Muhammed Ali, een groot kind
Mensbeesten en
beestmensen
'Moordspel' vol
spanningen
Nog nooit werd alles wat u
weten wilt zó duidelijk en
zó mooi in beeld gebracht!
ïitëML
fik 7' i
V" V
CRM: bij voorkeur
subsidie voor
ingewikkelde films
Jan Sluijters: zoeken naar schoonheid
rd
DU IS
JE WERELD
Theatergroep „Grif" opgericht
Besterm.
Prolongaties
en reprises
Druksels van
Werkman
VRIJDAG 30 SEPTEMBER 1977
FILM KUNST
Trouw/Kwartet PS 15 RH 17
Er zijn al heel wat films gemaakt
over bokssport en boksers. Over het
algemeen met de bedoeling de cor
ruptie, die vooral in deze tak van
sport een onuitroeibare ziekte
schijnt te zijn, aan de kaak te stellen.
Boksers worden omgekocht of op
een infame manier in de steek gela
ten. De enorme bedragen, die in deze
sport verdiend worden, verdwijnen
over het algemeen niet in de zakken
van de mannen, die de slagen moe
ten uitdelen en incasseren. Maar dat
schijnt niet of tenminste heel weinig
op te gaan voor de man, die zichzelf
al in het begin van zijn boksers
carrière betiteld heeft als de grootste
„The greatest", onder welke titel
Tom Gries een film heeft gemaakt
over Cassius Clay, alias Muhammed
AU.
Je zou van een film over Muhammed
AU verwachten, dat je te maken
krijgt met een film, waarin het bok
sen een centrale functie heeft. Wie
uit belangstelling dókmaar de film
wil gaan bekijken, kan dat wel verge
ten. Er komt ongetwijfeld boksen in
de film voor. Per slot van rekening is
het leven van Cassius Clay voor een
belangrijk deel opgegaan aan deze.
volgens Engelse uitspraken, „nobele
kunst". Maar behalve met zijn vuis
ten heeft Muhammed AU zich ook
heftig geroerd met zijn mond. Behal
ve de grootste is hij ook de meest
snoevende en de meeste praatjes
makende bokser ter wereld. En het
beeld dat uit de film op je overkomt
is vooral het beeld van een man, die
met zijn kundig en snel bewegende
vuisten kracht bij zet aan zijn niet
minder kundig en snel bewegende
grote bek. Niet uitgesproken het
beeld van een begenadigde vuist
vechter. die bovendien nog over de
gave van een kernachtige bespraakt
heid beschikt.
Komt Clay dan over als een vuisten
roerende blaaskaak? Dat niet. Want
hoe protserig ook de woorden uit zijn
mond mogen komen. Clay verschijnt
op het doek niet als een woorden
kramende ijdeltuit. Hij is zelfbe
wust. Is overtuigd van zijn kracht,
gesterkt door een perfecte bokstech-
niek. En daar wil hij graag in woor
den uitdrukking aan geven.
Behalve dat is zijn woordenkramerij
ook tactiek. Die tactiek is deels een
technische, deels een karakterologi
sche. Dat is met name goed te zien
aan de scènes waarin Clay, na als 18-
jarige op de Olympische Spelen in
Rome de gouden medaiUe voor de
half zwaargewichten te hebben ge
wonnen, twee jaar later (in 1962) de
befaamde Sonny Liston, de kampi
oen zwaargewicht, uitdaagt. Aan-
vankeüjk kijkt Liston uit eindeloze
hoogte neer op de snoevende Clay.
Hij straft zelfs diens gesnoef af met
een reeks schoten uit zijn revolver.
Het waren overigens losse flodders,
maar Clay wist dat niet en maakte
zich. tot vermaak van Liston. nogal
povertjes uit de voeten. Maar bewust
van de frustrerende invloed van zijn
woordenkramerij legt Clay er nog
een schepje bovenop, zodat de ironi
sche verbazing van champion Liston
verandert in irritatie. Die irritatie
wordt de inleiding tot zijn nederlaag.
Kind
Een belangwekkende figuur wordt
Muhammed AU in de film niet. Ook
niet bij zijn inruil van het christelij
ke geloof voor het mohammedanis
me. omdat christendom de gods
dienst voor de blanke en het moham
medanisme de godsdienst voor de
zwarte man zou zijn. Die inruil ge-
Muhammed Ali in de film ,,De grootste"
piom Muhammed Ali is. ondanks
beurt (in de filmtekening althans) op zijn gesnoef en de technische vaar-
een naïef kinderlijke manier. En mis- digheid van zijn mokervuisten, een
schien is dat wel de sterke indruk, groot kind. BesUst niet een aardig
die uit de film op je overkomt: cham- kind, maar toch een kind. Of mis
schien is de uitdrukking halfvolwas-
sene beter voor hem. Als zodanig is
de film zeker informatief.
Amsterdam-Calypso IC jr.
D. Ouwendijk
H. C. WeUs schreef „The Island of dr
Moreau". een griezelverhaal met een
diepere betekenis: als de mens in
hoogmoed voor levensschepper wü
spelen, is zijn werk niet aUeen abo
minabel doch ook futiel en roept hij
het ongeluk af over zichzelf en de
zijnen. Doctor Moreau heeft zich,
omdat zijn experimenten met chro
mosomen die het wezen van schep
sels kunnen veranderen niet werd
Films van Bresson
in 't Hoogt
Van 29 september tot en met 5 okto
ber a.s. zal er in Cultureel Centrum 't
Hoogt te Utrecht een retrospectief
worden gewijd aan de Franse cine
ast Robert Bresson, die op 25 sep
tember j.l. zeventig jaar is gewor
den. Op het programma staat: „Les
Anges du Péché", „Le Journal d un
Curé de Campagne". „Un condamné
a Mort s'est échappé", „Mouchette",
„Quatre Nuits d'un réveur", „Les
dames du Bois de Boulogne", „Pick
pocket". „Au Hasard Balthazar",
„Une femme douce" en „Lancelot
du Lac".
Dit retrospectief wordt georgani
seerd door drie christelijke stichtin
gen voor fümvorming: KFA en
CEFA (Nederland) en CEDOC (Bel
gië). Deze drie organisaties zetten
hiermee een kleine traditie voort,
die is gestart met het retrospectief
gewijd aan de Zes Morele Vertellin
gen van Eric Rohmer.
Er is een uitvoerig informatiemap
beschikbaar van 120 pag. over Bres
son en zijn oeuvre. Inlichtingen:
KFA 070-462169, 't Hoogt 030-
312216.
geaccepteerd, teruggetrokken op
een eenzaam eiland in de Stille Zuid
zee, waar hij poogt dieren in mensen
te veranderen. Dat hij zijn proefdie
ren in zijn „huis van pijn" daarbij
martelt deert hem weinig of niet, al
zijn mededogen is gedood in de on
heilige vlam van de begeerte, heerser
te zijn over het leven.
Op zijn eiland spoelt een schripbreu-
keling aan, die langzaam wordt inge
wijd in de geheimen en verschrikkin
gen. Hij ontdekt een grot, waar de
resultaten van doctor Moreau's
proefnemingen huizen: wolfmensen,
beermensen, leeuwenmensen, tijger-
mensen enzovoorts, diep ongelukki
ge schepsels die hun ware identiteit
moeten verloochenen en de slaven-
wet nabouwen die Moreau hen heeft
geleerd. Omdat de schipbreukeling
weigert mee te doen wordt hij onder
worpen aan een omgekeerde in
greep: niet van dier naar mens, maar
van mens naar dier. Wells verhaal is
schokkende lectuur waarin angst en
pijn hallucinerend worden opgeroe
pen, doortrokken van mededogen.
De film van Don Taylor is een stuk
banaler: wezenlozer liefdesgeschie
denis dan tussen de schipbreukeling
en de mooie juffrouw, die door Mo
reau uit de Panamese goot is gered is
nauwelijks denkbaar, en de creatu
ren van de dokter wekken door hun
duidelijk bij geschminkte uiterlijk
eerder hilariteit op dan meegevoel.
De hoofdrollen worden gespeeld
door Burt Lancaster (met een te no
bele oogopslag), Michael York en
Barbara Carrera.
W. Wielek-Berg
Amsterdam-City I; Rotterdam-Lumié-
re; Den Haag-Ódeon I, 12 jr.
LI
•;|V~-r
Guus Hermus en Jeroen Krabbé in „Moordspel".
door André Rutten
HAARLEM De „vrije produktie".
die woensdagavond in de stads
schouwburg van Haarlem in premiè
re ging met Guus Hermus en Jeroen
Krabbé als sterren, beleek een zeer
goed verzorgde voorstelling van een
harde thriller, die ook voor een erva
ren theaterbezoeker als ik ben wer
kelijke spanning teweegbracht, zon
der dat ik eigenlijk van het genre
houd.
Het stuk is van de Engelse schrijver
Anthony Shaffer, die het „Sleuth"
noemde. Het is in 1970 door het
Nieuw Rotterdams Toneel gespeeld
in een vertaling van Ernst van Al te-
na (ook voor deze vrije produktie
gebruikt). Toen heette het „Speur
hond". wat een letterlijke vertaling
mag heten van de Engelse titel, nu
wordt het „Moordspel" genoemd,
wat beter de aard van het stuk weer
geeft. Twee mannen uiterst keuri
ge mannen zelfs spelen in een
uiterst beschaafde omgeving een
spel op leven en dood.
Preciezer gezegd: het begint als een
spel. Een succesvolle en dus luxueus
levende detective-schrijver heeft,
nadat hij zijn vrouw en zijn perso
neel heeft weggestuurd, de jongere
minnaar van zijn vrouw tot een se
rieus gesprek uitgenodigd, en speelt
met hem een vernuftig spelletje, zo
als dat alleen door een ervaren intri
ge-bedenker kan worden bedacht
Hij manoeuvreert hem in een positie.
Mensbeesten in „Het eiland van dr. Moreau"
AMSTERDAM Onder de naam
„Coöperatieve Vereniging Grifthea
ter" is deze week in Amsterdam een
nieuw theatergezelschap opgericht.
Het is al sinds 1975 actief en richt
zich in het bijzonder op experimen
tele en kunstvernieuwende pro
jecten.
Hun eerste produktie droeg even
eens de naam „Grif" en was afslui-
.tingsproject van een lessenperiode
aan de Mimeschool. In 1976 volgde
een nieuw project „GrottenVan". De
groep verbouwde daarvoor de voor
malige bioscoop De Liefde aan de
Da Costakade in Amsterdam tot een
theater dat sindsdien intensief
wordt gebruikt.
Dit jaar werd besloten de activitei
ten op officiële leest te schoeien en
een subsidie-aanvraag in te dienen.
Het ministerie van CRM heeft daar
op gereageerd met het verstrekken
van een subsidie van 99.100 gulden
voor een nieuw project. De gemeen
te Amsterdam heeft een aanvullen
de subsidie toegezegd van 14.520
gulden. De groep bestaat uit de spe
lers Naomi Duveen, Klaske Bruins-
ma, Els van de Nes, Warry van Kla
veren, Paul van Kolck en verder uit
Johan Vonk (techniek). Just Smits
(organisatie) en Frits Vogels (regie
en arbitrage).
Het opvallendste aspect aan de
meeste films, die gemaakt worden
„met subsidie van het ministerie van
CRM", is het gemis aan eenvoud.
Het instituut, dat beslist over toe
kenning van subsidie aan ingezon
den projecten, toont sinds jaar en
dag een opmerkelijke voorkeur voor
absurde ingewikkelde vondsten. Die
vondsten zijn soms op zich genomen
wel boeiend. Alleen vraagt de uitwer
king ervan over het geheel zoveel
door ervaring verstrekte vaardig
heid, dat filmers die hun weg nog
helemaal moeten filmen vrijwel
steeds in de drab van hun vondsten
omkomen.
Dat is ook het geval met „The giveta-
ker" van Germaine en Atnhony Bin-
stead. Deze film kwam, evenals twee
hier na nog te noemen films, tot
stand met de bovengenoemde subsi
die. De titel is. zoals makkelijk is te
zien, een combinatie van de begrip
pen geven en nemen. Volgens het
filmbeeld is een samenhang tussen
die twee begrippen uitermate broos.
De gevende kan door de nemende
overweldigd worden; hij kan te ser
viel zijn; het hem opgedrongen ge
duld kan in woede en wraakzucht
omslaan. Maar er is ook een harmo
nie mogelijk en dan kunnen gevende
en nemende beiden dansend door de
wereld gaan.
De Binsteads hebben deze gedach
ten uitgebeeld via twee figuren (ik
zeg dat liever dan „mensen", omdat
zij aan menselijkheid niet meer be
zitten dan de uitwendige vorm), die
door toeval een ontmoeting hebben
in een wild landschap. Ze converse
ren niet met woorden maar met ge
luiden. De een (de nemer) maakt de
ander (de gever) duidelijk, dat hij de
wereld wil verkennen. De gever
neemt hem op de rug. Hij doet dat
vrijwillig, maar kan van de nemer
niet meer los komen.
Er ontstaan in de worsteling momen
ten, die misschien als diepzinnig be
doeld waren, maar die door de mach
teloosheid van het filmende duo niet
verder zijn gekomen dan gematigde
grappigheid.
Eenvoud kan niet ontzegd worden
aan de film „We zijn er zelf bij" van
Hans de Ridder. Een semi-interview-
film. Het procédé is overbekend. Je
krijgt wat jonge mensen te zien in
hun werkomstandigheden en sociaal
milieu. Een kop wordt op het doek
geprojecteerd en daaraan worden
uitspraken gekoppeld. Die uitspra
ken zijn dan van degene van wie het
projecteerde gezicht is. maar bij an
dere gelegenheden op de band vast
gelegd.
Zulk soort films staan of vallen met
de belangwekkendheid van de per
soonlijke, sociale of desnoods poli
tieke informatie die door de geinter-
viewden wordt verstrekt. Die uit
spraken hoeven op zich genomen
niet eens opzienbarend te zijn, als de
mens erachter maar meer is dan een
portretje. En verder dan een verza
meling niets-zeggende (en toch pra
tende) portretjes is De Ridder niet
gekomen.
De derde film „Vorm in het platte
vlak" is een filmische les over het
beginsel van de vorm, zoals wij die.
over het geheel genomen, waarne
men namelijk twee-dimensionaal.
Het is een vrij conventionele les, roet
uiteenzetting van overbekende za
ken Maar de conventie is in dit geval
positief te waarderen. Van de drie
films is deze de best geslaagde.
D. Ouwendijk
door G. Kruis
waarin het voor iedere criminele des
kundige volstrekt duidelijk zou moe
ten zijn, dat hij terecht op die man
heeft geschoten uit een soort
noodweer en hem alleen maar per
ongeluk dodelijk heeft geraakt.
Maar klopt in werkelijkheid ook wat
die vernuftige schrijver heeft be
dacht? En in die vraag liggen de
spanningen, die stuk en voorstelling
gaande maken. Loopt hij niet toch
tegen de lamp van de nuchtere poli-
tie-ambtenaren, die in bijna alle de
tective-romans als dom en kortzich
tig werden afgeschilderd. Het ant
woord is uiteindelijk ja, maar ik ga
niet uitleggen hoe en waarom dan.
Het is namelijk een stuk met enkele
uitstekend gevonden dubbele bo
dems. En wie tot de liefhebbers van
Agatha Christie. Lord Peter Wimsey
of Ellery Queen behoren zal de con
frontatie tussen hun fantasie en de
toch ook weer gefantaseerde werke
lijkheid in dit stuk zeker waarderen.
Het is geregisseerd door Nicholas
Renton, die assistent-regisseur is ge
weest bij de eerste Engelse opvoe
ring van het spel. In deze nieuwe
Nederlandse versie kreeg hij te ma
ken met twee niet geringe toneelper
soonlijkheden als Guus Hermus en
Jeroen Krabbé. Dat blijkt een goede
samenwerking geweest te zijn, want
beide komen hier als duidelijker fi
guren te voorschijn als in de blijspe
len. die zij de laatste seizoenen ge
speeld hebben. Chiel de Meij heeft
een uitstekende Nederlandse versie
gemaakt van het decor, dat voor de
originele voorstelling heeft gediend.
HEERLEN Jan Sluijters lijkt de
laatste tijd wel een beetje in de ver
getelheid te zijn geraakt. Na zijn
dood in 1957 is er maar heel weinig
meer over hem gepubliceerd en lang
zamerhand zijn we ook bezig te ver
geten, dat hij tijdens zijn leven een
roem genoot, die maar weinig andere
schilders ten deel viel. Tot 24 okto
ber is er in het Raadhuis te Heerlen
weer eens te zien, waaraan hij die
roem te danken had: schilderijen
van een kunstenaar, die de pure
schoonheid liefhad. Vandaar mis
schien wel de vergetelheid, waarin
hij vandaag de dag terecht is
gekomen.
Toch begon ook Jan Sluijters min of
meer als een artistieke rebel. In 1906
bijvoorbeeld wilde men hem niet het
jaargeld uitkeren (verbonden aan de
Prix de Rome. die hij in 1904 kreeg)
omdat hij volgens de commissie
(commissies maken dat nog altijd
uit) „de valse wegen van het moder
nisme bewandelde".
Jan Sluijters was dus „modern". Dat
wilde in zijn geval zeggen, dat hij
nieuwe wegen zocht om de schoon
heid zo direct mogelijk te kunnen
verbeelden. Hij heeft de invloeden,
die hij daarbij onderging nooit
trachten weg te moffelen. Je hoeft
echt geen kunstkenner te zijn opi ze
te ontdekken; maar hoe duidelijk ze
ook waren, nooit werden het „imita
ties", altijd nadrukkelijke verwer
kingen. Verwerkingen van de diepe
indruk, die kunstenaars als De Tou
louse Lautrec, Van Gogh en Breitner
op hem moeten hebben gemaakt,
verwerkingen ook van de mogelijk
heden, die elkaar opvolgde „ismen"
voor hem hadden.
De vreugde speelde een grote rol in
het werk van de schoonheidszoeker.
Zij was er al tijdens de periode van
proberen en afwegen en wordt groter
als Sluijters het experiment laat
voor wat het is en de weg vrijmaakt
voor zijn volkomen natuurlijk en uit
zonderlijk talent.
Er is een bijzondere periode, de wer
ken die in 1915-1916 in Staphorst
ontstonden. Sluijters. de levensge
nieter, die overal schoonheid zocht
en er dan met volle teugen van ge
noot, moet erg geschokt zijn ge
weest, door wat hij daar zag en be
leefde.
Maar, zegt biograaf prof. J. N. van
Wessem: „Sociale bewogenheid is al
tijd een zwakke waardemeter voor
artistieke prestaties geweest: het
gaat er bij een kunstwerk immers
niet om wat een kunstenaar bezielt,
maar wat hij maakt. Artistiek gezien
is Staphorst ondanks de indrin
gende vorm die hij voor zijn vertol
kingen heeft* gevonden niet het
hoogtepunt van Jan Sluijters' loop
baan."
Nee, die hoogtepunten liggen daar.
waar hij de probleemloze schoon
heid ervoer, want ln het zoeken naar
het wezen van de schoonheid, zag hij
de essentiële taak van de kunste
naar.
Zelf zei hij het zo: „Ik begreep, dat de
schoonheid niet te ontleden of te
beschrijven is en dat de kunst niets
anders is dan het eeuwigdurend zoe
ken om nader tot dat begrip schoon
heid te komen.
In Heerlen is nu te zien. dat dit
zoeken vaak beloond werd
(ADVERTENTIE/
Zelden heeft de Nederlandse pers zich unaniem zó lovend uitgelaten over
een naslagwerk als over 'Dit is je wereld! Terecht, want 'Dit is je wereld' is een
spektakelstuk, een soort doos van Pandora: welke bladzij je ook opslaat -
je wordt zó geboeid dat je verder leest, dat je meer opsteekt en opsteken wilt
dan je ooit gedacht had. Miljoenen mensen in vijftien landen zullen door
'Dit is je wereld' meer kennis opdoen in kortere tijd dan op enig andere wijze.
Dit moet u gezien hebben. Ga naar de boekhandel of stuur de bon op
en vraag deel 1 ter inzage - dan weet u waarom!
ft K-J
J Hjcrbi) vraag ik deel 1 van 'Dit is jc wereld' 10 dagen I
I thuis op zicht. Als ik dit deel behoud betaal ik f 75,— I
I (intekenprijs) ineens (of in drie maandelijkse termij-1
ncn van f 25,—). Anders stuur ik het per omgaand
I retour. Tegelijk met deel 1 ontvang ik bovendien j
j grétis vier originele place-mats die ik houden mag. j
Naam:
I
I
I Adres:
I
Plaats:
I
I
I
Svp zonder postzegel in open envelop sturen aan: j
j Het Spearum, Antwoordnummer 1060, Utrecht of i
j ga naar uw bockhandel.
L« Juge et l'Assassin Prachtige film
van Bernard Tavernier. waarin soci
aal onrecht wordt geïllustreerd aan
de figuur van een krankzinnige
moordenaar, die in het eind van de
vorige eeuw Frankrijk onveilig
maakte. De gehele week in Odeon 4.
Den Haag.
Mr Klein Briljant portret van een
man die zijn identiteit verliest in een
ijskoud, bezet Parijs, geregisseerd
door Joseph Losey. met Alain Delon
in de hoofdrol. De gehele week in
Thalia, Gouda.
l'Affiche Rouge Ontroerende film
van Frank Cassenti over een verzets
groep ln de oorlog, waarbij verleden
en heden bijna ongemerkt in elkaar
overvloeien. 30 sept 't Pakhuis.
Heerenveen; 1 okt. Vannu. Bols-
ward; 2 okt. Hippopotamus. Leeu
warden; 3 okt Trebol. Harlingen; 4
okt. Café de Lantaarn. Harlingen; 5
okt. De Koornbeurs. Franeker
Three Woman Psychologisch-surrea-
listische film van Robert Altman
over de verweven levens van drie
vreemde vrouwen. De gehele week in
City 2, Amsterdam.
Casanova Fellini plaatst in Zijn
nieuwste film de legendarische vrou
wenheld als een soort sexmachlne in
een decor vol bizarre en barokke
schoonheid. De gehele week in Victo
ria. Alkmaar; Luxe, Arnhem; Con
certhuls. Groningen; Casino. Den
Bosch.
Die verlorene Ehre der Katharina
Blum Film van Volker Schlóndorff
over een vrouw die door politie en
sensatiepers wordt onteerd. geba
seerd op de roman van Heinrich Böll.
De gehele week ln Casino 2. Breda.
A Clockwork Orange Schokkende
film over geweld ln de toekomst van
meester Stanley Kubrick. De gehele
week In Rembrandt 2, Utrecht.
De Markiezin van O Perfecte
„morele vertelling" van Eric Roh
mer. gebaseerd op de novelle van
Heinrich von Kleist De gehele week
in Studio, Utrecht.
North by Northwest Een van de be
roemdste thrillers van „master of
suspense" Alfred Hitchcock, met
Gary Grant, Eva Marie Saint en Ja
mes Mason in de hoofdrollen. De
gehele week in Alhambra 2. Am
sterdam.
Drie dagen van de Condor Voortreffe
lijke thriller met Watergate-achter-
grond van 8idney Pollack. De gehele
week ln Tuschlnski 4, Amsterdam.
Soldaat van Oranje
dingt mee naar Oscar
DEN HAAG (ANP) - De minister
van Cultuur, Recreatie en Maat
schappelijk werk heeft ingevolge
een advies van de Raad voor de
Kunst besloten de nieuwe Neder
landse speelfilm „8oldaat van Oran
je" van Paul Verhoeven, geprodu
ceerd door Rob Houwer, aan te mel
den voor de Academy Award-1977.
De film wordt in aanmerking ge
bracht voor „The best foreign langu
age film award". Over de prijs, de
Oscar, beslissen de 3.000 leden van
de Academy of Motion Picture, Art
and 8cience in Californië. De jure
ring geschiedt in twee fasen Medio
februari 1978 verkrijgen vijf van de
aangemelde films een nomination.
Begin april 1978 wordt bekend ge
maakt aan welke van deze de Oscar
wordt toegekend.
AMSTERDAM In het 8tedeUjk
Museum te Amsterdam ls tot 6
november een tentoonstelling te
zien van druksejs en gebruiksdruk
werk van de Groningse typograaf-
graflcus-schilder H. N. Werkman.
De eerste „druksels" zoals Werkman
de prenten noemde, die hij volgens
een zelfontwikkelde techniek maak
te. stammen uit het begin van de
twintiger jaren. Ze zijn voorname
lijk uit zetmateriaal vervaardigd en
werden geïnspireerd door motieven
uit zijn directe omgeving, maar wor
den toch strak en nogal abstract
gehouden.
Later worden de druksels kleuriger
en vanaf 1929, als Werkman een an
dere techniek gaat toepassen met
de inktrol direct op het papier ook
beweeglijker. Na 1934 gaat hij ge
bruik maken van papierschablonen.
dan ontstaat de humoristische serie
„Hotprlnting" en daarna de rijke
reeks „Bloei".
Het meeste werk komt ln de Jaren
1941-1944 tot stand. In die Jaren ver
zorgde Werkman ook tal van illegale
uitgaven voor „De Blauwe 8chuit".
De eerste openlijk discriminerende
maatregelen tegen de Joden waren
daarvoor de aanleiding. Drie vrien
den vroegen Werkman een tekst te
drukken die opriep tot geestelijke
weerbaarheid. Bil elkaar werden het
een veertigtal uitgaven, die een fel
commentaar geven op de gebeurte
nissen ln de dagen, dat de uitgaven
het Ucht zagen: verzetsliederen uit
de tachtigjarige oorlog, teksten van
Luther, Joodse liederen en legenden
en ook teksten van tijdgenoten als
Vestdijk, Nljhof, Marsman en
anderen.
In maart 1945 werd Werkman door
de 8D gearresteerd en een paar da
gen voor de bevrijding doodgescho
ten. Een deel van zijn werk ls tijdens
de bevrijdingsdagen ln het hoofd
kwartier van de 8D ln Oronlngen
verbrand.
