:alldin Zwedens
eisleider door
Ie magere jaren
:Het water van het Panamakanaal is hitter
remier aan handen en voeten gebonden
)e bananenrepublieken van Midden Amerika (8)
Dl
\RTEkRDAG 17 SEPTEMBER 1977
TROUW/KWARTET 19
m
jrbjörn Falldin is begin ok
er één jaar premier van
len. De kans bestaat dat
achterban hem ter gele-
leid daarvan een cadeau
3 7oc geven. Zo'n hoogwaardig
'svoorwerp bijvoor-
ld waarmee de Zweden al
jaar en dag mooie sier
:en in het buitenland. Het
weinig moeite kosten zo'n
autje op de kop te tikken,
abrieken kunnen uit voor-
leveren want de pakhui-
lig6en vol. Zweden kan zijn
liteitsprodukten aan de
atstenen niet kwijt. Een
iller voorbeeld van de om-
:eer in de Zweedse econo-
is nauwelijks denkbaar.
,t u een rijkvoorziene tafel na.
vorig jaar de socialist Olof
ie toen hij als gevolg van de
ibusstrijd op 19 september de
ingsbanken moest ontruimen
in plaatsje zoeken in het opposi-
imp. Het Zweedse kiezersvolk
na een onafgebroken periode
44 jaar socialistisch bewind ge-
van links en verkoos een ande
eer. En dat was Thorbjörn Fall-
de robuuste, eenvoudige scha-
boer uit het noordwesten van
iden. De dis die Palme hem na
was wel rijk voorzien maar het
•lopen jaar is gebleken dat de
chten snel aan bederf onderhe-
kijn.
door Bert van Panhuis
circa
it de
n de
sche
r de
even
kers.
bud-
Iten de grenzen
beeld dat de buitenwacht tot
vorig jaar van Zweden had, was
van een economisch paradijs,
ja, de belastingen waren er erg
en de staat stak letterlijk over-
aar neus in. Maar na de voors en
tegen elkaar te hebben afge-
en moest men toch stellen dat in
ig andere landen de levensstan-
zo hoog was en de mensen
s materieel nauwelijks rede-
)t klagen hadden. Zweden had
'conomische crisis, die sinds eind
3 de wereld teisterde, buiten haar
nzen weten te houden, zo leek
SChe k het. want nu een jaar later
iding dat het gezichtsbedrog is ge-
st en dat Zweden slechts met
mnp- ?schijnlijk handige kunstgrepen
pllende buiten de deur wist te
.oren flen
Zweedse regering ging er daarbij
Olof Palme
vanuit dat de economische proble
men slechts van conjuncturele, dus
tijdelijke aard waren en dat het
spoedig weer beter zou gaan met de
Westerse economieën, waarmee
Zweden ondanks haar eigenzinnig
heid en isolement onmiskenbaar re
kening had te houden.
Regering en vakbonden stippelden
al sinds mensenheugenis samen het
economisch beleid van het land uit.
Op die manier was Zweden van één
van de armste agrarische gebieden
van West-Europa een modern indu
strieland geworden en dat semi-cor-
poratieve stelsel was vrijwel alge
meen aanvaard. Niet alleen door de
beide partners maar bijvoorbeeld
ook door de werkgevers, die op deze
manier gevrijwaard waren van socia
le onrust en dus tot een hoge onon
derbroken produktie konden komen.
Voor regering en bonden stond voor
op dat in het Zweedse economische
bestel geen plaats was voor werk
loosheid. Toen Palme vorig jaar af
scheid nam als eerste minister, was
het werkloosheidspercentage in het
land slechts 1.5 procent, ofwel 70.000.
Dit percentage werd op kunstmatige
manier laag gehouden. Of de over
heid stopte de zwakke bedrijven
geld toe een Zweedse ondernemer
zei enige tijd geleden ietwat spot
tend dat men niet eens bij de over
heid aan hoefde te kloppen omdat
die overheid zelf al met de subsidie
bij het bedrijfsleven op de stoep
stond of de ondernemingen werd
aangeraden voorraden te produce
ren en zo de werknemers aan de slag
te houden.
Voorraden
Die voorraden zouden volgens de
regeringseconomen hun waarde wel
bewijzen. Als de economie zich zou
gaan herstellen, zou de vraag toene
men en Zweden had dan het voor
deel dat er op korte termijn geleverd
kon worden. Maar zo keurig volgens
het boekje gaat het zelden en dat
heeft de huidige regering van Falldin
de afgelopen tijd ondervonden. De
Zweedse produkten mogen dan
hoogwaardig zijn, duur zijn ze ook.
Dat komt in de eerste plaats door de
hoge produktiekosten en dan met
name door de lonen. De Zweedse
lonen zijn de afgelopen drie jaar met
maar liefst 65 procent gestegen. En
dit heeft de prijzen van de produk
ten niet onberoerd gelaten. De Zwe
den hebben tot hun verbijstering
moeten constateren dat ze langzaam
maar zeker uit de markt geprijsd zijn
door landen die even hoogwaardige
produkten op de markt konden
brengen maar tegen veel lagere prij
zen omdat de arbeidskosten dóór nu
eenmaal veel lager waren dan in
Zweden. Stockholm heeft de buiten
landse concurrentie niet van zich af
weten te slaan.
aan de broekriem te wennen, niet te
zeer tegen zich in het harnas te
jagen is er tot het eind van oktober
een prijsstop afgekondigd en de re
gering is vastbesloten ook daarna de
prijzen in de gaten te houden. Ver
der zullen de BTW en de lokale
belastingen aanzienlijk worden ver
hoogd en zal de regering zich in haar
uitgaven gaan matigen. Falldin pro
beert Zweden langzaam en behoed
zaam aan de nieuwe situatie te laten
wennen.
Kernenergie
De verslechtering van de economie
heeft hem overigens één voordelig
punt opgelverd al moet gezegd wor
den dat de troost heel schraal is en
waarschijnlijk maar van korte duur.
De aandacht is namelijk helemaal
afgeleid van de kernenergie-affaire.
Wie het vergeten mocht zijn: Falldin
wist vorig jaar de regeringswisseling
voor een groot gedeelte te bewerk
stelligen met zijn harde kernener
gie-opstelling. De plannen voor een
aantal nieuwe kerncentrales, al on
der de regering-Palme goedgekeurd
zouden alsnog worden ingetrokken,
de in aanbouw zijnde centrales zou
den niet in werking worden gesteld
en de bestaande vijf centrales zou
den binnen een korte periode wor
den ontmanteld. Harde uitspraken
en. wat velen met name in het socia
listische blok maar ook onder de
„burgerlijken" al dachten, niet te
verwezenlijken.
In de onderhandelingen met de coa
litiepartners. de Liberalen en de
Conservatieven, kwam de Centrum
partij van FSlldin op haar beloften
terug. De in aanbouwzijnde centra
les werden wel degelijk in gebruik
genomen en het ziet er naar uit dat
in leder geval een deel van de oude
plannen verwezenlijkt zal worden.
Volgend jaar zal een commissie van
deskundigen verslag uitbrengen
over de gewenste politiek en het ziet
er naar uit dat de kernenergie bij
gebrek aan een vervangend middel
ook door de centrumpartij zal wor
den aanvaard. Een belangrijk as
pect is wel de manier waarop men
zich van het nucleaire afval kan
ontdoen maar ook daarvoor Zal on
getwijfeld een plaatsje worden ge
vonden. Falldin heeft dit netelige
probleem in ieder geval tot volgend
jaar voor zich uit weten te schuiven.
Kiezersgunst
Het was voor Zweden des te ernsti
ger omdat het voor zijn economi
sche groei vooral op die export is
aangewezen. De kroon was hard wat
economisch betekende dat de
Zweedse produkten relatief duur
zijn voor 't buitenland. Er kwam
meer van buiten Zweden binnen dan
andersom. En daar raken de pakhui
zen natuurlijk niet leeg van.
Vandaar dat Zweden de afgelopen
tijd zijn munt gedevalueerd in
waarde verminderd heeft om zo
doende te trachten het verloren ge-
gane exportterrein enigszins terug
te winnen. Dat is hard nodig want
Zweden heeft door zijn slechte uit-
voerpositie een groot tekort opgelo
pen op de betalingsbalans, om pre
cies te zijn 16 miljard kronen, wat
gelijk is aan 8 miljard harde Neder
landse guldens. De Zweedse weige
ring om de tering naar de nering te
zetten is er ook debet aan dat de
geldontwaarding momenteel 13,5
procent op jaarbasis zal zijn.
Vakbonden
In deze sombere sfeer heeft de cen
trumrechtse coalitieregering van
Thorbjörn FSlldin haar economi
sche politiek moeten uitstippelen.
Alhoewel, van een eigen economi
sche politiek is nauwelijks sprake
want de Zweedse vakbeweging heeft
sinds vorig jaar oktober als een
waakhond bij het sociale stelsel van
het land gelegen. En haar devies is
nog altijd: geen werkloosheid. Zo is
Ftllldin bijna gedwongen het beleid
van Olof Palme voort te zetten.
Even, begin dit jaar, dacht de rege
ring het hoofd in de nek te werpen
en de werknemers te dwingen de
broekriem aan te halen. Maar toen
de bonden met stakingen dreigden
bijna ongehoord in het moderne
Zweden liep de coalitie al snel
weer in het gareel. En sindsdien gaat
er bijna geen dag voorbij of er wordt
met grote regeringssubsidies wel
weer een Zweeds bedrijf op de been
gehouden.
Premier FSlldin vertolkte deze si
tuatie eind augustus toen hij be
kend moest maken dat de kroon, de
Zweedse hoofdmunt, met tien pro
cent in waarde was verminderd:
„Steeds meer bedrijven, Ja hele in
dustrieën verkeren in een staat van
crisis. Sinds de jaren dertig hebben
we niet zoveel crises en faillissemen
ten kunnen constateren, Deze ont
wikkeling is een regelrechte bedrei
ging van de werkgelegenheid en
moet worden omgebogen."
Falldin moet voorzichtig manoeu
vreren in zijn poging de crisis te lijf
te gaan. Om de Zweedse consument,
die lange tijd nodig zal hebben om
Of economie- en energiepolitiek
hem bij het Zweedse volk populair
der hebben gemaakt valt te betwij
felen. De opiniepeilingen wijzen uit
dat bij algemene verkiezingen op dit
moment de socialisten vrij gemak
kelijk weer een meerderheid zouden
behalen. Daarbij komt nog dat de
Liberalen steeds meer gaan twijfe
len over het huidige beleid en een
deel van de partij is best bereic het
binnenkort met de socialisten te
gaan proberen. Dit moet Falldin zor
gen baren temeer daar hij de Con
servatieven altijd heeft gezien als de
zwakke schakel in de coalitie.
En tenslotte zal hij weinig gelukkig
zijn' m'et eeri recente uitspraak van
een gepensioneerd fabrikant, die
zich liet ontvallen: Ik ben helemaal
niet gek op socialisten en heb altijd
tegen ze gestemd omdat ze ons aan
die waanzinnige belastingen hebben
geholpen. Maar ik moet toegeven
dat ze er het afgelopen jaar wel iets
beters van zouden hebben gemaakt
dan deze regering.
rond
Heen
aan -%T 1
nnen
loor Herman Amelink
lanama dankt ontstaan en bestaan aan de geografische
rek- gging van het land. Het land vormt de verbindingsschakel
ussen Noord en Midden-Amerika enerzijds en Zuid-Amerika
often an andere kant. Het door de Panamese landengte gegra-
en kanaal verbindt de Atlantische met de Stille Oceaan. Op
it kruispunt van belangen heeft de republiek voor Latijnsa-
■rikaanse begrippen een redelijk welvarend bestaan weten
te bouwen.
gedachte om de Panamese
lengte te doorgraven dateert al
t de zestiende eeuw. Karei V. ko-
ng van Spanje, gaf in 1534 een
►dracht om een onderzoek in te
ellen naar de mogelijkheid van de
nleg van een kanaal. De bedoe-
daarvan was de aanvoer van de
odukten vanaf de oostkust van
itijns-Amerika naar Europa te
''korten. Alle schepen moesten
imelijk de zuidelijke punt van
iid-Amerika ronden. Heel wat
hepen keerden van die reis niet
rug.
'erenigde Staten
te eerste serieuze plannen voor de
frnleg van een kanaal dateren uit
p vorige eeuw. Toen de Fransman
terdinand de Lesseps het Suez-
Inaal in Egypte had gegraven,
fchtte hij zich ook in staat de land-
Igte van Panama te doorgraven,
te Fransen waren echter gedwon-
en hun plan op te geven nadat
teer dan 20.000 arbeiders aan gele
ports en malaria waren overleden,
te Verenigde Staten namen het
foject toen over. maar Colombia,
teartoe Panama sedert 1821 be-
öorde. gaf geen toestemming voor
Amerikaanse plannen.
P Amerikaaase instigatie werd
en in Panama, dat in de negen-
ïnde eeuw al enkele malen tegen
ilombia in opstand was geweest,
►nieuw een rebellie ontketend,
haarden de Verenigde Staten
h in eerdere gevallen steeds ach-
Colombia. dit maal steunden zij
Panamese rebellen Een inder-
ast opgezette regering werd na
;r dagen door de Verenigde Sta-
R erkend. Binnen twee weken
was er toen een akkoord tot stand
gebracht tussen de Amerikaanse
onderhandelaar Hay en de Pana
mese vertegenwoordiger Bunau-
Varilla, waarbij de jonge republiek
de zeggenschap over een zestien
kilometer brede en tachtig kilome
ter lange zone dwars door het land
heen aan Washington afstond.
Door de jaren heen hebben de Pa-
namezen steeds geprobeerd dit
voor hen wel zeer onvoordelige ak
koord te veranderen. Tot funda
mentele wijzigingen kwam het ech
ter nooit. Regelmatig werd wel de
vergoeding voor het gebruik van
het kanaal opgetrokken. Soms wer
den morrende Panamese regerin
gen tevreden gesteld met grote wa
penleveranties of handelsvoor
delen.
Torrijos
Dit veranderde toen op 11 oktober
1968 de huidige president, brigade
generaal Omar Torrijos. aan de
macht kwam. Evenals vorige presi
denten stelde hij zich ten doel Pa
nama grotere zeggenschap over de
kanaalzone te geven. Maar hij
bleek de eerste die niet van zins
was zich door dollars van dit voor
namen te laten afbrengen.
Zijn houding, gekenmerkt door de
uitspraak „ik wil niet in de geschie
denisboeken maar in de kanaalzo
ne komen", leverde hem grote po
pulariteit bij de bevolking. Hij
schuwde zelfs niet op bezoek te
gaan bij Fidel Castro op Cuba in de
jaren dat een bezoek aan Cuba
voor de Amerikanen nog taboe,
was. In Washington werd Torrijos
dan ook weldra omschreven als de
Nasser van Panama, wiens „com
munistische sympathieën" snel
beëindigd, moesten worden.
Met president Carter is er echter
een man in het Amerikaanse Witte
Huis gekomen die meer begrip dan
zijn voorgangers heeft voor de anti-
Amerikaanse gevoelens bij de Lati
no's. Zijn onderhandelaars slaag
den erin een akkoord tot stand te
brengen dat het kanaal op 31 de
cember 1999 in Panamese handen
doet overgaan.
Vele Amerikanen begrijpen deze
'uitverkoop' van het kanaal door
Carter niet goed. Ze wijzen erop dat
Panama een groot deel van zijn
welvaart dankt aan het kanaal en
vinden eigenlijk dat de Panamezen
hen wel eens dankbaar zouden mo
gen zijn voor de aanleg ervan Toen
een Amerikaanse journalist presi
dent Torrijos onlangs dan ook
vroeg of Panama eigenlijk zijn wel
vaart niet dankte aan het kanaal,
antwoordde de president: „Het is
een cultureel conflict. Wij willen
geen gelukkige slaven zijn Het
is veel meer een kwestie van waar
digheid dan een zaak van optellen
wie de meeste voordelen van het
kanaal trekt".
Akkoord
Het tussen de Verenigde Staten en
Panama gesloten akkoord, dat ove
rigens nog door de Amerikaanse
Senaat moet worden goedgekeurd,
vooreiet in een geleidelijke terug
trekking van de Amerikaanse ba
ses uit de kanaalzone zodat in het
jaar 2000 alle Amerikaanse militai
ren uit de zone weg zijn. Per jaar
ontvangt Panama tot 2000 onge
veer vijftig miljoen dollar voor het
gebruik van het kanaal. Voorts is
voor enkele honderden miljoenen
dollars aan economische hulp in
het vooruitzicht gesteld. In 1990 zal
het bestuur over het kanaal zelf al
worden overgedragen. Wel behou
den de Verenigde Staten na 2000
het recht om militair in te grijpen
als het kanaal in verkeerde handen
mocht dreigen te vallen.
Het akkoord over het kanaal zal in
een referendum aan het Panamese
volk worden voorgelegd en Torrijos
heeft toegezegd dat hij zijn best zal
doen zijn volk ervan te overtuigen
dat dit het beste is wat er onder de
gegeven omstandigheden uit te sle
pen is.
Mocht de Amerikaanse Senaat het
verdrag onverhoopt verwerpen,
dan is de kans groot dat de beer in
Panama losbreekt. Noch de Ver
enigde Staten noch de Panamese
regering zijn daar echter bij ge
baat. Niet voor niets heeft presi
dent Carter zich daarom ook willen
verzekeren van de steun van tal
van vooraanstaande politieke figu
ren, onder wie oud-president Ge
rald Ford en diens minister van
buitenlandse zaken, Henry Kis
singer.
Bedrijven
Ook het Amerikaanse bedrijfsle
ven ziet wel in dat de huidige rege
ling gunstig is. Door dit akkoord
zullen de anti-Amerikaanse gevoe
lens van de Panamezen. maar ook
van de Latino's in de overige lan
den van Latijns-Amerika. in toom
gehouden kunnen worden De gro
te ondernemingen zijn niet gebaat
bij grote sociale onrust. In het ver
leden zijn Amerikaanse bedrijven
al vaak genoeg het slachtoffer ge
weest van Yankeehaat Politici als
Ronald Reagan en Strom Thur-
mond hoeven dan ook niet op hun
steun te rekenen.
Beweringen van conservatieve po
litici dat het kanaal nu wordt uitge
leverd aan een vriend van Castro
met communistische sympathiën
zijn bovendien in strijd met de fei
telijke situatie in Panama Behalve
de kanaalzone bevinden zich in Pa
nama nog tal van andere steunpun
ten van het Amerikaanse imperia
lisme. die bij Torrijos geen enkel
verzet oproepen. United Brands
(voorheen de United Fruit Compa
ny) beheerst nog steeds de uitvoer
van bananen. Chiriqui. zoals deze
onderneming in Panama nu heet.
verschaft 12.000 Panamezen werk
en is daarmee de derde werkgever
in grootte van het land
Een tweede kolonialistisch pro-
dukt is de vrije zone bij de stad
Colon, waar 15.000 Panamezen
werk hebben. Deze zone. in het
begin van de jaren vijftig opgericht
onder auspiciën van het Ameri
kaanse ministerie van handel, is
een ideaal werkterrein voor multi
nationale ondernemingen, die hier
door geen enkele regeling gehin
derd worden. Zelfs de activiteiten
van de vakbonden op dit terrein
zijn minimaal. Colon heeft zich in
de loop der jaren kunnen ontwikke
len tot de tweede vrije zone na
Hong Kong en dat op een terrein
van 34 hectare.
Lage belastingen
Verder biedt Panama uitgebreide
faciliteiten aan tal van grote bedrij
ven en banken. Vele "papieren" on
dernemingen van multinationals,
die noodzakelijk zijn voor bepaalde
transacties, vinden in Panama een
welkom onderdak. Multinationals
kunnen nu bij voorbeeld op papier
een produkt verkopen naar een
dochter in Panama die het dan
weer op papier voor een hogere
prijs door verkoopt aan een afne
mer. zodat de winst die gemaakt
wordt niet wordt wegbelast in het
land waar het produkt geprodu
ceerd is. Panama belast de daar
gemaakte winsten nauwelijks of
helemaal niet, terwijl de multi
nationals in de producerende lan
den aanzienlijke bedragen zouden
moeten afstaan over de omzet van
hun produkten.
Panamese vlag
Verdr vaart Panama wel bij de
schepen die zich onder Panamese
vlag laten registreren. Schepen die
niet aan bepaalde eisen voldoen en
die dus moeilijk ergens geregi
streerd kunnen worden, varen on
der de "goedkope" Panamese vlag,
zodat de eigenaars daarvan goed
koop uit zijn.
Het kanaal blijft echter de voor
naamste broodwinning van de Pa
namezen Dertig procent van het
bruto nationaal produkt is op di
recte of indirecte wijze afkomstig
uit de kanaalzone. Ruim 20 000 Pa
namezen hebben een baantje dat
op een of andere manier met het
kanaal te maken heeft.
De afhankelijkheid van buiten
lands kapitaal neemt eerder toe
dan af Landbouwhervormingen
die de regering Torrijos in het voor
uitzicht had gesteld zijn stopgezet
om een goed investeringsklimaat
te scheppen De prijzen van de eer
ste levensbehoeften zijn opgetrok
ken. terwijl de lonen van de arbei
ders wettelijk laag gehouden
worden.
De overdracht van het kanaal aan
Panama lijkt voor het arme deel
van de Panamese bevolking, waar
van velen onder het bestaansmini
mum zitten, behalve een kortston
dig prettig gevoel, weinig concreets
op te leveren Het gemiddelde inko
men van de Panamees mag met
1000 dollar per. Jaar voor Latijnsa-
merikaanse begrippen aan de hoge
kant zijn, twintig procent van de
1.7 miljoen Panamezen moet het
nog steeds doen met nauwelijks
150 dollar en dan koop je weinig
voor de nationalisatie van het ka
naal, die ook nog pas over 23 Jaar
haar beslag krijgt.
Dll is het laatste in ern serie van
acht artikelen over Midden-Ameri-
ka. Eerdere artikelen verschenen in
de afgelopen twee weken over Gua
temala. Belize. Honduras, El Salva
dor, Nicaragua en Costa Rica.
