Nonsens als jaaroverzicht
Amerikaanse defensie-uitgaven
Ondernemer
heeft ook sociale
doelstelling
Vrijdag
Spa Orange
Brochure
van christelijke
werkgevers gee
nieuwe kijk op
30 DECEMBER 1977
Trouw/Kwartet P 11 - RHS13
Stelt u zich eens voor. dat u
gedurende het jaar 1977 in het
buitenland verbleef. U hebt u daar
niet op de hoogte gehouden van wat
er allemaal in Nederland gebeurde. U
weet dus nergens van. maar komt
gelukkig juist op tijd terug om op de
televisie de jaaroverzichten nog te
volgen. Zo neemt u op dinsdagavond
27 december plaats voor het scherm,
want Tros-Aktua komt met een
overzicht van het nieuws van 1977. Is
dat even mooi meegenomen?
In het tijdsbestek van ongeveer één
uur bijgelicht over de stand van
zaken in het moederland. Wat een
geluk, dat u nog op dinsdag met dat
vliegtuig meekon. Misschien ls het
verstandig, denkt u, om even een
verslagje te maken van wat
Tros-Aktua allemaal laat zien. Dan
heeft een ander er ook nog wat aan. U
pakt vlug een schrijfblok en noteert
Na één uur'hebt u niet alleen vijf
velletjes volgeschreven met
aantekeningen, maar ook kramp ln
de vingers. Wat heb ik dit jaar veel
gemist, denkt u, wat een land, wat
een land.
Nederland heeft, zo blijkt dan uit de
beelden, een kabinetscrisis
meegemaakt, maar waarover de
strijd nu precies ging is kennelijk niet
zo belangrijk, want daar komt niets
over. Als we daar nog over nadenken
want zo'n kabinet moet toch
ergens over gevallen zijn zien we
ondertussen een vliegtuigramp op
Tenerife. een brand ln een
Amsterdams hotel, een
opgewonden-pratende arbeider over
looncompensatie. een te dik iemand,
die zijn kaken op elkaar heeft laten
binden en een Miss Holland, die zegt,
dat ze voor trut wordt uitgemaakt.
Dat is natuurlijk de menselijke noot
in het programma, de „human
interest", zoals de Engelsen dat zo
mooi zeggen.
Een analyse van de kabinetscrisis
moet natuurlijk even worden ingeleid
door te laten zien, dat er nog meer
leed ln de wereld ls. Maar het wordt
nog even uitgesteld, de spanning
blijft erin. Eerst zien we nu
Steenkamp en dan Van Agt, die Den
Uyl een bewogen, maar ook een
vermoeiende man noemt. Den Uyl
vindt Van Agt heel knap, ook
ontwapenend, maar toch een
mysticus in de politiek, van wie Je
niet weet welke kant hij opgaat. En
daar is Wiegel, die vindt Den Uyl een
harde werker, maar niet iemand die
boven de partijen staat. En alwéér
Van Agt. Nu zegt hij, dat Wiegel niet
alleen een goede spreker ls, maar ook
een goede tafelgenoot Zou de
kabinetscrisis ontstaan zijn door
onenigheid over wat ze zouden eten?
Daar zou het wel eens wat mee te
maken kunnen hebben, want even
later zien we Van Agt ijsjes uitdelen.
Den Uyl was daar natuurlijk tegen,
dé&r gaat het conflict om.
Een rare crisis. Wat toch Jammer, dat t
Je zo'n heel Jaar in het buitenland zit,
denk Je even. Maar dat is gauw over,
als Je vervolgens die treurige beelden
ziet van verlaten fabriekscomplexen.
De economische opbloei is
uitgebleven, duizenden mensen
kwamen op straat te staan. Een stem
achter de beelden zegt: „Den Uyl
maakte zich daar voorlopig geen
grote zorgen over". Wat een
minister-president, dat is toch
schandalig. HIJ denkt alleen maar
aan de verkiezingen. Een
opgewonden tante, Ien, roept heel
hard, dat Joop weer premier moet
worden. Daar moet Je toch lef voor
hebben om dat vóór de verkiezingen
te roepen. Wat een raar mens, die kan
de verkiezingen niet eens afwachten.
Als haar partij nou tien zetels
gewonnen had, dan had ze enig recht
van spreken. Maar wie de
verkiezingen nu uiteindelijk
gewonnen heeft komen we niet te
weten. En dat hoeft natuurlijk ook
niet, want als ze dat bij Tros-Aktua
verteld hadden, zouden we het
badpak van Enlth Brigitta, twee
komieken ln Torremolinos, Gert en
Hermlen. de dood van Elvis Presley,
de geboorte van een zeekalf, Johan
Cruyff en de zesling van zijn
schoonvader gemist hebben. Want
dat zijn tenslotte de hoogtepunten
van het jaar. Politici zijn er om
grappen mee uit te halen. Zo zien we
Wiegel Ineens achteruit lopen, zo'n
leuke fllmfoef, waar we op de lagere
school ook altijd zo om moesten
lachen. De verkiezingen blijken
overigens wel geweest te zijn, want
later ln het Jaar wordt geprobeerd een
regering te vormen. Eén en al
treurigheid is dat. Terwijl de grote
problemen maar blijven liggen,
voeren de politici, zoals ons duidelijk
wordt gemaakt, hinderlijke
welles-nletes-spelletjes op. Daar
moet een einde aan komen, die
problemen moeten toch eens worden
opgelost. Gelukkig worden die
problemen nauwelijks uit de doeken
gedaan, dat houdt het Jaaroverzicht
tenminste gezellig. Amsterdam 1$
weliswaar onveilig, maar verder
door Koos van Werlngh
vernemen we, dat er ln 1977 ruim
500 000 auto's bijgekomen zijn, dat
trimmen een rage ls geworden, dat de
plezierjachten de havens uitbarsten
en dat méér dan één miljoen mensen
nu met vakantie zijn. Dat was het
zo'n beetje. U vraagt zich nog af hoe
dat kan. dat diepzinnig praten over
die grote problemen en die welvaart
aan het eind? Dat is onnodige moeite,
want nadenken doet de Tros voor u.
We zouden ons wel eens moeten
afvragen hoe het mogelijk is, dat een
omroep, die de gebeurtenissen van
één heel Jaar terugbrengt tot een
uurtje nonsens, zo'n vlucht kan
nemen.
Een uur verloren tijd, weggegooid
geld, geen enkel Inzicht ln wat voor
gebeurtenis dan ook. subtiele
verdachtmakingen. Televisiemaken
schijnt een vak te zijn, maar u en lk,
die er geen bal verstand van hebben,
zouden er meer van maken dan deze
voor de kijker beledigende
uitbarsting van clichés en ander
onbenul.
De Tros ls er niet voor mij.
In de politiek weegt de politieke
werkelijkheid niet meer, maar het
antwoord op de vraag wat er ge
beurd zou zijn als er iets gebeurd
was dat niet is gebeurd.
Ex-minister Irene Vorrink
Het is beter verbreiding van wijs
heid te bevorderen dan spreiding
van kennis
De criteria, die de kerken vanuit
haar specifieke ervaringen, opge
daan op het gebied van de ontwik
kelingssamenwerking. hebben op
gesteld voor ontwikkelingsprojec
ten, namelijk kleinschaligheid, ac
tieve deelname van de allerarmste
bevolkingsgroepen, vergroting van
hun zelfstandigheid en bevorde
ring van sociale gerechtigheid,
zijn eveneens van belang voor de
ontwikkelingssamenwerking, die
op regeringsniveau wordt
geboden.
Stellingen van ir J. F. Hoogcboom in
het proefschrift, dat hij aan de TH
Delft verdedigde.
De uitspraak dat slechts drie Ne
derlanders produceren wat veer
tien consumeren is tendentieus,
discriminerend en kortzichtig.
Stelling in proefschrift van P. H.
Benders, verdedigd aan de TH
Twente
door H. J. Neuman
Toen in Philadelphia de debatten
gaande waren van de Constitutional
Convention van 1787 deed, zo wil
althans het verhaal, Elbridge Gerry
een voorstel om het staande leger
van de Verenigde Staten zodanig te
beperken, dat er nooit meer dan 5000
man tegelijkertijd onder de wape
nen mochten zijn. Generaal George
Washington, die niet aan de gedach-
tenwisseling mocht deelnemen om
dat hij de voorzittersstocl bekleedde,
wendde zich fluisterend tot een van
zijn vrienden en drong er bij hem op
aan een amendement in te dienen,
waarbij het iedere buitenlandse mo
gendheid verboden zou worden de
Verenigde Staten met meer dan 3000
soldaten per keer binnen te vallen.
Elementen van deze discussie waren
vorig jaar nog steeds aanwijsbaar in
de woordenstrijd tussen de beide
kandidaten voor het presidentschap,
de republikein Gerald Ford en de
democraat Jimmy Carter. De zitten
de president rangschikte zijn tegen
stander tot de „forces of retreat",
aangezien hij de wapenhandel wilde
beperken en de stijging van de de
fensiebegroting met zo'n vijf a zeven
miljard dollar wilde verminderen.
Aldus zou Carter, volgens Ford, de
vrijheid van Amerika en zijn bond
genoten in gevaar brengen.
Kort voor Kerstmis werd bekend,
dal Carter inmiddels al bijna een
jaar president de door het Penta
gon voorgestelde begroting van bijna
130 miljard zodanig wil laten kort
wieken dat er „nog slechts" een
bedrag resulteert van 126 miljard.
Landmacht, vloot en luchtmacht
zullen, aldus de verhalen uit Wash
ington, allemaal een forse stap terug
moeten zetten. Dat geldt vooral voor
de marine, die nu maar 15 van de
voorgenomen 20 nieuwe schepen zal
kunnen bouwen.
Een hoge militair op het Pentagon
vertrouwde aan Bernie Weinraub,
de militaire correspondent van de
New York Times, toe, dat men zich
in zijn kring ernstige zorgen gaat
maken over de vraag of men de be
staande paraatheids- en sterkte-ei
sen kan nakomen. Vooral de paraat
heid zou er, volgens deze zegsman,
onder lijden. Het Amerikaanse be
lastingjaar begint op 1 oktober van
het voorafgaande kalenderjaar. Zo
ging het Amerikaanse Congres vorig
jaar vrijwel geheel akkoord met een
defensiebegroting ten belope van
112,7 miljard voor het belastingjaar
1977.
De strijd om de hoogte van de defen
siebegroting voor het belastingjaar
1978 droeg een sterk politiek karak
ter. In verband met het aflossen van
de wacht in het Witte Huis kreeg
eerst president Ford de gelegenheid
zijn opvolger een defensiebegroting
in de maag te splitsen, die hij zelf
niet meer hoefde te verdedigen en
die tegelijkertijd een getuigschrift
zou lijken van zijn voorbeeldige zorg
voor de landsverdediging.
Het moet gezegd worden, dat Ford
de zaak niet overdreven heeft. Of
schoon het Pentagon goochelde met
bedragen in een orde van grootte
tussen de 128 en 133 miljard dollar,
^miktc de aftredende president op
"een zodanig bedrag, dat Carter daar
eigenlijk moeilijk nog op bezuinigen
kon. liet werd een begroting met een
eindcijfer van 123 miljard. Mede
werkers van Carter erkenden met
een, dat zij dit bedrag niet verder
konden reduceren, wilden zij ten
minste de bestaande taken van de
Amerikaanse krijgsmacht en de ge
vestigde belangen daarbinnen onge
moeid laten.
Niettemin verklaarde de president
elect in december 1976, tijdens de pers
conferentie waar hij de uitverkiezin
gen van dr Harold Brown als minister
van defensie bekendmaakte, dat hij de
post Defensie met 5 tot 7 miljard
zou verminderen bij „de eerste begro
ting die ik indien". Politieke waarne
mers zeiden toen dadelijk, dat Carter
kennelijk niet doelde op de amende
menten die hij wenste aan te brengen
op het werkstuk van zijn voorganger,
maar dat hij naar alle waarschijnlijk
heid de begroting op het oog had voor
het belastingjaar 1979.
De regering-Ford had bijna twee jaar
tevoren de vuistregel ontwikkeld en
het Congres was daar vrijwel zonder
morren mee akkoord gegaan dat de
defensiebegroting ieder jaar met 2 pro
cent in constante prijzen moet
stijgen. Meteen nog, tijdens bovenge
noemde persconferentie, maakte dr
Brown duidelijk, dat hij er niet over
piekerde die vuistregel ongedaan te
Na afloop van Carters eerste samen
komst met zijn kabinet op St. Simons
Island (28 december 1976) zei dr Brown
ook nog, dat een absolute besparing
van 5 tot 7 miljard op defensie
uitgaven hem een onmogelijke opgave
leek, zeker voor wat betreft het belas
tingjaar 1978. Eind januari van dit jaar
kondigde minister Brown reeds aan,
dat de regering-Carter de begroting
van Ford voor het belastingjaar 1978 in
dier voege wilde amenderen, dat er een
eindcijfer overbleef van 120,1 mil
jard. Deze amendementen werden in
februari gepubliceerd onder de naam
„Fiscal Year 1978 Budget Revisions".
Daarin werd ook meegedeeld, dat er
een grootscheepse herbeschouwing
van het defensie-beleid en van de mili
taire programma's in gang was gezet en
dat de resultaten van dit onderzoek
hun weerspiegelingen zouden vinden
in de begroting voor 1979.
Uiteindelijk ging het Congres akkoord
met een eindbedrag van 116,8 mil
jard. Voor de goede orde merk ik op,
dat het hier telkens gaat om machti
gingsbedragen („authorizations") en
niet om door het Congres goedgekeur
de toewijzingen („appropriations").
Begin november begonnen geruchten
de ronde te doen, dat minister Brown
zijn voorlopige goedkeuring had ge
hecht aan een defensiebegroting van
minstens 130 miljard. En dit betrof
dan dus de eerste begroting, die presi
dent Carter geheel zelfstandig sou In
dienen. In het Congres en elders had
den de defensie-deskundigen natuur
lijk wel verwacht, dat de begroting sou
uitgaan boven de 9 116,8 miljard.
Men wist, dat er in en door het Penta
gon grote drnk werd uitgeoefend om
meer geld uit te geven voor logistiek,
luchtverdediging, tanks en andere wa
pens voor de NAVO. Wilde Amerika
zich met zijn herhaalde pleidooien in
de Noordatlantische alliantie voor ho
gere defensie-uitgaven niet volstrekt
belachelijk maken, dan sou het ook
zelf iets meer moeten doen. Maar bijna
14 miljard meer? Was dat nog wel in
overeenstemming met de herhaalde
toezeggingen van Jimmy .Carter aan
zijn kiezers?
President Carter heeft nu in eerste
instantie het snoeimes gehanteerd.
Het lijkt alsof hij met één pennestreek
4 miljard heeft bespaard. Maar ook
na deze korting vertoont de defensie
begroting een stijging ten opzichte van
vorig jaar met 2 procent in constante
prijzen. Wederom is bewezen dat het
aanvaarden van politieke verantwoor
delijkheid niet altijd bevorderlijk is
voor het nakomen van verkiezingsbe
loften.
fADVERTENTIE
met Spa bronwala- bereid
Drink de natuur
door drs Harry van de Kamp
„Problemen van eflectieve zeggenschapsverhoudingen, kwali
teit van de arbeid, aanvaardbare Inkomensverschillen, milieu
en schaarste kan men niet langer beschouwen als randvoor
waarden die de ondernemer ln acht moet nemen wil hij
verantwoord ondernemen. Wat tot nu toe vaak als randvoor
waarde wordt beschouwd zal de ondernemer als zijn uitdruk
kelijke verantwoordelijkheid moeten gaan zien. Hij moet niet
„rekening houden" met een groeiende behoefte aan inspraak,
openheid en zinvolle arbeid. Het is zijn taak en opdracht mee
te werken aan de oplossing van deze problemen."
Dit ls de kernstelllng van de nieuwe
NCW-brochure „Verantwoordelijkhe
den voor onderneming en onderne
mer". Onder de kop „NCW bepleit
openbaarheid van salarissen" werd
door Trouw op deze brochure geat
tendeerd. De klemtoon viel op de
NCW-visie Inzake het te voeren inko
mensbeleid. De brochure bestrijkt
echter een breder terrein.
'Ideeënbeweging'
Bij de vormgeving van ons sociaal-
economisch bestel heeft het NCW een
tweeledige taak. Het verbond verte
genwoordigt op centraal niveau de
aangesloten bedrijfstak- en regionale
organisaties. Als zodanig ls het NCW
een christelijke werkgeversorganisa
tie met het karakter van belangenbe
hartiger. Daarnaast wordt door de ca.
4000 persoonlijke leden van het NCW
verwacht, dat het verbond evenals de
christelijke zusterorganisaties in de
wereld, werkzaam ls als bezinnings-
en ideeènbeweging.
Het NCW dient zich vanuit een chris
telijke visie op mens en maatschappij
voortdurend rekenschap te geven
van de plaats en de taak van onderne
mer en onderneming in de samenle
ving. Vanuit die opdracht heeft het
NCW in 1976 onder de titel „Onderne
men in Verantwoordelijkheid" een
discussieproject georganiseerd. De
onderhavige brochure is daarvan het
resultaat.
Dienstbaar
Blijkens deze brochure en dat is
zeer bemoedigend voor de christelljk-
sociale beweging in Nederland
heeft de christelijke visie op de in
richting van ons sociaal-economisch
bestel niets aan waarde Ingeboet. In
tegendeel het mens- én maatschap
pijbeeld van het christelljk-sociale
denken wint in onze tijd alleen maar
aan actualiteit.
Ook het NCW wijst zowel de „gecen
traliseerde verantwoordelijkheid"
van het dogmatisch socialisme als de
„gedecentraliseerde vrijheid" van het
liberalistisch kapitalisme van de KGGrDUnt
hand.
dan voorheen moeten zij zich bij hun
beslissingen rekenschap geven van
de gevolgen die deze hebben voor de
verschillende probleemgebieden in
de samenleving". Met deze passage
maakt het NCW op eigen wijze duide
lijk wat het onder vermaatschappelij
king van de onderneming verstaat.
Niet de onderneming aanpassen aan
maatschappelijke ontwikkelingen,
„die Je toch niet kunt tegenhouden".
Het bepleit een actieve opstelling,
waarbij het ondernemingsbeleid uit
drukkelijk wordt gericht op het
maatschappelijk nut. Vandaar dat
bij de uitwerking van de sociale on
dernemingsdoelstellingen telkens
wordt gewezen op de maatschappelij
ke context
In de brochure worden dan de volgen
de doelstellingen genoemd
meer mensen moeten zich geroe
pen voelen Invloed uit te oefenen op
hun eigen omgeving en daarvoor ver
antwoordelijkheid op zich nemen.
de ondernemer moet ook een ant
woord geven op kwesties van zeggen
schap. spreiding van bevoegdheden,
openheid van beleid, kwaliteit van
arbeid en andere maatschappelijke
Wagen
de ondernemer moet tegemoet ko
men aan de gestegen behoeften aan
Inspraak en openheid, maar ook aan
zinvolle arbeid. Zo wordt meegehol
pen aan de oplossing van het pro
bleem van kwalitatieve verschil tus
sen vraag en aanbod op de arbeids
markt Ook de doelstelling van „aan
vaardbare Inkomensverschillen"
komt aan de orde. Gepleit wordt voor
een „open" beloningsbeleid.
Als doelstellingen buiten de onderne
mingen worden genoemd samenwer
king met de consumentenorganisa
ties. met de vakbeweging en politieke
partijen om een consumptiepatroon
te bevorderen, dat bewuster rekening
houdt met de nieuwe schaarste.
In de ene samenleving dreigt de vrij
heid te worden verstikt, ln de andere
loopt de gerechtigheid gevaar. In bei
de stelsels dreigen vrijheid en gerech
tigheid elkaar te vernietigen. Daarom
kiest het NCW voor de samenleving
van de gedecentraliseerde verant
woordelijkheid. Daarbij hoort een
economisch bestel, dat gekenmerkt
wordt door de vrijheid van het parti
culier ondernemen.
Maar deze vrijheid heeft alleen be
staansrecht. wanneer ze tevens
dienstbaar wordt gemaakt aan de
(nieuwe) verantwoordelijkheden die
de onderneming en ondernemer heb
ben ten aanzien van mens en samen
leving.
Dat bedoelt het NCW met de hierbo
ven geciteerde kernstelling. De rand
voorwaarden van vroeger (zoals effec
tieve zeggenschapsverhoudingen,
zinvolle arbeid en nieuwe schaarste)
zijn geworden tot de uitdrukkelijke
verantwoordelijkheid van onderne
ming en ondernemers.
Deze constatering heeft diepingrij
pende gevolgen voor het te voeren
ondernemingsbeleid. De onderne
ming kan niet meer volstaan met het
nastreven van de specifieke doelstel
ling „het rendabel produceren van
goederen en diensten
De onderneming moet haar doelstel
ling verbreden tot het rendabel pro
duceren van goederen en diensten
„op zodanige wijze dat ze tevens een
bijdrage levert aan de oplossing van
de maatschappelijke problematiek,
waarvoor de samenleving zich ziet
gesteld". Naast economische doel
stellingen dienen onderneming en on
dernemer ook sociale doelstellingen
te formuleren en te realiseren.
„Maatschappelijk nut"
Dit vereist ook een nieuwe Instelling
van ondernemers. „Uitdrukkelijker
De NCW-brochure verschijnt op een
tijdstip dat discussies over de inrich
ting van ons sociaal-economische be
stel niet meer vrijblijvend worden
gevoerd. Allerwege wordt een koers
wijziging ln onze economie bepleit
Over de richting daarvan zou men het
nog wel eens kunnen worden. Maar
wat de Instrumenten betreft bestaan
fundamentele tegenstellingen. Im
mers. wie er in slaagt op de sociaal-
economische problematiek het eigen
politieke instrumentarium toe te pas
sen. realiseert tevens een stuk maat
schappijvisie. Daarom Juist zoekt het
socialisme de oplossing in een sys
teem van gecentraliseerde verant
woordelijkheid (centraal richten van
de kapitaalstromen, centraal sturen
van de investeringsbeslissingen, cen
traal herverdelen van inkomens.
Maar het chrlstelijk-soclale denken
vertrouwt zoals bijv. Goudzwaard
niet, dat de noodzakelijk heroriën
tering van onze economie tot stand
komt via „grootscheepse blauw
drukken."*).
Een „christen-sociaal keerpunt." in
de economie moet gedragen worden
door levende eenheden van gedecen
traliseerde verantwoordelijkheid, zo
als de consumptiehuishouding „ge
zin" en de produktlehulshouding
„onderneming" Dan ontstaat een
rentmeestereconomie die ook recht
doet aan ieders persoonlijke ver
antwoordelijkheid De actualiteit
van de nieuwe NCW-brochure ls.
dat deze hiertoe een bijdrage kan
leveren.
prof, dr B Goudzwaard. Kapita
lisme en Vooruitgang, p. 264 e.v.
Drs. Harry van de Kamp is secreta
ris sociaal beleid van het Nederlans
Christelijk Werkgeververbond.
