Informatie over het Jodendom
Voor de laatste keer: Cor Stier
VAN DA A E*
ZATERDAG 24 JUNI 1978
KERK
TROUW/KWARTET
door prof. dr. M. J. Mulder
De twee boeken* i die ons. naast en na de vele andere die dit bedoelen, „informatie over het
Jodendom'' (aldus de omslag) willen geven, zijn de eerste van een hopelijk lange en
degelijke rij. Uiterlijk valt niet alleen direct op. dat het ene boek een blauwe, het andere een
rode omslag heeft, maar ook dat het ene in het Duits, het andere in het Nederlands
geschreven is Beide boeken zijn echter wel uitgegeven door of in samenwerking met de
vooral in de theologische wereld bekende Neukirchener Verlag des Erziehungsvereins
GmbH te Neukirchen-Vluyn IBRD), die altijd technisch uitstekend verzorgde boeken op de
markt pleegt te brengen
Daarnaast ls er echter ook en dat
is belangrijker innerlijk een dui
delijke samenhang tussen beide
boeken, al is de studie van Safrai,
hoogleraar aan de Hebreeuwse Uni
versiteit van Jeruzalem, een Duitse
vertaling van in het Hebreeuws ge
houden radiolezingen en de Neder
landse studie een werkstuk van vier
leerlingen van de aan de Amster
damse en Utrechtse Katholieke Ho
gescholen docerende lector, rabbijn
Yehuda Aschkenasy. Bijna kan
men zeggen dat wie een leerling van
Aschkenasy is. ook leerling van Saf
rai is. al was het alleen al omdat
laatstgenoemde welhaast jaarlijks
vaak in gezelschap van zijn Jeru-
zalemse collega en vriend David
Flusser zijn voor velen inspire
rende colleges over Misjna en Tal
mud. halacha en haggada. geschie
denis van de periode van de „twee
de tempel en van het nieuwtesta
mentisch tijdvak, in Amsterdam
komt geven
Safrai's boek
We willen met Safrai's boek begin
nen. waarvan de Hebreeuwse versie
uit 1970 dateert en dus alleen toe
gankelijk is voor hen die Duits kun
nen lezen Voor studenten en theo
logen behoort dat natuurlijk geen
enkele belemmering te zijn. Voor
andere geïnteresseerden in de rab
bijnse wereld is het dat misschien
wel en dat is bijzonder jammer
omdat in dit boek helder en in vrij
kort bestek een stuk informatie
over het Joodse volk tijdens de
periode van het bestaan van de
„tweede tempel", d.wz. de tempel
te Jeruzalem van na de Babyloni
sche ballingschap tot aan zijn ver
woesting in 70 n. Chr. gegeven
wordt die de moeite van het lezen
en van het bestuderen meer dan
waard is.
Het Achttiengebed
Heel anders van opzet en inhoud,
van taal en stijl, is het boek over het
zogenoemde „Achttiengebed", één
van de brandpunten van de ellipti
sche baan van het gebed èn van het
hart van het Jodendom (het andere
brandpunt is het „Hoor Israël").
Waarschijnlijk is er bij geen enkele
godsdienst een betere poort om tot
het hart te geraken dan die van het
gebed. In teder geval hebben de
samenstellers van dit boek een ge
lukkige hand gehad om geïnteres
seerden in de Joodse gedachtenwe-
reld in te leiden via een concentri
sche benadering van dit oude en
vaak op sommige punten om
streden kerngebed van de Joodse
gelovigen. „Concentrische benade
ring". omdat de samenstellers: Dou-
we J van der Sluis. Peter J. Tom-
son. Dodo J van Uden en Willem A
C Whitlaw dat ..Achttiengebed"
eerst globaal in zijn totaliteit ver
kennen om daarna dieper op de
afzonderlijke aspecten in te gaan.
Dit proces wordt dan nog eens weer
herhaald voor iedere zegenspreuk
van dit gebed. Uitvoerige registers
en taltijke verwijzingen maken het
boek tot een kostelijk en werkzaam
bezit, dat verhoogd wordt door
naast de vertalingen de Hebreeuw
se teksten weer te geven
Zegenbeden
...Achttiengebed" is slechts één van
de namen van dit eigenlijk uit ne
gentien „zegenbeden" (hebreeuws:
berachoti bestaande kerngebed dat
dagelijks in de joodse eredienst ge
beden wordt. Een andere naam is
„amidad.w.z „staande' gebed,
omdat het gebed staande wordt uit
gesproken. Soms spreekt men in
Joodse kring ook wel eenvoudig
over „het gebed" <hebreeuws:hatte-
filai als men het ..achttiengebed"
bedoeld. Niet alleen is er van ouds
onzekerheid over het aantal bera-
chot. waaruit dit „Achttiengebed"
opgebouwd is. maar op sabbathen
en feestdagen worden ook niet alle
gebeden in de huidige vorm ge
bruikt. Dat komt. omdat men bij
voorbeeld op de sabbath alleen
maar de eerste drie zegenspreuken,
die lofprijzingen op God bevatten
en de laatste drie. die dankzeggin
gen weergeven, bidt terwijl de mid
delste zegenspreuken, die eigenlijke
„beden", d.w.z. „verzoeken" aan
God zijn. weggelaten worden en
door één andere worden vervangen.
Hier zit de gedachte achter dat men
een mens op de sabbath niet te zeer
met zijn eigen noden en behoeften
moet confronteren.
Hoewel de ..zegenbeden" in ver
schillende kringen ontstaan kun
nen zijn. neemt men aan dat ze
gedurende de laatste periode van
het bestaan van de tempel, die
zoals gezegd 70 n. Chr. verwoest
werd. ongeveer de huidige vorm en
inhoud gekregen hebben en als
„amida" zijn gebeden Spoedig na
de verwoesting van de tempel moe
ten Rabban Gamallël II en zijn col
lega's haar definitief hebben vast
gesteld. Maar het is niet zeker of er
eigenlijk wel achttien berachot wa
ren. of slechts zeventien of zelfs al
negentien. Sommigen beschouwen
de huidige vijftiende beracha waar
in God gevraagd wordt „de spruit
van David." dat is de Messias, snel
te laten „ontspruiten' en zijn
„hoorn" te verheffen door „bevrij
ding". als een latere toevoeging tot
de „achttien", waardoor het huidige
aantal van negentien verklaard zou
zijn. Is deze zienswijze juist en er
is veel wat ervóór pleit dan zou de
dadelijk nog iets uitvoeriger te noe
men twaalfde .zegenbede tegen de
ketters (hebreeuws minimmet wie
de christenen zouden zijn bedoeld,
reeds vóór de verwoesting van Jeru-
zalems tempel zijn ontstaan en der
halve helemaal niet tegen de chris
tenen o.a. zijn gericht, maar tegen
de uit het Nieuwe Testament be
kende Sadduceeën of misschien te
gen de helleniserende (door de
griekse cultuur en filosofie beïn
vloede) vrijdenkende „ketters
Accent
Het accent nu van de onderhavige
studie ligt niet in de eerste plaats op
de (redactie-(historische benade
ring van de problemen, maar op de
uitlegkundige. Deze laatste benade
ring vraagt vooral naar het functio
neren van het gebed in de gemeen
schap en tracht historisch-kritische
vragen te vermijden, ook al zal men
hier en daar bijvoorbeeld bij de
„zegenspreuk" over de ketters er
niet omheen kunnen. In deze bede
wordt ondermeer gezegd: „Voor de
lasteraars zij er geen hoop: mag alle
kwaad terstond ten onder gaan en
laat uw vijanden spoedig worden
uitgesneden, het regiem van de wil
lekeur. spoedig!' Zoals gezegd heeft
men gedacht en de „Christelijke"
censuur in de Middeleeuwen heeft
ernaar gehandeld - dat deze „zegen
bede" op de christenen betrekking
zou hebben. Is dit echter waar? De
schrijvers van dit boek doen een
(goede) poging om een genuanceer
de verklaring te vinden. Overigens
herinneren de discussies over deze
„bede" altijd weer aan de debatten
over de „21 woorden" uit artikel 36
van onze Nederlandse Geloofsbelij
denis („om te weren en uit te roeien
alle afgoderij en valse godsdienst,
om het rijk des antichrists te gron
de te werpen"), die op voorstel van
Abraham Kuyper in 1905 m.i. ten
onrechte door de generale synode
van de gereformeerde kerken in Ne
derland te Utrecht geschrapt zijn.
Maar dit is een totaal ander chapi
ter.
Stichting
Zoals reeds vermeld, is bovenge
meld boek een studieboek, aanbe
velenswaardig voor studenten en
gestudeerden in de theologie en
menswetenschappen en voor iedere
geïnteresseerde. De uitgave van dit
werk en van eventueel volgende
delen wordt (mede) verzorgd door
de „B. Folkertsma Stichting voor
Talmudica'' Deze stichting, ge
noemd naar haar in 1974 overleden
voorzitter, heeft het toegankelijk
maken van de rabbijnse traditie en
literatuur ten doel. o.a. door het
bevorderen van de samenstelling en
de uitgave van handboeken. Dit
„Handboek" zal uit drie delen be
staan. zo is de opzet. In het „Studie
boek" zullen aan de hand van voor
beelden vele facetten van de rab
bijnse literatuur en denkwereld aan
de orde komen. Het „anthologieën-
boek" wil een bloemlezing van tek
sten uit de verschillende catego
rieën van de literatuur bieden. Ten
slotte is men van plan een „prak
tijkboek" te laten verschijnen,
waarin men zal trachten de waarde
van het rabbijnse denken voor de
sociale en persoonlijke problemen
van onze tijd en onze wereld te laten
zien.
Deze loffelijke opzet is geïnspireerd
door de gedachte èn door de prak
tijk. dat het Joodse (rabbijnse) den
ken in wezen van onze „systemati
sche" wijze van denken verschilt.
Terecht benadrukt men. dat men
het rabbijnse denken als „orga
nisch" denken kan betitelen. Zon
der hen opzettelijk te noemen heeft
men hier studies van J. Heinemann
en vooral van Max Kadushin op het
oog. die velen van nut geweest zijn
Joden in de synagoge, door de Poolse schilder Arthur Marcowicz, 1925 (overgenomen uit
„Joods gezinsleven", uitg. Gaade, Amerongen).
om dit te ontdekken. Vandaar ook
de nadruk om het Jodendom „van
binnenuit" te leren verstaan. Steeds
weer blijkt juist dit. zelfs voor voor
aanstaande (christelijke) theologen,
een moeilijke, soms een onbegon
nen taak. Daarom alleen al kan de
uitgave van deze (reeks) boeken bij
zonder positief gaan werken. Mis
schien zal men hier en daar zoals
ik - wel eens een vraagtekentje
kunnen of moeten zetten, maar on
miskenbaar is er een weg van het
christendom naar het jodendom,
zoals er ook ik stel dit met na
druk een weg vice versa is. Om
beide wegen open te maken èn te
houden is lezing en verwerking van
bovengenoemde boeken een aange
name. maar ook noodzakelijke
taak.
Prof. dr M. J. Mulder, die aan de
Vrije Universiteit te Amsterdam Is
raëlitische oudheden, hebreeuws en
aramees doceert, bespreekt:
Elke Morgen Nieuw. Inleiding tot de
Joodse gedachtenwereld aan de hand
van één van de centrale Joodse gebe
den: het Achttiengebed, samenge
steld door D. J. van der Sluis. P. J.
Tomson, D. J. van Uden en XV. A. C.
YVhitlau (Handboek voor de Studie
van de Rabbijnse Literatuur onder
redactie van Y. Aschkenasy, H. Kre-
niers en W. A. C. Whitlau. Deel I). B.
Folkertsma-Stichting voor Talmudi
ca en Neukirchener Verlag des Erzie
hungsvereins GmbH. Neukirchen-
Vluyn 1978. XII en 445 blz. Prijs 30
plus 5 verzendkosten.
Slunuel Safrai. Das jiidische Volk im
Zeitalter des Zweiten Tempels (In
formation Judentum. herausgeg. von
Y. Aschkenasy. E. L. Ehrlich und H.
Kremers, Band 1). Neukirchener
Verlag, Neukirchen-Vluyn 1978, X en
153 blz. Prijs 15 plus 3,75 verzend
kosten. Bestellen door te storten op
postgirorekening 3461119 t.n.v. Fol
kertsma Stichting voor Talmudica te
Arnhem.
door A. J. Klei
Over Cor Stier heb ik het wel vaker
gehad Hij is de man die jaren
achtereen s nachts opzijn bromfiets
door Amsterdam scharrelde en op
iedere schutting en op elke lege muur
die hij tegenkwam, biljetten plakte
welke in koeien van letters
verkondigden dat Feike Asma op
„het wereldberoemde orgel" van de
Oude Kerk zou spelen. Ik heb nu een
lange brief van de heer Stier
gekregen, waarin hij meldt dat hij na
vijfendertig jaar een puntzet achter
het organiseren van orgelbespelingen
en aan t slot waarvan hij me „voor de
laatste keer vraagt, de aandacht te
vestigen op in de Oude Kerk te
Amsterdam te geven orgelconcerten
Vandaar dat hij vandaag voor de
laatste keer in de krant staat, althans
Onze adressen:
AMSTERDAM:
Postbus 859
Wibautstraat 131
Tel. 020-913456
Telex 13006
ROTTERDAM/
DORDRECHT:
Postbus 948
Westblaak 4. Rotterdam
Tel. 010-115588
(Red.)
Schledamsevest 52
Tel. 010-115700 (adv.)
DEN HAAG LEIDEN:
Postbus 101
Parkstraat 22. Den Haag
Tel. 070-469445
ZWOLLE GRONINGEN
Postbus 3
Melkmarkt 56. Zwolle
Tel. 05200-17030.
als de (énige) man van het Comité
Kerkconcerten. gevestigd te Diemen
De heer Stier verklaart te hopen dat
ik zijn bericht in alle edities van
Trouw zal zetten. Ik beschaam die
hoop niet. want tenslotte hebben
dank zij het veelvuldig plakwerk van
Cor Stier de orgelbespelingen in de
Amsterdamse Oude Kerk een
landelijke vermaardheid ontvangen.
Bovendien is het Oudekerksorgel het
troetelkind van gans calvinistisch
Nederland en er voer een golf van
onrust door dit volksdeel, toen was
waargenomen dat de pijpen uit het
front van dit orgel verdwenen waren.
Een lezer uit het noorden des lands,
waar ze toch waarlijk niet zo snel van
slag zijn. belde mem paniek op „Is
het waar dat het Oudekerksorgel
helemaal uit elkaar ligt?" Ik kon hem
en ik kan thans andere verontrusten
meedelen dat die pijpen alleen
verwijderd zijn omdat de orgelkas
een verfbeurt moet hebben Dit
betekent inmiddels wel dat het grote
orgel in de Oude Kerk deze zomer
niet klinken zal De concerten
iwaarover straks meer) worden
gegeven op het koororgel, dat
overigens nog altijd een aardig
instrument met twee klavieren en een
krappe twintig stemmen is.
We pakken nu de heer Stier weer op.
Deze is in 1943 de orgelwereld
binnengestapt als secretaris van een
zes man tellend Comité tot het
organiseren van Feike
Asma-concerten. Omdat hetzestal
naar het getuigenis van de heer Stier
weinig eensgezind was. verliet hij dit
gezelschap en organiseerde in april
1943 op z'n eentje een concert van
Feike Asma in de hervormde kerk te
Vaassen en daarmee staan we aan de
wieg van het slechts uit Cor Stier
bestaande Comité Kerkconcerten In
de oorlog kon dit comité weinig
uitrichten, maar in 1946 sloeg Cor
Stier zijn slag
Vignet op het folder met
bijzonderheden over de gratis
zaterdagmiddag-concerten in
de Engelse kerk aan het
Begijnhof te Amsterdam.
In dat jaar wilde hij de Oude Kerk in
Amsterdam huren vooreen
orgelbespeling door Feike Asma.
maar de kerkvoogdij zei nee „omdat
het praatje ging dat Feike de orgels
kapot sloeg'Nu werd er in die tijd
nog opgezien tegen adellijke heren en
grote hanzen en van dit feit maakte
Cor Stier handig gebruik. Hij wendde
zich tot het bestuur van de vereniging
voor t b c -bestrijding, dat royaal
voorzien was van mannen met
dubbele namen, en bood aan een
orgelconcert te organiseren ten bate
van de vereniging. Als de heren 't met
de kerkvoogdij in orde maakten, zou
hij voor de rest zorgen. Aldus werd de
hindernis genomen, kwam Feike
Asma achter de klavieren van het
Oudekerksorgel terecht en konden de
voorname t.b.c.-bestrijders een
aardig bedrag mee naar huis nemen.
Opnieuw wendde Cor Stier zich tot de
kerkvoogdij: aangezien het orgel heel
was gebleven, kon hij ook
orgelconcerten ten bate van de
restauratie van de Oude Kerk
organiseren. Toen gingen de broeders
door de knieën en begon de glorietijd
van het Comité Kerkconcerten.
Week in. week uit versloeg Feike
Asma zijn duizenden in de Oude
Kerk te Amsterdam. Op het
kerstconcert van 1948 waren er.
ondanks de kou in het onverwarmde
gebouw. 2954 bezoekers en
nieuwjaarsdag 1949 deden ze het met
2000 man nog eens dunnetjes over
De concerten op zaterdagavond
gingen door totdat halverwege de
jaren zestig de Oude Kerk vanwege
de restauratie voorlopig dicht ging
Inmiddels had Cor Stier de
organisten Piet van Egmond en
Simon C. Jansen aan zijn collectie
toegevoegd en in 1963 gaven deze
beiden samen met Feike Asma een
feestconcert in de Oude Kerk ter
gelegenheid van het twintigjarig
bestaan van het Comité
Kerkconcerten. alias de heer Stier.
Vijf jaar later werd Cor Stier weer
gehuldigd, nu vanwege het zilveren
jubileum van het comité. Dat
gebeurde in de Mozes en Aaronkerk.
waarheen Cor Stier na de sluiting van
de Oude Kerk was uitgeweken. Op
dit feestconcert nam de Franse
organiste Michelle Leclerc de plaats
in van Feike Asma. aangezien er in
1966 een breuk was gekomen tussen
Asma en de heer Stier. „Hoe was het
mogelijk?", verzucht Cor Stier in zijn
brief Waar twee kijven zullen twee
schuld hebben, zegt hij achteraf Hij
heeft Feike Asma bij diens gouden
jubileum een hartelijke brief
gestuurd, maar daar heeft hij nooit
III III a
L1! ij
De Oude Kerk in Amsterdam
wat op gehoord Dat stemt Cor Stier
verdrietig.
Omdat het orgel in de Mozes steeds
gammeler werd. verhuisde Cor Stier
naar de Westerkerk. Ik heb hem ook
nog eens in de Dominicus
waargenomen, maar de ware fleur
was er af. Het aantal bezoekers liep
ook drastisch terug, Je was al blij als
je een paar honderd mensen had. en
nu ook dit jaar het grote
Oudekerksorgel niet bespeeld kan
worden, legt Cor Stier een tikje triest
het bijltje er bij neer. De organisatie
van de zaterdagavond-concerten in
de Oude Kerk is overgenomen door
de organisten Fnts Heil en Gert
Muts Zij nemen het leeuweaandeel
van de bespelingen van het (zoals
gezegd) kóórorgel, die vanavond
beginnen en zaterdagavond 30
september ophouden, voor hun
rekening Andere concertgevers zijn
Jacques van den Dool. Simon C
Jansen en Stoffel van Viegen
IN UW HANDEN GELEGD
Volgens de leesorde van het ke: v00
jaar ligt morgen o.a. open een
gedeelte uit Jeremia
Jeremia sprak:
Ik hoor velen fluisteren
Daar heb je „ontzetting-overal' Euri
Breng hem aan.
Ja, we brengen hem aan!
De Heer is bij mij
als een machtig strijder
Ik heb immers mijn zaak
in uw handen gelegd.
(uit Jeremia 20,10-13)
Deze woorden van de profeet k
voort uitzijn belaagde situatie,
boodschap valt slecht bij „zijn
vrienden". Hij voelt zich soms
volstrekt alleen staan en het is efSC
waarachtig geen vervolgingswi
die hem tot deze klachten bren
gem
K>rw
i. da
ld v
lelijl
sters
twikl
vezc
eht i
fct. D
iUC
Toch zijn het gevaarlijke woon
Wij hebben de neiging ze naar
te trekken. En dat in allerlei sit
Het gaat niet zoals wij zouden i
dat het gaat, in de kerk. in de w
Wij voelen ons roependen in de
woestijn. Maar laten we het nie
snel doen. Ik kan me deze woori
voorstellen in de mond van prie
in Zuid-Amerika die in hun troi
het evangelie en in hun solidari |7,£
met de armsten der armen verd
gemaakt worden, een reisverbo
krijgen, verdwijnen. Ik denk da
vandaag voor hen staan. En vo<
die opkomen voor mensen wier
rechten veronachtzaamd of op
lange baan geschoven worden
kan ik ze lezen. In verbondenhe
hen. Wij hebben nauwelijks kri 'IJ
Wij mogen zeggen wat we menei
moeten zeggen. Wij worden nog
aangebracht. Hoewel, dan denk 01
ook aan dichterbij. Aan die lam
vlak om ons heen waar je risico
neemt als je herinnert aan de
vergaste joden of aan de
kindermoord tijdens hetnazire
Misschien is het ook heel dichtl
deze woorden actueel zijn. En d
ook dit: De Heer is bij mij als e
machtig strijder.
VE
Oi
kor
Beroepingswerk
ja".
i
NED. HERV. KERK
Beroepen te Goedereede: D.
ding, kand. te Driebergen; te
dam-Nederhardinxveld (toezj: m
Brummelen te Huizen (NH).
Beroepbaar: A. A. S. ten Kat
quiuslaan 139 te Leiden (7 augf®"
vrouw J. A. Wiersma-Verker
liardstraat 244, Brussel
ctie
dus
erm
acl
GEREF. KERKEN
Beroepen te Amsterdam-West:
Jonge te Dokkum.
Aangenomen naar Heerde: J P
te Assen; naar Rotterdam-Ovi
L. van Dalfsen te Hardinxvel»__
sendam; naar Velp (missionair!^"
kant voor Midden Java): A
Schiebaan te Veldhoven.
Afscheid op 25 juni van Harder *ei
H. van Boggelen ber. te Leeuw 1
West, van Vijfhuizen: A. J. Kr ieJj
a. h. Instituut voor evangelisat
vigators) te Driebergen van Ni
kerk aan den IJssel: J Stolk
Alphen aan den Rijn; van
Buinen: H. P. Mulder ber. te
van Vleuten: W. ten Kate ber.
c.a.; van Nijeveen: P. van Dijk
Berlikum (Fr.); van Den Doll
Wieringa ber. te Leidschendam
gelisatie-arbeid classis Den Hi
Intrede te Niawier: G Douma
uit Kampen; te Hellevoetsluis
J. van Echten uit Bunschote
kenburg; te Appingedam: H
uit Midwolda (Gr.); te' Emmei
Kok uit Wetsinge-Sauwerd.
dekerk aan den Rijn: J Nie|
Schiedam; te Dokkum: kam
Woltjer. die daar sinds 1 aoi
hulpdiensten heeft verricht: t
tem (t.b.v. De Hezenbergi K.
uit Tilburg.
Emeritaat per 1 juli: G. Aalbei
Stadskanaal.
de
te r
di
iste
K
>k
Er zijn natuurlijk nog wel meer
orgelbespelingen in Amsterdam,
maar die ga ik hier niet opsommen.
Dan hadden ze maar via Cor Stier
moeten lopen, nietwaar? Ik maak één
uitzondering. Vrijwel alle bezoekers
van Amsterdam lopen vroeg of laat
het stille Begijnhof op. Welnu,
mensen die dit op zaterdagmiddag
doen. kunnen om vier uur in de
Engelse kerk aan het Begijnhof
terecht. Daar wordt tot eind oktober
elke zaterdagmiddag op dat uur een
gratis toegankelijk concert gegeven
door organisten, koren, zangers en
speellieden. Velen zijn van Engelse
komaf, maar vanmiddag zingt er een
Amerikaans koor. De vaste organist
van de kerk Jos van der Kooij is er
pas 5 augustus weer en hij brengt dan
een bariton en een hoboïste mee En
wie Simon C Jansen gemist heeft in
de Oude Kerk. kan hem 7 oktober
nog in de Engelse kerk beluisteren
Tot zover een zeer klein greepje uit
een zeer rijk programma
CHR. GEREF. KERKEN
Afscheid van Amsterdam (op 2
J. P. van den Boomgaard. I
godsdienstleraar te Rijswijk.
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen te Aalburg: Chr
Poel te Yerseke
REMONSTR. BROEDERSCHJ|
Aangenomen naar Haarlem:
van Waveren te Lochem; naarlj
sum: F. H. Fokkema Andr(|
Hengelo.
boekenniei
Ors J. J. Top
LEONHARD RAGAZ
3^4 cz geo I 45 -
Regeji ioca'S-ne co ma naN>n«^|
'•s Te
Hei eerste groie werk ooor e*
geschreven ove' Raga: d.e de -ne
kenence kreeg deer .-/-> re
werk n# eersi prediken- en hpc
Dr F de Graatl
ANNO DOMINI 1000 ANNO DOM IN
472 b:z geb I 59 75
Oe duitend /aren bi/ oe grate vi
God In d'i boek word! de mdnnge
gesteld hoe oe dreigende ondergang
Westerse cultuur atgewend k.
auteur geett een genec- e>gen visie el
prélat* van duizend iaar
Dr RudOil Boon
HET CHRISTENDOM OP OE TOCHT
258 blz.. 30.90
Eer. onderzoek naar dc opKomsl
West-Europese Atde/sme Een t>
die die kan heipon de bestn/ders tl
christendom Dole- !e ieren vei
met oe auteur een beg n te kunnen i
met een antwoord aan ner a
Prol or C A van Pourse
ciLCSOFlSCHE ORl: MTATIE
Eer in edmg r oe w i«<jer.g?
Door do grond-ge omwe'ring
e-gen opzer to
