'ronks opvolger
Jcrijgt het moeilijk
Tg
Nederland helpt miljard armste mensen de Nederlandse ontwikkelingshulp)
t
Een nieuwe
economische
orde lijkt
verder weg
dan ooit
[NSDAG 14 DECEMBER 1977
TROUW/KWARTET 11
aal
oor Nico Kussendrager
it vertrek van minister Jan Pronk als bewindsman voor
[ïtwikkelingssamenwerking zal velen zwaar vallen. Pronk was
ortastend, voortvarend en heeft de afgelopen jaren een
feen gezicht gegeven aan het ontwikkelingsbeleid. Maar wat
eft het allemaal opgeleverd en wat zou daaraan veranderen
i er een CDA-bewindsman zou komen?
onk zelf heeft de afgelopen
anden wel eens duidelijk ge
kt waarom een CDA-ontwikke-
gsbeleid anders zou zijn. Hele-
al toeval was dat niet: op dat
enblik kwam de post voor de
VdA in gevaar. Eerder liet de mi
nister zich vriendelijker uit terwijl
Jn voorzitter, Ien van den Heuvel,
Ifs verklaarde dat de post ont-
kkelingssamenwerking net zo
ed door een CDA'er kon bezet
irden.
oP vrees binnen de PvdA is nu, dat
omvang van de hulp in gevaar
pn komen, dat erg sterk de na
ruk zal worden gelegd op de sa-
avrfenwerking binnen de Europese
gemeenschap, dat de christen-de-
het bedrijfsleven weer
de en grotere vinger in de pap willen
ieeven, en tenslotte dat zij zich veel
ibefle&en laten liggen aan de vrije
terfarkt, aan het spel van vraag en
o|p dat laatste ging Pronk in tij-
vjens een bijeenkomst van de Evert
li Jermeer-stichting, in maart van dit
iei$ar. De PvdA, zo zei hij, wil inves-
eringen van bedrijven toetsen
4 jvaar wordt het geld ingestopt, le-
'ert het meer werk op?), is voor een
jeleide loonpolitiek en een actieve
ianpak voor een internationaal be-
eid, dat moet uitmonden in een
lieuwe economische orde.
Weer regelen
'n orde meer in het voordeel van
ontwikkelingslanden, betekent
jk internationaal veel meer rege-
in op economisch gebied dan tot
x toe gebeurt. Daarom zijn veel
vrije landen er ook tegen. Een nieu
we economische orde zou kunnen
hetekenen en dat werkgelegen-
leid hier nog moeilijker wordt, om-
lat er in de derde wereld meer
brieken komen voor produkten
beter daar gemaakt kunnen
irden (de textiel is er een voor
leid van). Ook zou het kunnen
liden tot bijvoorbeeld duurdere
coffie, omdat de ontwikkelingslan
den zekerder prijzen willen voor
mn grondstoffen.
op de verlangens van de arme lan
den werd gereageerd dan de meeste
westerse staten dat deden.
Pronk ligt goed in de derde wereld.
Het heeft hem hier wel eens verwijt
opgeleverd maar dat komt doordat
hij gaat staan achter alle eisen die
de derde wereld ophoest. In het
jongste ontwikkelingshumeur van
de Internationale Spectator') be
strijdt de bewindsman dat overi
gens op een aantal punten.
Zo zegt hij nooit met zijn volle
gewicht achter een verhoging van
de olieprijzen te zijn gaan staan,
nooit een algemene verlaging van
de schuld van de derde wereld te
hebben bepleit (slechts een uitstel
van betaling), en nimmer steun te
hebben gegeven aan de eis van de
derde wereld voor het recht op na
tionalisatie (naasting) van westerse
bedrijven. Slaafs tegenover de ont
wikkelingslanden ben ik nooit ge
weest, zegt Pronk eigenlijk. Maar
hij legt meteen uit waarom hij wèl
staat achter een nieuwe economi
sche orde: de huidige heeft gefaald
uit het oogpunt van rechtvaardig
heid.
Triest is dat zo*n nieuwe economi
sche orde (hoezeer een kreet ook
verder weg lijkt dan ooit. Pronk
heeft de afgelopen jaren moeten
merken hoe groot de beperkingen
voor een klein land als Nederland
zijn om internationaal iets te berei
ken. „Ik ben bescheidener gewor
den', zei hij vorig jaar zomer nog in
een vraaggesprek met deze krant.
„Nu ik in de onderhandelingen
meedraai zie ik dat de marges klei
ner zijn dan ik dacht dan ze wa
ren." Wie de vertrekkende minister
verwijt dat internationaal zo wei
nig is bereikt, overschat de moge
lijkheden. Iets wat overigens de
bewindsman zelf in den beginne
ook heeft gedaan.
dat de internationaal gedane belof
ten (meer dan 0,70 procent van het
bruto nationaal produkt aan hulp)
is nagekomen.
Vrees dat onder een CDA-bewind
sman de omvang in gevaar zou
komen stoelt niet op de feiten. Bin
nen de WD is wel eens gefluisterd
over een vermindering met 750 mil
joen, maar volgens de ontwikke
lingsdeskundigen van die partij in
de Kamer hoeft daarvoor geen
angst te bestaan. Het CDA zegt in
zijn ontwerpprogramma dat de Ne
derlandse ontwikkelingsinspan
ning mag terugvallen, en dat verde
re verhoging mogelijk moet zijn
naarmate het „stuwmeer" lager
komt te staan.
Toegezegd
Dat stuwmeer wil wat. Herhaalde
lijk wordt bepleit zaken waarvoor
geen geld is, dan maar uit het stuw
meer te betalen. Wat niet kan, om
dat het gaat om aan ontwikkelings
landen toegezegde bedragen, die
nog niet besteed kunnen worden.
Dat heeft dan te maken met de
landen die Nederland voor de hulp
heeft uitgekozen, en die veel geld
ineens niet kunnen verwerken (bij
voorbeeld doordat de mankracht
ervoor ontbreekt). In dat opzicht is
de hoogte van de Nederlandse
steun versluierend (bedragen zijn
toegezegd maar nog niet overge
maakt), terwijl ook allerlei andere
zaken er de afgelopen jaren onder
zijn gebracht, die tot dan toe niet
onder de post ontwikkelingssa
menwerking vielen.
Kwaliteit
Beperkingen
Bij het mislukken van het grond-
stoffenoverleg in Genève onlangs
maakte hij zich daarover schijn
baar niet zo druk. Er zijn, zei
Pronk, belangrijker zaken, en hij
noemde de bilaterale ontwikke
lingssamenwerking (van land tot
land). Onder zijn bewind is daar
over een nota uitgekomen en steeg
de Nederlandse ontwikkelings-
genoemd als zijn opvolger) heeft ifNetetaK
Pronk daar nota's over laten ver- ul ^deriand sa
schijnen, maar van de grond geko- men met Zweden het emge land
men is die herstructurering niet. De
regering had dan ook de wind niet
mee: in tijd van grote werkloosheid
moet je mensen niet aan boord
komen met verhalen dat meer werk
moet worden overgeheveld naar de
ontwikkelingslanden.
Verschillen
Een herstructurering (andere in
richting) van de Nederlandse eco
nomie heeft daarmee te maken. Sa
men met collega drs. Ruud Lub
bers van economische zaken (ook
Zo steun aan bedrijfstakken die
door invoer uit de derde wereld in
moeilijkheden kwamen( de textiel
opnieuw), opvang van Surinamers
en bewustwording in Nederland.
.Voorlichting', zegt Pronk over dat
laatste, terwijl zijn tegenstanders
het over .propaganda' hebben.
„Sam-sam" met de derde wereld is
„Troef", maar het zijn ook de na
men van twee bladen die onder het
bewind-Pronk het licht zagen, om
kinderen en de man en de vrouw in
de straat te overtuigen van het nut
van ontwikkelingssamenwerking.
Best onder Pronk vinden sommi
gen, maar er zitten gevaarlijke kan
ten aan; beïnvloeding en zo.
Belangrijker echter dan de omvang
van de hulp, de grootte van het
bedrag, lijkt echter de kwaliteit er
van. Waar komt het terecht, wie
hebben er voordeel van, worden
grofweg gezegd er gouden bed
den van gekocht, of schooltjes van
gebouwd. De kwaliteit van de hulp
heeft de afgelopen jaar veel aan
dacht gekregen. Bij de ontwikke
lingssteun worden drie normen
gesteld:
Jan Pronk: overtuigd van zijn eigen gelijk.
de mate van armoede
de behoefte aan hulp, en
het ontwikkelingsbeleid van het
derde land zelf (schooltjes of gou
den bedden, om het simpel te blij
ven stellen). Daarnaast is sterk de
nadruk gelegd op steun aan de al
lerarmsten In ontwikkelingslan
den. Tiidens Pronks verblijf aan
het Haagse Plein brak het inzicht
door dat economische groei alleen
(meer produceren) niet zaligma
kend is. De rijken in de derde we
reld worden er rijker door, de ar
men alleen maar armer.
Die aandacht voor de onderliggen
de groepen is Pronk niet aan alle
kanten in dank afgenomen, wat bij
voorbeeld blijkt uit de twee
slachtigheid van het jongste advies
van de Nationale adviesraad voor
ontwikkelingssamenwerking. Je
moet hele landen er bovenop tillen,
wordt dan gezegd, en niet alleen
bepaalde groepen daar.
Pronk zelf zal onmiddellijk toege
ven dat het Nederlandse beleid is
gericht op lotsverbetering van de
armsten aan gene zijde van de oce
aan. „Dat is een politieke keuze,"
schrijft hij in het ontwikkelings
nummer van de Spectator, en wel
omdat een beleid dat alleen aan de
elite ten goede komt zou leiden tot
verdere verpaupering van juist die
armste groepen. Dat verdient de
naam ontwikkeling niet, vindt de
bewindsman daar zelf van, en hij
heeft gelijk.
'Politieke keuze'
Onder een CDA-minister hoeft aan
het beleid in dat opzicht niet zo gek
veel te veranderen. In het ontwerp
programma wordt nadruk gelegd
op kleinschalige projecten in de
derde wereld, de waterleiding en de
opslagplaatsen voor graan in de
WAT NEDERLAND DOET
jaarlijkse uiigaven aan ontwikkelingshulp 1968-62
Vat betreft die grotere greep op de
iconomie zijn er inderdaad me-
ïingsverschillen met het CDA.
Voorzitter prof. Piet Steenkamp
iegt daarover dat je moet proberen
globaal' in te grijpen, „omdat je
liet altijd vanuit één punt kunt
)eoordelen wat nodig is." De CDA-
eidsman haalt dan OostrEuropa
lan als afschrikwekkend voor
beeld. ,Je moet een bepaalde vrij-
leid in het economische leven
ïouden.'
fn zijn ontwerp-verkiezingspro-
gramma praat het CDA over recht
matige belangen van met name de
ontwikkelingslanden, over een
rechtvaardiger wereldhandel en
over rechtvaardiger prijzen voor
grondstoffen en andere produkten
uit de derde wereld. In het PvdA-
program daarentegen is sprake van
een internationale grondstoffeno-
vereenkomst.
Zo'n akkoord heeft in het brand
punt gestaan van veel overleg tus
sen arme en rijke landen de afgelo
pen jaren. Pronk heeft zich er altijd
sterk voor gemaakt, maar het is de
vraag of zijn opvolger dat ook in
die mate zal doen.
VAN ELKE GULDEN VOOR HULR..
samenstelling van de totale jaarl'jkse hulp
van nederland
de 0ntw1k-
r Bijdragen van herken ^Vkeungslan-
groepen.&yanisahes inNederl^ den
Afgebroken
Niet dat de inzet van de PvdA-
bewindsman in deze veel heeft ge
holpen: een grondstoffenovereen-
komst (zekerder inkomsten voor de
ontwikkelingslanden) komt er
voorlopig niet. Het overleg daaro
ver tussen Noord en Zuid daarover
is nog geen twee weken geleden
afgebroken. Op de slotzitting in
Genève kon Pronk niets anders
doen dan 25 miljoen dollar aanbie
den, als blijk van goede wil, voor
het geval zo'n fonds er toch nog
eens mocht komen. Wat hem ap
plaus opleverde, net zo goed als hij
vorig jaar^ tijdens de wereldhan
delsconferentie Unctad (Nairobi,
Kenia) de handen op elkaar kreeg.
Toen las hij namens een aantal
gelijkgezinde landen een verkla
ring voor, waarin minder afwijzend
Landen welke directe hulp
per jaarjvan Ned. orJvangeft.
Kon pct joor e«x»gen)
ontvingen en/of ont
vangen (kndaarwvmnng.
Havens, transport, brug -
genbouw.irrigotip
Landen waar Nederland
se vrijwilligers en uitge
zonden deskundigen
werkzaam zijn
Armste tanden (Dn* fcnj-
qen van Nederland uilsku-
fénd «Hen*ogen)
en inkomen speelden bij Pronk een
belangrijke rol. en zullen dat ook
bij zijn CDA-opvolger moeten
doen; welvaartsverdeling In stede
van welvaartsvermeerdering alléén.
'Binding'
dorpen, in stede van de havens en
de vliegvelden.
„Goed toegeruste particuliere or
ganisaties kunnen daarbij worden
ingeschakeld," zeggen de democra
ten verder, en dat is iets wat ook
Pronk de afgelopen jaren heeft ge
daan. Zulke instellingen zijn dan
bijvoorbeeld de algemene Novlb,
maar ook de ICCO (protestants) en
Cebemo (rooms-katholiek). Zij
kunnen veel beter om de regerin
gen in de hoofdsteden in ontwikke
lingslanden heen, en hun werk
doen op het platteland waar de
hulp doorgaans het hardste nodig
is. Het gevaar bestaat dan wel dat
als zulke instellingen groot worden,
iets voor gaan stellen, ook zij te
maken krijgen met het zittende be
wind in de derde wereld, dat niet
zelden meer uit is op eigen belang,
dan op iets minder armoede voor
die groepen die het slechtste af
zijn. Iets om rekening mee te hou
den. Spreiding van kennis, macht
In het WD-programma staat het
bedrijfsleven voorop. De afgelopen
jaren heeft dat géén invloed gehad,
zegt Pronk, wat niet helemaal waar
is. Onbindlng van de hulp heeft
slechts op beperkte schaal plaats
gevonden. Binding wil zeggen dat
derde landen gehouden zijn de
steun te besteden in Nederland,
zodat Nederlandse bedrijven er
voordeel van hebben. Dat Is wel
uitgebreid: het mag nu ook uitge
geven worden in het land zelf, of in
andere ontwikkelingslanden, in
veel gevallen.
Slecht hoeft besteding in Neder
land natuurlijk niet te zijn. In het
aanvankelijke regeerprogramma
was sprake van de bijzondere kun
digheden van Nederland. Aan de
ene kant kan dat worden uitgelegd
als bevoordeling van het bedrijfsle
ven, aan de andere kant ook als
bijvoorbeeld het bouwen van dij
ken in Bangladesj of India. Meer
giften en meer ongebonden hulp
met nadrukkelijk de aard van de
besteding ervan in het achter
hoofd, moeten de uitgangspunten
zijn van het Nederlandse beleid te
genover de derde wereld.
'Inwoning'
Voor zover tenminste dat beleid
door een minister voor ontwikke
lingssamenwerking wordt ge
maakt. „Zonder portefeuille", wat
betekent dat de desbetreffende be
windsman inwoont bij zijn collega
voor buitenlandse zaken. Pronk
heeft dat nadrukkelijk parten ge
speeld. Mr Max van der Stoel
maakte bijvoorbeeld het beleid
binnen de Europese Gemeenschap,
vaak tot woede van Pronk, wat de
persoonlijke verhoudingen ten de-
partemente niet ten goede is geko
men. Niets voor niets is de WD
voor een staatssecretaris voor ont
wikkelingssamenwerking in plaats
van een (invloedrijker) minister.
Wat ook kwaad blped heeft gezet is
Pronks voornemen een veldorgani
satie in het leven te roepen, die na
zou moeten gaan wat met het Ne
derlandse ontwikkelingsgeld ge
beurt. bulten Van der Stoels am
bassades In de derde wereld om.
Vreemd Is dat niet, omdat de am
bassades vaak de deskundigheid
missen en niet zelden tezeer ver
eenzelvigd worden met het beleid
van regeringen in ontwikkelings
landen, dat niet altijd de armsten
daar hoeft ten goede te komen.
Ook werd namens Van der Stoel
gesproken tijdens het Parijse
noord-zuid gesprek wat overigens
eveneens de mist in ging.
Het CDA zal geneigd zijn minder
uit de Europese boot te vallen, en
ook meer het ontwikkelingsbeleid
een onderdeel laten zijn van de
buitenlandse politiek. Daarnaast
zal het bewind van een christen
democratische bewindsman, naar
het zich laat aanzien, duidelijk in
toon verschillen. De scheidende mi
nister was alom nadrukkelijk aan
wezig en overtuigd van zijn eigen
gelijk wat hij vaak ook had.
Pronks opvolger zal het moeilijk,
krijgen.
