Nijland en zijn zéér Hollands realisme Deel III 1979 Bulgaarse folklore zonder pretenties Weinig luistergenot bij ENG-concert Dans-aanklacht past niet meer in deze tijd Israëlische president bezocht Nes Ammim In Gemeentemuseum te Arnhem: De Groene Tafel mist zeggingskracht Oud en nieuw op het scherm TV COMMENTAAR DINSDAG 2 JANUARI 1979 KUNST/RADIO/TELEVISIE TROUW/KWARTET PH 4 door Jac. Lelsz ARNHEM Evenmin als de schilder Dirk Nijland in Parijs kon aarden, zou hij dat bijvoorbeeld op de Veluwe hebben kunnen doen. „Ik zou niks terecht brengen van bosschen en van gehakte boomstammen erin, of de hei met schapen, dat vraagt een diepe studie vooraf," schreef hij in 1949. Nijland bedreef een wel zéér Hollands realisme, niet alleen in de wijze waarop hij schilderde, maar ook in de onderwerpen, die zijn voorkeur hadden. Die betroffen het water rond de Zeeuwse en Zuidhollandse eilanden, de bedrijvigheid daar, de stadjes en ook de mensen, maar bijna altijd in relatie tot het water. In het Gemeentemuseum te Arnhem wordt tot 5 februari een tentoonstel ling gehouden, die aan het werk van Nijland is gewijd De keuze, die ge maakt is. omvat de Jaren 1900 tot 1050 Schilderijen, tekeningen en gra fiek Nijland 1881-1955) is in het oos ten van Nederland tamelijk onbe kend gebleven, Jammer genoeg, maar deze expositie kan daar misschien wat aan veranderen. Zijn vader was kunstverzamelaar in Dordrecht, zijn moeder kwam uit een familie van Sliedrechtse baggeraars Ket eerste zal zijn artistieke aspira ties gestimuleerd hebben (in het ou derlijke huis bevonden zich Van Ooghs. Breltners en Toorops. waar van nog invloeden te onderkennen zijn In zijn vroege tekeningen en gra fiek) Het tweede heeft mogelijk voor een belangrijk deel de richting be paald. waarin hij zich qua genre begaf. Ambachtelijk Voordat Nijland naar de Rijksschool voor Kunstnijverheid in Amsterdam ging. was hij enkele jaren op het atelier van Anton Derkinderen ln La ren (NH) werkzaam. Dat ging er zeer ambachtelijk aan toe. Wat heeft hij er zelf over geschreven? „Het kwam erop neer dat ik bij Derkinderen moest sjouwen, met lithografische steenen naar de tram en terug, dat ik den kachel aan moest maken en den vloer vegen. Want Derkinderen was van mening, dat wij Jongens moesten worden opgeleid zoals de schilders der middeleeuwen en de gilden, waar men opklom van leerling tot gezel en van gezel het misschien eenmaal tot meester bracht." Het was H P. Bremmer. de man die een grote rol heeft gespeeld bij de totstandkoming van de collectie- Krdller-Müller, die Nijland adviseer de ook aan houtsneden te gaan doen. Op de tentoonstelling in Arnhem ziet men van deze grafische activiteiten gave voorbeelden, voor een deel het was nog begin 20ste eeuw in Jugendstil. „Duikboot". „Golven in de riviermond" enz Ook fijnzinnig tekenwerk trekt de aandacht, stille vens met petroleumstel, olielamp, dekschalen, oude schoenen en meer van dat soort zaken. Prozaïsche, alle daagse. gewone om niet te zeggen banale dingen, waarvan hij de schil derachtigheid bespeurde. Dat is ook met een belangrijk deel van zijn schilderijen het geval en daardoor heeft hij, naar de vorm wer kend in de traditie van een Hollands realisme, zoals opgemerkt is toch „een wending gegeven aan de tijdens zijn jonge Jaren heersende late stem mingkunst van de Haagse school". Zo schiep Nijland een oeuvre van een voud en echtheid. Een oeuvre waarin het onopvallende opvallend wordt. Een oeuvre met veel argeloze schoon heid. Ook hier een reeks fraaie stillevens in. zoals meestal bij Nijland. een so ber kleurgebruik. De attributen zijn. bijvoorbeeld, pijp, tabakspot en siga rendoos. Maar dikwijls voorwerpen, die te maken hebben met de zee en de scheepvaart: een bosje zeewier, scheepsmodellen, een verrekijker, glazen bollen. Vreemde gloed Ook veel andere schilderijen hebben te maken met de zee. het water, de haven, de visserij enz. Oer-Hollandse. frisse doeken. De wind blaast er door heen. Bij de overige schilderijen trof fen ons „Kerkhof, Wierlngen" met die heel vreemde, roodachtige gloed van de lucht boven de zerken, waartussen Vanaf 1 februari: Op 1 februari moet het deel III1979 achter de voorruit van uw auto zitten. Heeft u nog niet betaald met dc u toegestuurde acceptgirokaart, doe dat dan dadelijk. Alleen dan krijgt u nog op rijd uw nieuwe deel III. Heeft u geen acceptgirokaart ontvangen, dan kunt u vanaf 2 t/m 31 januari op het postkantoor een deel 111 in ontvangst nemen tegen betaling van f 18.50. Neem uw legitimatiebewijs en de delen 1 en II van uw kentekenbewijs en de kopie van deel III mee. Ook na 31 januari kan men op het postkantoor een deel III verkrijgen. U moet dan wel f 30,- betalen wegens de extra verwerkingskosten. Publikatic van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat door Adr. Hager Dirk Nijland: De kijker, 1931, olieverf. een lege baar (het geheel leunt tegen 't surrealisme aan), een sterk portret van mevr. M. Nijland-Van der Meer de Walcheren en een doek als „De barbierswinkel", dat bijna 50 jaar ge leden werd geschilderd, maar op een expositie van nieuwe realisten een uitstekend figuur zou slaan. Een heel vroeg werkje. „Polderlandschap bij Rhoon" (1910) toont aan dat in zijn korte Franse tijd het pointillisme Nij land niet onberoerd heeft gelaten. DEN HAAG Bulgarije is een van de weinige Balkanlanden waar de volksmuziek het zuivere karakter heeft behoudea Uiteraard heeft de eeuwenlange Turkse overheersing een stempel gedrukt op de geest van de liederen, doch met recht mogen de Bulgaren trots zijn op een bezit van meer dan 33.000 volksliederen. Dit enorme aantal dankt men aan het feit, dat iedere streek en ieder dorp zijn eigen melodieën en eigen ritmen kent. door Jac Kort AMSTERDAM Na de engelkens en de herdertjes, na het zoete decembergebak en de plechtige oude- en nieuwjaarstoe spraken nu maar eens heel wat anders aldus heeft het Nederlands Blazers Ensemble waarschijnlijk gedacht. Het gaf zijn Nieuwjaars-matinee ln de Grote Zaal van het Concertgebouw daarom de Utel ENO-conccrt en zette drie composities op het programma, die aan het begrip „Eng" beant woordden. of die daaraan waren aan gepast Om met dit laatste te beginnen: het Concerto ln Sol Mlndre „La Notte" van Antonio Vivaldi was ln een muzi kaal kleed gestoken, waarin het nau welijks meer Iets te maken had met de oorspronkelijke compositie. Zodoende kon het zonder onderbre king overgaan ln ..Kaïn en Abel", een muziektheaterstuk van Willem Breu- ker en Lodewijk de Boer. geschreven ln 1972 voor de Instant Composers Pool en het N B E.. waarin evenzeer de spookgelulden en gewaden, de si renes en tamtams de kenmerkende elementen waren. Allemaal heel boeiend voor iemand. die meer op het kijkspel dan op de muziek afgekomen Is. maar voor ie mand. die naar de schouwburg of het circus gaat voor het eerste en naar de concertzaal voor het laatste, een nog al teleurstellende zaak. Enigszins bevredigender aangelegen heid waren de „Acht liederen voor een Engelse koning" van Peter Max well Davies, gebaseerd op teksten, die uit de mond van de waanzinnige 18e-eeuwse koning George III zijn genoteerd. Maar ook uit deze een half uur duren de compositie, waarin uiteraard geen enkele ontwikkeling zat (de koning verdween net zo gek als hij was opge komen) zat muzikaal slot noch val. Bewondering kon men hebben voor de bariton Lieuwe Visser, die schitte rende vocale prestaties leverde en tevens grote acteurskwaliteiten ten toon spreidde. Ondanks dat een concertpodium niet de plaats is om een volksmuziekfeest te houden het dorpsplein is de Juiste entourage bracht het Trio Traycho Sinapov iets van de sfeer van de Bulgaarse folklore over in een uitstekend bezet Diligentia in Den Haag. Het trio is genoemd naar de leider van het ensemble, die met vaardige hand de accordeon bespeelt. Dlmitar Paskov bleek een meester op de klarinet en Georgi Popekov nam het gitaarspel en de zang voor zijn rekening. De drie musici namen ook een kijkje ln de andere Balkanlanden en het klapgrage publiek liet zich blijmoedig meeslepen op de ritmen en hartstochtelijke melodieën. Daar bij gaat het om de sfeer en de virtuo siteit. technisch was het niet zo per fect en de vocaliteit bleef ln de goede bedoelingen steken. Choreografie De kostuums waren authentiek Bul gaars. de danseressen authentiek Amsterdams. In regie en choreografie van Jaap Leegwater dansten zij de zjenska kopanitsa en de dansen vail" het jaarfeest op Sint Lazarusdag. - Met de spontaniteit en levendigheid waarmee zij hun aandeel presenteer den oogstten ook zij veel applaus. Een pretentieloos geheel, een onbe kommerd en probleemloos program ma waarmee men het vooral jeugdige! publiek een groot genoegen deed. door Eefje van Schaik De sopraan Joan Sutherland kreeg eind vorige week van de heer Esseveld uit Den Haag een Cohen), houtsnijwerk aangeboden toen zij in een Haagse muziekhandel handtekeningen uitdeelde. De van oorspong Australische zangeres, die op het ogenblik eeh toernee door ons land maakt, werd op dezelfde dag door koningin Elisabeth van Engeland onderscheiden met de titel Dame of the British Empire. AMSTERDAM Niet alleen het brengen van nieuwe produk- ties maar ook het conserveren van in deze eeuw legendarisch geworden standaardwerken wordt door het Nationale Ballet als één van zijn essentiële taken gezien. Afgelopen vrijdag werd deze museumfunctie in een uitverkochte Amsterdamse stadsschouwburg nogmaals benadrukt, want naast La Valse (Balanchine/Ravel) en Ramifications (V. Dantzig/Ligetl-Pur- cell) werd een reprise gegeven van De Groene Tafel (Jooss/ h Van een medewerker NES AMMIM Gisteren, op nieuwjaarsdag, bracht de pre sident van Israël, Jitschak Navon een officieel bezoek aan Nes Ammlm. Hij is de vijfde president van Israël en was jarenlang de persoonlijke secretaris van president Ben Goerion. Speciaal morgen De Onedin Line vaart weer uit. De eerste aflevering van een nieuwe reeks is fetiteld „Er is f een rook zonder vuur". Ned. 220.27 In EO's Tijdsein aandacht voor flesvoeding Ned. 1-20.5# Om de geschiedenislessen op eigentijdse en realistische manier op te frissen een herha ling van de serie 58 miljoen Nederlanders. Ned.1/21.55 De verleiding, een Neder landse film van iets minder dan een uur lengte, die tot stand kwam door samenwer king tussen CRM, The Movies en de VARA. Ned. 2*1.17 In VARA-VIsie de docu mentaire Polen tussen twee polen. Ned. 2/22.10 Ook een geschiedenisles In het programma De Belgische republiek België 1*1.10 De Zandbakshow voor de kleinste luisteraars. Hllv. I 10 00 De letter M gaat dit keer over bruiloften en partijen. Ililv. 29.40 Zijn bezoek aan Nes Ammim op 1 januari is van grote symbolische be tekenis: vijftien Jaar geleden begon Nes Ammim onder groot verzet van Joods orthodoxe zijde, omdat men bang was voor missionaire bedoelin gen. In I960 waren er o m. felle discus sies over deze zaak ln de Knesseth en het duurde vier Jaar voordat op 13 Januari 1964 de toenmalige minister president Levi Esjkol zijn toestem ming gaf voor de stichting van deze christelijke nederzetting. Het officiële bezoek van de president onderstreepte de grote waardering en weerklank die Nes Ammim ln Israël heeft gevonden. De Nederlandse am bassadeur en zijn vrouw, de heer en mevTouw Arjens. waren ook bij het bezoek aanwezig. De kinderen zon gen bij zijn aankomst liederen ln het Hebreeuws en Nederlands. De presi dent vroeg of ze nog een chanoeka- lled een Joods feest dat op het ogenblik ln Israël gevierd wordt kenden en de kinderen brachten nog een extra nummer ten gehore Christina Pllon. de weduwe van de overleden pionier van Nes Ammim. dr Johan Pllon. vertelde iets van de achtergronden van Nes Ammim en de moeilijkheden van de begintijd. De president legde een grote belangstel ling aan de dag en bleek goed van allerlei details uit de geschiedenis van Nes Ammim op de hoogte te zijn. Na een rondgang over het dorp en door de rozenkassen werd hij ontvan gen ln het dorpscentrum waar vrijwel de hele dorpsgemeenschap aanwezig was Namens die dorpsgemeenschap werd hij toegesproken door de predi kant 8imon Schoon. Benadrukt werd dat de Nes Ammimers zich slechts vertegenwoordigers voelen van dui zenden christenen ln allerlei landen, die met Israël meeleven en bidden voor de vrede van Jeruzalem. Nieuwe wegen ..Niet een schuldcomplex drijft ons naar Israël, hoewel we de gebeurte nissen van dc tweede wereldoorlog niet willen verdringen, maar we zoe ken als jonge mensen nieuwe wegen van vriendschap en verzoening Nes Ammim is een project van beleefde solidariteit midden tussen Joden en Arabieren ln Galllea 1 januari is een bijzondere dag omdat deze dag in de kerkelijke kalender de dag van de besnijdenis van Jezus heet: de acht ste dag na kerst Deze dag herinnert ons aan de Joodse wortels van ons geloof Tegelijk is deze dag de laatste dag van het Joodse chanoekafeest, waarop het licht van de hoop straalt. De hoop voor dc toekomst verbindt ons Joden en christenen en Nes Am mim wil daarvan het teken zijn", al dus de Schoon. Vervolgens nam de president zelf het woord. Hij legde de nadruk op de geschiedenis van de Joden in Europa die verre van rooskleurig is geweest. Met name sprak hij over de moord op de zes miljoen Joden ln Hitler-Duits- land. In de nazitijd hadden velen on der ons het geloof ln de menselijkheid verloren, aldus de president. Nes Ammim zie ik als een unieke plaats en ik heb er diep respect voor. Hier zijn christenen die geloven ln humaniteit, coëxistentie en respect voor de identiteit van de ander. Het is een beweging, die met de herinnering van de grote moord in de tweede wereldoorlog ln gedachten in daden een nieuwe bedoeling probeert te ge ven aan het woord christendom en zijn houding tegenover het Joden dom. Vele dingen werden vernietigd in de tweede wereldoorlog: niet alleen lichamelijk het derde deel van alle Joden maar ook het geloof in de hu maniteit. Deze plaats geeft ons weer moed en geloof in mensen en in de waarde waarvoor de mensheid eeu wenlang heeft gestaan." Een tijdsdocument uit de jaren der tig, waarmee de Duitser Kurt Jooss als één der eerste danskunstenaars bewees, dat het maken van een ballet ook een politiek bewuste daad kan zijn. Toen hij met deze 20ste eeuwse dodendans ln acht taferelen de eerste prijs op een choreografenconcours ln Parijs (1932) won. verwierf hij daar mee op slag de internationale faam een sociaal-geëngageerd choreograaf te zijn. Een aureool, dat hem is blij ven achtervolgen, ondanks het feit, dat veel van zijn andere werken niets met politiek uitstaande hebben. Nooit afkerig Jooss is een vertegenwoordiger van het vooroorlogse Duitse expressionis me maar heeft zich nooit afkerig van de klassieke academische techniek We hebben weer een jaar volge- maakt. 1979 schrijven de nieuwe kalenders. En zowaar was ook Wlm Kan daar nog even om ons over de drempel te helpen. Niet zo spraakzaam als de echte en ook zonder kennis van politieke zaken. Maar die naam alleen was al ge noeg om mij bijna naar een plaat van de vorige oudejaarsconféren ce van Wlm Kan te doen grijpen. Want wat de televisie verder te bieden had op die avond was niet bepaald erg sterk. Omdat het weer ook al niet meewerkte was dat niet zo leuk. Maar goed. de AVRO had voor ons Willem Duys uit Frankrijk ge haald. In een zogenaamde recht streekse ultzencllng konden wij de tijd tot de klok van bijna twaalf uur bij hem en zijn gasten door brengen. Hoewel er best aardige dingen ln die show zaten moet men bij de AVRO niet doen alsof dat allemaal op hetzelfde moment gebeurde Want dat was natuur lijk niet zo. Waar komen anders Ineens die ondertitels vandaan ln het laatste onderdeel van het pro gramma? En hoe kan er dan ln dat klokkenitem een vreemde monta- gefout zitten? Nee. men moet geen moeite doen om ons te bedotten of men moet het zo goed doen dat het niet opvalt Er was ook een echte waarzegger. Wat hij te zeggen had met de nodige slagen om de arm natuur lijk was niet mis. Het kabinet maakt de vier jaar niet vol. We krijgen geen koningin Beatrix, maar mogelijk wel koningin Mar griet. De heer Den Uyl treedt ln de loop van dit Jaar ergens in au gustus meer op de voorgrond, maar minister-president wordt hij niet. Het was aardig dat de heer Van Agt als kersverse man van het Jaar ook even ln de studio was. Hij kon zo tenminste direct op een paar voorspellingen van die Haag se astroloog Ingaan. Hij noemde zijn huidige werk „wielrennen te gen de berg op en met de wind tegen", maar wilde voorlopig best doorgaan. Zijn belangrijkste wens voor dit Jaar was wat minder te genstelling en conflict ln ons land en wat meer naar elkaar luisteren. Nog twee opmerkingen over die „Vuist". Het werd duidelijk dat we weer richting carnaval gaan. want Adèle Bloemendaal mocht maar liefst twee nieuwe knallers promo ten. En dat is op zo'n moment van het Jaar natuurlijk nooit weg. De andere opmerking gaat ook over muziek. Men had een groot en goed mannenkoor uit Heerlen naar 't Spant ln Bussum laten komen. Best een aardig idee. Maar waarom moet er zo nodig weer alleen lucht worden gehapt? Had dat koor niet echt „levend" kun nen zingen? Op het andere net kregen de hele avond de heren Koot en Bie de kans om hun activiteiten van dit jaar nog eens de revue te laten passeren. Al heb ik geen twee toe stellen. met genoegen heb ik al schakelend het een en ander te ruggezien. Alleen, waarom dat to neelstuk er zo nodig bij moest? De capaciteiten van dit tweetal acht ik wel zo hoog dat ze mijns inziens die onderbroekenlol slipjes in dit geval bepaald niet nodig hebben om zich te handhaven. Nog een paar andere opmerkin gen. De eerste over het Jaarover zicht van het NOS-journaal. Het was een goed geheel en vooral moet de prima presentatie van Joop van Zijl worden genoemd. Het overzicht van Studio Sport mocht er ook best zijn. Een ding werd weer eens duidelijk. Dat klei ne Nederland mag er op sportlef gebied best wezen. Het Neder lands elftal had met enig geluk onverdiend weliswaar toch die wereldbeker mee moeten brengen uit Argentinië. En Paul Litjens heeft gelijk: waar blijven de ver halen en reportages over Argenti nië nu? Je hoort, ziet en leest eigenlijk niets meer over dat land na de enorme massa kopij tijdens de wereldkampioenschappen voetbal. Dan iets over de Alles is anders show van Aad van de Heuvel. Die heb ik in totaal wel eens beter gezien maar een paar zaken zijn het memoreren waard. „Het feit dat er een jaar voor het kind moet komen is een godsgruwelijk schandaal", sprak Herman van Veen, en hij heeft gelijk. Maar nu het eenmaal zover Is doen we er met z'n allen natuurlijk wel Iets aan. Wat de heren Hofland en Die penhorst op die late vrijdagavond nu eigenlijk kwamen doen werd mij niet duidelijk. Ik had de In druk dat Diepenhorst of mis schien de ARP? onderuit moest maar misschien Is mijn Indruk niet juist. Feit is dat het onderuit halen niet lukte en dat Diepen horst wat ik nog nooit eerder zag zich echt kwaad maakte. Ik zwijg verder maar over de „hoog tepunten" van het televisieamuse ment van het vorig jaar. Hoogte punten bevatte het voor mij nau welijks. Het traditionele nieuw jaarsconcert was wel een hoogte punt. maar dat kwam weer uit het buitenland, zoals zoveel toppers op het Nederlandse scherm. Ad Interim -po opgesteld. In zijn balletten, die voor namelijk simpel en pantomimisch^ van gebarentaal zijn en op een een-te voudig herkenbare symboliek zijn ge^ie baseerd. is dat duidelijk terug te vüvBc den. Dat het Nationale Ballet dezejn dans-aanklacht over dreiging, terreurla en gevolgen van oorlogsgeweld op-»e nieuw door Jooss' dochter Anna Mawni kard liet instuderen, is op zichzelftn prijzenswaardig, want het is zeker boeiend om te weten of de actualitettB| van 45 jaar terug nü nog aanspreektr en de visie op diplomatieke schijnheM)e ligheid en oorlogsterreur nog betekcoe nis heeft voor het publiek van den jaren zeventig. 'ii la Het is stellig waar dat Jooss' choreo- ei grafische vertaling van de provoce-lO( rende uitspraken rond Groene Tafel-fa conferenties en de onvermijdelijk», gevolgen zoals prostitutie, profiteur schap e.d. zeer raak zijn. ,a rr Bovendien roept het bewondering op?" als men bedenkt wanneer en ondelfe] welke omstandigheden dit ballet ge* maakt is. Maar tijdens het zien val deze produktie bij het Nationale Bal let bekroop mij steeds meer het gel voel. dat De Groene Tafel voor dei huidige tijd een té primitieve en pai tomlmische voorstelling van zakei geeft. Ondanks ontroerende mornet ten is de actuele zeggingskracht v~ loren gegaan en blijven de zestiei uitvoerende dansers als het ware ste ken ln een uiterlijk weliswaar uits kend gedanste compositie, maar zoi der een innerlijke overtuiging. Niet dreigend genoeg Misschien komt dit ook omdat den gebarentaal vol nadrukkelijke. som#a verstilde momenten voor deze klaMu siek geschoolde dansers in wezel vreemd is. Slechts met moeite en ii vlagen werd de verlangde intensitel aangevoeld. Zo was de doodsflguul (Francis Sinceretti) niet dreigend g*re noeg en verviel de ganzenpas der sol daten soms tot een ongeïnsplreer 11 marcheren. Alleen Mea Venema aH a het Jonge meisje en Han Ebbelaar al !1 de profiteur wisten hierboven uit t stijgen. Jammer, want wat betreft belichtln UJ (Herman Markard), muzikale uitvoe r< ring (Gerard Wlllems en Eddy va#** Dijken) en aankleding (Hein Heek roth) was deze voorstelling verde £1 perfect. Als historisch dansdocument blijft d 01 Groene Tafel een fascinerend balie maar in deze uiterlijke ultvoerin J1 heeft het zijn inspirerende of lieve e waarschuwende kracht voor de huid*1" ge toeschouwers verloren.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1979 | | pagina 4