Speelhuis eerste'pluk'
Helmonds woonwoud
)ver menswaardigheid, brood en biefstuk
mm
Moeder dikker
dan de dochter
Nieuw flapoor
Helmond
800 jaar
-43lom zet kubussen op een punt
set
BINNENLAND
door Barend Mensen
In de grote zaal van het speelhuis waant zich men in een circustent. Op deze foto de situatie waarin
een van de zes tribunes is verzonken om gebruik te kunnen maken van het lijsttoneel.
van die kabbalistische „bomen" te
gelijk in de binnenstad? Het was ook
wel iets om even van te schrikken.
Helmonds gemeentebestuur nam na
lang beraad en ook na de bevolking
te hebben gehoord desondanks het
moedige besluit drie proefwoningen
te laten zetten. Een plaatselijke aan
nemer voorkwam dat het project al
bij voorbaat zou mislukken doordat
bij de aanbesteding de laagste in
schrijving bijna honderd procent bo
ven de begroting uitging. Hij bood
aan het werk voor het geraamde
bedrag te doen om de impasse te
doorbreken.
Op je tenen
Piet Blom zegt over die fase: „Dat
was echt op Je tenen lopen. Die proef
moest namelijk alles in één keer
bewijzen: de bouwkosten, de be
woonbaarheid. de vorm van het
Speelhuis, de constructie, de woon
kosten en de gunst van het publieke
oordeel."
Tijdens de bouw van de Traverse-
woningen maakte Blom het defini
tieve ontwerp voor het Speelhuis en
dit staat er nu als „een eerste plukje
woningwoud", waarvan de oor
spronkelijke opzet overigens wel
aanzienlijk is teruggebracht.
Hoe het „woud" in Helmonds niet al
te boeiende centrum zal functione
ren durven wij op dit moment niet te
voorspellen. Maar het Speelhuis is
een gebouw geworden dat zich niet
laat aanschouwen zonder dat het de
kijker even de adem laat inhouden.
Het is zo iets „andérs", zijn verschij
ning is zo verrassend, lijnen en kleu
ren hebben zo'n suggestieve wer
king dat geen mens het achteloos
kan passeren. En dan hoef je het
als je daar nog niet aan toe bent of
misschien nooit aan toe zult komen
niet mooi te vinden, je ontkomt
toch niet aan wat deze ver vooruit
grijpende conceptie uitstraalt.
Forten
Streng vasthoudend aan het princi
pe van de op een punt staande ku
bus is Piet Blom er met logica in
geslaagd in dit ontmoetingscentrum
alles wat verlangd werd zijn plaats
te geven. Er zijn in totaal vijftig
grotere en kleinere ruimtes met in
de ring rond de grote zaal (400 700
zitplaatsen al naar gelang het con
ventionele toneel dan wel het mid
denvlak als speelruimte wordt ge
bruikt) de verbindingen met wat
Blom „forten" noemt. Die forten be
staan uit vijf aan elkaar en doorge-
koppelde woonelementen. Deze dra
gen een glaskap waaronder grote,
kolomvrije ruimten op de eerste ver
dieping zijn ontstaan. Daarin zijn
een concertzaal, een prachtige bal
letzaal en een afdeling voor beelden
de vorming ten behoeve van Hel
monds Instituut voor creatieve ont
wikkeling gemaakt.
Ruimten voor de centrale hal, foyer,
een expositiezaal en een restaurant
werden verkregen door de kolom
men zo men wil: palen onder de
woonelementen af te sluiten. Het
Speelhuis maakt daardoor ontmoe
ting in beslotenheid mogelijk. In we
zen zijn de ruimten echter gelijk aan
het straatbeeld onder het toekom
stige woonwoud. Ze zijn vervlecht-
baar. aldus Blom.
In dit huis vol architectonische sur
prises. waarin diagonalen en cirkels
logisch op elkaar inwerken en som
mige ruimten slechts langs nauwe
trapjes en door kinderdeurtjes zijn
te bereiken, vormt de grote zaal de
HELMOND Prinses Beatrix
stelt volgende week vrijdag het
Speelhuis in gebruik. Dat is dan
tegelijkertijd een hoogtepunt in
de viering van Helmonds acht
honderd-jarig bestaan. Men
gaat voor het bepalen van de
ouderdom van de stad uit van
een bul van paus Alexander III
van 12 maart 1178 waarin de
naam ..Helmont" voor het eerst
wordt genoemd. Zo'n slordige
twee jaar is men bezig geweest
de viering voor te bereiden. Het
wordt dan ook een feest dat, met
vier hoogtepunten en wat kal
mere tussenliggende periodes,
tot eind oktober volgend jaar
duurt.
De Stichting Helmond-800
maakt er wat van, dat mag wel
gezegd worden. Het wordt
natuurlijk een ..ontmoetings-
feest". Het Speelhuis zal daar
bij zijn bruikbaarheid voor de
meest uiteenlopende evene
menten moeten bewijzen.
Helmond telt 60.000 inwoners.
Het is het centrum van het Peel-
land, middelpunt van het ge
west. Werkstad met een zakelij
ke inslag als het is heeft het
toch altijd een warme belang
stelling gehad voor de dingen
die het leven leefbaar houden.
Dat blijkt dan ook wel uit de
culturele aspecten van het
feestprogramma.
Helmond heeft als raadhuis een
uil 1402 daterend kasteel. Over
dat ..Castelli Helmondani"
wordt onder meer geschreven in
het ter gelegenheid van het 800-
jarig bestaan uitkomende boek
Helmond, van plaggenhut tot
paalwoning". In het vignet van
het feest is die ontwikkeling ge
symboliseerd door de helm uit
het stadswapen en de aandui
ding van een half achter die
helm schuilgaande, op een punt
staande kubus.
grootste verrassing. Want hier lijkt
plotseling geen sprake meer van een
door vaardige bouwvakkers uit be
ton. staal en hout opgebouwd ont
moetingscentrum. Hier gaat het
ontmoeten zich afspelen in een cir
custent.
Blom heeft deze zaal dan ook als een
circus gebouwd: zes tribunes rond
een piste waarvan er één kan ver
dwijnen om het „lijsttoneel" te kun
nen gebruiken en de piste te kunnen
vullen met stoelen. Voor de verbluf
fende illusie dat deze zaal een tent is
van gevouwen, gedrapeerd en hier.
en daar zelfs wat groezelig zeil heeft
de Helmondse kunstenaar Har San
ders gezorgd. Samen met Jacques
van de Boom heeft hij daar een
oppervlak van zeshonderd vierkan
te meter nauwgezet voor beschil
derd. Ongelooflijk zoals dat is ge
daan. ongelooflijk ook wat een sfeer
er van deze bedotterij uitgaat.
T iTERDAG 22 OKTOBER 1977
L
or J. G. A. Thijs
je. zoals bij lezing van deze
ht onlangs kon gebeuren,
k bij elkaar tweemaal het
ïrd „mens(on)waardig te-
Ikomt (in een verklaring
l het CNV over Zuid-Afnka
in een kort geding over een
angenhouding) gaan je ge
kten onwillekeurig naar
N I verhaal dat verteld is over
tin 1891 gehouden eerste
Istelijk sociaal congres. Op
[congres, waar Kuyper zijn
kamde rede hield, sprak
professor Herman Ba-
p die toen nog aan de
Ihper hogeschool verbon-
I was
Volgens dr R. H. Bremmer
(schrijver van Herman Ba-
vinck en zijn tijdgenoten) wa
ren Bavinck's woorden aller
minst progressief. Het meest
vooruitstrevend was nog zijn
uitspraak dat het in overeen
stemming met de bijbel is dat
aan iedereen zoveel mogelijk
een onbezorgd leven en een
menswaardig (in de verslagen
staat natuurlijk: menschwaar-
dig) bestaan verzekerd wordt.
De predikant dr F van Gheel
Gildemeester. die in Den Haag
sterk betrokken was bij het
sociale werk van de „christelij
ke volksbond", was over Ba
vinck's woorden niet erg te
spreken. Over wat een mens
waardig bestaan inhield be
stond. zei hij. nogal wat ver
schil van opvatting, het wissel
de tussen „een droog stuk rog
gebrood en biefstuk met
aardappelen". Nadat de latere
minister Talma (toen ook nog
dominee, hij verhuisde in dat
jaar van Heinenoord naar Vlis-
singen) zich in de discussie ge
mengd had. antwoordde Ba-
vinck dat het niet zo gemakke
lijk was te omschrijven wat
een „menswaardig bestaan"
precies inhield en hij maakte
daarbij een opmerking die nu
wat vreemd klinkt maar toen
gelach en applaus in de verga
dering teweegbracht: „Een ko
ning op zijn troon die slechts
roggebrood moet eten leidt een
onmenswaardig bestaan, even
als een werkman die zich te
goed doet aan biefstuk en
wijn." Voor wie dit een wonder
lijke uitspraak vindt, maakte
Bavinck even later veel goed
door zijn stelling dat het werk
in een fabriek eigenlijk geen
leven was voor iemand die
naar Gods beeld geschapen
was.
Ook in de beschouwingen van
de in 1924 overleden c.h. leider
jhr mr A. F. de Savornin Lob
man komen we het begrip
„menswaardig" tegen Voor
Lohman was dit niet in de eer
ste plaats verbonden met het
loonpeil maar vooral met „al
datgene wat tot verheffing van
de arbeider gedaan kan wor
den en reeds gedaan wordt".
Lohman verwierp de vrije con
currentie niet: die was volgens
hem het beste middel om een
algemene welvaart te berei
ken. waarvan dus ook de arbei
der kon profiteren.
Lohmans woorden klinken wel
heel anders dan die van de
Jonge Kuyper. Toen de Stan
daard pas opgericht was.
schreef Kuyper een artikelen
reeks waarin hij onder meer zei
dat de werkman zich ver
plaatst ziet „in een toestand
van ellende, waarvan de jaar
boeken der christelijke wereld
geen tweede voorbeeld vermo
gen aan te wijzen". Volgens
Kuyper is de arbeider „als
vrucht van de revolutie" ge
heel „aan eigen krachten over
gelaten." „Zijn loon wordt niet
bepaald naar zijne behoeften
maar door het groter of
geringer aanbod op de markt
en in de bedrijven die met
werktuigen gedreven worden."
De arbeider staat volgens Kuy
per tegenover „een geldmacht
die In de handen van betrekke
lijk weinigen opgehoopt hem
meedogenloos tracht te ver
pletteren". De arbeider is „ge
daald in een toestand van stof
felijke ellende die den Jammer-
vollen toestand der slavenbe
volking van het heidendom
vaak in de schaduw stelt" Al
dus de jonge Abraham
Kuyper.
^■helmond Nu het Speelhuis in
Jhet zich voor de viering van zijn
■^achthonderd jarig bestaan gereed
imakende Helmond nagenoeg vol
tooid is ziet Piet Blom zichzelf weer
ft als een werkloze bouwvakker. Of hij
dat lang zal blijven weet hij niet. Wat
wel voor hem vaststaat is dat er na
zijn befaamde Kasjba in Hengelo en
na zijn in het centrum van Helmond
nog te realiseren ..woningwoud" voor
hem als architect geen weg terug
meer is. Hij zegt wel verder te móe
ten gaan met deze „weelderige"
bouw. die geen scheiding tussen het
gewone en het bijzondere kan velen.
Het Speelhuis is een openbaar ge
bouw. een sociaal-cultureel centrum
Maar het verschilt principieel in
niets van de zestig paal- of boomwo
ningen die er straks bij gebouwd
worden en die gelijk zullen zijn aan
de in 1975 aan de Helmondse Traver
se op „palen" gezette kubussen. Het
Speelhuis is dan ook niet los te zien
van het woningwoud, dat in de filo
sofie van Piet Blom een drempelloos
ontmoetingscentrum moet zijn. Het
is op een fantastische maar niette-
,min zeer praktische wijze opge-
jribouwd uit een aantal exemplaren
i^van die nieuwe woonvorm met het
|yals een grotere kubus daarboven uit-
stekende dak van een grote zaal.
De paalwoningen van Helmond heb-
,rï ben zeer verschillende reacties opge-
Q"1 roepen Het was zoals met iets heel
I nieuws vaak het geval is: men was er
u enthousiast vóór of fel tegen, men
»t.vond ze erg goed of onzinnig. Een
r E' tussen de uitersten liggend oordeel
r bleek bij weinigen voorhanden. De
drie proefwoningen aan de Traverse
g waren dan ook een compromis, een
„laten we het eerst eens bekijken
3 voor we ons eraan ophangen" Piet
j m Blom. door Helmonds burgemeester
Geukers geraadpleegd over een in
het stadscentrum te bouwen cultu
reel centrum, overtuigde het ge-
imi meentebestuur ervan dat Helmond
zijn hart zou zien afsterven als niet
jj~"j!het centrum weer in toenemende
mate bewoond zou gaan worden. Hij
kwam met het idee op de plaats van
een fabriek en een zusterklooster
.^méér dan alleen een cultureel cen-
-itrum te bouwen. Geen culturele su
permarkt met alles onder één dak
imaar een weids ontmoetingscen
trum. een uitnodigend open com-
iplex, onlosmakelijk verbonden aan
de woonfunctie van de binnenstad.
Voor dat laatste kwam Blom met het
ontwerp van een „stadsgewelf". ge
vormd door „opgetilde" woningen.
Daaronder zou het leven in de bin
nenstad kunnen doorspoelen. Bo
vendien zou het verbindingen leggen
tussen de andere delen van het
stadscentrum omdat dit tenslotte in
zijn geheel als ontmoetingsplaats
moet functioneren.
Even stil...
Toen hij de maquette van een paal
woning in de vorm van een op een
e punt staande kubus op .tafel zette,
n werd het echter wel even stil in Hel
mond Zoiets progressiefs zagen
Jmaar weinig mensen zitten. Een huis
waarin behalve de vloeren alles
-Hscheef zou zijn. een verschijnings
vorm die in de letterlijke betekenis
van het woord ongekend was en dan.
zoals Blom wilde, een woud van 188
Trouw/Kwartet21
door Rob Föppema
Tenzij er weer iets is misgegaan, speelt zich sinds
gisteren een vrolijke familiescène in een langgerekte
baan om de aarde af. Twee wetenschappelijke kunst
manen moeten de komende drie jaar op een heel
bedachtzame manier haasje-over gaan spelen.
De onderzoekers en technici
die het spel regisseren, spreken
onder elkaar van de „Moeder"
en de „Dochter" Dat zal in
ieder geval één Nederlandse fa
brikant van halvarine bijge
dachten geven, want de Doch
ter is met haar 166 kilo aan
merkelijk slanker dan de Moe
der. die 340 kilo meetorst. Voor
de betrokkenen levert het fraai
dubbelzinnig proza op. bij
voorbeeld: „Wij verwachten
dat de Dochter dit comfortabel
overleeft, maar de Moeder
heeft een oudere warmtehuis-
houding en zal het kouder krij
gen. dus daar komen mis
schien wat problemen".
Dat is een indirect compli
ment voor de Europese ruimte-
techniek. want de Moeder is
een produkt van de Ameri
kaanse NASA. terwijl de Doch
ter speciaal voor de gelegen
heid werd ontworpen door het
Europese bureau voor ruimte
vaart ESA. Officieel heten de
dames ISEE. de Engelse afkor
ting voor Internationale zon
aarde verkenner. Dat ze met
hun tweeën zijn, en op vrij kor
te afstanden van elkaar pre
cies dezelfde metingen verrich
ten. is iets waar de weten
schapsmensen bijna opgewon
den van kunnen raken
Zij hopen op die manier nu
echt de gecompliceerde wissel
werkingen te kunnen ontrafe
len tussen het magnetisch veld
van de aarde en de stroom
elektrisch geladen deeltjes die
de zon voortdurend de ruimte
in slingert, de zonnewind. Wat
zich daar ruwweg afspeelt, is
door de metingen van talloze
ruimtevaartuigen al wel duide
lijk Het aardse magneetveld
wordt door de zonnewind als
het ware ingedrukt en in de
van de zon af gekeerde richting
tot een staart vervormd.
Dat zijn allemaal geen stabiele
toestanden. Er treden fluctua
ties op in de zonnewind, de
„boeggolf' van het aan de zon
zijde ingedrukte magneetveld
beweegt op onduidelijke ma
nieren heen en weer, de staart
waarin nog verschillende ge
bieden worden onderscheiden,
kwispelt wat. Aangezien niet
alleen voortijlende elektrisch
geladen deeltjes het magneet
veld beïnvloeden, maar op zijn
beurt het magneetveld de elek
trische deeltjes niet onge
moeid laat. zijn de details van
de situatie moeilijk te door
gronden
Alle ruimtevaartuigen die tot
dusver in hun eentje al metend
baantjes door deze warboel
trokken, hadden in die situatie
evenveel overzicht als iemar.d
die probeert met één oog dicht
een draad in een naald te ste
ken. Zij konden op elk moment
trouwhartig magnetische en
elektrische velden meten, en
aantal en aard van geladen
deeltjes Maarzij bewogen zich
voortdurend door een veran
derde situatie, en konden zo
geen verschil maken tussen
plaatselijke verschillen en ver
schillen die met het verstrij
ken van de tijd optraden
Door twee kunstmanen op een
afstand van elkaar praktisch
dezelfde baan te laten be
schrijven. kan die ..tijd ruimte-
dubbelzinnigheid" worden op
geheven De situatie wordt im
mers in elk punt van dc baan
op twee verschillende tijdstip
pen opgenomen Fluctuaties in
de tijd blijken uit het verschil
tussen die metingen
Dat Moeder en Dochter haas
je-over spelen, heeft twee ach
tergronden Ten eerste moet
hun onderlinge afstand voor
verschillende soorten metin
gen variëren Verschijnselen
die in de tijd snel variëren,
moeten namelijk met een kor
te tussenpoos op dezelfde
plaats worden gemeten. En
dingen die maar langzaam ver
anderen worden dan niet opge
merkt. Die komen pas naar vo
ren wanneer de beide satellie
ten op geruime afstand van
elkaar langskomen
Ten tweede moeten de dames
op gezette tijden in onderling
beraad, om te vergelijken of
hun identieke meetinstru
menten nog wel overeenstem
men. De gemeten verschillen
zijn pas betrouwbaar wanneer
Moeder en Dochter het erover
eens zijn dat vijf volt inder
daad vijf volt is En de gevoe
ligheid van instrumenten ver
loopt altijd wel een klein
bertji
Daarom is voor de Dochter
door de vluchtleidlng ten
speels gedragspatroon ontwor
pen. Nu eens verwijdert zij zich
duizenden kilometers van
mama. dan weer komt zij even
langs om daarna naar de ande
re kant te hollen De capriolen
worden uitgehaald door de
slankste van de twee. omdat
dat minder brandstof vergt.
Over negen maanden wordt de
familiescène compleet wan
neer ISEE nummer drie wordt
gelanceerd, die we best Oma
kunnen noemen. Zij bekijkt
het dolle gedoe van een af
standje Neergezet op het punt
waar de aantrekkingskracht
van zon en aarde elkaar net
compenseren, meet Oma de
variaties in de zonnewind, on
geveer een uur voordat die zich
bij Moeder en Dochter laten
merken Zo wordt aan het toch
al veel gedetailleerdere beeld
van wat er in de ruimte om ons
heen gebeurt, bovendien het
verband tussen oorzaak en ge
volg toegevoegd In het voor
uitzicht van dit sprongsgewij
ze toenemende inzicht, mogen
de wetenschapsmensen inder
daad wat opgewonden raken
Jarenlang is een schotelantenne de hoogste wijsheid geweest
als het ging om het opvangen van heel zwakke radiosignalen
zoals die worden uitgezonden door verbindingskunstmanen
of ververwijderde sterren. Het leek ook erg voor de hand te
liggen: Je vangt het signaal op over een flink oppervlak,
kaatst het terug naar een punt in de ruimte vóór het
schoteloppervlak, waar het in geconcentreerde vorm beter
verwerkbaar is voor de versterker.
Op de foto hieronder staat zo'n klassieke schotelantenne
vaag op de achtergrond, want op de technische hogeschool
Eindhoven heeft dr ir V. Vokurka een nog hogere wijsheid
ontwikkeld, de multi-reflectorantenne. Het signaal wordt
door het plat-gebogen oppervlak de zwarte sleuf in gekaatst
waar het een aantal kleinere reflectoren ontmoet die het
uiteindelijk naar de plaats van bestemming in de dooscon
structie toe spiegelen
Waarom dat precies een betere ontvangst geeft, is een zeer
wiskundig verhaal, maar in leder geval blijkt het te werken.
Aangezien er via steeds meer kunstmanen steeds meer infor
matie over grote afstanden wordt verstuurd, zijn verbeterin
gen op dit gebied de technici zeer welkom Voor de heer
Vokurka leverde het project onlangs een doctorstitel op.
