Zigeuners, lang aan beproevingen onderworpen
'Eerst de rechten, dan de plichten'
De strijd van Koko Petaio:
g|(SOAG 16
NOVEMBER 1977
BINNENLAND
Trouw/Kwartet
RH 11
jwonderd om hun „subcul-
ur". maar niet zelden veraf-
buwd vanwege hun „margi-
le rol" in de samenleving,
irder reikt een waardering
h het Zigeunervolk door-
ans niet. In de praktijk
mt het erop neer dat een
lie schouwburg op kookhit-
i wordt gebracht door een
immende voorstelling van
jmenco-dansers, maar dat
luiken dichtgaan als tien
ravans de gemeentegrens
deren.
moeilijk volk. die zigeuners,
leilijk ook voor volkenkundigen,
idat hun ras niet of nauwelijks is
te bakenen. Toch vormen zij de
ge etnologische eenheid die
or ruim tien eeuwen en veertig
den heen een massale volksver-
zing tot stand bracht zonder in-
iging in de oorsprong van hun
Onder invloed van de Roman-
is pas in de vorige eeuw een
enlijk onderzoek naar de ge-
ledenis van dit volk op gang
omen. Sindsdien ft tziganolo-
een voorzichtige tak van etnolo-
geworden, die tot nu toe nooit
herkomst van de zigeuners met
erheid heeft weten vast te
llen.
zijn visies die zigeuners vereen-
vigen met het verdoemde ge-
cht van Kaïn, met het doden van
kinderen van Bethlehem, en met
smeden van de spijkers voor de
Hsiging van Christus. Maar geen
:eie bijbeltekst bevestigt de
iwezigheid van zigeuners (wel
nomaden) in Palestina tijdens
eerste eeuwen van de jaartel-
l Ook wetenschappelijke bewe-
ehigen verzandden tot nu toe in een
.yferas van halve zekerheden. Er
n tziganologen die noordweste-
c Indië als plaats van herkomst
bben aangewezen. Maar de enige
.erheid is dat daar heden ten
je nog een hoogstwaarschijnlijk
spronkelijke groep zigeuners
onachtig is.
Ervolgingen
ok schuld
t heeft van de zigeuner anno nu
toegankelijker mens ge-
Bakt Hij voelt zich van oudsher
Bst der aarde, en heeft een bijna
^■uurlijke verachting voor de
■'Zigeuner, de gadjo (boer), die
voor zwerver, bedelaar of zelfs
Bi aanziet Toch is hijzelf daaraan
geheel onschuldig. Hij zal al-
het contact met de „honkvas-
burgers. boeren en buitenlui
mijden Of. zoals de tziganoloog
in-Paul Clébert in zijn boek Les
Banes (1964) schrijft: „Ze zijn er
w*2tns op uit ons de geheimen
i hun leefgewoonten te vertel-
Het zijn systematische leuge-
f jon. en juist tn deze manier ran
'verdediging geven ze blijk te
oren tot een minderheid die
deloos lang onderworpen is ge
nt aan de ellendigste beproe
ven Hiermee aanvaarden ze
t de vloek die mensen zo graag
sommigen van hen zien rusten;
n ziet hen aan voor zwarte
lopen".
Oe Romanows bij hun aankomst in Lelystad.
(foto Dirk Ketting)
door Willem Schrama
i Duitse onderzoeker, een zekere
genseil. achtte zigeuners op
s van lichamelijke overeenkom-
n zelfs rechtstreeks van se
ptische afkomst. Maar de enige
jreenkomst met joden is dat zi-
iners eveneens door de eeuwen
;n het slachtoffer zijn geweest
i vervolgingen.
t begon al kort na hun komst in
■opa in de vijftiende eeuw De
te deportaties die de geschied-
rijving kent dateren uit 1685.
n Portugal ze verscheepte naar
Ika en Brazilië. Spanje volgde
t daarop met transporten, naar
damerikaanse koloniën. Maar
smartelijkste dieptepunt in de
chiedenis van het zigeunervolk
id plaats in de vorm van niets
ziende vernietigingsacties van
nazi's in de jaren voorafgaand
tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Iers Rossenhygienische und Be-
kerungsbiologische For-
ungstelle beschikte al in 1937
r twintigduizend dossiers van
ivere" en „onzuivere" zigeuners,
sinds het eind van de vorige
w zorgvuldig verzameld bleken
;ijn. In Dachau, en later in Ausc-
itz, zijn volgens officiële regis-
ties ongeveer 500.000 zigeuners
het leven gebracht. Maar zigeu-
fs zijn geen „geregistreerd" volk.
er is dus weinig reden om aan
'llfb eigen opgave van enkele mil-
nen doden langdurig te twij-
onder te verdelen in drie hoofd
groepen. die elk weer zijn terug te
brengen tot meerdere subgroepe
ringen. Dat zijn de Kalderos (af
komstig uit de Balkan), de Gitanos
(Spanje, Portugal. Noord-Afrika)
en de Manouches (Frankrijk,
Duitsland. Italië). Deze laatste
groep wordt ook wel „Bohemers"
genoemd, een naam die vermoede
lijk is afgeleid van het Bretonse
boem (tovenaar). Hun naam bete
kent in het Sanskriet „echte men
sen". alweer een verwijzing naar
hun superioriteit. Ook in hun
grondtaal, het Romani, ligt het
woord Rom (mens) ingebakken.
Een opmerkelijk verschijnsel overi
gens bij meerdere primitieve volke
ren zoals de Eskimo's, die zich lie
ver Oost-Groenlanders maar nog
het liefst Innuit (mensen) laten
noemen. Eskimo is namelijk een
scheldwoord afkomstig van de
meer ontwikkelde West-Groenlan-
ders, en betekent letterlijk „rauw-
vleeseter".
Nogmaals: een zeer globale onder
verdeling, alleen al omdat Zigeu
ners zich altijd in betrekkelijk klei
ne groepen Ikompania's) voortbe
wegen. Al die groepen kennen hun
eigen leefgewoonten, regels en wet
ten, en niet zelden eist elke groep
voor zich het zuivere Zigeuner
schap op.
Vereniging van Nederlandse Ge
meenten (VNG) is nog enige touw
trekkerij gaande bij de financiering
en aanwijzing van vaste stand
plaatsen, maar ook daar komt
steeds meer tekening in.
Integratie
De man op wiens rekening dit suc
ces voor een groot deel mag worden
geschreven, is de 36-jarige Koko
Petaio, die zich sedert enkele jaren
heeft opgeworpen als strijder voor
legalisering van de resterende sta
tenloze Zigeuners in Europa. Hij is
het type ruwe-bolster-blanke-pit,
dat uitgaat van de dialoog en zo nu
en dan hoogstens een pittige actie,
zoals onlangs in Laren, waar hij een
uit Assen en Hardenberg verdreven
groep Zigeuners ongevraagd een
plaats op een dagcamping be
zorgde.
Zijn lijfspreuk is: geen assimilatie,
maar integratie. Met andere woor
den: wij willen graag deel uitmaken
van het Nederlandse volk maar
met behoud van culturele identi
teit en waarborging van trekvrij-
heid. Vandaar dat hij niet erg onder
de indruk was geweest van een
IKON-televisie-uitzending over de
familie Romanow in Lelystad
daags tevoren: voor alle gezinnen
een huis. voor alle vaders een baan.
De vraag of hij dat zelf ook zou
willen, beantwoordt hij resoluut
met nee. Maar als zijn broeders het
zo wensen, dan is het goed.
Hij heeft toch respect voor de in
spanningen van landdrost Han
Lammers„Hij was eerst mijn vij- Koning
and. nu is hij mijn vriend, ik heb
hem bijgepraat. Ik ben geen jongen
om altijd kwaad te blijven. Ik zoek
het resultaat in goede harmonie.
Maar dat lukt helaas niet altijd. Zo
heb ik jaren lopen drammen en
praten met de top van justitie, zon
der veel resultaat. Toen kwamen de
Romanows De vreemdelingen
dienst had het plan om ze via Bel
gië, Frankrijk en Italië weer terug
naar Joegoslavië te sturen. Op het
laatste moment ging ik in beroep
tegen die uitwijzing Het is gelukt,
en je ziet hoe ze het nu maken."
Opgejaagd
i< miljoen
JBe aardkluit telt ongeveer vijf
"Juoen Zigeuners, die globaal zijn
Een derde van die vijf miljoen Zi
geuners bevindt zich in Europa,
maar niet altijd onder even pretti
ge omstandigheden. Want ruim
570.000 van hen zijn nog steeds
statenloos. In de praktijk betekent
dat voortdurend opgejaagd te wor
den van de ene naar de andere
grens. En mocht er een plekje voor
ze zijn. dan liefst aan de rand van
een vuilnisbelt of een kerncentrale.
Nederland heeft slechts een kleine
vijfhonderd Zigeuners binnen zijn
grenzen. Toch een lastig probleem,
waarmee aan het eind van de jaren
zestig maar eens definitief moest
worden afgerekend „omdat een no
madisch bestaan niet meer past in
een sedentaire samenleving", zoals
de toenmalige CRM-minister Mar-
ga Klompé het zo ferm uitdrukte
bij de presentatie van de nieuwe
woonwagenwet 1968. Wat die wet
volkomen over het hoofd zag was
de familiaire band tussen de Zigeu
ners en de enorme differentiatie in
groeperingen. Van de opzet sim
pel gezegd: met z'n allen op een
keurig regionaal terrein is dan
ook niets terecht gekomen.
Sinds kort lijkt in deze situatie
verbetering te komen. Als eerste
van Europa heeft Nederland vorige
maand de binnen zijn grenzen ver
blijvende statenloze Zigeuners „ge
registreerd", hetgeen inhoudt dat
ze van nu af legaal in ons land
verblijven en niet kunnen worden
verjaagd. Tussen de regering en de
vernisje van folklore en Zigeuner-
romantiek weer de kop op. Ze kun
nen het niet laten".
Flatje
Samen zijn ze de afgelopen weken
zo ongeveer dag en nacht in touw
geweest om de in Nederland ver
blijvende Zigeuners behulpzaam te
zijn bij de registratie, die onder
druk van de Kamercommissies
voor Justitie en CRM dan eindelijk
tot stand is gekomen „De Gaay
Fortman voelde er niets voor",
briest Petalo „En waarom? Er ko
men hier Tsjechen en Chilenen
en terecht, dit is een goed land
maar waarom dat gesol met 450
mensen die al zo lang zwerven? Nu
zitten we weer met de beperkende
voorwaarde van grensbewaking
Na de registratie mag er geen Zi
geuner meer de grens over komen
Dat betekent het einde van onze
trekvrijheid. Als dat gebeurt, zal ik
als eerste in verzet komen. We wil
len geen dwang-assimilatie: in een
flatje, aan het werk a&n het werk en
dan verspreiden. Er wordt niet aan
onze grootfamilies geknabbeld
Aan Petalo dan toch de vraag
heel praktisch bedoeld of de Zi
geuner als onderdeel van dat Ne
derlandse volk op den duur toch
niet tot bepaalde concessies bereid
zou moeten zijn in welke vorm dan
ook. Je kunt niet altijd blijven ei
sen Petalo veert overeind, vinger
in de lucht: „Eerst de rechten, dan
de plichten. Als de regering ons
gedoogt, maar er verder niets aan
doet. creëer je het beeld van men
sen die alleen maar vragen."
Van Eeuwijk: „Het is een duivels-
clrkel. Deze mensen hebben geen
papieren, geen verblijfsvergun
ning. geen werk, want er is geen
ventvergunning, er is geen recht op
bijstand. Alles is gericht op repa
triëring. Er is geen recht op ziekten-
kostenverzekering. want de maat
schappijen verzekeren geen Zigeu
ners. Je moet je realiseren wat het
betekent als je die rechten allemaal
niet hebt".
Billen bloot
Koko Petalo: „Respect opbrengen voor eikaars eigenheid"
(foto Dirk Ketting)
In weerwil van historici, die menen
dat het Zigeunervolk nooit vorsten-
leiders heeft gekend (wel stamhoof
den. die op basis van hun verstand,
kracht en rechtvaardig oordeel
worden gekozen), noemt Pétalo
zich zigeunerkoning, of liever Roy
al Gipsy of the World. Lang wil hij
er niet over discussiëren het feit
bijvoorbeeld dat de Zigeunerfami
lie aan de Amsterdamse Basisweg
hem niet als koning erkent deert
hem niet want hij acht zijn toe
komstige zorgen op Europees ni
veau van belangrijker aard.
„Om het beestje bij de naam te
noemen: een mogelijk Europees
parlement baart mij grote zorgen.
Dat zal een apparaat worden waar-
In Frankrijk en Duitsland de dienst
zullen uitmaken en dat is voor mij
reden om het hart vast te houden.
Als je ziet hoe nu sommige groepe
ringen worden aangepakt, als zo n
commandogroep na die kaping met
muziek wordt verwelkomd, dan
doet mij dat denken aan '40-'45.
Ook in Nederland zijn de politici
vaak te kortzichtig. Ze zijn er niet
tijdig bij om dit soort zaken te
signaleren, vaak is het al te laat".
'Reservaat'
Een andere zorg van Petalo zijn de
plannen die op Europees niveau
worden afgetast om het Zigeuner
volk op den duur terug te voeren
naar hun vermeende plaats van
herkomst. Noord-West Indië, waar
dan de Zigeunerstaat Romanostan
zou moeten worden gesticht. Even
als zijn voorganger Ohandi lijkt de
Indiase premier Dessai niet vies
van wat Petalo een getto, een zi
geunerreservaat. en een econo
misch volslagen onlevensvatbare
aangelegenheid vindt. In een sub
commissie van de Verenigde Naties
is al een resolutie in die richting
aanvaard, en in april van het vol
gend Jaar zal in Qenève een Roma
no Kongreso worden georgani
seerd. tijdens welke de culturele en
taalkundige verbindingen met In
dia maar eens goed boven water
moeten komen. Een voorbode.
Het zou natuurlijk een mooie op
lossing kunnen zijn voor een vraag
stuk dat door de Raad van Europa
in vijftien Jaar tijd niet tot klaar
heid werd gebracht, meent Petalo
En met hem zijn kompaan Paul
van Eeuwijk, een 35-jarige student
sociologie die zich sinds een jaar
aan zijn zijde heeft geschaard.
Paul: „Altijd steekt dat vervloekte
Petalo: „Van de winter als ik
even tijd heb daag ik een paar
verzekeringsmaatschappijen voor
de rechter. Ze moeten met de billen
bloot. Ze moeten maar eens aanto
nen waarom ze Zigeuners en woon
wagenbewoners niet verzekeren. Ze
deugen niet, zeggen ze dan. want ze
steken hun caravan in de fik Dat is
Inderdaad wel eens gebeurd, maar
je kunt ze niet allemaal over één
kam scheren. Dit soort dingen
komt ook voor bij de rest van de
Nederlandse samenleving".
Toch nogmaals de vraag of de Zi
geuner uiteindelijk bereid zou zijn
om in ruil voor welvaartsdeling een
stuk vrijheid prijs te geven. Petalo
zegt resoluut nee: „We hebben hier
te maken met een meerderheids
cultuur en een minderheidscultuur
We moeten respect kunnen opbren
gen voor eikaars eigenheid".
Waarmee hij beseft dat zijn ideaal
er niet sneller realiseerbaar op
wordt. „Dat verwacht ik ook niet
Er staan nog genoeg acties te wach
ten. Straks in België, maar ook in
de Raad van Europa We zullen
moeten afdwingen wat men daar
met vijftien jaar touwtrekken heeft
willen verdoezelen. Frankrijk en
Duitsland zijn de grootste dwars
liggers. Frankrijk zegt. wij hebben
geen Zigeuners omdat we niet dis
crimineren. Maar je had die groep
uit Assen en Hardenberg moeten
zien bij de Franse grens. Ze werden
met gummilatten op de geslachts
delen geslagen. Vrouwen die melk
kookten, kregen de hete pan over
hun voeten gegooid"
Monument
Op 4 Juni van dit Jaar is in Neder
land de Stichting ROM opgericht
ter ondersteuning van de Zigeuner
belangen in Europa. Binnenkort
zal deze stichting een twee meter
hoog monument oprichten ter na
gedachtenis aan de door de Nazi's
uitgeroeide Zigeuners. De plaats
van oprichting wordt waarschijn
lijk Rotterdam, de stad van André
van der Louw die deel uitmaakt
van het comité van aanbeveling.
Maar merkwaardig genoeg staat
hij sinds kort op de zwarte lijst van
Petalo. omdat hij het liet afweten
bij recent overleg tussen de vier
grote gemeenten, de VNO en de
ministeries van justitie, binnen
landse zaken en CRM over de aan
wijzing van standplaatsen. „Had ik
nooit van hem verwacht," verzucht
Petalo „Hij had zogenaamd zoveel
gevoel voor zigeuners Daarom
krijgt hij nu dit cadeautje Er ko
men elk jaar honderden Zigeuners
naar dat monument. Om nooit
meer te vergeten".
