Hongerstaking
uiterste middel
Plan voor aardgasopslag
c
LANDELIJK
K0NTAKTMAN
Eenzame boeren voo!
twee ton opgelicht:
vijf maanden geëist!
m
HET PAROOL
Comité: lever Zuid-Afrika Protest Ethiopische
geen Fokkervliegtuigen
Steeds meer mensen grijpen naar
geweldloze actie bij uitstek
1e en 2e graads leraren
studenten tegen
uitwijzing collega
Vrouw belooft terugbetaling
Twee-en-een-half
jaar voor overval
Steeds minder 1
aankopen door*
prentenkabinet
tsóncib..
J#SiAAfc«sl
BINNENLAND
ZATERDAG 23 JULI 1977
Trouw/Kwartet :F
door Kees de Leeuw
Hongerstaking door Mahatma Gandhi eens de geweldloze actie bij uitstek genoemd is een
verschijnsel dat de laatste Jaren over de gehele wereld toeneemt. Wie naar dit uiterste middel
grijpt en zich van voedsel onthoudt, ziet dit als een laatste wanhopige poging om recht te
verkrijgen voor zichzelf en/of anderen. Het kan een boer zijn die elektriciteit wil, zoals onlangs
nog in Nederland, of een politieke gevangene, die opkomt voor zijn mensenrechten.
Dat steeds meer mensen overgaan
tot een hongerstaking is op zichzelf
geen reden tot ernstige verontrus
ting. Men kan redeneren, dat de
hongerstaker met zijn protestactie
alleen zichzelf benadeelt en niet,
zoals kapers, het leven van anderen
in gevaar brengt. Hierbij wordt
echter aan het lot van de honger
staker geheel voorbijgegaan. Bo
vendien zit er nog een andere kant
aan deze zaak en dat is de houding
van direct betrokkenen ais gevan
genispersoneel, de overheid en niet
te vergeten artsen. Hun reacties
demonstreren vaak een ontstellend
gebrek aan Inzicht in en begrip
voor de motieven en instelling van
de hongerstaker. Daarbij komt
nog, dat men dikwijls in het geheel
niet weet hoe het lichamelijk pro
ces van de verhongering verloopt.
Hoewel het verschijnsel hongersta
king duidelijk toeneemt, is er in
feite betrekkelijk weinig over be
kend. Om hier iets aan te doen
hebben drie artsen en een psycho
loog over dit „machtsmiddel van
de machteloze" een boekje ge
schreven (Hongerstaking Het
Wereldvenster, Baam. Prijs:
9,50). Nadia Lachlnsky en Jeanne
Smeulers behandelen hierin de me
dische aspecten, de klinisch psy
choloog Laurens houdt zich bezig
met de psychosociale kant van de
zaak, terwijl de longarts Herman
van Geuns het verschijnsel als zo
danig beschrijft Van Geuns, die als
lid van het hoofdbestuur van Am
nesty International te maken heeft
gehad met hongerstakingen in
Noord-Ierland en West-Dultsland,
gaat tevens in op de positie van
artsen al dan niet in overheids
dienst rond een hongerstaker.
Gandhi
Eén van de bekendste voedselwel-
geraars is wel Mahatma Gandhi,
maar ook vóór hem grepen er al
mensen naar dit middel De oudste
hongerstaking vond in 1889 plaats
in het tsaristische Rusland, waar
de sociaal-revolutionaire Vera Fig-
ner door middel van voedselweige-
ring protesteerde tegen de onrecht
vaardige en onwettige wijze, waar
op de gevangenisdirecteur zijn be
wind uitoefende. In de Jaren dertig
van deze eeuw werd de hongersta
king vaak als strijdmiddel gehan
teerd door antimilitaristen als pro
test tegen het feit, dat ze als misda
digers celstraffen moesten onder
gaan.
Een bekend voorbeeld in Neder
land was Herman Groenendaal, die
in 1918 als dienstweigeraar veertien
dagen in hongerstaking ging. Hij
werd daarna door artsen op ge
welddadige wijze kunstmatig ge
voed. Het was een manier van in
grijpen, die ook toen al verontrus
ting teweegbracht en waartoe de
laatste Jaren steeds meer wordt
overgegaan. Echter niet alleen an-
tlmllitairlsten grepen naar het mid
del van de hongerstaking, maar
ook strijdsters voor vrouwenrech
ten, zoals de Engelse suffragette
mrs. Leigh.
Duizenden
Dat het verschijnsel toeneemt
blijkt wel uit het feit, dat de afgelo
pen vijftien Jaar ten minste enkele
duizenden mensen in hongersta
king zijn gegaan. Dit gebeurde in
29 landen, verspreid over bijna de
hele werld met als „koploper" de
8owJetunle: ongeveer 200 honger
stakingen.
Vorm en duur lopen nogal uiteen.
Een aantal hongerstakingen duurt
kort en de staker geeft enkel een
signaal om de aandacht op zijn
situatie te vestigen. Verder zijn er
hongerstakingen, waarbij vooraf
een bepaalde termijn een paar
weken of een maand wordt aan
gekondigd. Tot slot komen ook
langdurige hongerstakingen voor,
waarvan alleen duidelijk is dat de
voedselwelgering pas zal worden
beéndigd als het door de staker
gestelde doel is bereikt Voorbeel
den hiervan zijn in Engeland de
zusters Price (200 dagen), in de
Sowjet-Unie Amalrik (117 dagen)
en in West-Dultsland de Baader-
Meinhof-groep (155 dagen).
Dood
De laatste Jaren heeft de honger
staking van vier gevangenen de
dood tot gevolg gehad. In Cuba
overleed in 1972 na 59 dagen voed
selwelgering Pedro Luis Boitel (zijn
gewicht daalde tot 36 kg), in Enge
land in 1974 Michael Gaughan na
66 dagen, in WestrDultsland in 1974
Holger Meins na 67 dagen (gewicht
op het laatst 39 kg) en in Engeland
in 1976 na 61 dagen Frank Stagg.
Alleen van Stagg is bekend, dat hij
tijdens zijn staking kunstmatig ge
voed werd.
Vooral bij langdurige hongersta
kingen gaat het om protest tegen
gevangenis- en kampomstandighe
den, wreedheden of martelingen of
om protest tegen het gevangen zit
ten, de procesvoering of de politie
ke situatie in een land. Wat Neder
land betreft kan gewezen worden
op het recente protest van buiten
landse werknemers tegen de nieu
we regularisatie-wetgeving.
Hard tegen hard
Bij een hongerstaking is aanvanke
lijk het streven van de gezagsdra
gers er doorgaans op gericht publi
citeit naar buiten toe te vermijden.
Men probeert de hongerstaker te
overtuigen van de zinloosheid van
zijn actie of men negeert deze.
Daarnaast wordt wel gepoogd de
staking te breken door (verleide
lijk) voedsel neer te zetten of door
drinken te onthouden. Heeft dit
geen resultaat, dan wordt de hou
ding verder bepaald door de hoog
ste gevangenisautoriteit of diens
superieuren. Belangrijk is daarbij
of de hongerstaking inmiddels tot
onrust onder andere gevangen
heeft geleid en vooral of de staking
.i -v
fÉf'1
Marokkanen In hongerstaking tegen regularisatie-wetgeving
in de buitenwereld publiciteit
krijgt.
Dit laatste heeft soms verbetering
in de toestand van de hongerstaker
tot gevolg, maar meestal gaat het
„hard tegen hard". De voedselwei-
geraar wordt bruut bejegend of
mishandeld door bewakers, in een
isolatiecel opgesloten, overge
plaatst naar een strengere gevan
genis of kamp of afgevoerd naar
een psychiatrische inrichting.
De houding van artsen, die bij een
voedselwelgering zijn betrokken is
nogal verschillend. Gaat het om
een hongerstaking in een gevange
nis of een psychiatrische inrich
ting, dan staat de betreffende arts
veelal in een (in-)direct dienstver
band tot de „beheerders" van een
dergelijke instelling. Hij zal dan
eerder geneigd zijn zich te vereen
zelvigen met deze autoriteiten en
zich met hen verantwoordelijk voe
len voor het welzijn van de honger
staker. Omgekeerd zullen de ver
antwoordelijke gezagsdragers
maar al te graag gebruik maken
van de deskundigheid van de arts
om de schadelijke gevolgen van de
hongerstaking tot een minimum te
kunnen beperken.
Zuiver medisch
Voor die arts draait het dan alleen
om de zuiver „klinische" vraag:
wanneer moet ik ingrijpen? Is de
diagnose gesteld, dan bepaalt hij
de meest doelmatige „therapie", te
weten de aard van de kunstmatige
voeding en de wijze van toedienen.
Uit onderzoek is gebleken, dat de
meeste artsen een hongerstaking
louter medisch benaderen. Er is
maar een enkel geval bekend van
een arts die hoewel in dienst van
het (Westduitse) ministerie van Jus
titie, het aandurfde te zeggen dat
hij het breken van een hongersta
king niet zonder meer in overeen
stemming kon brengen met zijn
medisch geweten.
Buiten hem om werden collega's
ingeschakeld, die hongerstaking al
leen wensen te zien als ongeoor
loofd. In de wetenschap dat dorst
veel moeilijker is te verdragen dan
honger en in de volle overtuiging
van hun gelijk gaven zij het advies
geen drinkwater meer te verstrek
ken en het waswater met behulp
van zouten ondrinkbaar te maken.
Dit alles deed zich onder meer voor
bij de Nederlander Ronald Augus
tin, die in West-Duitsland gevan
gen zit en met de Baader-Meinhof-
groep in hongerstaking ging, meldt
Herman van Geuns. HIJ maakte
deel uit van een Nederlandse dele
gatie, die in november 1974 door de
Duitse autoriteiten werd uitgeno
digd om zich op de hoogte te stellen
van de omstandigheden waaronder
Augustin gevangen werd gehou-
denl
In oktober 1975 stelde de „Worlds
Medical Associaton" gedragsregels
op voor artsen die betrokken zijn
bij martelingen en hongerstakin
gen. Eén van die regels ls, dat een
hongerstaker niet kunstmatig
worden gevoed, als bij een on<
zoek door een arts blijkt dat
gevangene weloverwogen tot
besluit is gekomen en zich be^
is van de gevolgen van zijn voeds
weigering. Gelet op het gebeu
rond Augustin merkte Van Gei
op, dat dit alles duidelijk on<
streept hoe noodzakelijk het
dat het. „Wereld-verbond van
sen" gedragsregels opstelde.
Met het boekje „Hongersl
willen de schrijvers een biji
leveren aan een verdere meninL
vorming rond dit verschijnsel, D™
delijk komt eruit naar voren, c
een langdurige voedselweigerT
het besluit is van iemand, die ow,
geen enkel ander middel meer
schikt om zich te verdedigen,
zoals de Russische dissident Vic
Fainberg het omschreef: „Honi^
staking is een ultimatum; jij ve£j
voor Je dood en zij vechten vooiL,
leven", daarmee aangevend hoe
genstrijdig de belangen zijn van
direct betrokkenen.
De Gasunie heeft, zo vermeldt de
Havenbeleidsnota van Rotterdam
voor bet komende begrotingsjaar,
met de gemeente Rotterdam contact
gezocht om medewerking te krijgen
voor een op- en overslagbedrijf voor
per schip aan te voeren aardgas in
vloeibare toestand. Als mogelijk
heid noemde de Gasunie een plaats
bij de reeds bestaande vestiging van
de Gasunie. Daarvoor zijn twee mo
gelijkheden: óf tussen het Gasunie-
terrein en de VOM, zoals op bij
gaand kaartje aangegeven, óf even
ten noorden van het Gasunieterrein
aan het Beerkanaal.
Ook de ministers van Verkeer en
Waterstaat en van Economische Za
ken zijn daarover in gesprek met
het Rotterdamse gemeentebestuur.
Maar Rotterdam wenst in de eerste
plaats garanties voor veilig tran
sport en verder wil Rotterdam een
oplossing voor de elektriciteitspro-
duktie in Zuid-Holland. En daar
over bestaat nauw contact met Rijn
mond en Zuid-Holland.
Provincie, Rijnmond en Zuid-Hol
land hebben nu al afgesproken één
lijn te trekken bij het bepalen van
het beleid. Maar aan die beleids
bepaling is men nog lang niet toe.
Heel zwaar weegt daarbij de geva-
renfactor voor drie op slechts enkele
kilometers afstand gelegen woon
kernen: Hoek van Holland, Oost-
voorne en Brielle.
iSTeo \rc antral e
U.
Bonovera
Particuliere opleidingscursus
(oa. Staatsexamen Mavo/Havo/V.W. O.)
zoekt per 5 september 1977
in Amsterdam-Zuid en Leiden, voor alle examenvakken
en lich oefeningen.
Kleine klassen oudere leerlingen.
Beknopte sollicitaties aan het Ned Opleidingsbureau,
'Nic. Maasstraat 114 b v.. Amsterdam.
Op korte termijn zoeken wij voor de
buitendienst van het advertentiebedrijf
De aard van deze funklie verlangt
inzicht op het gebied van de marke
ting en in het bijzonder de reclame
alsmede bekendheid met de moder
ne technieken ten aanzien van
mediaplanning.
Er wordt gewerkt in een klein team,
dat bij zijn aktiviteiten wordt onder
steund door een afdeling marketing
en mediaresearch.
Leeftijd tot 35 jaar.
Indien u belangstelling heeft voor deze aan
trekkelijke lunktie kunt u uw schriftelijke sollici
tatie richten aan de personeelchef commer
ciële sectoren van Het Parool B.V., Wibaut-
straat 131. Amsterdam.
Ook kunt u telefonisch informaties inwinnen bij
F. Romeijn. Tel. 914400. toestel 232.
>c
ZUTPHEN (ANP) De 53-jarige Dien W. uit Zwolle heeft
voor de rechtbank in Zutphen moeten verantwoorden voor o
oplichten van vooral ongehijwde en oudere boeren, die zij si'
1973 ongeveer tweehonderdduizend gulden afhandig zou hebf
gemaakt. Van de acht gevallen had de officier van justitie er h
drie ten laste gelegd. Hij eiste vijf maanden onvoorwaardell
gevangenisstraf.
AMSTERDAM (ANP) Het
Comité Zuidelijk Afrika (het
voormalige Angola comité)
heeft een beroep op de Neder
landse regering gedaan niet
mee te werken aan de levering
van transportvliegtuigen van
Fokker aan Zuid-Afrika en het
door Zuid-Afrika bezette buur
land Namibië.
Het comité vraagt In telegrammen
aan de ministers Lubbers en Van der
Stoel een exportvergunning voor een
dergelijke levering te weigeren. Op
de fabriek van Fokker op Schiphol
bevinden zich volgens het comité
piloten en technisch personeel uit
deze landen om te worden vertrouwd
gemaakt met de Fokker Fellowship,
die bestemd is voor de Suidwes Lug-
dlens van Namibië. Het comité
vreest dat deze vliegtuigen gebruikt
zullen worden voor het vervoer van
Zuidafrikaanse troepen, zoals inder
tijd de Portugezen in Mozambique
de Fokker-Friendshlp voor troepen
transporten gebruikten.
Het comité wijst er op dat volgens
een woordvoerder van de Ameri
kaanse regering ook de regering Car
ter haar beleid op dit punt wil her
zien en de levering van Amerikaanse
transportvliegtuigen aan Zuid-Afri
ka wil vermijden omdat deze vlieg
tuigen kunnen worden Ingezet voor
het vervoer van troepen. Een woord
voerder van Fokker-VFW zei „ver
baasd" te zijn over het verzoek. Vol
gens de zegsman ls het comité
„klaarblijkelijk niet op de hoogte
van de juiste gang van zaken". De
woordvoerder zei dat het hier geen
koopovereenkomst maar een huur
contract voor één F-28 Fellowship
betreft „WIJ hebben een overeen
komst gesloten voor de huur van één
F-28 Fellowship voor civiele trans
porten met de Zuidafrikaanse maat
schappij 8uid-Wes-Lugdiens. Dit
toestel zal worden Ingezet op de
dienst Kaapstad-Windhoek", aldus
de woordvoerder van Fokker.
Hij zei dat voor een dergelijke overe-
nekomst geen exportvergunning van
het Nederlands ministerie van eco-
nonmische zaken nodig is. „Toen
drie weke geleden deze overeen
komst gesloten is heeft Fokker de
directie buitenlandse betrekkingen
van het ministerie van economische
zaken wel in kennis gesteld. Men
heeft van die zijde geen bezwaten
tegen de overeenkomst te horen ge
kregen", aldus de Fokker-zegsman.
De Suid-Wes-Lugdiens is een onder
deel van de in Kaapstad gevestigde
koopvaardij-onderneming SAF
Marines.
Volgens de woordvoerder zijn op kor
te termijn geen nieuwe orders voor
de koop van Fokkervliegtuigen door
Zuidafrikaanse maatschappijen te
verwachten. Ook een uitbreiding
van de nu gesloten huurovereen
komst is volgens de zegsman niet
aannemelijk.
DEN BOSCH (ANP) De recht
bank heeft de 25-Jarige C. W. en de
21-jarige R. de H., beiden uit Breda,
in overeenstemming met de eis ver
oordeeld tot twee-en-een-halfjaar
met aftrek. Ze stonden op 7 juli
terecht wegens het plegen van een
gewapende overval op het posta
gentschap te Stiphout, waar ze er
met 1.600 gulden vandoor gingen.
Van een onzer verslaggevers
AMSTERDAM De Unie van Ethi
opische studenten In Nederland
heeft gisteren bij de Tsjechoslo-
waakse ambassade in Den Haag
protest aangetekend tegen de uit
wijzing van een Ethiopische student
door de Tsjechoslowaakse regering.
De student, Taüesse Abebe, heeft in
Praag geprotesteerd tegen de bloe
dige praktijken van Ethloplës ster
ke man, kolonel Mengistoe. Deze
protesten zijn hem door de Tsje
choslowaakse regering niet In dank
afgenomen en zij heeft daarom be
sloten hem terug te sturen naar zijn
land. In Ethiopië wacht de student
een wisse dood, aldus een verklaring
van de Unie van Ethiopische Stu
denten in Nederland.
Nog twintig andere Ethiopische stu
denten in Tsjechoslowakije staat
eenzelfde lot te wachten. Ook in
andere landen van Oost-Europa
worden maatregelen genomen tegen
Ethiopische studenten die proteste
ren tegen het optreden van kolonel
Mengistoe.
De Ethiopische studenten in Neder
land vragen de student uit te wijzen
naar een land van zijn keuze. Ze
dringen aan op stopzetting van de
wreedheden die ln hun vaderland
begaan worden.
Sedert enige tijd wordt het zich soci
alistisch noemende bewind van ko
lonel Mengistoe in Ethiopië ge
steund door de Sowjet-Unie. De re
laties tussen de regeringen van de
Oosteuropese landen en de militaire
machthebbers in Ethiopië worden
door de Ethiopische studenten in
Nederland beschouwd als bijzonder
schadelijk voor de toekomstige be
trekkingen tussen de volken van de
betrokken landen.
Een gewezen landbouwer uit Zwolle
gaf haar in 1975 in termijnen in to
taal 65.000 gulden, waarmee een huis
zou worden gekocht waarin de twee,
die Intieme relaties onderhielden,
zouden gaan samenwonen. Dien W.
kocht echter geen nieuw onderko
men, maar liet niets meer van zich
horen. De boer die de vrouw na aan
gifte bij de politie met briefjes bleef
achtervolgen en smeekte om bij hem
terug te komen, zei tegenover de
politie dom te zijn geweest maar te
hebben gehandeld uit liefde voor de
vrouw. Na de 65.000 gulden had hij
nog eens 17.000 gulden gegeven voor
de aanschaf van een woonboot. Ook
van dat geld zag hij niets meer terug.
De Utrechtse strafpleiter mr. B. F.
Simon toonde de rechtbank een
brief van de benadeelde boer waarin
hij schreef het geld aan Dien te heb
ben geschonken. Hij vroeg er voor te
zorgen dat Dien geen straf zou krij
gen. „Ik ben ook niet geheel onschul
dig", zo schreef de boer. Volgens mr.
Simon is het zeer de vraag of er
sprake is geweest van oplichting.
Dat kan volgens hem niet worden
bewezen. „De man was gek op haar".
Onbegrijpelijk"
99
Volgens officier van Justitie mr. P.
Cremer was de boer het slachtoffer
geworden van de vrouw die volgens
hem de gevoelens van alleenstaande
oudere boeren exploiteert. „Op on
begrijpelijke wijze wordt haar zeer
lichtvaardig steeds weer geld gege
ven", aldus de officier.
De vrouw stond naast de oplichting
van de boer ook terecht wegens het
aannemen van vijfduizend gulden
handgeld van een boer ln ruste uit
Ommen. Zij zou begin vorig Jaar
hebben beloofd met hem samen te
gaan wonen en de huishouding te
doen. Zij moest een goede baan op
geven en vroeg daarvoor als compen
satie twintigduizend gulden. ZIJ ont
ving uiteindelijk vijfduizend gulden,
waarna ze niets meer van zich liet
horen.
In Uithoorn had ze volgens de I
cier tweeduizend gulden gestoleJ
een secretaire van een rustende I
Zij kwam daar met een vriendil
bezoek als reactie op een huwef
advertentie die de man had
plaatst. Tegenover de politie ga'
de diefstal toe, maar tijdens de
ting ontkende zij krachtig. 1
De vrouw zei dat zij de benadea(
zal terugbetalen. Aan uitkerif
ontvangt zij maandelijks 1.800,
den. „Om alles terug te betaleii1
u wel het eeuwige leven moeten ;l
ben", aldus mr. R. W. Reindeift
de rechtbankpresident. Uitspin
op vrijdag 5 augustus.
11
l»i
AMSTERDAM (ANP) - Het
prentenkabinet in Amste
kampt met een „gevoelige" a<
uitgang in het aantal nieuwe
ten en tekeningen. De sterk st:
de kunstprijzen zijn daarvan d
zaak, aldus het rijskmuseum,
in het kabinet is ondergebracl
Een Jaar of vijftien geleden vei
het rijksprentenkabinet nog
vijfhonderd aanwinsten per jai
genwoordlg moet het kabinet
lijks genoegen nemen met zo'r
derd nieuwe prenten. Het a:
van het rijksprentenkabinet o
nu één miljoen stuks, waarva
kleine veertigduizend stuks tel
gen, de rest ls prenten. De teru
ln het aantal aanwinsten is vc
directie van het rijksprentenkj
geen aanleiding haar verzan
leid te veranderen. De kwal
norm blijft gehandhaafd en help
ven blijft erop gericht de Nede$
se scholen zo breed mogelijk
nen tonen, aldus het rijksmuar
