Noren tot 2000
op rozen door
-olie-opbrengst
NAVO-lid dat
zelf de dienst
blijft uitmaken
Noorwegen wil nu ook al iets anders
Socialisten houden hart vast voor uitslag verkiezingen
schap
richten
>23366
Als het onderwerp „economische paradijzen" ter sprake komt
vallen altijd de namen van tJwee landen: Zweden en Zwitserland.
De positie van Zwitserland is onaantastbaar, maar Zwedens
roem begint al flink te verbleken. De Zweden hebben jaren
ven hun stand geleefd en gaan daar nu de prijs voor betalen.
In het hoge Noorden heeft zich echter al een opvolger aange
diend: Noorwegen. De verwachting is dat de Noren binnen tien
aar de rijkste mensen van Europa zullen zijn.
ioofd-
heden
n. het
Dereid
i twee
/ende
esteld
aring.
diplo-
wordt
bezit
:hniek
jchter
hijnen
rs. P.
mml
lrei
1 >U
ag
hooi
n bij
/eld,
19
raagt
Lange tijd is Noorwegen één van de
armste landen van West-Europa ge
weest met waterkracht als enige na
tuurlijke hulpbron. Sinds een kleine
jen Jaar geleden ontdekt werd dat
het zwarte goud, de olie, in enorme
velden ter winning gereed lag, mag
het land er op rekenen zeker tot het
eind van deze eeuw onder de pannen
te zijn. Het past helemaal bij de
Noren dat ze hun rijkdom niet met
gigantische hoeveelheden verbras
sen maar de olie en het aardgas naar
behoefte winnen.
Bravo-affaire
Dat men ook met een olieveld op z'n
hoede moet zijn, is te zien aan de
gevolgen van de Bravo-kwestie be-
jn dit jaar. Toen brak er een afslui-
er op het Bravo-booreiland in het
Ekofiskveld op het Noorse olieplat.
Dagenlang spoot de olie de lucht in
en de spuiter kon maar met grote
moeite worden bedwongen. Minister
Per Kleppe (financiën) moest vorige
maand op een verkiezingsbijeen
komst het staartje van de affaire
roedelen. De produktie in het Eko-
ÜSveld heeft geruime tijd stilgele-
ra en daarom zal de olieopbrengst
it jaar zwaar tegenvallen. Boven
den is de aardgasexport beneden de
^rwachtingen gebleven omdat een
'ljpleiding naar West-Duitsland pas
'eel later dan gedacht was in ge-
>mik kon worden genomen. Kleppe
tondigde de rijke Noren dan ook
«zuinigingsmaatregelen aan, aan-
;enomen dat de socialisten ook na
naandag nog regeringspartij zijn.
Toch doet Noorwegen het naar ver
houding verre van slecht. Oslo heeft
öch dankzij de olie en het aardgas
heel redelijk staande weten té hou
den in de economische achteruit-
jang, die de wereld sinds 1973 heeft
jetroffen. De waardevermindering
van de Noorse kroon veertien dagen
jeleden naar aanleiding van de de
valuatie in Zweden was geen teken
'an zwakte maar bedoeld om de
concurrentiepositie van Noorwegen
niet te zeer te verzwakken. De Noren
hebben een voor West-Europa uit
zonderlijk laag aantal werklozen.
Het percentage schommelt rond de
één procent van de beroepsbevol
king.
Volkeloos is de economische hemel
echter ook niet maar Oslo weet deze
uiteen. De burgerlijke partijen heb
ben geen moeite met het plan om
een deel te gebruiken voor buiten
landse investeringen en verlaging
..van de belastingen en sociale pre
mies (in Noorwegen ook bijna 50
procent). De socialisten willen ech
ter ook een deel besteden aan de
„verbetering van de kwaliteit van
het leven" oftewel uitbreiding van
de gezondheidszorg, het onderwijs
en het vervoer. De burgerlijke par
tijen menen dat de verzorgingsstaat
al ver genoeg is doorgevoerd en ei
sen daarom op z'n minst een pas op
de plaats. Grote wijzigingen zouden
er bij een niet-socialistisch bewind
waarschijnlijk toch niet worden
aangebracht; daarvoor is het stelsel
van zekerheden al teveel als een
verworven recht ingeburgerd.
De Noorse kranten hebben de afgelopen maanden bol gestaan
van de artikelen over onthulde spionage-affaires en openbaar
gemaakte defensiegeheimen. Ook al is de opwinding nu weer
enigszins afgenomen, deze gevoelige kwesties hebben de cam
pagnes voor de algemene verkiezingen grotendeels beheerst.
Temeer omdat het hier ging om het aan stringente voorwaarden
gebonden Noorse lidmaatschap van de NAVO en de verhouding
tot de belangrijke buurlanden de Sowjet-Unie en Finland.
je moet wet
WAT JZ KIEST/
Noorwegen bracht toen het ln 1949
lid werd van het Atlantisch bondge
nootschap een radicale ommekeer
aan ln de neutraliteitspolitiek, die
het sinds haar onafhankelijkheid in
1905 samen met Zweden had ge
voerd. Dat had z'n reden. Bleef Zwe
den ln 1940 buiten de Tweede
Wereldoorlog Noorwegen moest op 9
juni buigen voor de Duitse bezetter,
die haar wilde 'vrijwaren' voor een
Brits-Franse overheersing. De ver
bijsterde Noren hadden sinds de in
val van de Duitsers op 9 april ge
vochten als leeuwen maar moesten
deels door de grote Duitse over
macht, deels door geallieerde fouten
het onderspit delven.
Vreemde bases
Die Duitse overrompeling heeft bij
de Noren een gevoel van 'zoiets nooit
meer' doen postvatten en vandaar
dat het zich vlak voor het uitbreken
van de koude oorlog tussen het Wes
ten en het Oostblok bij de NAVO
aanmeldde. Binnen dit bondgenoot
schap hield het echter een speciale
plaats. Noorwegen wenste namelijk
een neutrallstisch trekje in haar At
lantische status te behouden en
daarom werd bepaald dat in vredes
tijd geen vreemde bases en troepen
op het eigen grondgebied zouden
worden toegelaten. Bovendien wei
gerde de Noorse regering kernwa
pens op eigen bodem te laten
opslaan.
Ondanks die terughoudende opstel
ling bleef het NAVO-lidmaatschap
lange tijd zeer omstreden. In 1961
trad er over het pact zelfs een scheu
ring op binnen de socialistische par
tij. Na de Russische inval in Tsje-
choslowakije in 1968 echter is het
percentage voorstanders van het
Noorse NAVO-lidmaatschap aan
zienlijk gestegen. Een overzicht van
het instituut voor sociaal onderzoek
in Oslo geeft aan dat dit percentage
in 1973 69 was tegen 44 in 1965. Maar
ook het aantal tegenstanders is niet
gering. Dit percentage is 21 al zit er
een neergaande lijn in sinds 1969.
De beroering die er de afgelopen
maanden is geweest over de defen
siepolitiek van Noorwegen heeft al
les te maken met die speciale status
binnen de NAVO. Op het Noorse
grondgebied staan drie zendstations
Loran-C en Omega systemen. Nu is
destijds gezegd dat de systemen in
feite bedoeld waren als bedienings
systemen voor Amerikaanse onder
zeeërs met nucleaire ladingen. Die
onderzeeërs zouden hun raketten zo
vanuit Noors water kunnen afvuren,
een situatie, die strijdig is met de
officiële politiek. Een rapport over
de mate, waarin het Noorse parle
ment van de functie van het Loran-
C en Omega-systeem op de hoogte
was, bleef grotendeels geheim. De
links-socialisten, die anti-Navo zijn
schonden echter de geheimhou
dingsplicht van de parlementsleden
en publiceerden de geheime gedeel
ten om zo hun verbleekte beeld bij
de kiezers wat op te poetsen. Boven
dien stellen ze nu ook dat de Ameri
kaanse inlichtingendienst CIA de
stations bemant.
Spionage
door Bert van Panhuis
ijunkt
Het zijn beroerde tijden voor Scandinavische socialisten. Nu een de in 1970 de val van het kabinet-Per
jaar geleden hing in Zweden tijdens de verkiezingsstrijd een maar de Arbeiderspartiet
sfeer van „het is tijd voor verandering". En toen de stemmen Jfi aan l met
ecnier ook mei maar usio weet deze eeteld waren konden de socialisten van de retrerinvstafel naar de zien De na Borten optredende rege-
zwakheden tot nu toe naar bevredi- i u s0ClaBstei\van öe regeringstafel naar de rlng van de socialist Trygve Bratteli
ging op te vangen. In de eerste oppositiebanken verhuizen. Maandag gaan de Noren een nieuw verbond zijn prestige aan het EG-
parlement kiezen. Er hangt in het land een duidelijke sfeer van lidmaatschap en moest een vernede-
„het is tijd voor verandering". De regering van de socialist Odvar rend oordeel van de kiezers incasse-
Nordli houdt haar hart vast. ""'J ~J 1 J"
plaats kampt Noorwegen met een
geldontwaarding van tussen de 8 en
9 procent maar door de oliewinning
Is er een reële economische groei
van ongeveer 6 procent en blijft de
koopkracht van de burger dus enigs
zins gehandhaafd. Daarnaast heeft
het land flinke buitenlandse schul
den. Dé tekorten op de betalingsba
lans werden dit voorjaar nog ge-
ichat op 18 miljard Noorse kronen
(ongeveer 9 miljard gulden) maar
minister Kleppe moest onlangs
meedelen dat de tien miljoen gulden
zullen worden overschreden. Toch
wordt ook hieraan niet te zwaar ge
tild omdat de schulden de komende
Jaren uit de olieopbrengsten zullen
kunnen worden voldaan.
NO
Voorzichtig
De verschillende politieke partijen
ln Noorwegen denken overigens
lang niet eender over de grootte, die
de jaarlijkse oliewinning moet be
dragen. De socialisten willen niet
verder gaan dan 90 miljoen ton per
Jaar om aan de ene kant de econo
mie niet te oververhitten en aan de
andere kant het milieu te bescher
men tegen al te sterke druk van de
petrochemische industrie. Boven
dien willen de socialisten de winning
graag via het staatsbedrijf Statoil
laten lopen. Met name de centrum
partij en de christendemocraten
«taan niet ver van de voorzichtige
De Noorse politiek wordt net als tot
september vorig jaar in Zweden be
heerst door het socialistische appa
raat. Van 1935 tot 1965 deelde de
Arbeiderspartiet de lakens in het
Stortinget, het Noorse parlement,
uit. Sinds 1945 werd het gezicht van
de Noorse politiek lange tijd bepaald
door de socialistische eerste minister
Einar Gerhardsen onder wiens lei
ding Noorwegen zich ontwikkelde
tot een modem welvarend land. Ger
hardsen is nu 80 jaar en heeft zich
teruggetrokken uit de leiding van de
partij maar er wordt in het land nog
altijd met ontzag over hem gespro
ken. Vandaar dat zich al snel de
vergelijking opdringt met onze dr.
Willem Drees sr.
Partijstaat
Na een onderbreking van vijf jaar
(1965 tot 1970) heeft de Arbeiderspar
tiet ook de afgelopen zeven jaar het
regeringskasteel bezet. Dit langduri
ge socialistische bewind heeft een
grote mate van samenwerking doen
ontstaan met andere ge.ledingen van
de maatschappij zodat wel wordt
gesproken van een partijstaat. Er is
een hechte relatie met de nationale
vakbond LO, die uit dezelfde bewe-
partij de afgelopen jaren toen zij
door afsplitsingen ter linkerzijde in
het nauw raakte, meermalen steun
heeft gezocht en gekregen vanuit het
centrum. Die gematigde koers van
de socialisten past bij het karakter
van de Noor, die wars is van uiter
sten en over het algemeen ingetogen
en behoedzaam. Toch heeft de partij
één keer een blunder van Jewelste
gemaakt en volgens waarnemers is
de huidige wankele positie daar nog
het gevolg van. Die ernstige fout was
de poging Noorwegen binnen te lei
den in de Europese Gemeenschap.
De toetreding van Noorwegen tot de
gemeenschap speelde al in het mid
den van de jaren zestig. Het overgro
te deel van de socialisten was vóór,
evenals de conservatieven en de
christen-democraten. De centristen
echter waren fallkant tegen de Euro
pese Gemeenschap. De bezwaren
waren niet zozeer politiek alswel eco
nomisch. De Sentrumparti heeft zijn
aanhang vooral in de landbouw- en
visserijkring en met name de vissers
vreesden dat zij na toetreding tot de
Brusselse kring de rijke opbrengst
van de visserij zouden moeten delen
met andere EG-partners. En daar
voelde men niets voor.
ging komt als de Arbeiderspartiet.
aanpak van de socialisten af. De Bovendien kan de socialistische be- VrÜh6id
conservatieven daarentegen willen weging rekenen op de steun van een
batterij kranten, de zogeheten A-
pressen. Op één van de verkiezings
pamfletten van die Arbeiderspers bij
voorbeeld lacht de huidige premier
Odvar Nordli de lezer breed toe. „Du
skal vite hva du velger" (Je moet
weten wat je kiest) houdt hij hem
voor.
conservatieven daarentegen willen
een snelle en voortvarende ontgin
ning van dé velden. Ze staan boven
dien op het standpunt dat de staat
öch niet te veel in de winning moet
«Hengen en dat de concessies aan
Particuliere bedrijven gegeven moe
ten worden.
Over de besteding van de olleop-
brengsten lopen de meningen ook
Al is de Arbeiderspartiet sinds 1945
bijna almachtig geweest zij heeft
veelal een koers gevolgd die ook voor
een grote groep niet-socialisten aan
vaardbaar was. Tekenend is dat de
Bovendien speelden een aantal ge
voelsmatige factoren een belangrij
ke rol. De Noor is van nature gesteld
op vrijheid, onafhankelijkheid en
overzichtelijkheid. Dus geen massa
le industriegebieden en geen al te
centraal geregeld bestuur. De vrees
bestond dat het EG-lidmaatschap al
deze nadelen zou gaan opleveren.
Vandaar dat er in de Jaren zestig een
sterke stroming ontstond tegen de
EG.
Interne onenigheid over de EO lever-
ren. Tijdens een referendum zei de
meerderheid van de Noren nee tegen
de EG en Bratteli maakte plaats
voor een coalitieregering onder lei
ding van de christen-democraat Lars
Korvald.
De verplichte periodieke verkiezin
gen van 1973 brachten de Arbeiders
partiet een forse nederlaag al bleef
zij met 62 zetels de grootste partij.
Aan de linkerkant was er echter een
alliantie ontstaan van links-socialis
ten (in 1961 van de Arbeiderspartiet
afgesplitst vanwege het NAVO-lid-
maatschap van Noorwegen) en com
munisten. Deze Rode Verkiezingsal
liantie had 16 zetels en doordat ze de
socialistische minderheidsregering
in een groot aantal kwesties gedoog
de, is Bratteli op de been gebleven.
De recente opiniepeilingen melden
echter een kelderen in zeteltal van
het uiterst linkse verbond en ook al
wordt vijf tot zes zetels winst vooi de
socialisten verwacht, de kans is vijf
tig procent dat Nordli's partij en de
linkse partijen net niet genoeg zetels
krijgen om de huidige regering voort
te zetten.
Nieuw links
Daarbij komt nog dat de Arbeiders
partiet minder hecht is dan ze lijkt
Zoals zoveel Westeuropese socialis
tische partijen is zij samengesteld
uit een grote groep gevestigde soci
aal-democraten en een kleine maar
actieve groep „nieuw linksers" Bin
nen de Noorse socialistische partij
vertegenwoordigt premier Nordli
die sociaal-democratische groep en
wordt nieuw links aangevoerd door
de voorzitter van de partij Reiulf
Steen. Steen had zich twee Jaar gele
den als tegenkandidaat van Nordli
opgeworpen toen de opvolging van
Bratteli aan de orde was, maar een
grote meerderheid van de
Arbeiderspartiet zag^er niets in om
het gematigde Noorwegen met een
radicale premier op te zadelen. En
dus werd het Nordli, de man met het
doorgaans sombere uiterlijk, Euro
peaan en NAVO-aanhanger, ver
trouwd met de vakbeweging maar
ook een goede gesprekspartner voor
de werkgevers. Kortom de vleesge
worden sociaal-democratische rede
lijkheid. Het kan dan ook op reke
ning van Nordli worden geschreven
dat de Arbeiderspartiet zich de afge
lopen anderhalf jaar redelijk heeft
weten te herstellen van de nederlaag
van 1973. Of dit genoeg is om zich te
handhaven is echter de vraag.
In dat geval komt wat ln Noorwegen
wordt genoemd „het burgerlijk al
ternatief" aan de macht. Net als in
Zweden is dat een breed geschakeer
de coalitie, die gesteund wordt door
een aantal mini-partijtjes in het
8tortinget. De grootste van deze
sinds enige tijd samenwerkende
partijen is de conservatieve Hdyre
(letterlijk Rechts) die nu al 29 zetels
heeft en er maandag nog een aantal
bij zal winnen. De andere twee zijn
de Centrumpartij en de christen
democratische Kristellge Folkepar-
ti, die beiden ongeveer even groot
zijn. Dit trio wordt gesteund door
het liberale Venstre en daarvan af
gesplitste Norske Folkeparti. Afge
sproken is inmiddels dat een burger
lijke regering onder leiding zal ko
men te staan van Lars Korvald, de
christen-democraat, die deze functie
tussen 1972 en 1973 ook al uitoe
fende.
Compromis
De keus van Korvald is een soort
compromis. Ook al weer net als bij
hun oosterburen zijn het Noorse
centrum, de conservatieven en de
christen-democraten onderling nog
al verdeeld. Ook al zijn de Noorse
conservatieven naar algemene
maatstaven „redelijk rechts" toch
zijn er nogal wat punten van wrij
ving met de linkervleugel van het
centrum en de christen-democraten,
die meer verwantschap voelen met
de socialisten. Een situatie, die bij
voorbeeld ook in Nederland niet on
bekend is. Om nu een kandidaat
premier te krijgen, die voor alledrie
aanvaardbaar is, moest men vanzelf
terugvallen op de christen-democra
ten, die ongeveer een middenpositie
innemen. Toch valt aan te nemen
dat H0yre een grote inbreng zal heb
ben in een nieuwe regeringscoalitie,
zeker nu de oude leider Kaare Wil-
loch langzaam maar zeker plaats
maakt voor de Jonge dynamische
Erling Norvik.
Ondanks het bijna rimpelloze poli
tieke klimaat in Noorwegen zijn er
de afgelopen weken een aantal ver-
kiezingsonderwerpen opgedoken.
Naast het economisch beleid en de
defensie, die elders op deze pagina
aan de orde worden gesteld is dat de
abortus. De zwangerschapsafbre
king brengt ook bij de Noren de
emoties in beroering. Ondanks grote
tegenstand van de lutherse staats
kerk nam het Stortinget in mei van
het vorig jaar een wetsvoorstel aan
waarbij een vrouw een arts of een
speciale commissie kan vragen een
zwangerschap van ten hoogste drie
maanden te mogen afbreken. Hier
bij worden zowel medische als socia
le indicaties in acht genomen. Het
waren vorig Jaar de linkse partijen,
die de abortuswet er doorsleepten,
maar momenteel zijn ook de conser
vatieven voor het recht van de
vrouw om zelf te mogen beslissen
over de afbreking van de zwanger
schap. Een tamelijk grote groep No
ren is uit ethlsch-religieuze motie
ven tegen de abortuswetgeving en
het is met name de christen-demo
cratische partij, die zich sterk
maakt voor het afschaffen van de
huidige wet. Bij een gunstige uitslag
voor de christen-democraten is de
kans dan ook groot dat de abortus
ln Noorwegen weer aan strenge
richtlijnen zal worden gebonden.
Er is in ieder geval één sector van de
politiek waarover „links" en
„rechts" nauwelijks van mening ver
schillen: de buitenlandse politiek en
het Derde Wereldbeleid. Welk be
wind er ook aan de macht komt,
internationaal blijft Noorwegen een
„vooruitstrevend" beleid voeren.
De tweede belangrijke defensie
kwestie raakt de verhouding tot
Finland en de Sowjet-Unie. Een ex-
officier, die nu tot de Unkssociallsti-
sche partij behoort, heeft namelijk
verklaard dat hij in 1953 Finnen
heeft opgeleid voor spionage- en sa
botagewerk in Moermansk in het
noorden van de Sowjet-Unie. Die
Finnen zouden dit werk hebben ge
daan in opdracht van Noorwegen.
De uitlatingen van deze ex-officier
zijn inmiddpls gedekt door een colle
ga, die voor een rechtse krant werkt.
De Noorse regering heeft alles ont
kend en de ex-officieren voor de
rechtbank gedaagd wegens verbre
king van de geheimhoudingsplicht,
die hun voormalig beroep met zich
brengt. De spionagekwestie heeft
Noorwegen in verlegenheid ge
bracht omdat altijd is getracht de
Sowjet-Unie zo weinig mogelijk te
irriteren ook al is men tegelijkertijd
op zijn hoede en zich bewust van de
kwetsbaarheid van het uiterste
noorden van het land.
Dit noorden, Flnnmark geheten,
huisvest namelijk bewakings- en
waarschuwingssystemen en vlieg
velden en als de Sowjet-Unie deze
bij een aanval zou uitschakelen zou
de noordelijke Sowjetvloot de At
lantische Oceaan kunnen bereiken
voordat iemand er erg ln heeft. Die
noordelijke vloot is de grootste van
de vier eskaders, die de Sowjet-Unie
heeft en omvat 126 onderzeeboten,
waarvan naar schatting 54 nucleaire
en 51 grote slagschepen. De grond
troepen ln het noorden bestaan uit
twee modem bewapende divisies in
fanteristen en een regiment marine-
infanterie. Wat de lucht betreft
houdt de Sowjet-Unie 300 Jachtbom
menwerpers en 225 verkennings
vliegtuigen gereed.
De strategie van Noorwegen en de
NAVO is niet een nog grotere mate
riële macht aan deze zijde van de
grens met de Sowjet-Unie te legeren.
Men gaat ervan uit dat de Noren zelf
de eerste klap kunnen opvangen,
waarbij zij het voordeel van het
landschap hebben. Dit voordeel be
staat daaruit dat de kust mdt zijn
stelle rotsen en diepe fjorden met
kustbatterijen, mijnenvelden en pa
trouilleboten te verdedigen moet
zijn. Intussen zouden dan vanuit
Canada en OrootrBrittannië lucht-
en zeevereterkingen moeten worden
aangevoerd. Vanuit Londen is ech
ter onlangs nog betoogd dat die aan
voer echt heel wat moeilijker is
dan men veronderstelt. De Noren
peinzen er echter nog niet over om
veranderingen aan te brengen ln
hun beleid. Zo blijft het land on
danks de NAVO-gezindheid één van
de zorgenkinderen van het Atlan
tisch Pact.
