opmerkelijke
loopbaan van
icco en Vanzetti
SATERDAG 20 AUGUSTUS 1977
loor Rimmer Mulder
Volgende week dinsdag is het
irijftig jaar geleden dat in de
Amerikaanse staat
Massachusetts de twee
anarchisten Sacco en Vanzetti op
de elektrische stoel werden
jedood. Hun executie was de
dramatische climax van een zaak
die de gemoederen danig in
Beroering had gebracht, eerst in
de Verenigde Staten, maar later
,t rooral ook daar buiten. Het
jroces tegen de twee
\merikanen van Italiaanse
Hfkomst, die terecht stonden voor
oofmoord, wekte hevige
rerontwaardiging. Volgens velen
varen Sacco en Vanzetti geen
nisdadigers, maar de
slachtoffers van een hetze tegen
alles wat links was die in de jaren
wintig in Amerika woedde. Er
ontstond een wereldwijde
orotestbeweging tegen de
Amerikaanse „politieke
ilassejustitie", die van Sacco en
tenzetti twee martelaren maakte.
De dag na de executie waren er
jnti-Amerikaanse betogingen en
)pstootjes in tal van grote steden.
f n nog is de zaak van deze twee
Inarchisten onderwerp van
jolitiek geredetwist. De huidige
jouverneur van Massachusetts,
Dukakis, maakte enkele weken
jeleden bekend dat volgens hem
iet tweetal geen eerlijk proces
iad gehad. Hij wilde op de datum
fan de executie daarom formeel
ifkondigen dat de hele
s echtsgang die tot de dood van
n iacco en Vanzetti had geleid,
levig was beïnvloed door
iooroordelen en een
ipgezweepte publieke opinie,
tampt kwam er in de staat een
leweging op gang om deze
iroclamatie van de gouverneur te
'oorkomen. „Als er ooit een
ferlijk proces is geweest was het
lat van Sacco en Vanzetti wel,"
ildus een senator in
Massachusetts. Daarom wordt op
leze pagina nog maar eens
erteld hoe Sacco en Vanzetti
s lun plaats in de Amerikaanse
leschiedenis kregen.
De uitnodiging van het
Amerikaanse Vrijheids
beeld aan de oude wereld
om „uw vermoeiden, uw
armen, uw opgejaagde
massa's" aan de Verenig
de Staten te schenken
had in 1920 haar geldig
heid al lang verloren.
Amerika had er genoeg
van het overschot van
andere landen te moeten
herbergen. Het idee dat
de Verenigde Staten
nooit vol zouden raken
was tegen het eind van
de vorige eeuw wel opge
geven. Naarmate de gro
te steden verder uitgroei
den tot lelijke, troostelo
ze huizenmassa's, vol so
ciale ellende, rijpte het
plan geleidelijk een ein
de te maken aan de toe
vloed van immigranten.
De opvang van nette lui uit
Engeland en Scandinavië
had nooit veel problemen ge
geven. Met de Italianen, Po
len, Russen, Oekrainers en
dat soort mensen die nu met
schipladingen tegelijk bleven
aanspoelen was het wat an
ders. De gevestigde Ameri
kaan ging steeds meer een
bedreiging zien in de massa's
vreemdelingen die samen
klonterden in de steden.
„Wijd open en onbewaakt
zijn onze poorten, en daar
doorheen perst zich een wil
de, bonte massa," dichtte
Thomas Bailey Aldrich in
1892. Hij waarschuwde voor
de „onbekende goden en ri
ten" die mee naar binnen
kwamen „om hun klauwen
uit te slaan". Het vers eindigt
met „O Vrijheid, blanke Go
din! is het juist om deze poor
ten onbewaakt te laten?"
Het kon ook minder poëtisch.
Een lokale krant schreel in
diezelfde tijd over „langhari
ge, stinkende, atheïstische,
medogenloze, buitenlandse
ellendelingen, die hun hele
leven nog nooit één dag eer
lijk hebben gewerkt. Vermor
zel die slangen voordat ze
tijd hebben om te bijten."
Vreemdelingenhaat
Dergelijke uitbarstingen van
vreemdelingenhaat kwamen
meestal los als de Amerika
nen weer eens ontdekten dat
met de stroom buitenlanders
ook politieke en godsdiensti
ge opvattingen binnenkwa
men die afweken van wat ze
zelf hadden geleerd. De Ver-
nigde Staten waren opge
richt als een blanke, Engels
sprekende en protestantse
natie en dat moest volgens de
heersende klasse zo blijven.
Groepen die aan deze nor
men niet helemaal voldeden,
zoals katholieke Ieren en Jo
den, werden daarom veelal
niet als échte Amerikanen
beschouwd. Van tijd tot tijd
stonden ze zelfs bloot aan re
gelrechte lastercampagnes.
Bij die godsdienstige en eth-
nische sentimenten voegden
zich tegen het eind van de
vorige eeuw steeds vaker po
litieke motieven. Sinds de op
komst van een socialistische
beweging in Europa had de
recht geaarde Amerikaan er
een reden bij om de vreemde
ling te wantrouwen. Als het
socialisme in Amerika ooit
ergens een kans zou krijgen
dan was dat onder de uit Eu
ropa aangevoerde armoed
zaaiers en gelukzoekers. Ech
te Amerikanen moesten van
die nieuwe leer niets hebben
en daarom moesten de radi
calen onder de immigranten
worden gezocht. Stakingen,
betogingen, de groei van de
vakbeweging en dat soort za
ken werden allemaal toege
schreven aan „buitenlandse
radicalen". De angst voor het
radicalisme onder de immi
granten bereikte in 1886 haar
eerste nationale hoogtepunt
elektrische stoel terecht zijn
gekomen, ware het niet dat er
in de staat tenminste één
rechtsgeleerde was die er zich
aan ergerde dat de staat twee
arme drommels na een hope
loos partijdig proces ter dood
kon laten brengen. Advocaat
William Thompson dook uit
naam van het recht in de
zaak en probeerde van alles
om een herziening van het
proces te krijgen. Zes jaar
duurden zijn schermutselin
gen met de rechterlijke
macht en justitie. De zaak
van Sacco en Vanzetti kreeg
daardoor gelegenheid steeds
grotere, wereldwijde opwin
ding te veroorzaken. In tal
van landen werden comité's
opgericht voor het tweetal.
Beroemdheden als Maxim
Gorki, Bernhard Shaw, Sin
clair Lewis, Bertrand Russell
en Stefan Zwelg verbonden
hun klinkende namen aan de
beweging tot redding van
Sacco en Vanzetti, die weldra
nog beroemder waren dan ge
noemde intellectuelen. Het
hele geval werd hoe langer
hoe meer een prestigeslag.
Massachusetts was (en is) een
staat met zekere pretenties.
Wat daar aan Amerika's oost
kust in de loop der tijden
naar de top was doorgestoten
beschouwde zichzelf zo'n
beetje als het meest achtens
waardige deel der mensheid.
Zouden de autoriteiten van
Massachusetts zich iets gele
gen moeten laten liggen aan
het gekrakeel van enige libe
rale intellectuelen omwille
van twee immigranten met
linkse sympathieën? Dat lag
ver beneden hun waardig
heid en daarom kreeg rechter
Thayer gelijk. Bovendien
was de publieke opinie in
Massachusetts zelf tegen
Sacco en Vanzetti, die niet zo
zeer als moordenaars maar
vooral als „rooien" werden
beschouwd.
Martelaar
De zaak kwam in laatste in
stantie te liggen bij de gou
verneur van de staat. Hij kon
gratie verlenen. Vanwege alle
opwinding besloot hij, alvo
rens te beslissen, een com
missie van drie wijze mannen
te laten onderzoeken of er
een eerlijk proces was ge
weest. Het waren drie verte
genwoordigers van de geves
tigde orde. De schrijver Phil
Stong vatte in een nabe
schouwing hun onderzoek sa
men met „Ze stelden vast dat
er één rechter, twee verdach
ten en twaalf juryleden in de
rechtszaal waren geweest en
dat dus alles in orde was." De
gouverneur besloot geen gra
tie te verlenen en Sacco en
Vanzetti konden naar de
elektrische stoel.
Volgens de enige verslagge
ver die de executie bijwoon
de riep Sacco vlak voor zijn
dood nog „Viva Anarchia
iets wat er bij de krantenle
zende massa best in wilde.
Wat meer moeite zullen ze
hebben gehad met de woor
den die Vanzetti sprak in zijn
onderhoud met Phil Stong,
enkele weken voor de execu
tie. „Als deze zaak er niet was
geweest," zo sprak Vanzetti,
„dan had ik mijn hele leven
misschien geleefd tussen ver
achte lieden. Ik zou zijn ge
storven zonder betekenis, on
bekend, als een mislukkeling.
Nu zijn we geen mislukkelin
gen. Dit is onze carrière en dit
is onze overwinning. Nooit in
ons leven kunnen wij hopen
zoiets te doen voor verdraag
zaamheid, voor rechtvaardig
heid, voor het begrip tussen
de mensen, als we nu bij toe
val hebben gedaan."
Voor volksmenner was Van
zetti te filosofisch, maar de
rol van martelaar speelde hij
uitstekend. Nu vijftig jaar na
hun dood, wordt er nog ge
praat en geschreven over
Vanzetti en diens vriend Sac
co. Dat mag inderdaad een
opmerkelijk succes heten
voor twee Italiaanse immi
granten.
door de zogenaamde Hay-
market Affaire in Chicago.
Tijdens toch al roerige dagen
in deze stad ontplofte een
bom temidden van een groep
politiemensen: zeven doden
en zestig gewonden. Een
groepje rondom een anar
chist van iDuitse afkomst
kreeg de schuld. Vijf van hen
werden ter dood veroordeeld.
De zaak gaf in het hele land
nieuwe kracht aan de bewe>
ging tegen immigratie. (Voor
wie denkt dat die radicalen-
vrees iets Amerikaans is: vo
rig jaar is in West-Duitsland
een boek over diezelfde Hay-
market Affairegevallen on
der de censuur.)
Kater
Het kostte daarna weinig
moeite het geloof in gevaar
lijke revolutionaire elemen
ten onder de immigranten le
vend te houden. Er waren ge
noeg aanslagen, arbeidscon
flicten en opstootjes die aan
radicalen konden worden
toegeschreven. In 1901 werd
zelfs de president (McKinley)
vermoord door een man die
weliswaar in Amerika was ge
boren en getogen maar zich
anarchist noemde en een zeer
uitheems klinkende achter
naam had.
De grootste en langdurigste
hetze tegen de „roden" brak
uit kort na de eerste wereld
oorlog. De Amerikanen had
den aan die oorlog een kolos
sale kater overgehouden. On
der leiding van de idealisti
sche president Woodrow Wil
son waren ze naar de slagvel
den van Europa gegaan om
voor eens en altijd een einde
te maken aan het gedonder
jaag in de oude wereld. Er
ontstond inderdaad vrede
enige tijd na aankomst van
de Amerikanen, maar de
oude kwalen van Europa, de
onderlinge verdeeldheid en
rivaliteit, bleken onuitroei
baar. Teleurgesteld trokken
de Amerikanen zich terug in
hun eigen veilige veste. Ze
lieten president Wilson met
zijn plan voor een volken
bond in de steek. De rest van
de wereld moest het verder
zelf maar uitzoeken. Zij zou
den er wel voor zorgen dat de
„bolsjewieken" die in Rus
land al vaste voet aan de
grond hadden gekregen en in
heel Europa aan het stoken
waren, in Amerika geen kans
kregen. De immigratie werd
drastisch beperkt en wat er al
aan radicalen in het land was
zou worden uitgeroeid.
Klopjacht
De radicalen zelf gaven het
startsein yoor de klopjacht.
In het voorjaar van 1919 ont
plofte een bom vlak voor het
huis van minister van justitie
A. Mitchell Palmer. De minis
ter was op dat moment niet
thuis en kon daarom zelf de
leiding nemen bij de zuiverin
gen. Zijn grote slag sloeg hij
op nieuwjaarsdag 1920. Bij
razzia's in het hele land wer
den 6000 anarchisten, com
munisten en andere staatsge
vaarlijk geachte lieden gear
resteerd. De meeste „samen
zweerders" hadden alleen
maar wat politieke pamflet
ten in huis, maar dat was al
belastend genoeg. Palmer
was wat trots op zijn werk.
Amerika had volgens hem op
de rand van de afgrond ge
staan: als een prairie-brand,
zo zei hij, had de revolutie
zich verspreid „over alle
Amerikaanse instellingen
van recht en orde". De revo
lutie, zo ging het in bombas
tisch en angstaanjagend pro
za verder, „vrat zich een weg
door de huizen van de Ameri
kaanse arbeiders, de vurige
tongen van de revolutionaire
hitte likten aan de altaren
van de kerk, klommen in de
torens met de schoolbellen,
kropen in de stille hoeken
van de Amerikaanse huizen,
poogden de huwelijkse gelof
ten te vervangen door liber
tijnse wetten, brandden de
fundamenten van de samen
leving op." Met dergelijke
woorden wakkerde de minis
ter de latente haat jegens ra
dicalen aan tot een ware hys
terie die jaren aanhield.
Bezemsteel
In deze stemming stortten
justitie en politie van Broek-
ton, een industriestadje in
Massachusetts zich in het
voorjaar van 1920 op Bart
Vanzetti en Nick Sacco. Van
af hun'arrestatie waren ze in
feite verloren: ze waren niet
in Amerika geboren, ze waren
onvaderlandslievend want ze
hadden in de oorlog dienst
geweigerd, en ze hadden on
miskenbare anarchistische
ideeën. Met zo'n lijstje waren
ze voor iedere jury van goede
Amerikaanse burgers al bij
voorbaat schuldig, wat de
aanklacht ook mocht zijn. Ze
zouden schuldig zijn bevon
den aan vliegen op een be
zemsteel met als enige bewijs
dat ze een splinter in de vin
ger hadden, zo omschreef een
journalist die ter plaatse was,
de stemming. Maar Sacco en
Vanzetti werden niet aange
klaagd wegens bezemsteel
vliegerij, maar wegens roof
moord en daar stond de
doodstraf op.
Het proces werd opgehangen
aan twee overvallen, die met
enige tussentijd hadden
plaatsgehad in de industrie
streek ten zuiden van Bos
ton. Op 24 december 1919
werd een geldloper van een
fabriek in Bridgewater over
vallen. Het mislukte. De da
ders moesten vluchten zon
der geld en niemand werd
gewond. Op vijftien april van
het volgend jaar was het raak
in het naburige South Brain-
tree. Vijf mannen in een ge
stolen auto overvielen een
kassier van een schoenenfa
briek. De kassier en een be
waker werden gedood, de da
ders namen een geldkistje
met ruim 15.700 dollar mee.
Het leken typische gangster
misdaden; op zichzelf erg ge
noeg, maar ook in het Ameri
ka van 1920 geen gebeurte
nissen waar men erg lang bij
stil stond. Nee, voor de pers
en het grote publiek werd het
weer interessant toen de poli
tie na een week of drie twee
verdachten presenteerde die
precies voldeden aan de eisen
van de tijd: twee Italiaanse
anarchisten.
Filosofen
Sacco en Vanzetti waren ge
arresteerd omdat zij rondre
den in een auto met politieke
pamfletten die tegen de staat
gericht leken. Ze waren in
derdaad anarchisten, daar
maakten ze geen geheim van,
maar ze leken niet van het
soort dat bommen werpt en
overvallen pleegt. Nicola
Sacco (29 jaar) was eigenlijk
een doodgewone, oppassende
Italiaanse immigrant, met
een vrouw, twee kinderen en
geregeld werk, als schoenma
ker. In niets leek hij voorbe
stemd voor het martelaar
schap. Bartolomeo Vanzetti
(32) was een zwaarder geval.
Hij was van het tweetal poli
tiek het best onderlegd. Van
zetti was een onrustig man.
Na zijn komst naar de Vere
nigde Staten had hij al een
hele reeks baantjes gehad.
Ten tijde van zijn arrestatie
ventte hij met vis in de Itali
aanse arbeiderswijken. Daar
deelde hij ook zijn vaak zelf
geschreven schotschriften
uit waarin werd gefulmineerd
tegen de staat en de kapita
listen. „Kameraad-arbeiders,
jullie hebben in alle oorlogen
gestreden, Jullie hebben voor
alle kapitalisten gewerkt.
Jullie hebben gezworven
door alle landen. Hebben jul
lie de vruchten van jullie
werk geoogst, de prijs voor
jullie overwinningen?". Dat
was het thema waarover Van
zetti graag debateerde.
Met zijn prachtige hangsnor,
zijn felle ogen en zijn hoge
voorhoofd had hij onmisken
baar iets van een volksleider,
een man die de massa's in
beweging kon brengen. Maar
zijn theorieën waren veel te
filosofisch en te onpraktisch
voor de Italiaanse immigran
ten die in de eerste plaats
eten op het bord wilden. Voor
de Amerikanen maakte dat
echter weinig verschil: Sacco
en Vanzetti waren gevaarlij
ke, rode opruiers.
Sacco en Vanzetti waren
geen misdadigers en daar
door erg onhandig in de om
gang met de politie. Al kort
na hun arrestatie verknalden
ze hun eigen kansen grondig.
Ze wisten niet precies wat het
gezag eigenlijk van hen wilde
en waren in hun antwoorden
daarom zo vaag en warrig
mogelijk. Ze werden al spoe
dig ondervraagd over hun
doen en laten op 24 december
en 15 april. Als visventer had
Vanzetti natuurlijk een alibi
dat nergens naar leek. Van
Sacco kwam snel vast te
staan dat hij met het geval
van kerstavond niets te ma
ken had, maar de politie
kwam met een getuige die
hem als één van de vijf over
vallers van Braintree herken
de. Dat was niet zo mer
kwaardig want Sacco had
een heel algemeen doorde
weeks voorkomen, zodat er
van de vijf overvallers altijd
wel één een beetje op hem zal
hebben geleken. Geen enkele
getuige kon zich herinneren
Vanzetti te hebben gezien, en
dat was merkwaardig want
diens markante kop was vrij
onvergetelijk. Bovendien wa
ren de getuigen die werden
opgetrommeld voor het me
rendeel Italiaanse fabrieksar
beiders, die uit angst ook bij
de zaak betrokken te raken
de autoriteiten zoveel moge
lijk terwille waren en op alles
„si, si, signore" antwoordden.
Misdadiger
Openbaar aanklager Frede
rick Katzmann (een naam die
een on-Amerikaanse afkomst
verraadt, maar dat deed aan
de vaderlandsliefde van de
man niets af) had echter de
publieke opinie achter zich
en zo kon het niet uitblijven
of er kwam op een kwaad
moment een getuige met de
verklaring dat hij Vanzetti
had gezien in de auto waar
mee de daders van de misluk
te overval waren ontkomen.
Meer bewijs was er niet. Toch
werd Vanzetti aangeklaagd
wegens deelneming aan de
overval van kerstavond en de
jury achtte hem schuldig. De
anarchist was nu ook nog ge
brandmerkt als misdadiger.
Katzmann had het bij het
grote proces over de roof
moord daarna gemakkelijk.
Twee anarchisten van wie er
één al een strafblad had, daar
hoefde een jury van twaalf
door de hetze tegen de roden
opgezweepte Amerikanen
niet lang over te beraadsla
gen: schuldig. Rechter Web
ster Thayer bekroonde het
geheel vervolgens door de
doodstraf op te leggen.
Opwinding
Volgens het recht van Massa
chusetts was de kous daar
mee praktisch af Alle beroe
pen die de verdediging instel
de moesten in eerste instan
tie door dezelfde rechter
Thayer worden beoordeeld.
Het Hoge Gerechtshof vond
geen reden hem af te vallen.
Sacco en Vanzetti zouden
daarom ook al vrij snel op de
