Roomsen, dat waren wij
Einde of lente van het christendom?
Noordwijk is een
deftige badplaats
VANDAAbi
Conferentie
ZATERDAG 17 JUNI 1978
KERK
TROUW/KWARTET
De jaren zestig waren ook
voor menig katholiek geluk
kige jaren. Er kwam een ein
de aan de apartheid van het
„Roomsen, dat zijn wij",
waarmee de Nederlandse
katholieken zich lang in de
natie hadden gepresenteerd.
De opsluiting in eigen kring die
binnenskamers, vooral in gezin en
school, een nogal kil en muf klimaat
had teweeggebracht, werd eindelijk
doorbroken. Natuurlijk had het „rij
ke Roomsche leven" ook aantrek
kelijke en zelfs gezellige kanten ge
had. Maar toen het te lang voortge
zet dreigde te worden en katholie
ken aan den lijve moesten ontdek
ken. onvoldoende te zijn toegerust
voor de maatschappij waarin zij
leefden, werd het een beklemming
in plaats van een aanvaardbare be
staansmogelijkheid. De oecumene,
het kerkelijk gemengde huwelijk,
de niet-autoritaire opvoeding, het
vrije weekend, de politieke volwas
senheid. ze maakten samen met nog
veel andere factoren een snel einde
aan de idylle van de ene katholieke
familie, geschaard rond ..vader bis
schop".
Intussen is de katholieke kerk in
Nederland van een hecht en ondoor
dringbaar basUon. dat op niet-kat-
holleken een bijna beangstigende
indruk maakte, veranderd in een
gemeenschap die op zoek is naar
wat het evangelie onszelf en onze
wereld nu te zeggen heeft. In soci
aal-psychologische bewoordingen
heet dat: een gemeenschap op zoek
naar een nieuwe identiteit
Walter Goddijn
Een belangrijke fase in dat verande
ringsproces was het Pastoraal Con
cilie (1968-1970) in Noordwijker-
hout. waar de Nederlandse katho
lieken voor het eerst en openlijk
tegenover hun bisschoppen konden
uitspreken, hoe ze hun kerk wilden
en hoe ze samen verantwoordelijk
heid wensten te dragen voor een
maatschappij waarbinnen de stem
van de kerken dreigde te verstom
men. Tot schrik van menig Ro
meins prelaat kwamen de Neder
landse katholieken op dat Pasto
raal Concilie tot een welbewuste en
georganiseerde keuze voor een nieu
we manier van kerk-zijn. waar men
in Rome op dat moment nog nau
welijks aan toe was. De Hollandse
molens maalden heel wat sneller
dan de Romeinse.
door Nico Versluis
Een van de mensen die in die over
gang een belangrijke rol vervulde,
was de secretaris van het Pastoraal
Concilie, de franciscaan dr. Walter
Goddijn. Naast kardinaal Alfrink is
het aan Goddijn te danken geweest,
dat de katholieke vernieuwing in
Nederland snel een organisatorisch
kader kreeg en allerlei kanalen kon
den ontstaan, waarlangs de voor
mannen van de vernieuwing elkaar
konden ontmoeten en bereiken.
Walter Goddijn. intussen hoogle
raar geworden aan de theologische
faculteit in Tilburg, heeft onlangs
een boek gepubliceerd, waarin hij
nog eens terugkijkt naar die ge
beurtenissen uit de jaren zestig en
ze plaatst in het bredere verband
van wat hij noemt: ..de identiteits
verandering van het katholieke
volksdeel". Het boek heet „Room
sen, dat waren wij" en is bedoeld
voor iedereen die wil weten, waar
om de Nederlandse katholieken nu
zoveel moeilijker te „plaatsen" zijn
dan pakweg dertig jaar terug.
Goddijn gaat daarbij vooral ontle
dend en informerend te werk. Hij
laat zien. hoe het protestantse over
wicht de katholieke eerst lange tijd
op een achterstand zet. die in eigen
kring werd ervaren als achterstel
ling en tot allerlei anti-protestantse
gevoelens aanleiding gaf. Hoe ver
volgens vooral tijdens de bezet
tingstijd het klimaat gaat verande
ren, waardoor de katholieken zich
definitief uit het lang gekoesterde
isolement gaan losmaken. De toene
mende welvaart, het democratise
ringsproces dat alle vormen van ge
zag, ook het kerkelijk gezag, ter
discussie stelde, en niet in het minst
de groeiende invloed van de katho
lieke intellectuelen. 2oals Rogier,
Buytendijk, Fortman, Trimbos.
Terruwe. en vele anderen, zorgden
er dan verder voor, dat het Neder
landse katholicisme zich kan ont
wikkelen tot een vorm van christe
lijk geloven, dat ln voortdurend ge
sprek is met wat in onze maat
schappij gaande is en daarvan na
tuurlijk ook de invloed ondergaat.
Omdat Rome die beïnvloeding en
de initiatieven die er het gevolg van
zijn, steeds moeilijker kan controle
ren, ontstaat in de periode die God
dijn beschrijft (tot 1972) een hele
reeks spanningen en conflicten.
Onontkoombaar
Goddijn heeft daar zelf midden in
gezeten en besteedt er in twee
hoofdstukken van zijn boek nogal
wat aandacht aan, hoewel hij er
gens terecht! opmerkt, dat je
de katholieke vernieuwing niet
moet voorstellen als een soort „los
van Rome-beweging". Wat de kern
van die vernieuwing uitmaakt is
volgens Goddijn, dat in een land als
Nederland waar een gemengd pro
testants-katholieke bevolking
woont in een moderne, geïndustria
liseerde samenleving, een ontwik
keling zoals de katholieken hebben
doorgemaakt, min of meer onont
koombaar was.
Hij wordt in die gedachte bevestigd
door sociologisch onderzoek in de
Verenigde Staten, waar soortgelijke
processen aanwijsbaar zijn. Wat
daarbij verloren gaat, is de strakke
eensgezindheid en hechte groepsi
dentiteit, waardoor mensen die zich
tegen anderen afzetten, worden ge
kenmerkt De winst van zo'n proces
is evenwel, dat een geloofsgemeen
schap sneller reageert op wat in
haar omgeving gaande is, daardoor
meer mensen mobiliseert en actief
maakt, en in gesprek blijft met an
dersdenkenden en andersgelovigen.
Veel verder dan deze laatste vast
stelling komt Goddijn eigenlijk
niet. als het gaat over „de nieuwe
identiteit" van de Nederlandse kat
holieken. De ontwikkeling naar een
grotere zelfstandigheid van de
plaatselijke gemeentes en paro
chies, het ontstaan van de christe
lijke basisbeweging en de voort
gaande informele oecumene, ko
men in zijn boek niet aan de orde.
Toch zou het best interessant zijn
geweest om van een godsdienstsoci
oloog als Goddijn te vernemen, hoe
hij deze ontwikkelingen van de laat
ste jaren beoordeelt. Zou daar niet
de groei naar de nieuwe identiteit
zich aftekenen?
Nico Versluis, als pastor verbonden
aan de Dominicuskerk. te Amster
dam, bespreekt: „Roomsen, dat wa
ren wij" door prof. dr. Walter God
dijn, uitg. Gooi en Sticht te Hilver
sum, 128 pag., prijs 15,90.
door dr P. A. v. d. Wey, O. Carm.
„Dat het christendom eens zal verdwijnen, lijkt me niet alleen
waarschijnlijk, maar ook wenselijk. Wat me echter niet
wenselijk voorkomt is een geforceerd en overhaast
verdwijnen, waarmee de historische continuïteit geweld zou
worden aangedaan. Ik zou willen dat deze liquidatie zich op
waardige wijze voltrok, langs lijnen van geleidelijkheid en
zonder woede of wrok in de harten der betrokkenen na te
laten. Een bepaalde periode hiervoor aan te geven, lijkt mij
overbodig; maar ik zou die periode zo lang mogelijk willen
nemen, opdat deze godsdienst gelegenheid krijgt tot
geleidelijke verschuivingen tot aan een punt waar niemand
meer kan zeggen of de heersende religie christelijk is, of reeds
tot iets anders is geworden."
Dit schreef Vestdijk ruim dertig jaar
geleden (De toekomst van de religie.
Arnhem. 1947). Meer dan eens is in de
loop der tijden (vooral in de Verlich
ting) de ondergang van kerk en chris
tendom voorspeld, soms met vreug
de. soms met hartzeer. Vaak hebben
gelovige christenen deze ondergangs
voorspellingen gebagatelliseerd,
maai velen raken hierover in onze
dagen wel degelijk aan het piekeren.
Niet dat ze bang zijn voor een volle
dig verdwijnen van kerk en christen
dom. want zij geloven in de bijstand
van de Heer in Zijn Kerk. Of echter
het kerkelijk christendom in ons land
of in het Westen zal blijven bestaan,
lijkt hun hiermee niet geopenbaard.!
Nu. na ruim dertig Jaar nemen vele
christenen Vestdijks profetie ernsti
ger dan in 1947. Ze zien de stroom
versnelling van een bedenkelijke uit
tocht uit de kerk. Deze onrust kan
heilzaam werken indien ze de christe
nen weer aanspoort tot een ernstig
gewetensonderzoek. Dit gebeurt ge
lukkig ln onze dagen door bezorgden
van allerlei christelijke richtingen.
Verkenning
Mijn aandacht vlei op een recente
verkenning van Jean Delumeau. pro
fessor aan het College de France en
specialist in de geschiedenis der Re
naissance en Hervorming. Achter de
titel van zijn nieuwste boek zet hij
wel een vraagteken. „Einde van het
Christendom?" (Gooi en Sticht, Hil
versum. 1978. 165 bladz., 19.90 gld.)
ADVERTENTIE
boekennieuws
Het wil een „gelovig boek over het
ongeloof in de geschiedenis van de
kerk (zijn). Geen poging om een af
schuwelijke erfenis goed te praten,
maar een moedige erkenning van de
zonden onzer vaderen', én van onze
generaties. Hij verwacht geen onder
gang. maar een nieuwe lente!
Kerk als macht
„Met de afstand die de tijd schept
wordt het duidelijk, dat de belang
rijkste zonde van de kerk in de loop
van de tijden is geweest, dat zij een
macht geworden is, en dus onder de
drang der omstandigheden een werk
tuig van onderdrukking." aldus Delu
meau.
Oedurende meer dan 1500 Jaar heb
ben de verantwoordelijke leiders van
het christendom het woord van Jezus
vergeten: „Mijn koninkrijk is niet van
deze wereld". Het officiële christen
dom is eigenlijk al gaan glijden vanaf
het Constantijnse tijdperk. In onze
jeugd raakten we nog verrukt over de
overwinning van Constantijn. Hij
leek ons de grote geloofsheld, die
voor christendom en kerk de zege
praal behaalde, op het slagveld!
Nu denken we er wel wat genuanceer
der over en zien ook de kwalijke kan
ten van die ..overwinning". Toen
werd al spoedig het christendom
„voordeliger", en dan moet men op
passen! Omdat het christendom aan
de macht gekomen is en één werd
met de staat, is het totalitair gewor-
- vi
fr
Kopergravure uit „Historie der kruisvaders" door Louis Maim-
burg S. J. (Amsterdam, 1684).
den en heeft het al degenen vervolgd,
die afweken van de officiële leer." Wie
de .Waarheid' niet had, werd het
recht op leven ontzegd, eeuwenlang.
Vandaar later de Inquisitie. Toen
werd de Kerk ontrouw aan haarzelf.
En de kruistochten! In onze jeugd
dweepten we met Godfried van
Bouillon en klonk ons de ronselkreet
van Peter van Amiens ,God wil het!'
als heldhaftige muziek in de oren. Nu
geloven we beslist dat God dit niet
gewild heeft.
Geschiedenis
De geschiedenis van de middeleeuw
se christenheid is wel zeer voor twee
uitleggingen vatbaar. Van de ene
kant perioden van christelijke vurig
heid en van de andere kant vaak een
politiek-religieuze ideologie van mac-
chiavellistische snit Er werd te veel
gerekend op geld en macht en tegelij
kertijd met vuur het evangelie gepre
dikt en uitzonderlijk werk verricht
Monniken hebben door gebed, agri
cultuur en cultuur enorm veel zegen
gebracht over Europa zolang ze
trouw bleven aan hun geestelijk ide
aal. Ook bij hen was telkens weer een
.hervorming" nodig, zodra ze bezwe
ken onder de verleiding van macht en
bezit
Delumeau ziet ook de onchristelijke
kanten van de Middeleeuwen en
noemt de christenheid rond 1500 bij
na een „missie-land." De plattelands
bevolking had tussen 1450 en 1650
vrijwel geen kennis van de grond
waarheden van het christendom.
Eeuwen door hebben waarschuwin
gen geklonken om de geestelijke lei
ders van de christenheid ervan te
weerhouden te bezwijken voor de be
koring van de macht. Mannen als
Arnaud van Brescia, Pierre Valdes,
Marsilius van Padua, Lorenzo Valle,
Savonarola en Jan Huss roerden zich
hevig. „Pas in de 20ste eeuw k1 dit
protest als evangelisch erkend door
de verantwoordelijke leiders." De
ontkerstening van vandaag acht de
auteur voor een groot deel de onbe
taalde rekening van de geweldige af
dwaling die 1500.jaar geduurd heeft!
Twee Hervormingen
Delumeau prijst zowel de katholieke
als de protestantse „Hervorming" al
betreurt hij ten zeerste met Erasmus
de verscheuring van Christus' kleed.
De auteur brengt ons de hartstochte
lijke klacht van Willem Postel onder
ogen. Deze bezweert zowel de Vaders
van Trente als de protestanten van
Noord-Europa in deze termen:
„Maakt een einde Vaders aan deze
vloed van vervloekingen tegen uw
broeders. Zij bezitten de ijver voor
God. en God alleen is de rechter.
Maakt een eind, gij broeders in het
Noorden aan dit misbruiken van ver
vloekingen; bedenkt dat gij zelf ook
mensen zijt8taat toe dat temid
den van u iedereen kan leven volgens
zijn gewoonten, totdat Christus aan
alleen de eenheid schenken zal
Later er niet langer papisten noch
lutheranen zijn, laten wij allen de
naam van Jezus aannemen, van wij
wij ons heil verwachten.
Erasmus
Ook Erasmus en Castellio betreuren
deze „broedertwist": „Wie zou nog
christen willen zijn, als hij ziet dat zij
die de naam van Christus belijden
door christenen vermoord worden
door vuur, door water, door het
zwaard, zonder enige barmhartigheid
en wreder behandeld dan rovers en
moordenaars?". Ja t o e n had er een
christelijke schuldbekentenis tegeno
ver Joden, Indianen en Negers moe
ten klinken. Men leek wel collectief
blind jegens eigen grote schuld.
Wrang klinkt oqs nu de motivatie,
waarmee in in Angola de Portugezen
de gevangen negers (na hun onge
vraagde doop) vóór de overtocht naar
Brazilië toespraken: „Denkt eraan
dat Jullie nu kinderen van God bent.
Jullie gaan nu vertrekken naar het
land van de Portugezen, waar jullie
de dingen van het geloof zult leren.
Denkt niet terug aan jullie geboorte
land: eet geen honden, geen ratten en
geen paarden. Weest tevreden!"
Schuld
Wij allen, katholieken en protestan
ten dragen een schuld uit het verle
den jegens elkaar mee. Er bestond
een plan om op 't jongste Vaticaans
concilie met een „boeteviering" te
beginnen onder spijtbetuiging over
de inquisitie, pauselijke staat, totali
taire idee van evangelisatie, ver
krachting van de gewetens en steun
aan „wereldse machten". Helaas is
dit niet gebeurd, maar de idee is
levend gebleven.
Aan beide zijden is het bewustzijn
gegroeid, dat scheuring indruist te
gen de hartewens van Christus: „Mo
gen allen één zijn"! Vele christenen
geloven evenwel, dat .eenheid-in-ver-
scheidenheid" perspectieven opent
voor een „verjongd" christendom
met minder pracht en praal, maar
met meer Innigheid, liefde, toewij
ding en gebed. Naast vervlakking en
verval speurt men toch weer hoopvol
le lentetekens in kerk en christen
heid
Pater v.d. Wey woont in het Carmelie-
tcnklooster te Boxmeer.
PRIESTERLUK
De Heer zei tegen Mozes:
Dit moet je zeggen tegen het
Jakob
en aan de zonen van Israël d<
weten:
met eigen ogen hebben jullie
hoe Ik ben opgetreden tegen
hoe Ik jullie op arendsvleugelen «0
gedragen ner
en hier bij Mij gebracht.
Als jullie je aan Mijn woord hou^ dr
en mijn verbond bewaart, dan:
jullie
-hoewel de hele aarde Mij toebeit Ee
van alle volken op bijzonder wij m
mijn eigendom zijn. n d
Jullie zullen mijn priesterlijk jar
koninkrijk dan
en mijn heilig volk zijn. i00r
(Exodus 19.2—6) d
LEEN MU JE OGEN
4# druk. 80 Wi 7.00
F*»* bo*»»p*j oor Mn
mot ft** or mot <H onoot 0* 4uteur d* oofc
•n Nmtertend 0*001 vonrouwon gone* at»
d* book* OM* GM"
UCFOC MOET JE LEREN
30 druk 7? ÖU 7.50
Ho* omqaot mot a*M/ MdO ormpatt
mot cvOon Op óotoOóo mmngwoi w%to
acNnfk Wailai Trot»sc* «i boek* over r»ce
atpacien van or tmioo tv«s«n mensen en
UET*VREUGDE VROUW ZUN en «rat da
man daarloa kan bedragen
3o dn*. 144 btz 14.90
IK. MAN IK. VROUW
192 btt 19.90
S«iu44fM an eAnale** ia*on Een betrouwbare
g«H voor 4»en ao ncn op hal brede lernwi van de
se*uakie4 «nUen oriënteren en t>i a>te moderne
mncNen de Betw< ncNmggevend «neen laten
Vbranfvbeer <n de boekftenooi
Q^flKOK KAMPEN
Onze adressen:
AMSTERDAM:
Wibautstraat 131
Tel. 020-913456
ROTTERDAM/
DORDRECHT:
Postbus 948
Westblaak 4. Rotterdam
Tel. 010-115588
(Red.)
Schiedamsevest 52
Tel. 010-115700 (adv.)
DEN HAAG/LEIDEN:
Postbus 101
Parkstraat 22. Den Haag
Tel. 070-469445
ZWOLLE'GRONINOEN:
Postbus 3
Melkmarkt 56. Zwolle
Tel. 05200-17030
door A. J. Klei
Noordwijk is een deftige badplaats. Het is
dok de badplaats voor gereformeerden in
betere doen De modale gereformeerde gaat
met vakantie naar Katwijk, daar is 't
eenvoudig en netjes, maar zodra een
gereformeerd mens zijn zegeningen ziet
toenemen, trekt hij des zomers naar het
sjlekere Noordwijk. Toen de kinderen klein
waren, liepen we wel eens met het
wandelwagentje door de duinen van
Katwijk naar Noordwijk en dan hield ik
mezelf in jeugdige overmoed voor: als ik nu
maar héél goed m'n best doe op de krant,
wie weet
Ik ben wel eens benauwd geweest dat de om
zich heen graaiende welvaartde
confessioneel getinte glorie van Noordwijk
zou doen tanen, maar sinds ik vernam dat
een gereformeerde hoogleraar in de
theologie zich onlangs van een recreatief
onderkomen ln Noordwijk heeft verzekerd,
ben ik er weer helemaal gerust op. De room
van de gereformeerde melk vloeit nog altijd
daarnaar toe.
Dit legt. zo komt me voor. de plaatselijke
gereformeerde kerk verplichtingen op.
maar ik vraag me af of de Noordwijkse
gereformeerde kerkeraad zich wel
voldoende bewust is van wat hij aan zijn
stand verplicht is. Ik heb hier enige zorg
over na lezing van een knipsel uit het Leids
Dagblad van 3 Juni. dat een lezer zo
vriendelijk was m^toe te sturen en waaruit
lk begrijp dat voornoemde kerkeraad wil
proberen, het werk van de koster door
vijftig vrijwillige gemeenteleden te laten
verrichten
„Vijftig man voor één koster!", roept het
Leids Dagblad geestdriftig uit en lk geef
toe, dat het niet gering ls warneer vijftig
lieden nodig zijn om Jouw werk over te
nemen. Hierbij verbleekt zelfs de
nagedachtenis van professor Jan Waterink.
voor wie de Vrije Universiteit indertijd
zeven opvolgers moest benoemen.
Overigens vrees ik. dat het een grote
janboel wordt met zoveel namaak-kosters
over de vloer.
Ik zie de zondag naderen, waarop een
welgestelde badgast, die vóór de dienst des
Woords zijn handen even wil wassen, bij 't
fonteintje een kliederige handdoek aantreft
en hoofdschuddend vaststelt dat
Noordwijk Nóórdwijk niet meer ls. En dan
helpt het niet meer als broeder X haastig
komt verklaren dat-ie dacht dat zuster IJ er
deze week voor zou zorgen Het is te laat,
het beeld is vertroebeld.
Maar er zijn andere bezwaren, en thans
stoot ik dieper door. Je geeft die vijftig
vrijwilligers een mooie smoes in handen om
zich aan allerlei kerkewerk te onttrekken.
Ouderling worden? Man, ik ben al twee
avonden kwijt, dinsdags moet ik de
toiletten van het verenigingslokaal
schrobben en vrijdags stof ik altijd de
preekstoel af. Een jeugdclub leiden? Maar
uitgerekend op de Instulfavond sta ik op 't
rooster om de vloer van de consistorie te
dweilen. De Open Deur rondbrengen? 'k
Zou niet weten wanneer, lk steek al zoveel
tijd ln het aanharken van het kerkepad.
Dit was een kerkelijk bezwaar. Vervolgens
slaan we de blik naar het maatschappelijk
leven en lk concludeer dat de Noordwijkse
gereformeerde kerkeraad in deze periode
van werkloosheid een kostbare
arbeidsplaats afstoot zónder dat de
omstandigheden hem daartoe dwingen.
Want volgens het Leids Dagblad „geeft de
kerkeraad de voorkeur aan de normale
vergoeding voor dat werk". De centen zijn
er dus. Als lk de protestants-christelijke
vereniging van kosters ln Nederland was.
zou ik een aantal kerkgebouwen bezetten,
teneinde deze praktijken terstond de kop in
te drukken Want voordat je 't weet worden
ook elders de kosters aan de kant gezet. In
Krimpen aan den IJssel schijnen ze ook al
met vrijwilligers aan het klungelen te zijn.
Wat steekt er eigenlijk achter het
Noordwijkse besluit? Geen economische
overwegingen, zoals we zagen. Is er een
geestelijke drijfveer? Het Leids Dagblad is
daar erg vaag over. het heeft het over
gemeenteopbouw en dat de kerk „meer ls
dan een geestelijk verzorgingsinstituut
waar Je zelf de schouders niet onder hoeft te
zetten". Dat zal best waar wezen, maar lk
zie niet ln dat je pas in een kosterloos
tijdperk van dergelijke waarheden
doordrongen raakt
Grondleggende woorden voor d >ere
positie van het volk Israël als en)
uitverkoren volk. Nooit kan Isra
zomaar een volk worden. Altijd:
het dit teken blijven dragen en
daardoor in zijn bestaan verbon
zijn met de naam van deze God.
aan dit volk komt, komt aan dez
God. Hij brandt zich, er ontstaat*
gat in zijn bestaan dat met geenf
enkele welvaart te vullen ls.
Begrijpelijk dat velen naar Isn
zien. Wat niet wegneemt, het sta
hier in de vorm van een tussena
de hele aarde van God Is. Hoe d
relatie dan ligt staat ln het slot fl
bestaan van Israël zal hieraan f
beantwoorden als het een volk 4
priesters is. De priester is de
dlendende mens. Hij dient GodJ
zijn naaste. Ds. J. J. van Hille nol
daarom het diakonale de grondt|
van het kerk-zijn. In het spoor vi
Israël. Die visie maakt allerlei
grenzen van bewondering en biji
kenbaar en tegelijk opent het d(
wegen voor hen die zich noemen!
de Israëliet Jezus van Nazareth.J
VOORBIJGANC
Beroepingswerk
NED. HERV. KERK
Beroepen te Hoornaar (toez.)
Waardenburg (toez G. H. Fre'
kand. te Stolwijk; te Nieuw
a.d. IJssel; A. v.d Vlist te Gei
den; te Werkendam (toez.): J.
Hilversum; te Drumpt: J. C. val
gen kand. te Wageningen.
Aangenomen naar Zeevang:!
Stobbelaar vic. te Amsterdam; q
noeming tot studiesecretaris v
geref. bond: C. den Boer te Wai
gen; de ben. tot bijst i.h. pai
Hierden: P.P. J. Monster, em. pr^g
Den Bosch (reet.).
Afscheid van Augustinusga: J.
stra (studieredenen).
GEREF. KERKEN
Beroepen te Deventer:
Emmeloord.
Beroepen te Scheemda: A. G. Ba
te Muiden-Muiderberg.
Aangenomen naar Niawier G.
ma kand. te Kampen; naar Bergt
Zoom: J. G. Wijers, kand. te Kan
GEREF. KERKEN (vrijgem. B.V
Afscheid van Doorn: K. B. Holi
ber. te Arnhem.
CHR. GEREF. KERK
Bedankt voor Maassluis: B de 0
te Utrecht-Noord.
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen te Aalst: J. Mol te Rijé,
:r: E. C. Kilt
WAALSE GEMEENTEN
Afscheid van Middelburg: R.
Gras wegens emeritaat.
F. J. Brevet
De heer F. J. Brevet te Rotter
heeft een boekje geschreven da
„40 eeuwen Van Adam tot Hero
noemde. Het is „voor zijn vrie: rt
een overzicht van de verhalen vai
Oude Testament en dat aan lit e
die er weinig van weten, enig uit t
zou kunnen geven". De heer Br
die een chronologische opsomi
geeft van de oudtestamentische
schiedenis, betrekt ook de apoci
boeken in zijn werk en biedt tensl
een tijdstabel. Het boekje, da
pagina's telt en geïllustreerd is
bijbelse prenten van Rembn
kost vijftien gulden en is verkrijg
bij: Amesz-boekhandel VoorscN
laan 145, Rotterdam.
Harry Pals
De doopsgezinde vredesgroep
schikt weer over een vaste functli
ris. Het is de 25-jarige pas afgt
deerde hervormde theoloog H
Pais. Zijn werk zal voor twee vi
bestaan uit het begeleiden
dienstweigeraars en voor drie vi
uit het uitdragen van de evangeUl
vredesgedachte in de doopsgea
gemeenten.
t Kamp van de vrede aan het Wai
Westernieland. Voor mensen uit
basisbeweging. Keuze uit 26 jul
juli, 8 - 15 Juli, 17 - 26 juli. 29 Jul
aug. Inl. en opg. tel. 050-135759.
Lichamelijk gehandicapten en
sualiteit. Voor hen die ln hun ber
met lichamelijk gehandicapten
maken hebben. 26 - 30 juni. Van I
henhuis. Aardenburg
01177-1259).
Katechese en liturgie, nieuwe
zichten en projecten, 19-23 juni, H
takt der Kontinenten. Soestèrt
(tel. 03463-1755).
Leef-tijd, voor mensen van 60 J
en ouder, 26 Juni -1 Juli óf 24 -29]
De Drieklank, Paterswolde
05907-2700).