Bewapening een verkeerde voorkeur
Pluraliteit in de kerk
De grond waarop u staat
De kerken en het militarisme (IV)
VANDAAG
Voorbijganger^
KERK
Trouw/Kwartet2
door Aldert Schipper
Militaire regeringen bezorgen hun onderdanen niet meer vrede en welzijn - sjaloom maar
brengen ongerechtigheid en onvrede over de mensen. Daarom zijn kerken als het goed is tegen
dit soort regeringen. De sterk opgevoerde behoefte aan bewapening staat de ontwikkeling van
het land in de weg. Dr. Julio de Santa Ana vindt bewapening een verkeerde voorkeur. De Santa
Ana is een van de mannen in de staf van de wereldraad van kerken, die zich bezighouden met
het programma ter bestrijding van het militarisme, dat de wereldraad bezig is op te bouwen op
verzoek van de assemblee van 1975 in Nairobi.
Het programma heeft twee voor
werpen op het oog, de militarise
ring van de samenleving en de be
wapeningswedloop. De term mili
tarisering is niet duidelijk. De San
ta Ana vertelt dat de wereldraad
eigenlijk niet met een definitie van
het verschijnsel werkt, maar met
een beschrijving aan de hand van
de verschijnselen. Je ziet dat de
hoeveelheid en de kwaliteit van de
bewapening wordt opgevoerd en
dat gaat gepaard met een toene
mende Invloed van de militairen op
de maatschappij Soms komt die
toenemende invloed tot uitdruk
king in de vorm van een militaire
regering, zoals veel landen In La
tijns Amerika bezitten. De militari
sering kan ook plaatshebben in de
vorm van het overnemen door de
maatschappij van een organisatie
structuur. zoals het leger bezit De
Santa Ana legt uit dat het vaak erg
voor de hand ligt dat de maat
schappij deze militaire structuur
overneemt, omdat het leger heeft
geleerd efficient te werken en met
ingewikkelde technologie kan
omgaan.
Verkeerde veiligheid
Sinds de Jaren zestig zijn de legers
in veel landen begonnen werk uit te
voeren dat voorheen niet of door de
civiele sector werd gedaan. Het le
ger werkte daardoor soms onbe
wust de milltarisatie van de maat
schappij in de hand. De besluiten
in de maatschappij worden dan
steeds meer op militaire wijze ge
nomen en worden van boven naar
onder doorgegeven Hierdoor komt
er niets terecht van zo noodzakelij
ke decentralisatie van de besluit
vorming en van democratisering
van de samenleving. Zo'n gemilita
riseerde samenleving laat de men
senrechten in gevaar komen. Vol
gens De Santa Ana staat de gemili
tariseerde samenleving lijnrecht
tegenover de rechtvaardige, open
en houdbare samenleving de JP6S,
waar de wereldraad van kerken
naar streeft.
Volksbewegingen, zoals de arbei
dersbeweging onder Amerikaanse
chicano's. daar stelt De Santa Ana
hoop op en daarvan verwacht hij
de veranderingen, die de wereld
kunnen terugbrengen van de mili
tarisering.
Dr. De Santa Ana komt uit Urugu
ay en kan niet naar zijn land terug
keren. omdat hij dan zeker gevan
gen gezet zou worden. De landen
van Latijns Amerika baseren hun
binnenlandse onderdrukking op de
leer van de nationale veiligheid. Er
wordt niet langer gestreefd naar
veiligheid voor het volk. maar naar
de veiligheid van een bepaald
systeem.
Volgens de leer van de nationale
veiligheid moet een regime omver
geworpen worden, wanneer het niet
..goed" doet Een voorbeeld is Chili.
De leer wil dat de vijand voor het
land niet buiten de grenzen van het
land gevonden moet worden, maar
binnen het land woont. De opposi
tie bedreigt het systeem en moet
verpletterd worden. En hier doet
zich dan de bedreiging van de rech
ten van de mens voor. De veelvor
mige samenleving wordt niet lan
ger aanvaard
Europa
Dr De Santa Ana spreekt vooral
over Latijns-Amerika, maar ook in
Europa ziet hij het gevaar opdoe
men van een verdere militarisering.
Hij wijst op een brief, die de Duitse
kerkleider dr. Martin Niemöller eni
ge tijd geleden in de Franse krant
Le Monde schreef. Over de maatre
gelen tegen de Rote Armee Frak-
tion, de Baader-Meinhof groep,
windt hij zich echter niet bijzonder
op Hij vindt dat de regering van
een land het recht heeft, zich tegen
terrorisme te verzetten. Zij moet
echter wel de mogelijkheid openen
voor het volk om zijn mening ken
baar te maken. Baader-Meinhof
acht De Santa Ana geen uiting van
wat het volk wil. Het gebruik van
microfoons in het huis van burgers
is een onaanvaardbaar begin van
militarisatie van een staat.
Dr De Santa Ana meent niet dat
de kerken in staat zijn om de mili
tarisatie aan te vallen. Daarvoor
zijn de kerken te zwak. Hij voelt
meer voor „het zaaien van bewust
wording onder de mensen", zoals
hij het noemt.
Franse kerk
De Santa Ana noemt de kerk in
Frankrijk als voorbeeld, die welis
waar geen macht heeft, maar actief
werkt aan een bewustwording inza
ke de militairisering van het land.
Hij heeft zijn hoop vooral gevestigd
op kerken die niet in een machtspo
sitie verkeren. Het zal. denkt De
Santa Ana. dan ook wel lastig zijn,
voor het programma ter bestrijding
van het militarisme eenzelfde mo
del te vinden als voor het program
ma tegen de rassenwaan, dat uit
zijn speciale fonds geld beschik
baar steld voor het humanitaire
werk van bevrijdingsbewegingen.
Men zal echter moeten wachten op
het besluit dat het centraal comité
van de wereldraad van kerken zal
nemen in begin 1979 op Jamaica.
Tot zolang zal de staf van het pro
gramma niet kunnen worden uit
gebreid. omdat er geen geld be
schikbaar is gesteld. Dr. De Santa
Ana had graag enkele specialisten
op het gebied van oorlog en vrede
als raadgever aan de wereldraad
verbonden, maar dat moet wach
ten. Wel organiseert de staf in no
vember een consultatie bij Zürich
over militarisatie en volgend voor
jaar over de wapenwedloop.
De leden-kerken van de wereldraad
hebben intussen al kunnen reage
ren op een eerste voorstel voor een
programma tegen het militarisme.
De antwoorden zijn bijna alle zeer
positief en het ziet er naar uit dat
het programma zeker tot stand zal
komen.
Julio de Santa Ana
Dit is het laatste artikel in een serie.
De vorige stonden in de kranten van
9, 10 en -12 augustus.
hncriptie h»
door Gerrit Noordzij
In onze oude kerken liggen grafzerken, behalve wan
neer zij bij een verbouwing weggegooid zijn. Dit is
bijvoorbeeld gebeurd bij de zogenaamde restauratie
van het schip van de Nieuwe Kerk in Delft.
In de zeventiende eeuw zijn de meeste inscripties
uitgevoerd in kapitalen (hoofdletters). Het stukje vloer
uit de Zaltbommelse Sint Maarten ls daarvan een
voorbeeld
In het begin van de zeventiende eeuw gaven de schrijf
meesters platenboeken uit De platen waren schrijf
voorbeelden. maar zo prachtig in ontwerp en uitvoe
ring. dat zij wel eerder voor de kunstkabinetten van de
rijken bedoeld zullen zijn geweest dan voor de schrijf
tafel.
De invloed van de schrijfboeken vinden wij wel terug
in de gegraveerde glazen van die tijd. maar bijna niet
in het werk van de steenhouwers. De Oude Kerk in
Delft heeft tussen de tientallen kapitale inscripties
maar één regel cursief (schrijfletter). De Delftse steen
houwers haaiden hun lettervoorbeelden blijkbaar niet
bij hun beroemde stadgenoot Felix van Sambix, die in
een wedstrijd onder vakgenoten de gekroonde pen
gewonnen had.
Raadsel
Waarom niet? Tegenwoordig zou een beeldhouwer
misschien zeggen dat schrijfletters niet in een inscrip
tie horen, omdat het karakter van het materiaal zich
daartegen verzet. Maar die larie was toen nog niet
uitgevonden.
Als wij aan zouden nemen, dat er destijds een onge
schreven wet van deze strekking in acht genomen
werd. doen zich toch nog problemen voor. Er zijn
kerken waar de cursieve grafzerken in de meerderheid
zijn: de Pieterskerk en de Pancraskerk, beide in Lei
den. Deze uitzondering kan niet als de luim \^n een
dissidente steenhouwer worden afgedaan, want de
cursieven hebben zich in Leiden gehandhaafd zolang
er in de kerken begraven werd. Zij beslaan een tijdvak
van tweehonderd jaar.
Om er achter te komen of de Leidse kerken inderdaad
zo uniek zijn met hun cursieve grafschriften, zou ik alle
Nederlandse kerken van tweehonderd jaar en ouder
moeten bekijken. Lang voordat ik rond ben. lig ik zelf
onder een zerk. Ik doe daarom liever een beroep op de
lezers van Trouw om mijn leven te sparen.
Speuren
Als u een kerk weet met een cursieve inscriptie, stuur
mij dan een briefkaart U kunt verzekerd weten van de
dank van de wetenschap. Om duidelijk te maken waar
het precies om gaat. heb ik een cursief uit de Leidse
Pieterskerk nagetekend. Van alles wat daar aan doet
denken, wil heel graag een bericht hebben Gerrit
Noordzij. Langstraat 11, 4176 Tuil, telefoon (04189)
1306.
Gerrit Noordiij is letterontwerper en typograaf. Hij
doceert grafische vormgeving aan de Koninklijke Acade
mie van Beeldende Kunsten in Den Haag.
raF
jSföorl
PirtTrslcrrk LriAnu luicn^Kr cwrv»V^-
door dr. C. Rijnsdorp
Hier ligt het boekje: Pluraliteit in
de kerk, geschreven door dr. J. Fi-
ret, dr. J. Hendriks, dr. J. Plomp, dr.
J. T. Bakker, dr. G. Dekker en drs.
J. J. van Nijlen. Het is een uitgave
van J. H. Kok. Kampen, telt 106
blz. en kost 12.50. Bedoeld zijn
speciaal de Gereformeerde Kerken.
(Pluraliteit betekent meervoudig
heid: red.)
De behandelde vraag is: kan een
plurale kerk „kerk" zijn? Dr. Hen
driks vraagt als socioloog zich af,
welke maatschappelijke factoren
op het algemeen verschijnsel van
de pluraliteit van invloed kunnen
zijn. Hebben christenen eigenlijk
wel iets bijzonders te bieden en wat
stelt de kerk eigenlijk voor? Is ze
spiegel van haar sociale omgeving
of werkelijk een venster?
Dr. Plomp beschrijft hoe de r. k.
kerk, de anglicaanse kerk. de her
vormde kerk bij ons en de gerefor
meerde kerken hebben gezocht en
nog zoeken naar een zinnige ver
houding tussen eenheid en plurali
teit. „Wat na Vaticanum II aan
pluraliteit is losgekomen is eenvou
dig onvoorstelbaar" (blz. 24). Plura
lisme genoeg, maar hoe staat het
met de integratie? Tot nu toe is
men in de r. k. kerk zeer behoed
zaam te werk gegaan. De angli
caanse kerk leeft vooral in haar
liturgie. De spanningen tussen een
heid en pluraliteit worden daar ver
dragen en. met de zin voor continu
ïteit die de anglicaan kenmerkt,
zoveel mogelijk zelfs creatief ge
maakt door een soort kruisbe-
vruchting van ideeën en inzichten
(29). Wat de Nederlandse hervorm
de kerk betreft: zijn de richtingen
na 1951 werkelijk met elkaar in
gesprek gekomen en zijn ze werke
lijk omgezet in modaliteiten? Een
juiste relatie is nog steeds niet ge
vonden.
Lied en lof
De afgescheidenen liepen gevaar
de drie formulieren van enigheid te
gaan beschouwen als een zelfstan
dige grootheid die kan dienen als
vervanging voor de Schrift (39). Dr.
Kuyper had oog voor de „plurifor
miteit der kerkformatiën". Kuyper
erkende tegelijk de eenheid én de
pluriformiteit van de waarheid (43).
Maar de Inhoud van de belijdenis
geschriften vraagt niet om veran
dering. hoogstens om aanvulling
(.44). De verenigde kerken gingen op
dit voetspoor verder, maar in de
jaren zestig kondigde zich een ze
kere kentering aan. De uitdrukking
..dynamische binding" aan de belij
denis duikt op. Deze term munt
niet uit door duidelijkheid, zegt dr.
Plomp. Misschien kan de eenheid
gestimuleerd worden in de liturgie,
door lied en lofverheffing.
Dr. Bakker waarschuwt ertegen,
een dogmatische theorie te ontwer
pen die de hardheid en de weerbar
stigheid van de pluraliteit verhult.
„Wat bij Kuyper de pluriformiteit
van de verschillende kerken naast
elkaar leek te zijn. keert steeds
duidelijker binnen de verschillende
kerken terug als het vraagstuk van
de pluraliteit binnen de enkele
kerkgemeenschap, ook binnen de
gereformeerde kerken" (52). Hoe
kan de pluraliteit een weg in plaats
van een doodlopend slop worden?
„We kunnen in de kerk niet berus
ten in een aantal elkaar eenvoudig
weg rechtdraads tegensprekende
meningen" (56). „Men moet over de
blijvende tweestemmingheid van
Jacobus en Paulus door de hele
kerkgeschiedenis heen niet te licht
denken" (59). „De kerk heeft een
open dak. En het open-zijn van dat
dak maakt precies haar wezen uit"
(61).
Organisatie
Dr. Dekker als socioloog ziet de
kerk als een normatieve organisa
tie De kerk is geen gevangenis en
geen bedrijf. Ze is niet uit op mate
riële winst en ze werkt niet met
lijfelijke dwang. De vraag is voor
hem: hoe kan de kerk haar norma
tieve karakter bewaren ten over
staan van het verschijnsel der plu
raliteit? De ervaring leert dat ge
lijktijdig levende mensen niet alle
in dezelfde „culturele tijd" leven.
Het karakter van normatieve orga
nisatie is aangetast en de kerk gaat
allerlei trekken van een nuttig
heidsorganisatie vertonen (77). Het
kerk-zijn zélf is in het geding.
Drs. van Nijen ontleent aan stem
men uit de kerkelijke praktijk de
overtuiging, dat de kerk haar eigen
bestaan als „leerproces" moet gaan
ervaren.
Dr. Firet vraagt zich af: kan een
plurale kerk echt „kerk" zijn? Het
begrip pluraliteit grenst aan het
begrip conflict. Het is voor hem
duidelijk, dat er niet twee, maar
verschillende opvattingen over de
bijbel zijn. niet twee maar verschil
lende opvattingen over de verzoe
ning (Ik denk bij dit laatste aan een
gestencilde studie van J. A. Ver
hoek: Verzoening als actule
Godsopenbaring, toegezonden aan
het deputaatschap terzake van de
Generale 8ynode). De Identiteit
van een kerk „ontstaat door de
conflicten van een identiteitscrisis
heen" (99). Men moet bereid zijn.
een gezamenlijk leerproces te door
lopen
Mensen
Na deze vluchtige weergave van de
inhoud enkele opmerkingen mij
nerzijds. Laat ik op de begane
grond beginnen. In het boekje zijn
welwillende mensen aan het woord,
maar in de kerkelijke praktijk ont
moet men kwaadwilligheid, dom
heid, beperktheid van blik ook bij
goede trouw, wantrouwen en de
door dr. Firet reeds gesignaleerde
angst. De enkele mens is vaak al
een vat vol tegenstrijdigheden en
hoe zou een kerkinstituut, uit men
sen bestaande, uniform kunnen
zijn? De zaak heeft dus ook een
antropologische en psychologische
kant.
En dan, om wat dieper te gaan: hoe
moeilijker een vraagstuk is, in een
des te groter verband dient het te
worden bezien. Pluriformiteit in
Kuypers geest klonk opgewekt,
verwees naar de verscheidenheid in
natuur en mensenleven, naar de
veelkleurige wijsheid Gods en de
onderscheidenheid van de genade
gaven. Deze pluriformiteitsgedach-
te ten aanzien van de kerk hield
ondergronds verband met een opti-
mistisch-romantische kijk op na
tuur en leven en had tot achter
grond een min of meer gevestigde
status van de bestaande kerken in
een westerse overheersing van de
wereld.
Pluraliteit daarentegen klinkt be
zorgd. In de kerk wordt niet alleen
verschelden, maar verschillende
gedacht. De conflicten in de kerk
houden verband met een algemene
conflictsituatie buiten de kerk, met
als achtergrond het teloor gaan van
de vroeger zo vanzelfsprekenede
westerse overmacht in de wereld.
Reikwijdte
Een kerkelijk vraagstuk kan nooit
binnenkerkelijk in zijn diepgang en
reikwijdte worden gezien. Voor mij
zijn twee dingen duidelijk gewor
den: de nauwe samenhang tussen
de kerkelijke en de algemeen-cul
turele situatie, welke samenhang
juist dan gevaarlijk wordt wanneer
hij niet wordt gezien en erkend.
Maar dan ten tweede: het eminente
voorrecht van de kerk als doorgeef
ster van geopenbaarde waarheden,
die zichzelf, ondanks alles, wat hun
kern betreft handhaven.
VERWONDERING
En Hij verwonderde zich
om hun ongeloof.
En Hij trok
door de dorpen rondom
en leerde.
(Markus 6,6)
Toen ik dit weer las verwonderde ik
mij op mijn beurt. Een vreemde
uitspraak in dit verhaal. Jezus is
toch de man Gods die alle dingen
weet en door heeft. Wat verwacht
Hij dan ten aanzien van zijn
woorden? Die moeten toch
weersproken en met ongeloof
beantwoord worden! Hij wist dat
toch. toen Hij hier rond trok, in onzej
„vredige" dorpen. Daar wonen wij r
met onze levenswijsheid en met ons I
cynisme. Daar handelen wij en we 1
laten ons geen knollen voor
citroenen verkopen. Toch staat het I
hier. Hij verwonderde zich. Zich I
verwonderen betekent iets van een
verrassing. Je kunt het niet zo gauw
begrijpen. Wat is er in de weg? Je
kunt er niet snel genoeg in komen.
Hij verwonderde zich. Zo was Hij in-l
de waarheid die Hij sprak. In de
innerlijke verwondering over Gods
goedheid en de grootheid van Gods
bedoelingen. Hoe konden mensen 43
dat ooit niet geloven? Hoe konden
ze daar ooit neen tegen zeggen?
Vroeger leerde ik dat zonde in een 51
bepaalde zin een onmogelijkheid is.
Een onverklaarbare grootheid,
vandaar dat we niet zo ver moeten
zoeken voor de oorsprong van ons r
verzet tegen deze God. Unde
malum, vanwaar het kwaad?, is eenL
niet te beantwoorden vraag. Hij kon
het zich niet indenken dat mensen 9
neen zeiden tegen wat Hij zelf zag 5
als het licht en de bevrijding. En daL
is ook niet in te denken.
Beroepingswerk ?0'
NED. HERV. KERK ,e
Beroepen te Avereest: J. Th. Grod5
te Vuren en Dalem
Aangenomen ben. tot bijstand
past. te Zuidlaren: E. Saraber,
em. pred. te Ossendrecht.
Bedankt voor St. Annaland: G. vat
den End te Papendrecht. al
CHR, GEREF. KERKEN j1'
Aangenomen naar Dedemsvaart: lFn
Oppenhuizen kand. te Apeldoorn.^
GEREF. GEMEENTEN |jf
Beroepen te'Middelharnis: A. Hop
gerland te Krabbendijke. ;b
BAPT. GEMEENTEN *a
Bedankt voor Scheveningen:
Hessels te Lemmer.
nd ite
'r' at
ROME Het Vaticaan heeft 1
ten weten, geen bezwaar meer |t<
hebben tegen het huwen van gestefttj
liseerde mannen. Sterilisatie blij!
wel verboden. in
it
DAR ES SALAAM <- Dé missil f
narissen in Tanzanië kunnen nim
ingaan op het verzoek van de regm,
ring, om weer de zorg op zich ln<
nemen van de scholen, die in 191ur
onteigend werden. Na de nationa!
satie zijn de meeste scholen verwa^-
loosd. De missie heeft geen geld vo(
herstel. Ook zijn de leerkrachten
eertijds grotendeels vertrokken r
nieuwe zijn niet zo gauw te vindei
(ADVERTFNTICI
D^Qboekennieuw
Dimt dagen verschenen:
PLURALITEIT IN DE KERK
106 blz.. 112.50
Onderlinge verschillen tussen de drversN
kerken, maar ook een toenemende pluraliténr
in elke kerk afzonderlijk. Kan een plurale kef,
echt kerk zijn? Geschreven door Or.J. Firpl0
Dr. J.Hendriks, Or. J. Plomp, Dr t. T. Bekker\ i
Dr. G. Dekker en Drs. J.J. ven Noen
het christelijk oeloof en de kerk. ondanks 6
veel gehoorde klacht dat de kerk op haar retoi II
is. Verschenen in oe sene rj
APELOOORNSE STUDIES. arl
De. W. Schouten en De. 3. da Vrtae
AVONDZEGEN JOC
3e druk, 386 blz geb. 29.50 (j- J
Een nieuwe druk van dit veel gevraagf^u
r ei
Bijbelse dagboek voor de oudere mens.
DE BARMHARTIGE SAMARITAAN
Uit de serie Bljbalkiikan. Eerder verschenenrja
De Schepping, De erk ven Noech, Jorte en k.
grote vis ,Ka
Voor kinderen vanaf 3 jaar. Prachtfcki
vierkleuren illustraties die hun eigen verhip
venellen, met een korte tekst.
Per deel 20 blz <4,75 ttlE
Verkrijgbaar in de boekhandel.
AMSTERDAM:
Postbus 859 iA
Wibautstraat 131 jaa
Tel. 020-913456 her
Telex ?3006 <ndi
:en
ROTTERDAM/DORDRECHT!1"'
Postbus 948 ;ea"
Westblaak 9. Rotterdam^
Tel. 010-115588 he
lUTK
DEN HAAG/LEIDEN: kl«
Postbus 101
Ich
Parkstraat 22. Den Haaf
Tel. 070-469445 |roe
ei c
ZWOLLE/GRONINGEN: rote
Postbus 3 'r,oe
Melkmarkt 56. Zwolle
Tel. 05200-17030 L,
