j
Alcoholmisbruiken najaarsweer
vergroten de kans op ongevallen
Zwols schaap met vijf poten
AUTOBIOGRAFIE
Personalia
I Beklemmende sfeer in
j'Lied von der Erde'
Belangstelling voor
de negentiende eeuw
Beethovencyclus in kleine zaal
En dan nog
_J Residentie Orkest:
a
s*J
Subaru-combi
aangedreven
op vier wielen
Zuinige truck voor toekomst
Bandenvernieuwing
bespaart veel olie
IUDAG 7 OKTOBER 1977
TROUW/KWARTET RH 21 - S 20
Sicco de Jong
i Leden van het Volendams Operakoor tonen hier trots de gouden plaat, die het koor werd uitgereikt
tijdens een feestelijke bijeenkomst in Volendam.
door Adr. Hager
mt:
DEN HAAG Vanavond (vrij
dag) in Amsterdam, zaterdag
in Leiden vertolkt het Residen
tie Orkest „Dat Lied von der
Erde' van Mahler. Dit werk
werd eerder deze week in de
PW A-zaal uitgevoerd op het
eerste seizoen-concert in het
Congresgebouw. Naar verluidt
prijst een ieder zich gelukkig,
dat de aanvankelijk als eerste
concert aangekondigde „Wag-
ner-collage" is afgelast. Men
verwachtte een drama, niet
wat betreft de inhoud van het
werk, doch met het oog op de
weergave!
Ferdinand Leitner stond voor het
orkest en met Haydn en Mahler op
het programma had men de zeker
heid. dat er in ieder geval op beide
composities gestudeerd was. Hoe
viel de realisering uit?
Haydns symfonie nummer 99 lever
de de opmaat. Een componist die
zoveel symfonieën op zijn naam
heeft staan moet de materie zeker
beheersen. Wel. Haydn laat over zijn
vakmanschap geen twijfel bestaan
en de toehoorders kunnen zich al
bijna twee eeuwen aan dit werk la
ven. Het werd onder Leitner nog
geen vertolking om ademloos te be
wonderen. wel kon men vaststellen
dat zorg en aandacht aan het werk
waren besteed.
Na de ontspanning met Haydn de
inspanning met Mahler. „Das Lied
von der Erde", de symfonie voor te-
nor- en altstem en orkest, is geschre
ven door een somber componist. Die
somberheid vond weerklank in de
teksten ontleent aan de parafrases
van Chinese lyriek „Die Chinesische
Flöte" door Hans Bethgei De geest
van het gehele werk spreekt onder
meer uit de woorden van „Das Trin-
kleid vom Jammer der Erde" name
lijk „dunkel ist das Leben, ist der
Tod". Een aangrijpend werk. mits de
uitvoering voldoet aan de hoge ver
tol kingseisen. Leitner heeft zich dui
delijk ingespannen om zoveel moge
lijk aan die eisen tegemoet te ko
men. hij is er niet in geslaagd de
beklemmende sfeer op te roepen.
Het R.O vond in Leitner de noodza
kelijke strakke hand. er was nog niet
alles, maar wel veel bereikt.
Srttnh*»r Solistische medewerking aan deze
vertolking verleende de Engelse alt
Helen Watts en de Amerikaanse te
nor William Johns. Een goede keuze,
beide vocalisten wafen tegen hun
zware opdracht opgewassen. De te
nor lijkt op weg naar een grote car
rière. de alt kan terugzien op een dito
loopbaan.
02C
AMSTERDAM De tijd waar
in vertolkers alle werken van
een door hen bewonderde com
ponist, bijv. Bach, Beethoven
of Chopin, in één serie concer
ten uitvoerden, ligt vrijwel ach
ter ons.
Of dit nu komt doordat het publiek
niet meer zo tuk is op dit soort van
specialistische krachttoeren, of door
de veranderde instelling van de solis
ten (of door beide factoren), een feit
is, dat het verschijnsel sterk is afge-
j nomen.
De Braziliaanse pianist Jacques
Klein is er echter toch nog min of
meer een vertegenwoordiger van. Hij
speelt dezer dagen op zeven concer
ten in de Kleine Zaal van het Am
sterdamse Concertgebouw alle 32 pi
anosonates van Ludwig van Beetho
ven. In het verleden zou voor zulk
een „evenement" zeker de Grote
door JAC. KORT
Zaal afgehuurd zijn. Thans bleven er
in een ruimte die slechts een kwart
van het aantal zitplaatsen biedt nog
heel veel stoelen onbezet. -
Er liggen vijfentwintig jaar tussen de
eerste sonates die Beethoven als
opus 2 in 1797 het licht deed zien en
zijn laatste in C-klein, die stamt uit
1822. De keuze die Jacques Klein
voor zijn concerten heeft gemaakt, is
zodanig, dat men telkens een sonate
te horen krijgt uit Beethovens vroeg
ste. zijn midden- en zijn laatste,
scheppingsperiode. Op het recital
van woensdagavond kwamen vijf so
nates aan de beurt: de uit 1796 date
rende opus 10 nr 1, in c klein, de uit
twee delen bestaande opus 54. in F
groot uit 1804, de sonate opus 109, in
E groot uit 1820 en na de pauze opus
7. in Es en de z.g. Mondschein-sona-
te. resp. uit 1796 en 1801.
Wat de autogordel aan verkeersdoden bespaart, doet het alco
holmisbruik door automobilisten weer teniet. Het gaat hier in
beide gevallen om vijftig tot zestig mensenlevens, zo heeft de
Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid
SWOV op basis van de cijfers over 1976 berekend. Het alcohol-
drinken is de voornaamste reden, waarom vorig jaar honderd
automobilisten meer het leven lieten dan in 1975.
Een pianist moet zowel technisch als
artistiek heel veel in zijn mars heb
ben om een programma als dit te
kunnen uitvoeren. Beethovens mu
ziek stelt hoge eisen aan de vaardig
heid van de pianist, maar nog meer
aan zijn vermogen tot het realiseren
van de elkaar dikwijls snel opvolgen
de wisselingen van tempo en dyna
miek.
Jacques Klein bleek deze eigen
schappen te bezitten. Zonder een
zweem van overdreven pathos, maar
niettemin zeer doorleefd zette hij de
sonates stuk voor stuk neer, waarbij
tevens een grote doorzichtigheid in
de stemvoering viel waar te nemen,
mede tengevolge van een verant
woord pedaalgebruik.
Men kan zijn boeiend Beethovenspel
nog beluisteren op 8. 12. 16. 19 en 22
dezer in De Kleine Zaal.
Of het ook komt doordat men eerder
een drankje pakt op de herfstige
avond is niet uit de cijfers af te
leiden, maar het najaar blijkt vorig
jaar wel de meest opvallende stijging
van het aantal verkeersdoden in de
statistieken gebracht te hebben De
toeneming in het laatste kwartaal
van 1976 bedroeg ten opzichte van
de laatste drie maanden van 1975
niet minder dan 13,6 procent, terwijl
op jaarbasis het aantal verkeersdo
den met 3.9 procent toenam. Het
najaar heeft dus duidelijk de cijfers
extra ten ongunste beïnvloed: hier
aan is de stijging van het dodencijfer
over heel 1976 goeddeels toe te
schrijven.
Herfstig weer is in het algemeen ook
gevaarlijker: de wegen worden glad
der doordat het vaker regent, het
gaat weer misten en het spitsverkeer
wordt afgewikkeld in schemering:
een weersgesteldheid die nog meer
gevaren oplevert dan duisternis. Dit
stelt hogere eisen aan de automobi
listen. die juist met een teveel aan
alcoholische drank al de grootste
moeite hebben om aan lage rij-eisen
te voldoen.
Bij toenemend verkeer kan. zuiver
statistisch bezien, een toenemend
aantal verkeersongevallen moeilijk
uitblijven. De risico's voor elke weg
gebruiker nemen volgens de cijfers
echter niet toe naarmate het druk
ker wordt. Wel zegt de SWOV dat het
Het Japanse merk Subaru heeft een
combinatiewagen met aandrijving
op alle vier de wielen uitgebracht.
Het is de Subaru 1600 Stationcar,
die evenals de andere nieuwe 1,6
liter modellen een motor met 72
DIN-pk vermogen heeft, welke nor
maal de voorwielen aandrijft.
Tijdens het rijden kan men omscha
kelen naar aandrijving op voor- èn
achterwielen, waarbij men zich ech
ter moet houden aan een maximum
snelheid van 80 km per uur. Met de'
aandrijving op vier wielen, die tot
nu toe alleen op terreinauto's lever
baar was. krijgt een auto eigen
schappen, waardoor er goed mee op
zandige wegen of rulle grond gere
den kan worden.
De nieuwe Subaru 1600 Stationwa
gen kost 17.500 gulden, ruim drie
mille meer dan een uitvoering met
alleen voorwielaandrijving.
deelnemen aan het verkeer van meer
onervaren rijders hun een grotere
kans op brokken geeft. „Onervaren
rijders zijn naar verhouding vaker
bij ongevallen betrokken dan de er
varen kilometervreter." aldus deze
stichting, die in overheidsopdracht
de verkeersongevallen analyseert.
De SWOV berekende, dat de daling
van het aantal verkeersdoden de
laatste paar jaar vooral bereikt werd
door drie maatregelen: de verplich
ting autogordels en bromfietshel
men te dragen en de „novemberwet"
van 1974. In 1972 was het aantal
doden in het verkeer het hoogst:
3264 mensen verongelukten. In 1973
daalde dit aantal tot 3092. maar dat
kwam door de oliecrisis met autoloze
zondagen. Ook in 1974 werd daar
door de stemming nog beïnvloed en
reed men minder kilometers, wat de
eerste grote daling van het aantal
verkeersslachtoffers met zich
bracht: tot 2.564 doden. Het jaar
daarop, toen de oliecrisis-effecten
goeddeels verdwenen waren, werden
2.321 doden geregistreerd, ruim ne
genhonderd minder dan in 1972.
De SWOV kon daarvan ten minste al
driehonderd „geredde" mensenle
vens toeschrijven aan de autogor
dels en de bromfietshelmen. Daarna
heeft de alcoholwet het meest gehol
pen. Het alcoholgebruik onder bij
ongevallen betrokken weggebrui
kers bleek opeens met een derde
afgenomen: van 5.100 in 1974 tot
3.450 in 1975. Maar vorig jaar is wel
het verplichte dragen van de
autogordel verder toegenomen, doch
zijn weer gevallen van alcohol bij
4.585 ongelukken geconstateerd.
Er is op alle mogelijke wijzen wat
aan te doen om ondanks het voort
durend stijgen van het autogebruik
doordat méér automobilisten
méér kilometers rijden het aantal
verkeersongevallen in te tomen. Be
kende en internationaal toegepaste
methoden zijn een retraining voor
nieuwe onervaren rijders, bijscho
ling van al wel ervaren rijders, een
verder opvoeren van de veiligheid
van de voertuigen in het verkeer en
veiliger wegen met meer scheiding
van verkeerssoorten (fietspaden,
woonerven) en van rijrichtingen (au
towegen met middenbermbeveili
ging).
Maar voor de automobilist zelf is het
een kwestie van letten op de conditie
van zijn auto. het wegdek en bovenal
zichzelf. Voorzichtig rijden bij mist
met mistlampen aan èn een nuchte
re kijk op het verkeer houden zijn en
blijven ook dit najaar de voornaam
ste manieren om zo min mogelijk
mensenlevens in gevaar te brengen.
Een futuristische vrachtwagen, waarvoor Fat de meeste compo
nenten leverde
De Duitse ontwerper Luigl Colani
heeft een futuristisch uitziende
vrachtwagen ontworpen, die voor de
chauffeur overzichtelijker is en in
hoge mate brandstof bespaart. De
totstandkoming van de wagen. 2001
genaamd, werd mogelijk door de
steun van een twintigtal voorname
lijk Duitse bedrijven. Tot die groep
behoort ook de Nederlandse
Sikkens.
Luigi Colani. één van de bekendste
Europese ontwerpers, legt zich voor
al toe op de aërodynamiek van voer
tuigen. Na een opleiding als beeld
houwer en een studie in de aërodyna
mica aan de Parijse Sorbonne-uni-
versiteit gaf hij talrijke industriële
produkten vorm. waaronder ook
sportauto's, scheepsmodellen en
vliegtuigprototypen.
Met de vrachtwagen 2001. waaraan
vooral het Italiaanse Fiat-concern
medewerking verleende chassis,
asconstructies en dieselmotor zijn
van Fiat afkomstig beoogt Colani
een toekomstbeeld te geven. Door de
vermindering van de luchtweerstand
wordt per honderd afgelegde kilome
ters veertien liter dieselolie be
spaard. zo berekende Fiat. Verder is
de cabine ook om veiligheidsredenen
boven het onderstel geplaatst met
een ruimte ertussen. De cabine kan
worden opgeschoven tijdens een
aanrijding. Voor de veiligheid werd
verder veel glas toegepast.
Speciale aandacht kreeg ook het in
terieur. waarin de chauffeur een
stoel heeft, die zijn wervelkolom mi
nimaal belast. Op het instrumenten-
bord bevindt zich een „econometer"
om het zuinige brandstofverbruik te
verifiëren.
De truck 2001 met een zware 352 pk
achtcilindermotor komt niet in pro-
duktie. maar is slechts bedoeld om
een indruk te geven in welke richting
de vrachtwagenconstructie zich de
komende jaren kan ontwikkelen.
„Voor de vervaardiging van een
nieuwe personenautoband is vij
fentwintig liter olie meer nodig dan
voor de vernieuwing daarvan Bij de
truckband bespaart men zelfs hon
derdtachtig liter olie", aldus de heer
T. Huese. directeur van Tyresoles
Rubberindustrie te Bussum
De heer Huese wijst erop. dat het
verkwistend kan zijn om een goed
bandenkarkas weg te gooien. Bij
personenauto's heeft zon karkas
drie maal zo grote reserves als het
loopvlak van de band en is eenmali
ge vernieuwing dus vaak aanbeve
lenswaard. De banden worden in dat
geval eerst gekeurd, waarbij ruim de
helft nog voor een nieuw loopvlak in
aanmerking blijkt te komen zonder
dat dit de veiligheid schaadt, zo
verklaart de directeur van Tyre
soles.
Voor vrachtwagenbanden is de re
serve van het karkas het zesvoudige
ten opzichte van het loopvlak en
voor vliegtuigbanden het twaalfvou
dige. Ruim 85 procent van deze ban
den blijkt, nadat het loopvlak ver
sleten is. nog geschikt voor vernieu
wing en vliegtuigbanden worden wel
acht a tien maal vernieuwd, voegde
hij daaraan toe.
Fakkert-project landelijke primeur voor nieuwe wijk
t
De belangstelling voor de negentien
de eeuw neemt toe Het succes van
een boek als 'Waarde Van Lennep'
met brieven van De Schoolmeester
- bewijst dat. De tijd vóór Tachtig is
nog weinig onderaocht maar blijkt
interessanter dan men dacht. De
Werkgroep 19e eeuw ontstaan in
de boezem van de Maatschappij der
Nederlandse Letterkunde draagt
het hare bij tot stimulering van de
aandacht door een Documentatie
blad uit te geven, waarin iedereen
die belangstelt in de eeuw wel iets
van zijn gading kan vinden. Er zijn
nu twee nummers verschenen. Die
bevatten onder meer een bijdrage
over een strijd in 18267 om het Am
sterdamse schouwburgrepertoire,
een bibliografie van literaire tijd
schriften van 1800 - 1809. een studie
over het maandblad De Navorscher
H851-1908). een spectaculair artikel
van Boudewijn Büch over drug-
en medicijngebruik in het 19de-
eeuwse Nederland (ook onder litera
toren), een overzicht van de hand
schriftencollectie Haverschmidt
'Piet Paaltjens) te Leiden, enkele
korte bijdragen over het Gezelle-ar-
chief. een opstelletje over het Naakt
de 19de-eeuwse fotografie, en
voorts allerhande korte mededelin
gen, plus een opgaaf van artikelen
over de 19de eeuw in talloze andere
|üjdschriften. Belangstellenden van
harte aanbevolen.
De negentiende eeuw. Documentatie
blad. Werkgroep 19e eeuw. Redactie:
Marja Keyser, Nop Maas, Marita Mat-
hijsen, Alexis Raat. Jan Siesling, Pe
ter van Zonneveld. Abonnements
prijs, 4 nummers, 25 (Giro Amro-
bank Rapenburg Leiden, bank nr.
45.10.61.306 onder vermelding: Letter
kunde/Werkgroep).
Kamerleden In de Tweede Kamer
zijn gisteren twee nieuwe leden ge
ïnstalleerd. Het zijn de heren G. A.
Q. Niessen en A. A. G. van Mierlo.
Zij vervullen vacatures in de fractie
van de PvdA. welke ontstonden
doordat de ministers J. P. Pronk en
B. Stemerdink kozen voor het voort
zetten van hun ministerschap.
De heer Niessen (41) is leraar Neder
lands en woont te Raamsdonk-dorp.
De heer Van Mierlo (35) woont te
Drunen en is bestuurder aan de
technische school te Eindhoven en
lid van de Brabantse staten.
De Australische schrijver en jour
nalist Johan Rivett die ook directeur
van het Internationale Persinstituut
is geweest en die in het buitenland
de meeste bekendheid kreeg door
zijn boek ..Behind bamboo", is don-
derdag op 60-jarige leeftijd in Mel
bourne overleden
De Vlaamse dichter Jotte 't Hooft
die in 1975 werd onderscheiden met
de Reina-Prinsen-Geerligsprijs. is.
vermoedelijk ten gevolge van een te
grote dosis drugs, op 21-jarige leef
tijd in Brugge overleden
De stichting „Ugo e Olga Levi" te
Venetië heeft een internationaal
concours voor pianocomposities uit
geschreven waarvoor inzendingen
voor 31 maart 1978 dienen te worden
opgestuurd naar Segretaria del Con-
corso. Fondazione Uge e Olga Levi,
Palazzo Giustinian Lolin, San Vidal
2893,30124 Venezia.
Financiële tegemoetkomingen
-voor voortgezette studie op het ge
bied van dans en muziek in het bui
tenland kunnen door Nederlandse
ingezetenen die op deze gebieden
actief zijn als uitvoerend of schep
pend kunstenaar of als pedagoog,
worden aangevraagd bij de afdeling
Muziek en Danskunst van het minis
terie van CRM te Rijswijk
Van donderdag 27 oktober tot en
met woensdag 2 november zal in
Rotterdam een EG-filmmranifestatie
worden gehouden waar uit zeven
EG-landen dagelijks een voor Neder
land nieuwe film zal worden ver
toond.
door Jac. Lelsz
ZWOLLE Bestaat het schaap met vijf en nog meer poten?
Het bestaat! In Zwolle is het te zien. Het blijkt een gebouw te zijn
waarin zich een onvoorstelbaar aantal activiteiten zullen gaan
afspelen. Wat is er allemaal in vertegenwoordigd? Een paar
dingen: het onderwijs, de kerk, het sociaal-cultureel werk, de
gezondheidszorg, het sportleven, de openbare bibliotheek en
nog meer.
Zwolle heeft met dit complex in de
nieuwe wijk Aa-landen (genoemd
naar een riviertje dat er door
stroomt) een landelijke primeur. Het
is een zogenaamd Fakkert-project.
Een complex, dat tot stand kwam
nadat de door de ministeries van
onderwijs en wetenschappen en cul
tuur. recreatie en maatschappelijk
werk ingestelde commissie Fakkert.
had bekeken waar in het land multi
functioneel gebouwd kon worden
voor school en wijk. Op kleinere
schaal, samen met het basisonder
wijs. is dat intussen op een enkele
plaats gebeurd, onder meer op
Texel.
De Zwolse primeur zit hierin dat
voor het eerst in samenhang met het
voortgezet onderwijs zo'n complex
van de grond kwam er\in het feit dat
het zo'n uitgebreid, veelzijdig pro
ject betreft Eén-twee-drie is het dan
ook niet gegaan Op de afdeling Wel
zijnszaken van de gemeente liggen
zeven dikke mappen, die het op
schrift „Overleg centrum in de Aa-
landen' dragen. Sinds '72 is er aan
gewerkt. Minister Van Kemenade
heeft toegezegd maandag het ge
bouw te zullen openen, en dat duidt
er al op dat het hier om iets bijzon
ders gaat. Zonder de samenwerking
met de school zou het wijkcentrum
er gezien 's lands financiën
waarschijnlijk voorlopig niet geko
men zijn
Gemeenschap
De wijk Aa-landen ligt in Zwolle-
Noord Tien jaar geleden werd ermee
begonnen Er komen ongeveer 18.000
mensen te wonen Zij nadert thans
haar voltooiing In het hart ervan is
het gebouw verrezen, dat de gemeen
schap ten dienste staat. Partijen
daarbij zijn met name de protes
tants-christelijke scholengemeen
schap Meander College (vwo. havo.
mavo; 1100 leerlingen. 70 leraren,
rector drs G Veenhoven) en de
Stichting Wijkcentrum Aa-landen.
De rector van de scholengemeen
schap Meander College, de heer
Veenhoven. die tevens voorzitter is
van de Stichting Wijkcentrum Aa-
landen. was al gauw een groot voor
stander van het bouwen voor school
en wijk onder één dak
Vele financiële hindernissen moes
ten worden genomen. De kosten van
de school kwamen uiteraard voor
rekening van het ministerie van on
derwijs en wetenschappen, die van
het wijkcentrum ten laste van het
ministerie van cultuur, recreatie en
maatschappelijk werk en van de ge
meente Zwolle Met het relatief be
scheiden bedrag van tien en een half
miljoen gulden werd het geheel gere
aliseerd.
Het complex in de wijk Aa-landen te Zwolle
Architect C. Groen uit Emmen heeft
het gebouw, dat grenst aan het win
kelcentrum. zo ontworpen dat de
school buiten de schooluren, 's mid
dags na vieren, op de zaterdagen en
in de vakanties (en de school draait
per jaar maar 180 dagen als school)
op praktische wijze te gebruiken is
door de wijk. Het is een lichtvoetig
gebouw met vrolijke kleurtjes, met
veel schoon metselwerk, ronde
muurtjes en verplaatsbare tussen
wanden en uitgevoerd volgens het
splitlevelprocédé. zodat men de ver
schillende verdiepingen ongemerkt
bereikt. Het gebouw is gemakkelijk
toegankelijk voor gehandicapten.
Om de daarvoor noodzakelijke voor
zieningen te kunnen financieren,'
hebben de leerlingen een actie ge
houden onder het motto "Oiften
voor liften". Die bracht een ton op
In de ruimten, die de wijk ter be
schikking staan, in de visie van de
heer Veenhoven 'zoiets als christe
lijk dienstbetoon', zijn uiteraard
met orde alle dingen mogelijk.
Gymnastiek (drie zalen liefst), aller
lei cursussen op het gebied van crea
tiviteit, tieneravondjes, feestelijkhe
den van de meest uitlopende snit.
concerten, het vertonen van films,
vergaderingen, het consultatiebu
reau bezoeken, aan yoga doen, of
met de wijkagent praten Peuter
speelzalen zijn er ook.
Boeken
Aardig is dat de bibliotheek van het
Meander College is ondergebracht
bij de openbare bibliotheek Men
mag vrijelijk van eikaars boeken ge
bruik maken. Ook de mensen-van-
de-wijk kunnen, desgewenst, behal
ve boeken komen lenen in de open
bare bibliotheek hun informatie ko
men halen in de bibliotheek van de
school. Van de aula. die een capaci
teit heeft van vijfhonderd personen,
zuilen 's zondags twee kerken ge
bruik maken. In goed overleg, wat de
tijden betreft, gaan de Chr. Geref.
Kerk en de R K Verrijzenis Parochie
er diensten houden. Aan een van de
wanden hangt het Christus-mono
gram. de samengebrachte X en P. de
eerste letters van Christus' naam in
het Grieks De leerlingen hebben het
van gebakken en versierde tegels
vervaardigd.
In de Aa-landen zijn twee beroeps
krachten werkzaam in het wijkwerk:
Luc ter Heide voor het jeugd- en
jongerenwerk en Ria Oeluk als
buurtwerkster Ria Oeluk zegt dat ze
veel meer beroepsmensen zouden
kunnen gebruiken, „maar CRM stelt
niet meer geld beschikbaar'. Dat
blijkt ook een goede kant te hebben.
Velen in de wijk kennen hun verant
woordelijkheid Ria Oeluk: „Zon
driehonderd vriJwUligrs werken mee.
en dat is toch wel opvallend
