pressief en ingetogen, demonisch t
sereen zijn schijnbare tegenstrijdig
heden in de kunst van Azië, die c
op deze boeiende tentoonstelling
kaar in evenwicht houden als de ii
nerlijke roerselen van de mens.
ADVERTENTIE
door Olrkja Houtman
HAARLEM Een vrouw ln
een modieuze pyjama komt
op. Ze zet zlcb op een bank.
doet wat druppels en een
scheut water ln een glas en
drinkt dat half leeg. Vervol
gens belt ze haar beste vrten-
dlng om te klagen over haar
echtgenoot en haar minnaar,
die belden niets van zich laten
horen.
Dan loopt ze de tuin in voor een
avondwandeling Het toneel is leeg
Een man komt op HU heeft auto
pech Terwijl hij telefoneert drinkt
tuj uit het glas van de vrouw, voelt
tóch slaperig worden en valt op bed in
slaap Bij de vrouw is het slaapmid
del ook gaan werken en zij valt, zon- Vondsten
der dat zij het merkt, naast de vtwm
deling m diepe rust Even later am
veert taar man
De Franse schrijver Claude Magnler
geeft zijn „Meneer Masure", het blij
spel dat op nieuwjaarsdag bij Ka
trijnprodukties ln de Haarlemse
8chouwburg ln première ging. genoeg
komische elementen mee om er een
vermakelijke voorstelling uit te ha
len Een overspelige echtgenote die
nu eens niet met haar minnaar be
trapt wordt Een toevallige passant,
meneer Masure. die zich ontpopt als
Indringer er. zowel de situatie als het
echtpaar heel slinks weet te bespelen.
HU geniet al gauw het vertrouwen
van de heer des huizes, dat hij handig
Inzet bU het creëren van pikante mo
menten om zo het langzamerhand
sleets geworden huwelUk van het
echtpaar te doen stranden.
Als meneer Mazure zich uiteindelijk
als begrafenisondernemer ontpopt,
schrikt de vrouw hier zo van. dat ze
liever bU haar eerste echtgenoot
blijft.
Tot hiertoe, eind goed al goed. Matr
Plet Römer als meneer Masure. Kitty
Janssen als Jacqueline Glraux en An-
dré van den Heuvel als haar man
Robert hebben er te weinig mee ge
daan om de gebruikelijke en vaak
vermakelijke onzin, die dit soort
blijspelen bevat met voldoende vond
sten te binden. Een echt komische
voorstelling werd het daardoor niet.
Het leek alsqf de acteurs de situaties,
waarin het geheel plaatsvond, uit het
oog verloren ten gunste van Indivi
duele speelprestaties.
Römer werkte als een routineuze
gangmaker. ZUr. komst in een
vreemd huis bUvoorbeeld werd nau
welijks omgeven met onwennigheid.
Een paar seconden na zijn entree,
nestelde hij zich op de bank en liep
met de telefoon rond alsof het de
zUne was Wie de echte meneer Masu
re was werd niet duldeUjk uit zUn
spel. Was het een overmoedige pat
ser. die de boe! eens even naar zUn
hand kwam zetten of een zielepoot
die alles in het werk stelt om een
vrouw te veroveren? Een begrafenis
ondernemer was hij zeker niet.
Kitty Janssen maakte de fout niet
echt naar haar tegenspelers te luiste
ren. Ze leek te reageren op een wacht
woord. waardoor ze heel veel weg had
van een hol vat dat over het toneel
rolde. En André van den Heuvel
speelde het verwende, naïeve „heer
tje", zoals gebruikelijk.
Uit dergelijke acteurs moet toch
meer te halen zijn. Misschien ligt het
aan het feit dat Van den Heuvel zijn
voorstellingen zeil regisseert, wsir-
iloor hij niet genoeg alstand km ne
men om het geheel te overzien en te
beoordelen.
DEN HAAO (ANP) - In 1978 heeft de
PTT in samenwerking met de politie
4200 illegale zenders „uit de lucht
geplukt" In 1977 bedroeg het aantal
uitgeschakelde zenders zonder PTT-
vergunning 2600
