De kleren van
de keizer
worden ingevoerd
Bokassa tilt zichzelf op
Centraalafrikaanse troon
Toneeldebuut Rob Borgnar
Katerina Izmajlova
«Sr
Haagse Comedie speelt „Spoorloos"
Omstreden opera van Sjostakowitsj
vtV
r
&V?.'V
Schrijver Fernandez Florez overleden
18
I ZATERDAG 3 DECEMBER 1977
TROUW/KWARTET 19
door Nico Kussendrager
Een Franse kunstenaar maakte twee schilderijen: Bokassa zonder en met
kroon.
De kleren van de keizer worden in een Parijs atelier afgewerkt.
Er was eens ln een heel ver land een keizer, die alles had wat
een keizer maar kon wensen: goud, juwelen, paleizen, gehoorza
me onderdanen. De keizer had nog maar één wens: een mantel
die mooier, duurder, fijner en soepeler was dan alle andere
mantels in de wereld, 's Keizers kleermakers wisten niet, hoe zij
hem tevreden moesten stellen, en zij vreesden de keizer. Totdat
één van hen voor de troon verscheen, en zei: Keizer, hier heb ik
een mantel die mooier, duurder, fijner en soepeler is dan alle
andere mantels in de wereld. Hij is zo prachtig, dat niemand hem
kan zien, zélfs Uwe Hoogheid niet. De keizer was zeer verguld, en
liet onmiddellijk 24 paarden inspannen voor een rijtoer. Hij
wilde zijn nieuwe gewaad aan het volk tonen, en het juichte luid:
zie de keizer, zie hoe schitterend de keizer eruit ziet. Alleen een
klein meisje zei: hij heeft helemaal geen mantel aan, hij staat in
zijn hemd.
De kleren van de keizer zijn niets,
leert het sprookje, het ls jezelf voor
de gek houden. Dat is wat president
Jean-Bedel Bokassa doet. als hij zich
morgen laat kronen tot keizer van de
Centraalafrikaanse Republiek, die
nu het Centraalafrikaanse Keizer
rijk heet. Een keizerrijk dat tot de
armste landen ter wereld behoort,
met twee miljoen straatarme onge
letterde onderdanen, zonder wegen
of industrie, met een reusachtige
schuld en een regime dat alleen door
de meest harde en wrede onderdruk
king in het zadel kan blijven. Het is
eenvoudiger Jezelf tot keizer te kro
nen, dan een land tot ontwikkeling
te brengen, schreef de Nigeriaanse
Tribline.
Kroning
Voor de kroning morgen worden kos
ten noch moeiten gespaard. De
schattingen lopen uiteen van dertig
tot vijftig miljoen gulden. De keizer
lijke kroon alleen al. gekocht bij een
dure juwelier op de Parijse Place
Vendóme, is belegd met meer dan
acht duizend diamanten. Een Frans
bedrijf bouwde de troon in de vorm
van een adelaar, met een vleugel
wijdte van vier meter, een gewicht
van twee ton, en een zitting bekleed
met het duurste fluweel. Ministers
uit het keizerrijk pendelen tussen
het vaderland en Frankrijk om de
zaken tiptop te regelen. Eén
bewindsman is apart aangesteld
voor het beheer van de keizerlijke
auto's. Zijn lievelingsvrouw was de
afgelopen tijd meer ln Parijs dan
thuis, vanwege de garderobe.
In Frankrijk getrainde paarden zul
len de keizerlijke koets trekken, en
Franse artiesten zijn ingehuurd om
de kathedraal van de slapperige, aan
modderig water gelegen hoofdstad,
Bangoei, op te knappen. Kleerma
kers zijn overgekomen uit Parijs om
de uniformen voor de drieduizend
man sterke keizerlijke garde te ont
werpen. Want wij,..nuchtere wester
lingen', mogen Bokassa dan „gek"
vinden, zodra er wat te verdienen
valt.
Duit
Nieuw is dat niet. In het verleden
heeft Frankrijk een aardig^ duit
overgehouden aan deze kolonie in
midden Afrika. Na de „ontdekking"
eind vorige eeuw pas werd de
bevolking aan het rubber tappen en
wegen bouwen gezet, en moest zij
koffie en katoen planten. Later
kwam daar nog de winning van dia
manten bij, waardoor Frankrijk pas
goed belangstelling voor Centraal
Afrika begon te krijgen. Het verbou
wen van voedsel voor eigen gebruik
konden de Afrikanen sindsdien wel
vergeten. Gewerkt zou er worden:
voor de Fransen.
Fransen
Het waren ook de Fransen die Bo
kassa discreet aan de macht hebben
geholpen. Meer dan twintig Jaar was
hij een gehoorzaam en getrouw
want niet zo slim soldaat in het
Franse leger. Bokassa vocht zelfs
nog in Vietnam waar hij het tot
luitenant bracht en zeker één doch
ter verwekte. Later haalde hij haar
naar Afrika, nadat eerst nog een
bedriegster op het toneel was ver
schenen. Bokassa bezit de hoogste
Franse militaire onderscheiding, die
samen met al zijn andere eretekens
zijn uniform doorgaans uit model
trekt. Het zal niet verwonderen dat
hij een groot bewonderaar is van
Napoleon, die hij alleen „Waterloo"
kwalijk neemt.
het nippertje, van verhalen. Handen
afhakken, oren afsnijden, gezicht
openrijten zijn geen ongebruikelijke
straffen in Bokassa's rijk, waar ook
verdwijningen aan de orde van de
dag zijn.
Schijn
meer en meer van Frankrijk af. Dat
zinde Parijs niet en dus werd vriend
en volgeling Bokassa door middel
van een staatsgreep ln het zadel
geholpen.
'Pappa'
Hij riep tenminste bij de begrafenis
van De Gaulle „pappa, pappa", en
noemde de generaal de „ware va
der". De betiteling „ware vader" ge
bruikt Bokassa nu voor de Oegande-
se president Idi Amln, met wie hij
trouwens een aantal overeenkom
sten heeft. Belden kwamen door
hun getrouwe rol ln het koloniale
leger aan de macht, belden hebben
een uitgebreid kroost (Bokassa
heeft zeker dertig kinderen), beiden
zeggen dankzij de hulp van „boven"
te regeren en de twee proberen el
kaar blijkbaar in wreedheden te
overtreffen.
Een paar Jaar geleden werd Bokassa
Jean-Bedel Bokassa
Aan zijn rol ln het Franse leger
dankte Bokassa dat hij zich in 1960
(toen Centraal Afrika onafhankelijk
werd) opperbevelhebber van het le
ger mocht noemen, en zes Jaar later
zelfs president. Het zittende staats
hoofd David Backo, zijn neef
had de onbeschaamdheid begaan
China te erkennen en keerde zich
't Keizerrijk: 20 keer Nederland
erg boos over de diefstallen in zijn
land. Hij ging aan het hoofd van een
groep soldaten naar de gevangenis,
ranselde hoogstpersoonlijk de die
ven en liet ze in de zon leggen om te
sterven. De president kwam later
nog wel eens langs voor dergelijke
wandaden. Een Britse Journalist
kan daar. door een ontsnapping op
Leve de keizer!, die voor het buiten
land vriendelijker is dan voor zijn
eigen onderdanen. Zowel met Israél
als met de Arabische landen zijn
banden aangeknoopt Na een be
zoek aan de Libische leider Moam-
mar Khaddaffi werd Bokassa op
slag islamiet (want Khaddaffi heeft
geld) en veranderde zijn naam ln
8alla Edlne. Toen de overgemaakte
bedragen tegenvielen werd Bokassa
gewoon weer katholiek. De na de
staatsgreep verbroken verhouding
met China is al lang weer hersteld,
toen ook dat land steun toezegde
Ook de Sow)et-Unie is een vriend.
Als zwart Afrikaans land staat het
Centraal Afrikaanse Keizerrijk op
uitstekende voet met Zuld-Afrika,
dat voor een miljard gulden steun
heeft toegezegd. Centraal-Afrika is
rijk aan uranium, en dat is wat Zuld-
Afrika wel kan gebruiken. Bokassa
was de enige zwarte leider, die de
onafhankelijkheidsfeesten in Trans
kei wilde bijwonen, maar dat achtte
Zuld-Afrika minder verstandig. Pre
toria heeft nu aangeboden de spoor
lijn aan te leggen, die nodig ls voor
het vervoer van uranium. Frankrijk
ten slotte heeft ln het keizerrijk
weer een betrouwbare bondgenoot.
Even was de verstandhouding wat
minder omdat de steun terugliep,
maar die tijd ls al weer vergeten.
Parijs en Bangoei zijn weer
vrienden.
Verzet
„De kleren van de keizer worden
ingevoerd" (het buitenland geeft de
schone schijn), want ln eigen land
stuit keizer Bokassa op steeds meer
verzet. Aanvankelijk konden de
paar miljoen onderdanen nog wei
nig anders doen dan hun ziel in
lijdzaamheid bezitten, maar dat ver
andert.
De eerste jaren van zijn bewind zat
het Bokassa mee. Katoen en koffie
werden goed verkocht en de ver
diensten stegen. Hij sloeg zelfs soci
alistische taal uit. Iedereen ls gelijk,
hield hij de Centraal-Afrikanen
voor, en bouwde een triomfboog te
zijner ere. Bokassa begon zelfs een
landbouwhervormingsprogramma,
maar dat pakte verkeerd uit. Man
nen Jagen en vechten ook ln dit deel
van Afrika, en moesten nu Ineens
het land bewerken. Dat zinde hen
niet. Bovendien tierde de corruptie
welig (veel geld verdween ln verkeer
de zakken) en was het beheer slecht
De opbrengsten begonnen terug te
lopen, terwijl onderwijl de belastin
gen stegen Steeds duidelijker wa?
het ook die ene man die alle beslis
singen nam: Jean-Bedel Bokassa
(op zeker ogenblik leidde hij elf mi
nisteries. daar kunnen ze in Den
Haag nog wat van leren»
Het zinde een aantal van zijn volge
lingen steeds minder Nog maar een
paar dagen voor het uitroepen van
zijn keizerrijk ontkwam Bokassa
aan een moordaanslag. Het was de
tiende, (bekend geworden) poging in
twee Jaar. en het zullen er wel meer
zijn geweest Niet voor niets staan
voortdurend twee straalvliegtuigen
klaar om zo nodig zijne hoogheid
naar veiliger oorden te brengen Dat
kunnen dan zijn villa aan de Riviè
ra. zijn kasteel aan de Loire en nog
wat optrekjes elders zijn. Bij zijn
tripjes door het land wordt de keizer
de laatste tijd uitgejoeld, in plaat*
van toegejuicht, en dat geeft toch
een onzeker gevoel Er is zelfs een
ondergrondse marxistische partij
opgericht in het land. terwijl andere
tegenstanders vanuit aangrenzende
landen stoken. Onlangs was leder
een van de ene dag op de andere lid
geworden van de Mesam, 's lands
enige partij, tegen betaling van een
fikse contributie. De bevolking was
blij verrast
Hof
Bokassa (56) is ook wat ziekelijk de
laatste tijd. HIJ vertoont zich weinig
in de hoofdstad Bangoei. Het keizer
lljke hof is ln Beringo, een paar
honderd kilometer verderop naar
goed Frans gebruik
Die ziekte zou ook een reden zijn
waarom Bokassa zichzelf de keizers
kroon op het hoofd drukt: mocht hij
overlijden dan zal zijn zoon Georges
hem vanzelfsprekend opvolgen
Maar gezien al die grepen naar de
macht kiest Bokassa wel het ze
kere voor het onzekere. Naast keizer
blijft hij president voor het leven.
Veiligheid voor alles.
door Andre Rutten
DEN HAAG Een debuteren
de toneelschrijver bij de Haag
se Comedie in het Hot, donder
dagavond: Rob Bognèr, 31
jaar, in Arnhem geboren. Zijn
stuk heet „Spoorloos".
Hij heeft eerder al wel verhalen ge
publiceerd en ook eerder een toneel
stuk geschreven en aan de Haagse
Comedie aangeboden, maar dat
werd toen niet rijp geacht voor op
voering. Er werd wel contact gelegd
tussen hem en de dramaturge Anty
Westerling, die hem bij dit tweede
stuk begeleidde.
De Haagse voorstelling van „Mooi
weer vandaag" van David Storey
had Rob Bognèr tot zijn eerste stuk
geïnspireerd. Ook in „Spoorloos"
zijn sporen van die bewondering, al
werken bij Storey al ook invloeden
van Beckett en Pinter, zoals bij
meer moderne schrijvers.
Guido Jonckers en Sacco van der Made in
Haagse Comedie in het Hot
.Spoorloos" bij de
Het meest kenmerkende van „Mooi
weer vandaag" was, dat het „dra
ma" bestaat uit het geleidelijk aan
onthullen van een tragische situa
tie: als de toeschouwer die kan over
zien is het stuk uit. In het gangbare,
klassieke toneel wordt iets op gang
gebracht, waarin de bestaande situ
atie van het begin zich ontwikkelt
tot andere.
In Bogn&rs „8poorloos" gebeurt in
hoofdzaak het eerste. Een Jongen en
een meisje komen met koffers een
woonwagenkamp oprennen en ont
moeten daar eerst een oudere woon
wagenbewoner en wat later een Jon
gere. Er ontstaat hier dus wel een
nieuwe situatie en het stuk bestaat
uit het „verkennen" van die situatie
door de vier betrokkenen, gepaard
gaande met velerlei botsingen, voor
al tussen de twee jongere mannen.
Dat is doeltreffend uitgewerkt en
het wordt onder regie van Christi-
aan Nortier ook helder gespeeld
door Marjon Brandsma, Sacco van
der Made en John Simons.
Wat het stuk een beetje tegen heeft
is, dat de mensen er in op de duur
wat eentonig worden ln de van hen
getoonde facetten en eigenaardighe
den. Dat betekent ln hoofdzaak,
lijkt mij, dat het stuk compacter
had kunnen zijn. Maar een goed
eerste werkstuk blijft het
Kees Wolfrat had ln zijn toneelbeeld
op een eenvoudige, rake manier iets
van een woonwagenkampje gesug
gereerd. In het middelpunt een
opengewerkte woonwagen, in de
achterwand de achterkant van een
tweede wagen, en vóór het speelvlak
een verkeersweg met de witte lijnen.
door Adr. Hager
j
SCHEVENINGEN De ln 1975 overleden Russische componist
8Jostakowltsj publiceerde ln 1934 zijn opera „Lady Macbeth van
Mtsensk" naar een verhaal van Leskov. Het werk viel echter ln
ongenade.
m
■m
Jan Brinkhof en Hanna Rumowska in Katarina Ismailova
MADRID (AP) De Spaanse schrijver Dario Fernandez-Florez
is vrijdag op 68-Jarige leeftijd aan een hartaanval overleden, zo
werd door zijn familie bekendgemaakt.
Fernandez-Florez is ondermeer bekend geworden door het ver
haal „Lola, donkere spiegel" en zijn verhaal over de Spaanse
veroveraars ln Noord-Amerika, „The Spanish heritage ln the
United States".
Niet bij het publiek doch bij de poli
tieke leiders van zijn vaderland, de
kwalificatie was: een wirwar inplaats
van muziek. De componist bracht de
moed op het werk te herzien, de
nieuwe versie verscheen ln 1960 en
kreeg de titel „Katerina Izmajlova."
Het laat zich slechts raden hoeveel
strijd en moeite het Sjostakowitsj
gekost moet hebben zijn theater
geestesprodukt zo te verloochenen.
Des te meer bewondering moet men
hebben voor de kwaliteit van deze
herziene versie. Zijn gevoel voor the
ater ls onmiskenbaar. Het schilderen
van dramatiek, van romantiek, het
muzikaal uitbeelden van sadisme,
van beklemming en angst en van
liefde is vooral orkestraal raak gety
peerd. Ook vocaal bereikt hij in tal
van passages ongemeen knappe mo
menten, zowel dramatisch als ly
risch. Hij maakt bij dat alles graag
gebruik van volksmelodieën, soms
heel simpel en nu en dan triviaal.
Kwaliteiten
De voorstelling bij de Nederlandse
Opera 8tlchting heeft vele positieve
en enkele negatieve kwaliteiten Om
met dat laatste te beginnen: de regie
van de Pool Aleksander Bardini ver
zwakt op sommige plaatsen de dra
matiek in de muziek. Voorbeelden:
het betrappen van 8ergeJ door Boris,
de geseling van 8ergej en het doden
van ZlnovtJ. De decors zijn Ingenieus
en roepen veelal de vereiste sfeer op.
Ze zijn van EVa Starowieyska die
ook tekent voor de kostuums. Dlri
gent Kazlmierz Kord bleek zeer ver
trouwd met deze partituur en bereik
te zowel ln de orkestbak als op het
podium veel spanning. Het Amster
dams Phllharmonisch Orkest wist
over het algemeen zijn Intenties te
realiseren en enkele zwakke momen
ten zullen ln de loop van de voorstel
lingen zeker overwonnen worden.
De Poolse Hanna Rumowska, een
sopraan met een 81avisch timbre en
een sterk vibrato, heeft van de titel
rol zeer veel gemaakt. Niet alleen
vocaal doch ook vooral de psyche
van deze tragische figuur heeft zij
indrukwekkend weergegeven. Naar
mate de voorstelling vorderde groei
de WUlard White in zijn rol van Bo
ris; ln de sterfscène was hij Indruk
wekkend. Dat neemt niet weg dat hij
tekort schiet in de Imponerende vo
cale expressie van vele van zijn Rus
sische collega's, een expressie zo
noodzakelijk voor deze rol.
Een compliment voor de Nederland
se Opera 8tlchtlng dat het repertoire
met Katerina Izmajlova heeft uitge
breid De première van donderdag
avond ln een goed bezet Circusthea
ter geeft aanleiding deze keuze aan
te bevelen. De voorstellingen zijn
hedenavond in 8chevenlngen. op 6.
11, 12, 14 en 18 december in Amster
dam. 8 december ln Rotterdam, 16
december in Eindhoven en 20 de
cember in Utrecht.