i
Pi
Stemmen uit Chili
Pinochet wil Chileense
etalage wat opruimen
Verzet in Chili hoopt nog op VS
Sy|i^p
V
V 1
Huiveringwekkender perspectief nauwelijks mogelijk
%S> ïnlïiiK
(«<r.SH»UÏSfc
i'üf-585
!l
sïwli
De stem van het Chileen
se verzet bereikt ons vrij
wel altijd alleen via de
vertegenwoordigers van
de Chileense politieke
partijen in het buiten
land. Mensen die in de pe
riode na 11 september
1973 gedwongen werden
om hun land de rug toe te
keren en voortaan in bal
lingschap te leven. Of
schoon zij binnen het ka
der van hun organisaties
voortdurend contact met
Chili onderhouden, is de
informatie die ons via hen
bereikt meestal slechts
uit tweede hand. Zelden
of nooit brengen vertegen
woordigers van de clan
destiene takken van de
traditionele politieke par
tijen in Chili zelf een be
zoek aan het buitenland.
Onlangs werd Trouw ech
ter in de gelegenheid ge
steld om twee vertegen
woordigers van de Radi-
kale Partij, die in het ver
zet in Chili werkzaam zijn,
te spreken. Om de veilig
heid van deze twee men
sen, die inmiddels naar
Chili zijn teruggekeerd, te
beschermen blijven de na
men en de plaats van het
gesprek ergens in Europa
geheim.
„Wanneer wij om een volledige
economische boycot tegen
Chili vragen dan bedoelen wij
een boycot tegen de junta en
niet tegen het Chileense volk.
Immers, het volk van Chili be
taalt de rekening van de finan
ciële en economische steun die
de fascistische junta uit het
buitenland ontvangt. De dra
matische economische situatie
waarin Chili nu verkeert is het
gevolg van een door de junta
doelbewust gevoerd beleid:
een beleid waarvan slechts de
monopolistische nationale
bourgeoisie profiteert. Chili is
één van de landen dat een bij
zonder groot deel van het
door James Dorsey en Herman Amelink
nationale inkomen besteedt
aan defensie en aan de uitbrei
ding van het repressieappa
raat terwijl tegelijkertijd de
begrotingen voor onderwijs en
volksgezondheid sterk zijn ver
laagd. Economische steun
wordt door de junta voorname
lijk gebruikt voor de aankoop
van wapens terwijl het volk
ligt te verrekken."
Boycot
De twee vertegenwoordigers
van Radikale Partij benadruk
ken dat een economische boy
cot slechts de militaire macht
hebbers zal raken. „Wij pleiten
niet voor een verdere verpau
pering van het Chileense volk.
Verpaupering is geen strategie
om het volk bij het verzet te
betrekken. Het kapitalisme is
er in een ontwikkelingsland
nooit in geslaagd om de ar
beidsomstandigheden van de
werkende bevolking te verbe
teren. De Chileense arbeiders
hebben een lange traditie in de
strijd opgebouwd. Zij zijn al
strijdbaar. Zij hoeven niet ver
pauperd te worden om in ver
zet te komen, zij zijn al strijd
baar. Slechts goed georgani
seerde arbeiders zijn in staat
om daadwerkelijke oppositie
te voeren. Wanneer een volk
een niveau van verpaupering
bereikt zoals in Chili meer
dan twintig procent van de be
volking is werkloos kan er
van een dergelijke organisatie
graad geen sprake meer zijn.
Een werkloze bevindt zich niet
in de sociale omstandigheden
waarin hij zich kan permitte
ren om verzet te plegen. Een
werkloze is niet georgani
seerd."
Onze anonieme Chileense ver
tegenwoordigers wijzen erop
dat de militaire junta een ver
pauperde Chileense bevolking
gemakkelijk kan manipuleren.
Zo wordt er dit jaar voor het
eerst de bloedige omverwer
ping van de regering Allende in
Chili niet gevierd om de „op
bouw van het land" niet te
belemmeren. In plaats daar
van kondigde generaal Pino
chet een campagne aan tegen
de extreme armoede. Het volk
krijgt een doekje voor het bloe
den. Een voorbeeld hiervan
werd verleden week weergege
ven in het Chileense weekblad
Hoy. „Vijfhonderd families die
in miserabele hutten woonden
naast het stinkend water van
Zanjon de la Aguada werden
naar nieuwe huizen gebracht
die op een terrein zijn neerge
zet dat door de gemeente San
Bernardo beschikbaar is ge
steld." De huizen werden opge
leverd compleet met slaap-
kooien en keukens. De huur
bedraagt tien procent van het
minimumloon.
Krottenwijken
Dit is juist waar de kink in de
kabel zit. Op de eerste plaats is
het minimumloon lang niet ge
noeg voor een gezin om rond te
komen. Op de tweede plaats
gaat het in het voorbeeld van
het weekblad Hoy om krotten-
bewoners en werklozen, men
sen die nauwelijks de huur zul
len kunnen opbrengen. Toch
beschrijft het weekblad In veel
kleur hoe de verhuizing zich
beeft voltrokken: „de verhui
zing werd uitgevoerd met de
medewerking van militairen
van de infanterieschool en vrij
willigsters van vrouwenorgani
saties (waarvan mevrouw Pi
nochet de voorzitter is, red.).
De mensen uit de volkswijk
werden verhuisd met al hun
kippen en honden. Een van de
vrouwen, een wasvrouw en
moeder van zes kinderen riep
bij aankomst in San Bernardo:
„Dit lijkt wel een huis van rijke
mensen."
De vertegenwoordigers van de
Radikale Partij benadrukken
dat het Chileense volk al open
lijk in protest komt. Steeds
vaker uit de bevolking haar
ongenoegen in brieven aan
Chileense kranten. Toch zal
het Chileense verzet, dat ge
vormd wordt door de partijen
van de Unidad Popular de om
wenteling in Chili niet alleen
kunnen bewerkstelligen. Van
daar dat het verzet een dialoog
met de christen-democraten
voert. „De Chileense christen
democraten zijn verantwoor
delijk voor de fascistische
staatsgreep en de moord op
Allende. Zij hebben echter nu
deze historische verantwoor
delijkheid op zich genomen."
Woordvoerders van de Unidad
Popular wijzen erop dat zij
reeds drie Jaar geleden voor
spelden, dat de junta en de
christen-democraten met el
kaar zouden botsen. In maart
dit Jaar werd de christen-de
mocratische partij in Chili dan'
ook verboden. „Wij voorspel
den dat de extreme fascisten
geen enkele politieke partij
zouden aanvaarden." Op een
gegeven ogenblik komt het uur
van de waarheid, zo luidt de
gedachtengang van het verzet.
Dan komt er een duidelijke
scheiding van democratische
en anti-democratische
krachten.
iken
iaer
inochet, de leider van de
hileense junta, volgde
wee maanden geleden
et voorbeeld van enkele
ndere Latijnsamerikaan-
bazen. Hij kondigde
erstel van de democratie
verkiezingen aan. De
rootste verrassing was
fel de datum van ingang:
nno domini 1991.
W.atijnsamerikaanse dicta
te zijn we wat gewend. Met
/echten van de mens nemen
een loopje. Economische
hteruitgang wordt naar be
den afgewenteld: de armen
eeds armer. Protesten wor-
n in bloed gesmoord. Maar
itijnsamerikaanse militairen
insen niet hun gezicht te ver
zen. Als ze merken dat ze de
uatie niet aankunnen, dan
agen ze de macht op een
irlijk eervolle manier aan
rgers over. Een aantal mili-
ire regeringen heeft zo'n
erdracht van de macht al
ngekondigd. In Peru komt
lgend jaar een grondwetge-
nde vergadering bijeen;
larna er in 1980 algemene
rkiezingen worden gehou-
n. Ecuador gaat volgend
ar al naar de stembus. Boli-
wordt door Banzer in 1980
ar het stemlokaal gebracht,
militairen van Uruguay wil-
in 1981 verkiezingen
uden.
arlement
aar wat doet Pinochet? Tot
80 neemt hij de tijd voor
onomisch herstel en het
orbereiden van constittutio-
le wetten. In 1981 benoemt
een parlement, dat voor
ee derde deel uit regionale
rtegenwoordigers en voor
derde uit persoonlijke kan-
laten van de president zal
staan. Rechten krijgt deze
ftegenwoordiging niet. De
litaire junta kan ieder voor
dat door dit gezelschap
Tdt aangenomen afwijzen
grond van redenen van
atsveiligheid. Nog eens vier
vijf jaar later, op voorwaar-
dat alles rustig blijft, mogen
Chileense kiezers twee der-
ideel van de „volksvertegen-
ordiging" kiezen. De traditi-
ele politieke partijen zullen
a deze verkiezingen echter
t mogen meedoen. Dit nieu-
parlement mag dan om-
eeks 1985 een president kie-
die zes jaar aan het bewind
jft. In 1991 mag hetChileen-
volk dan zelf een president
zen.
lochet maakte zijn schema
ar een geleidelijke overgang
ar een democratie bekend
een bijeenkomst van de na-
nale jeugdbeweging. Daar-
e leek hij duideljk te willen
iken dat democratie iets is
ar een volgende generatie,
n huiveringwekkender per-
tttief is nauwelijks denk-
ar in het land dat voor vier
r de langste democratische
ditie van het Latijnsameri-
anse continent bezat.
Amerikaanse ministerie
buitenlandse zaken waag-
het zo waar nog gematigd
fitief op de toezegging van
fochet te reageren Wel te
lde het aan dat de militaire
ita er goed aan zou doen de
at van beleg (met alle wille-
ir die daarbij hoorti zo gauw
•gelijk op te heffen Pino-
't gelooft echter niet dat dit
80 kan.
Met zijn plannen voor geleide
lijke democratisering en door
de recente opheffing van de
geheime dienst probeert gene
raal Pinochet de kritiek op zijn
bewind uit de zeilen te nemen.
Het Amerikaanse ministerie
van buitenlandse zaken lijkt
daar bij monde van ondermi
nister Terence Todman volle
dig ingelopen te zijn. Hij juich
te de plannen voor een geleide
lijke democratisering en de op
heffing van de DINA openlijk
toe. En dat is door de militaire
leiders in Santiago blijmoedig
geconstateerd. Zijn gesprek
ken met de vroegere christen
democratische president Frei
en kardinaal Raul Silva Henri-
quez, twee opposanten van het
regiem, zijn hem dan ook gaar
ne vergeven.
In tegenstelling tot het Ameri
kaanse ministerie van buiten
landse zaken staat de houding
van het Witte Huis. De beleid-
bepalers van president Carter
staan heel wat gereserveerder
tegenover de manipulaties van
Pinochet. Mensen als vice-pre
sident Walter Mondale en Car
ters adviseur voor de nationale
veiligheid Zbigniew Brzezinski
staan zeer bedenkelijk te kij
ken naar de ontwikkelingen in
Chili. Tot herstel van de goede
verhoudingen tussen Chili en
de Verenigde Staten zal het
dan ook niet komen als er geen
aantoonbare verbeteringen in
eerstgenoemd land optreden.
Vermisten
Werkelijke verbeteringen in de
situatie van de mensenrechten
en de belabberde economische
toestand zitten er voorlopig
niet in. In juni van dit jaar
bezetten 26 leden van de Orga
nisatie van Verwanten van
Vermisten de hal van een ge
bouw van de Verenigde Naties
in Santiago. Tien dagen bleven
zij daar in hongerstaking tot
dat ze via secretaris-generaal
Kurt Waldheim van Pinochet
de toezegging kregen dat een
onderzoek ingesteld zou wor
den naar de verblijfplaats van
de vermiste kennissen van
deze groep. De hongerstakers
verlieten daarop het gebouw,
maar ze wachten nog steeds op
het onderzoek. Het is niet aan
te nemen dat ze ooit nog iets
horen van de regering.
In de afgelopen vier jaar zijn er
100.000 Chilenen gearresteerd.
Enkele tienduizenden zijn ver
bannen, duizenden gedood en
circa 2500 mensen worden ver
mist: niemand weet waar ze
zijn, zelfs de regering niet. Juri
dische stappen bij de toch al
niet zo onafhankelijke rechters
leveren niets op. Soms worden
onderzoeken op bevel van de
regering uitdrukkelijk stop
gezet.
ging die de regering in mei
toestond bij een gelijktijdige
verlaging van de loon- en ver
mogensbelasting hebben maar
een deel van die ongerustheid
kunnen wegnemen.
Ook de landbouw zit met de
gebakken peren van het beleid
van de Junta. Onlangs besloot
de regering de invoerrechten
op melkpoeder uit de Verenig
de Staten te verlagen met het
argument dat de prijzen zo
laag gehouden konden wor
den. De boeren, verenigd in de
organisatie van grootgrondbe
zitters SNA, vreesden op den
duur de ondergang van de ei
gen zuivelindustrie en wisten
de regering tot heroverweging
van haar besluit te bewegen.
Dezelfde boeren stonden aan
vankelijk te juichen bij de af
schaffing van de prijsbeheer-
sing op de landbouwproduk-
ten, maar ook zij zien het met
Pinochet eigenlijk niet meer
zitten.
Minimum
De werkelijke slachtoffers zijn
echter de werkelozen en de
mensen die van het minimum
loon moeten rondkomen. Het
minimumloon bedraagt 143
gulden per maand en dat is
genoeg om 21 dagen van te
leven, zo berekende de vakbe
weging enige tijd geleden. De
regering weet het aantal wer
kelozen nog op te voeren door
op grote schaal te bezuinigen
op haar eigen activiteiten. Dui
zenden ambtenaren hebben in
het kader van de bezuinigin
gen al hun congé gekregen. Op
die manier probeert de junta
het land door het economisch
dieptepunt heen te loodsen.
Vele Chilenen hebben geen zin
hier op te wachten. Volgens
een in juni uitgebracht rapport
van de katholieke migratie or
ganisatie Incami hebben de af
gelopen jaren naar schatting
één miljoen Chilenen hun heil
in het buitenland gezocht. On
der hen bevinden zich bijna
20.000 politieke vluchtelingen,
maar verder vele geschoolde
arbeidskrachten de in Chili
niet meer aan de slag kwamen
of te weinig verdienden. Een
belangrijk deel van hen is in
Argentinië gaan wonen, ande
ren zijn naar Australië en Ca
nada geëmigreerd. De meeste
politieke vluchtelingen bevin
den zich in Europa.
De regering trekt zich finan
cieel terug uit de universitei
ten, die vroeger voor negentig
procent door de regering be
kostigd werden. Dit leidt tot
een ware brain-drain, waar
door Chili wordt beroofd van
de deskundigen die het land
nodig heeft om het in betere
banen te leiden. Alleen kinde
ren van rijke ouders kunnen
zich nog laten opleiden aan de
Chileense universiteiten. Op
tal van universiteiten zijn stu
denten al begonnen met het
organiseren van concerten om
geld bijeen te brengen. Bij het
regiem roept dit de nasmaak
op van de festivals die ten tijde
van Allende gehouden worden.
Houtsnijdende maatregelen
heeft Pinochet nog steeds niet
weten te nemen. De rommel
wordt steeds groter in de win
kel van de junta. Het opruimen
van de etage, daar helpt daar
geen lieve moeder aan.
Fernando Flores beschouwt zichzelf als een „levend
voorbeeld" van hoe belangrijk de internationale solida
riteit met het Chileense verzet is. Tot precies een jaar
geleden werd deze oud-minister van financiën en van
economie en zeer nauwe medewerker van president
Allende in verschillende gevangenissen en concentra
tiekampen in Chili vastgehouden.
Economie
Het gaat echter niet alleen po
litiek maar ook economisch
verkeerd met Chili. De kritiek
op het economisch beleid van
de junta komt niet alleen van
haar tegenstanders, maar ook
van haar traditionele aanhang
als ambtenaren, artsen in over
heidsdienst en leden van de
rechterlijke macht. Zij maken
zich zorgen over de groeiende
werkeloosheid en de stagne
rende economie, waarvan zij
langzamerhand ook het slacht
offer worden. De loonsverho
Flores was één van de laatste
Chileense leiders, die men on
der driik van het buitenland en
van de publieke opinie liet
gaan. Naar zijn mening heeft
men hem zo lang vastgehou
den omdat hij te veel wist. Tot
een uur voor de dood van Al
lende op 11 september 1973 bij
de aanval van de strijdkrach
ten op het Moneda-paleis in
Santiago bevond Flores de mi
litairen goed. Hij was bevriend
met generaal Prats, de voor
malige opperbevelhebber van
de Chileense strijdkrachten
die door de junta werd ver
moord vanwege zijn democra
tische gezindheid. Ook kende
Flores generaal Lee, opperbe
velhebber van de Chileense
luchtmacht. Een Flores kan
zich zeer goed uit persoonlijke
herinneringen de plechtige be
loftes van de militairen aan de
grondwet van Chili naar boven
halen en dus aan de voor 11
september 1973 wettelijk geko
zen president Allende.
Fernando Flores is deze week
in Nederland. Morgen zal hij de
deelnemers aan landelijke Chi-
lidemonstratie in de Jaap
Edenhal in Amsterdam toe
spreken. Hij doet het graag,
want juist de maand septem
ber betekent voor Chilenen
veel. In september 1817 werd
Chili onafhankelijk, in septem
ber 1973 werd de staatsgreep
tegen Allende gepleegd, in sep
tember 1976 werd Orlando Le-
telier, een van de belangrijkste
Chileense oppositieleders in
Washington vermoord. De be
tekenis van de maand septem
ber onderstreept volgens Flo
res het ongelukkige van het
huidige bezoek van generaal
Pinochet aan Washington.
buitenlandse zaken van Allen
de een bezoek aan Washington
om bij het State Department
aan te kloppen. Daar beloofde
men hem dat ook de Verenigde
Staten duidelijkheid willen
over het lot van de 2500 men
sen in Chili die gewoon ver
dwenen zijn. Flores begrijpt
hierbij dat er tegenstellingen
zijn binnen de Amerikaanse re
gering tussen de wat progres
sievere en de wat meer behou-
dendende politici.
Toch beschouwt hij het bezoek
van Pinochet als een toets
steen van de Amerikaanse po
litiek. De manier waarop Car
ter Pinochet ontvangt en be
handelt is hierbij van belang.
„Deze reis is voor Pinochet een
unieke gelegenheid. Hij kon al
leen maar naar het buitenland
omdat er een algemene uitno
diging, let wel geen persoonlij
ke uitnodiging werd gestuurd
aan de staatshoofden van La
tijns Amerika om de onderte
kening van het Panama Ka
naal-verdrag in Washnington
bij te wonen." Leden van het
Hoop
Maar het Chileense vereet
heeft de hoop op een verbete
ring van de situatie van de
mensenrechten in Chili door
middel van Amerikaanse in
vloed nog niet opgegeven.
Vooral de verklaringen van de
Amerikaanse president Carter
tijdens diens verkiezingcam
pagne en aan het begin van
zijn ambtstermijn voeden deze
hoop. Bovendien bracht Clau-
dio Almeyda oud minister van
Fernandes Flores
Congres en vertegenwoordi
gers van de kerken in Amerika
hadden eerder deze week een
open brief aan Carter gestuurd
waarin men hem verzocht om
zijn opvattingen over de situa
tie van de mensenrechten in
Chili en andere Latijnsameri-
kaanse landen publiekelijk be
kend te maken. Door deze
week te „vergeten" Pinochet
een hand te geven lijkt Carter
duidelijk te hebben gemaakt
hoe en waar hij staat.
Verdwijningen
Flores waarschuwt dat je niet
op beloftes van de militaire
junta mag afgaan. Ook niet
wanneer zij bijvoorbeeld be
sluiten de gevreesde geheime
politie op te heffen. „Kun Je
mensen geloven die vier jaar
lang aan een stuk door gelogen
hebben? Gelogen tegen presi
dent Allende. Gelogen tegen
de opperbevelhebber van de
strijdkrachten generaal Prats
en gelogen tegen de publieke
opinie. Achttien maanden ge
leden vaardigde de Junta een
decreet uit waarin gesteld
werd dat de familieleden van
een gevangene uiterlijk vijf da
gen na de arrestatie in kennis
ervan moeten worden gesteld.
Sindsdien is het aantal „ver
dwijningen" van mensen sterk
gestegen. Mensen die in han
den van de junta zijn, maar
van wie de militairen weigeren
dit te erkennen.
De Chileense geheime politie
(DINA) werd per decreet 1876
formeel opgeheven. Het Natio
nale Informatiecentrum (CNI)
werd bij decreet 1878 opge
richt. Voor Flores is dit slechts
een propagandatruc om de in
druk te wekken alsof hij zich in
de toekomst de mensenrech
ten wat meer zal aantrekken.
Maar voor Flores is het CNI
„nog sinisterder dan de
DINA". Het valt nog meer bui
ten de openbare controle. Bo
vendien is er nu helemaal geen
instantie meer die men for
meel voor het lot van de „ver-
dwenenen" verantwoordelijk
kan stellen.
Het probleem van het bekend
maken van het lot van de ver-
dwenenen wordt steeds nijpen
der voor de Chileense junta.
Onlangs vormden familieleden
een comité dat openlijk van de
junta opheldering over het lot
van de „verdwenenen" eist. Er
moest voorkomen worden dat
Carter nog een handvat zou
krijgen. Dus aan de vooravond
van het bezoek van de Ameri
kaanse onderminister van bui
tenlandse zaken, Todman. aan
Chili vaardigde Pinochet de
creet 1876 uit. De truc leek te
werken. In Chili constateerde
Todman „stappen in de goede
richting". Maar in Washington
„vergat" Carter .ondanks deze
„positieve stappen" Pinochet
de hand te drukken.
