Marx
Vrijheidshelden en/of terroristen
De nieuwe filosofen en de dood van
10
Personalia
Nieuwe
boeken
Laatste boek van prof. Bouman: over vijf eeuwen geweld
ft
Arrestatie van de Franse anarchist Ravachol in 1892 te Parijs
In de serie „Beroemde verhalen" is
bij Elsevier een nieuwe bundel ver
schenen. Ditmaal „Beroemde mis
daadverhalen", samengesteld door
Ab Visser. De liefhebber van het
genre vindt in dit boek een goede
doorsnede van wat de literatuur te
bieden heeft op het terrein van het
korte misdaadverhaal. Niet duide
lijk is waarom Ab Visser in zijn
woord vooraf 25 verhalen aankon
digt terwijl het boek er 24 biedt.
Overigens een fijne bundel, waar
mee men zich een hele tijd kan ver
maken. De lezer vindt verhalen van
Daniel Defoe, Edgar Allan Poe,
Anna K. Green, Emile Gaboriau,
Arthur Conan Doyle. Maurice Le-
blanc, G. K. Chesterton, S. Dashiell
Hammett, Agatha Christie, Dorothy
Sayers, Ernest Hemingway. Ross
McDonald. Patricia Highsmlth, Jor
ge Luis Borges, Edgar Wallace. EUe-
ry Queen, Giorgio Scerbanenco, Ire
ne Rodrian. Jan Ekström. Ivans. Jo-
han Fabricius. Robert van Gulik.
Ab Visser en Anton Quintana. On
der hen dus vijf Nederlanders.
Of samensteller Ab Visser zijn eigen
verhaal een „beroemd verhaal" mag
noemen staat te bezien, maar het is
in elk geval een goed verhaal. Over
het algemeen zal de lezer het met de
keuze van de samensteller eens kun
nen-zijn. Twijfels had ik alleen bij
het allerlaatste verhaal, van Anton
Quintana.
Het boek is fraai uitgegeven, tegen
een prijs die ongeveer overeenkomt
met een gulden per verhaal Voor
sommige verhalen, bijvoorbeeld het
kostelijke „Verdenking" van Doro
thy Sayers, is dat een koopje.
a VRIJDAG 7 OKTOBER 1977 TROUW/KWARTET PS 7 - RH 9
Door W. F. Stafleu
Zijn bij.bepaalde vormen van geweld anarchistische of natio
nalistische de daders nu helden of misdadigers? Deze vraag
komt aan de orde in de laatste studie van de socioloog en
cultuurhistoricus prof. dr. P. J. Bouman.
Kort voor zijn dood in dit voorjaar
voltooide hij een manuscript dat
thans goedkoop en dus voor velen
bereikbaar (zoals meer boeken van
Bouman) is uitgegeven. Een tiental
essays over een onderwerp waarvan
de actualiteit niemand zal ontgaan.
Dat geldt niet alleen het slothoofd
stuk, dat de treinkaping bij Beilen-
1975 beschrijft en waarin Zuid-Mo-
lukkers maar ook de Baader-Mein-
hofgroep, de Ieren en de Palestijnen
voorkomen. Ook in de andere opstel
len over „vijf eeuwen geweld" komen
vragen ter sprake die thans in dis
cussie zijn; boeiender zelfs en beter
doordacht dan in het nogal opper
vlakkige verhaal over Beilen.
Verwaarloosd
De geschiedenis van de misdaad is
volgens Bouman een verwaarloosd
gebied. Wie zoals de grote Burck-
hardt het noemde „das Böse auf
Erden" gaat beschrijven, begeeft
zich als historicus op glad ijs: begrip
pen als goed en kwaad hebben in de
loop der tijden menigmaal boompje
gewisseld. Bovendien is er veel onbe
kend het meeste weten we nog van
spectaculaire zaken als oorlogen en
revoluties, epidemieën en honger
snoden. „De kronieken der historie
weten er met precisie over te verha
len, heel wat nauwgezetter dan over
slepende kwalen, over min of meer
verborgen pathologische toestan
den. over het stille lijden van anonie
me menigten vooral." Bouman doelt
op de chronische malaise op het Eu
ropese platteland in de zestiende,
zeventiende en achttiende eeuw.
„Het is voor hedendaagse historici,
vertrouwd met de sfeer van de mo
derne verzorgingsstaat, moeilijk zich
te verplaatsen in samenlevingen
waarin bedelarij en roof geen perife
re maar centrale verschijnselen
waren."
In een poging, enkele sluiers op te
lichten, behandelt Bouman twee
thema's in zijn boekje: de criminali
teit op het platteland in de tijd van
de afgedankte huurleèers, en de nel-
ging om terroristen als vrijheidshel
den te waarderen, als wrekers van
het onrecht. Niet alleen de volkspoë
zie deed dat ook Goethe (de roof
ridder Götz van Berlichingen), Schil
ler (Die Rauber) en Gay (Beggar's
Opera), om over de Spaanse schel
menromans nog maar te zwijgen.
Dat de grens tussen vrijheidsheld en
terrorist een vloeiende is, blijkt ook
uit onze eigen geuzentijd, die Bou
man overigens niet behandelt.
Uitbuiting
De criminaliteit op het platteland
heeft behalve me' de ellende der
plunderende huurlegers te maken
met uitbuiting door adel en geeste
lijkheid, ten behoeve van de stad.
Dat blijkt duidelijk uit Boumans
schetsen over de glorie van Rome.
over de roversbenden op het Franse
platteland en over de uitgestorven
binnenlanden van Spanje, want
reeds Karei de Vijfde en Filips de
Tweede waren heersers over een
straatarm volk. Dat komt slechts
zijdelings aan de orde.
Bouman geeft geen uitputtende
analyse van vijf eeuwen geweld. Dat
omvat immers méér dan criminali
teit: vervolging van joden, heksen
en ketters, oorlogen en revoluties. Is
er trouwens wel een geschiedenis te
schrijven die niét tegelijk een ge
schiedenis van het geweld is? Bou
man beperkt zich tot de typische
schelmerij en heeft dan nog genoeg
te melden: van de onveiligheid rond
om Rome en de Spaanse schelmen,
via Götz met de ijzeren hand en de
verwildering na de Dertigjarig Oor
log, naar beruchte bendeleiders als
de Parijs inbreker Cartouche en de
Franse smokkelaar Mandrin, de
Londense onderwereld, de rovers
van Schiller, de anarchisten van de
staan, ook op volken in hun totali
teit. voor zover ze het aanblijven
van zulke machthebbers dulden. De
dader acht zich niet schuldig aan
crimineel gedrag, maar voert
„strijd."
Zo gezien komt men uit iedere terro
ristische actie als vrijheidsheld te
voorschijn: een Ravachol en een Lu-
cheni in de vorige eeuw, de Zuidmo-
lukse kapers nu. Een verschil is dat
de anarchist zelden in een complot
zit. maar bijna steeds een enkeling'
is, die aan een impuls tot moorden
toegeeft of tot wreken van onrecht,
zoals hij zelf zegt. Bij de nationalis
ten speelt bovendien chantage een
rol. met menselevens als inzet; de
gijzelingsacties zijn er om het te
bewijzen.
Bouman is erg somber op dit punt.
Een citaat:
„Het volk boven de medemens, vol
strekte miskenning van verantwoor
delijkheid voor de naasten uiter
ste tegenpool van de christelijke
liefde. Nergens meer dan in het nati
onalisme kan „das Böse auf Erden"
tot een escalatie van geweld voeren
waarvan het einde niet te zien is. In
deze escalatie houdt de bewapening
van vrijheidshelden-terroristen ge
lijke tred met de vervolmaking van
de algemene bewapeningstechniek.
Somber vooruitzicht. De tijd nadert
waarin desperado's van allerlei slag
hun chantage tot in het absurde
kunnen doorzetten." En dan herin
nert Bouman eraan dat tegen 1985
naar schatting veertig staten over
voldoende plutonium en over vol
doende technische ervaring zullen
beschikken om kernwapens te fabri
ceren en dat ze wellicht ook voor
terroristen beschikbaar zullen zijn.
Dat wordt, besluit Bouman zijn
laatste boek. een van de meest intri
gerende uitdagingen waarmee wes
terse technocratieën te maken
krijgen.
Vrijheidshelden en terroristen, door
prof. dr. P. J. Bouman. Uitgave Else
vier. 192 bladzijden, 19.50.
negentiende en de nationalisten van
de twintigste eeuw.
Schuld verlegd
Wat beide laatste typen betreft:
Bouman wijst op treffende overeen
komsten, maar ook op verschil in
optreden. BIJ beiden valt op dat de
schuld van de aanslagen wordt ge
legd op hen die onrecht in stand
houden en hervormingen in de weg
door prof. dr. R. Bakker
Als een storm raast het denken van de „nieuwe filosofen" door Frankrijk. Maar ook in ons land
gaat praktisch geen week voorbij of weekbladen, maar ook dagbladen maken melding van deze
club van jonge mensen die reeds de trekken van een modeverschijnsel aanneemt, zoals destijds de
groep van existentialisten. Wat zijn dit voor filosfen, die praktisch dagelijks in Franse kranten als
Le Monde en Le Nouvel Observateur paraderen?
Kort gezegd komt de inhoud van
hun ideeën hierop neer dat het marx
isme met al de negatieve kanten van
onderdrukking, goelag, het marxis
me als gesloten totalitair systeem, de
consequentie is van de filosofie van
de meester zelf. De nieuwe filosofen
zijn anti-marxisten, in zoverre zij
Marx als de bron van de zich over de
gehele wereld verspreidende onder
drukking beschouwen. De heftige
discussies die zich rondom deze filo
sofen in Frankrijk hebben ontwik
keld hebben rechtstreeks te maken
met de verkiezingen die in februari
1978 plaatsvinden: niet verwonder
lijk als we bedenken dat filosofie en
politiek in Frankrijk nauw op elkaar
zijn afgestemd. Sartre is een spre
kend voorbeeld.
Het is soms moeilijk vast te stellen
wie wel en wie niet tot de nieuwe
filosofen gerekend moeten worden.
Want hun ideeën zijn lang niet zo
nieuw als de pers wil doen voorko
men. De komst van vele dissidenten
in Frankrijk (Solzjenitsyn) heeft gro
telijks bijgedragen tót de actualiteit
van deze „nieuwe" filosofie, waarvan
André Glucksmann met zijn boek
„La Cuisinière et le mangeur d'hom-
mes", waarin hij de betrekkingen
tussen de staat, het marxisme en de
concentratiekampen onderzoekt in
ieder geval een sprekend vertegen
woordiger is. Ook Bernard-Hénry
Lévy, nog geen dertig jaar oud, be
hoort tot deze stroming, ook al ont
kent hij dit. Trouwens, dit doet ook
Glucksmann. Het schijnt dat de
Franse filosofen weigeren zich te la
ten classificeren in een filosofische
categorie.
Sprekende titel van een studie van
de 44-jarige Jean-Marie Benoist:
„Marx est mort" (Marx is dood). De
belangstelling voor het overlijden
van Marx zal mede het gevolg zijn
van de lessen van structuralisch ge
oriënteerde filosofen als Louis Alt-
husser die zijn studenten bijbracht
hoe men „het kapitaal" het best uit
de letter van de pure tekst kon be
grijpen zonder de ideologische ach
tergronden van Marx en de eerste
fase van zijn denken (de jonge Marx)
te kennen.
Teleurgesteld door het blijven voort
bestaan van het stalinisme en het in
de westerse samenlevingen woeke
rende fascisme zochten velen hun
heil in het maoïsme. Vooral de ge
beurtenissen van de culturele revo
lutie in China hadden een onweer
staanbare aantrekkingskracht op
hen.
Mao faalde
Voor velen belichaamde het optre
den van Mao een verwachtingspa
troon waarin de horizon van de revo
lutie. door Stalin afgesloten, op
nieuw ontdekt werd. De mei-op
stand in Parijs van 1968 zou, zo
dacht men, nooit zonder de aardver
schuiving in China tot stand geko
men zijn. Men geloofde toen dat het
authentieke denken van Marx In
zijn humanitaire gestalte door de
culturele revolutie aan het licht zou
worden gebracht. Maar Mao faalde.
De culturele revolutie zette zich niet
door. Een stilstand trad op. gesym
boliseerd door het mausoleum van
Mao. Het dogmatisme kreeg weer de
overhand.
In elk opzicht betekent mei 1968 een
breuk. Wat is er van het wezenlijke
van de mei-gebeurtenissen terecht
gekomen en welke consequenties
zou men er aan hebben moeten ver
binden? Is er bevrijding gekomen?
Percy Lehning eindigt zijn beschou
wing in Vrij Nederland over de ar
moede van de nieuwe filosofen (VN
17 sept.) met de verzuchting: „Vrij
heid is weliswaar door hen heront
dekt, de problemen van bevrijding
zijn nog allerminst opgelost".
Dit jaar verscheen in de Editions du
Seuil een boekje „Délivrance",
waarin een voor de radio gehouden
tweegesprek staat afgedrukt tussen
de journalisten Philippe Sollers en
Maurice Clavel. Een fascinerende di
aloog die in Frankrijk veel stof deed
opwaaien. De directeur van radio
France Culture Yves Jaigu zegt In
zijn voorwoord: „Deze gesprekken
herinnerden mij aan de legende van
koning Midas. Deze was zo begerig
naar rijkdom dat het hem gegeven
werd al wat hij aanraakte in goud te
veranderen op gevaar af dood te
gaan van de honger. In onze dagen
bestaat er de verleiding voor het
„objectieve" denken om alles wat
het aanraakt, in object te verande
ren. Moeten we daarom niet het
„subject", onszelf uit de gevangenis
der objectiviteit bevrijden om dan
met de anderen en met de „objecti
viteit" nieuwe betrekkingen aan te
gaan en mogelijkheden van vrije
verbindingen te scheppen?"
Deze inleidende opmerkingen ver
tolken voortreffelijk de teneur van
deze gesprekken. In de dialoog
poogt Sollers via de filosofie en Cla
vel via het bijgeloof te begrijpen wat
er in mei 1968 is gebeurd. Het is het
begin van een analyse die dringend
nodig is.
Dr. R. Bakker is hoogleraar in de
filosofie aan de rijksuniversiteit te
Groningen.
Beroemde misdaadverhalen, samen
gesteld door Ab Visser. Uitgave Else
vier, A'dam-Brussel. Omvang 336
pag. Gebonden. Prijs 24,50.
De weduwe, roman van P. Rey. Uitg.
Arbeiderspers, Amsterdam. 338 blz -
29,50
Vervult de aarde, K. Norel. 2e druk.
284 blz - 17.50.
Officier van justitie Met een buiten
gewone zitting van de rechtbank is
mr L C M. Meijers geïnstalleerd als
arrondissementsofficier van Justitie
in Assen. Mr Meijers was plaatsver
vangend hoofd van de hoofdafde
ling staats- en stadsrecht van het
ministerie van Justitie
IJl Veiligheid. Ook aan de zijkant.
In de deuren van de Volvo 343 zit een stalen buisver
steviging. Deze versteviging maakt de kooiconstructie
compleet. Ook bij botsingen in de flanken zijn bestuurder
en passagiers beschermd.
9 Uw auto bewijst u grotere diensten naarmate
de ruimte groter is.
De Volvo 343 combineert de voordelen van een comfortabele twee-deurs
personenauto met een ruime stationwagen. De derde
deur geeft ruim toegang tol een fikse laadruimte, die
bijna verdubbeld wordt door het neerklappen
van de achterbank.
Handzaam in de stad
en op de weg.
van de Volvo 343 zegt
wel iels. 9.2 meter is zeer klein
wagen met zulke afmetingen,
maken de soepele besturing en het
van de Continu Variabele Trans-
Volvo 343 lot een uiterst handel-
Zowel voor de specifieke stads-
als voor hel ontspannen
op de grote weg.
Compleet
De standaarduitrusting van de
Volvo 343 is
3e deur
veiligheids kooiconstructie
energie-absorberende zones
voor en achter
stalen buizen in de portieren
achterruitverwarming
vaste, open hoofdsteunen
volledig verstelbare stoelen
automatische transmissie
automatische dnepunls
rolgordcls
elektrisch bedienbare
ruitcsproeiers
waarschuwingslampjes oa. voor
choke, handrem, remvloeistol-
niveau. oliedruk, benzine.
.lasten seat belts" laadstroom
benzinemeter, temperatuur
meter, accu-laadstroommcler
verlichting in bagageruimte
mistachtcrlichl
voorruit van gelaagd veilig
heidsglas
12 maanden garantie ongeacht
het gereden aani.il kilometers
stootlijstcn op de zijkanten
fraaie niatzwanc grote
buitenspiegels
maizwart gemoffelde hand
grepen
grote binnenspicBtl
gewijzigde schakelhcndcl
voorde automatische
transmissie
nieuwe kleuren
uitstelbare zijruiten achterin
de DL-vcrsie
spat lappen voor en achter
Prijzen Volvo 343 vanaf f I7J00.- incl BTW en f 14 661.02 e*cl BTW. af fabriek
Wij informeren u gaarne over ons uitgebreide leavingprogramma
Gaai u voor langere lijd naar hel buitenland, vraag dan informatie over het
leveringsprogramma van belastingvrije Volvo's.
