Sociologische onthullingen
uit de zwarte jaren dertig
VAKANTIEBEZORGERS
Opleidingen:
M.A.V.O.
Uw zeilboot op de Middellandse Zee?
De rafelrand van Amsterdam
Uithoorn wil
koffiehuis redden
Woo-Ping
De winkel met de luifel
Mr. Th. Heemskerkschool
Christelijke M.A.V.0. school
'n droom wordt werkelijkheid bij de Club Neptuno
in La Manga.
2 gediplomeerde
Ziekenverzorgsters
of bejaardenverzorgster*
1 keukenhulp (vr.)
FLINKE VERVANGERS gebruikeif
WOENSDAG 15 JUNI 1977
TRQUW/KWARTE1
door Jan Roelfs
AMSTERDAM „De 11.000 atellermeisjes worden bijna allen
geleverd uit de rijen der arbeiders; maar weinigen worden uit de
kleinen burgerstand betrokken. Doordat wegens de vervanging
van maatkleding door confectie en de voortdurende vergrooting
van den machlnalen arbeid, vakbekwaamheid steeds minder
gedacht wordt, leveren de geschoolde arbeiders een veel kleiner
aantal meisjes aan de kledingindustrie dan vroeger en is er thans
een zeer groote toeloop uit de ongeschoolden, wier aantal door de
economische ontwikkeling regelmatig groeit. Het maatschappe
lijk peil der ouders daalt dus steeds."
Dit zijn opmerkingen die voorkomen
in een in de crisisjaren dertig ver
richt sociologisch onderzoek, dat
destijds weinig bekendheid heeft ge
kregen, maar dat tekenend Is voor de
onmaatschappelijke toestanden van
die tijd. Men mag de studie met
recht onthullend noemen. Het be
treft een werkstuk van Henri Heertje
(Ateliermeisjes) en van Henk Dijk
huis (Vijftig dagen in een Jordaan-
logement), die als vooroorlogse so-
ciografen hun tijd vooruit waren en
uit persoonlijke peilingen in het veld
hun sociaal-maatschappelijke erva
ringen van onderdelen van een gró
te-stadssamenleving op schrift heb
ben gesteld. Ze zijn thans verzameld
in een pocket „De tafelrand van Am
sterdam": Jordaners, Pinda-Chine
zen. Ateliermeisjes en venters in de
jaren dertig". De auteurs van ruim
veertig Jaar geleden zijn inmiddels
overleden. Frank Bovenkerk en Lo-
dewijk Brunt, verbonden aan de
Vakgroep Vergelijkende Sociaal-
Economische Studleén van de
rijksuniversiteit te Utrecht, hebben
de bundel opstellen (160 veelal boei»
ende pagina's) van een omvangrijke
inleiding voorzien. Zij poogden in dit
verband een bijdrage aan een nieu
we richting in de sociale weten
schappen tot ontwikkeling te bren
gen: de antropologie (menskunde)
van de Industrie.
hand toe." Een ander facet: er was
vrij veel schoolverzuim omdat de
meisjes, voordat ze gingen werken,
in de regel grote gezinnen als een
tweede moederttje) fungeerden. (Ge
ringe algemene ontwikkeling).
Heertje, een jood. die de oorlog niet
overleefde, heeft vermeld, dat de
lonen varieerden tussen de 16,- en
20.- en uiteraard beneden die van
de mannen lagen. Een zeer groot
deel van de arbeid in de Westeurope-
se textielsector is vanouds door
vrouwen en meisjes verricht. ZIJ
hebben altijd tot het meest uitge
buite en verwaarloosde deel van de
arbeidersklasse behoord. In de stu
die wordt veel aandacht besteed aan
de geestdodende invloed, ook de on
gunstige invloed op de lichamelijke
ontwikkeling van het meisje in haar
puberteit. Daarbij moet worden be
dacht dat het al op 14-Jarige leeftijd
naar de fabriek (atelier) ging. Er was
in die tijd een toevloed van 1000
jonge kinderen per jaar!
Tijdbeeld
fl
waar haar dochter ligt, Keessie gaat
vroeg vissen of blijft tot 12 uur in
bed. Dries en ome Dirk gaan naar de
zondagochtendmarkt in de Joden
hoek. Niemand in het kosthuis ls
kerks. Heel veel mannen en Jongens
gaan ook naar hun dulvenplat. Ze
bepraten de duiven en pakken er nu
en dan één vakkundig op, net zoals
dat op zaterdagmiddag bij de
Noorderkerk gebeurt.
Onthutsend is wat uitvoerig
over het leven tegen woekerrente
wordt vermeld. Voor het lenen van
één gulden gold een dagrente van
een dubbeltje, voor een rijksdaalder
gold in sommige gevallen 50 cent
weekrente.
Het Jordaanverhaal is het meest le
zenswaardige uit de bundel, hoewel
de verhandeling over de Plnda-Chl-
nezen (Chinese Immigranten in Ne
derland, van F. van Heek) een her
nieuwde actualiteit oproept, als
men de Chinezen wil zien als een
soort gastarbeiders. De Chinezen in
Kostgamger
Over de levensomstandigheden van
het atellermeisje tn die Jaren dertig
wordt verteld, dat bijna alle meisjes
wonen op de Eilanden, in de oude
Pijp en in de Joden-, Oosterpark-.
Spaarndammer-, oude- en nieuwe In
dische-, Dapper-, Klnker- en Afrika-
nerbuurtWoonruimten met één of
twee kamers komen vaak voor. zodat
het slapen met het andere geslacht
geen uitzondering is. Er is ook veel
samenwonen van werklozen. De Ge
meentelijke Woningdienst telde nog
in 1925 zo een 17.000 voor- en achter
woningen en 1200 kelderwoningen.
In 1927 waren er op een totaal van
186.000 woningen in Amsterdam
65 000 met weekhuren beneden de
vijf gulden, terwijl volgens de Wo-
ningdienst nog 11.000 gezinnen zo
een woning behoefden. Er wordt aan
herinnerd dat de crisisjaren een fu
neste uitwerking hadden op het ze
delijk gedrag.
Over de relatie met jongens en man
nen deze karakteristiek: „De meisjes
onderschelden in hun gesprekken
duidelijk een „heer" en een Jon
gen". welke laatste natuurlijk te wei
nig geld heeft om zich een luxe van
weekelndvermaak (vijf gulden over
zaterdag en zondag is niets) te
veroorloven. Het loon van de meisjes
is absoluut ontoereikend om in al
hun behoeften te voorzien." Een
„heer" biedt dan uitkomst, en het
aantal „heeren" wordt steeds groot-
er. dat zich wegens de crisis tevreden
moet stellen met zoo'n arbeiders
kind. De prositutie nam hand over
Van een onzer verslaggevers
AMSTERDAM Burgemeester
Brautigam van Uithoorn heeft een
initiatief genomen, dat kan lelden
tot de herbouw van het in 1971 afge
broken Noord-Zuld-Hollandse Kof
fiehuis, dat aan het Stationsplein
heeft gestaan en voor de metrobouw
moest wijken. In een brief aan B. en
w. van Amsterdam heeft mr. Brauti
gam oud-wethouder van Amster
dam en destijds belast met de monu
mentenzorg het verzoek aan de
hoofdstedelijke raad gedaan om het
koffiehuis voor één gulden te verko
pen aan degene, die meent het kof
fiehuis elders te kunnen opbouwen.
De Uithoornse burgemeester den**
daarbij aan het waterrijke gebied
ten zuiden van de stad. bijvoorbeeld
de omgeving van de Amstel. Als dit
te verwerkelijken is wil hij nagaan of
een gezamenlijke actie van het infor
meel agglomeratie-overleg kan lei
den tot een resultaat, waarvoor „ook
Amsterdam" zich niet behoeft te
schamen". Na de afbraak van het
koffiehuis waren er serieuze plannen
het bouwsel elders een nieuwe be
stemming te geven. Het gemeente
bestuur van Amsterdam heeft on-
.angs moeten verklaren dit streven
niet tg kunnen waarmaken, omdat er
veel verouderd materiaal aanwezig is
en de kosten vem herbouw niet kun
nen worden opgebracht De restan
ten van het houten gebouw zouden
worden overgedragen aan de dienst
Monumentenzorg.
viswedstrijd - Vanavond om
17 uur is er een viswedstrijd voor
jongeren tussen 6 en 14 Jaar in de
Looieregracht in Amsterdam. Tus
sen 20 en 22 uur ls er een viswedstrijd
voor de ouderen. Deelnemers kun
nen zich ter plaatse laten inschrijven
(op de brug)
Rotterdam en Amsterdam vormden
destijds een verpauperde groep, van
welvarende Chinese restaurants was
nog geen sprake. Zij brachten de
oplumhandel eerst goed op gang.
Chinezen, werkkrachten op de grote
vaart, raakten werkloos toen de ko-
lenstook door ollestook werd ver
vangen, de aanvang van de crisis, ln
1929, deed er nog een schepje boven
op. Ze leefden veelal aan de zelfkant
van de Nederlandse samenleving,
van sociale ondersteuning was geen
sprake.
De rafelrand van Amsterdam, waar
in V. R. A. D. Huberts schrijft over
de hoofdstedelijke straatventers
biedt vier „vergeten" sociografische
portretten aan, die haarscherp de
Jaren van de stempellokalen, van
het tegendeel van de huidige wei
vaart, aangeven.
Het mag de uitgeverij Boom in Mep-
pel als een verdienste worden aange
rekend deze documentatie onder de
aandacht te brengen.
De Jordaan bezit meer dan 800 monumenten op een oppervlakte van 95 hectare, een stads*
onschatbare cultuur-historische waarde. Maar het „proletariaat en de kleine burgerklasse},
generaties lang overwegend gebrekkig gewoond. Op de foto - rechts - de Noorderkerk.
Henk Dijkhuis kwam van een boer
derij in Zuid-Holland, stamde uit
een zeer eenvoudig milieu (z'n moe
der werd weduwe toen hij een half
jaar oud was). Hij werd student in de
sociale geografie ln Amsterdam. Het
sociaal onderzoek, dat hij in de Jor
daan heeft verricht, mag als pio
nierswerk worden aangemerkt.
Wanneer hij zich in deze volkswijk
als student zou hebben bekend ge
maakt, zou hij nergens toegang heb
ben gekregen. Hij kwam als een
„neef" in een Jordaans kosthuis aan
de Palmgracht om een baan te zoe
ken. Eén van zijn herinneringen:
„Het was er wat rommelig en er hing
het me welbekende achterbuurten-
geurtje. Een nogal gezette tante,
met een goedmoedig, moederlijk
uiterlijk, zei me dat Uc maar niet
naar de rommel moest kijken, want
ze was aan het „schommelen" (Na-
jaarsschoonmaak). Er waren nog
vier andere kostgangers, allemaal
werkmensen, een echtgenoot met
twee kinderen van 15 en 17 jaar.
Redenen, die me gunstig leken er
maar ln te trekken. Tien gulden
kostgeld was de te betalen som per
week."
In het opstel geeft Dijkhuis ken
schetsen van de Jordaner, die men
ook bij Querido aantreft, maar die
de student soms sterk gechargeerd
vindt. Zijn ervaringen van die 50
Jordaandagen zijn grotendeels
geënt op de weergave van gesprek
ken met de kostgangers: levendig,
direct, zeer onverbloemd.
„Daar ls Dries, de zeeschepenreini
ger. Drie dagen achtereen komt hij
met doorweekte schoenen en kou
sen thuis hij heeft, tot over z'n
enkels in het water staande in
gebukte houding een liggende ketel
moeten bikken. Een paar dagen la
ter komt hij meermalen roetzwart
binnenstappen. De rookgangen van
het schip moesten gereinigd wor
den. De volgende week kan hij bijna
niets eten, nlj heeft loze brakingen.
Perkplanten
en
Groenteplanten
Tevens biels, regenionnen en hou
ten palen en hekken m alle maten
voorradig. Welkom bi)
GARDEN CENTRE BLOEMEN-
DAAL B V HOOGMADESEWEG
43. LEIDERDORP, tel. 071-121920
nabij ElUabeih-xiekenhuls. Privé
parkeerplaais.
Te koop aangeboden „lumoprint"
KOPIEER
MACHINE
incl. 4000 vel kop«epapier f 1450.
Jriden" schnjvende rekenmachine
275. „faot". el telmachine 125.
en div. eiectr. schn|»machtnes. ml.
02522-15451.
Zoekt u een woning, kamer of (lat in
Leiden ol omg.7 Bel dan iel. 071-
123675. Ook ruilen
WON. BURO
DE SLEUTELSTAD
HOGEWOERO 105. LEIDEN
van 10-19 uur.
Verf moeten spulten ln de ruimen,
en deze verf dampt giftige gassen
uit. Tien minuten het ruim ln en tien
minuten eruit. In de zomer, als het
warm is, ls 't nog veel erger. Moeten
de mannen soms bewusteloos wor
den weggedragen."
„Mag dat dan van de Veiligheids
wet?", vroeg ik.
„Netuurlijk niet, maar asse we d'er
werk van make, motte we de laan uit
bazen en inspecteurs heulen al
tijd samen".
Vlinders
Ouderen herinneren zich dat men
vToeger. bij sigaretten, (pruts)ge-
schenkjes verpakte, ook bij onder
meer wasmiddelen. In het hoofd
stukje „Vrije tijd en dronkenschap"
(het vooroorlogse kroegenbestand
in de Jordaan was aanzienlijk) gaat
het onder meer over „vlinders."
„Tante Koos" (de pensionhoudster)
komt 's avonds bij ons zitten en
haalt dan heel vaak haar vlinders
voor de dag. Die moeten we dan
bewonderen. Vlinders zijn lapjes in
vlindervorm ln schitterende kleuren
mt
een geraffineert
slgarettenfabrieken. De meeste
moeders en meisjes hebben er een
hekel aan. dat de zonen en verloof
den zoveel sigaretten roken. De fa
brikanten hebben nu die prachtige
vlinders bij de sigaretten laten pak
ken. Het gevolg ls dat de moeders en
meisjes de Jongens animeren die
merken te roken. Kussens worden
met die vlinders versierd. Nu zijn er
al wapens, vlaggen, wajangpoppen,
klederdrachten, beroemde mannen
uit de historie bij gekomen. De pa
pleren filmhelden (voor 20 kleintjes
één grote) en de voetbalhelden heb
ben afgedaan."
Op zondagmorgen gaat tante Koos
naar Hoog-Laren, bet sanatorium
kunstzijde geborduurd. Het is
i geraffineerde reclame van de
ZAKENFLITSEN
Voor goed en vakkundig
AUTORIJLES
naar Aulorljschool Vinkestijn
i.b.v. Vamor Pius M.l. geeft les in
Opel Ascona. Telefoon
071-134575.
Bouwmaterialen Bennink BV voot*
al uw i
PLAVUIZEN
wand. vloertegels, open haarden.,
dakramen. grindplaten enz.'
Gevraagd met of zonder
overname Flat. Woningen
en Kamers in Lelden en omg.
WON-BURO
DE SLEUTELSTAD
HOGEWOCRD 105, LEIOEN
ML 071-123675
Openingstijden van 10-19 uur.
Echte, jonge, eerlijke auto's bij
VLASVELD
off. Toyota dealer. Nu Maarlem
merweg 49a. Leiden, naast
Groenoordhalien. Telefoon
134669.
GRASZOOEN
en grond ook zakken grond In
elke hoeveelheid leverbaar. F.
Phillppo. Margrlelstr. 5. Lei
den. tel. 071-126414.
Rep.
KUNSTGEBfTTEN
v.d. Waatestr. 44, Leiden.
Teieloon 071-125566.
GEOPEND VAN 8-17 UUR
Of VOLGENS AFSPRAAK
TRAPBEKLEDEN
en laat uw trap door de specialist
bekleden met tap>|l. vinyl of ny-
lonvilt v a. 150.- incl. legloon en
materiaal. Belt u nu op en wi|
komen met stalen bij u aan huis.
Tel 070-691051. na 18 uur 070- j
861155.
Chinees-Indisch Restaurant graszoden
130373. Thans ook uitzending van
alle gerechten. Alle gerechten
worden vanaf 15.-verhoogd mei
2.50 bezorgloon. Oagelijks van
1-3 uur v.m. en van 5-9 uur 's
avonds thuisbezorgd.
direct van orue kwekerij. 3.25 per
m2. tuinaarde en mest ln zakken,
alles franco thuis. v.d. Meer. graszo
den. Noordwijk. Tel. 01719-13939.
DATSUN DEALER
Uitknippen
Geldleningen voor elk doel
Financieringen - Persoonlijke leningen - Hypotheken
IRijks' Erkend Bedrijf Bemiddelaar Aether,
Bs. 05550
Hammarskjétdlaan 213, tel. 070-935893.
een gezevg zsskje, vol mineralen, fossielen en haif-edeistenen.
Voor verzamelaars, of mensen, die iets aparfs willen schenken.
Lapfdary-i' «ouand. Leg* R^k 74. Lelden. 071-134156.
UITKNIPPEN
T.V.-reparaties bij u thuis, ook s avonds, vooraf prijsopgaaf
schriftelijke garantie. Financiering - persoonlijke lening mo
gelijk. Levering van (zo mogelijk) elektrische artikelen. U
wordt gehaald en gebracht.
Rijks-Erkend Bedrijf Aether. Bs. 05550.
Hammarskjöldlaan 213 Tel. 070-935693.
Koningln-Sophlestraat 19
(zijstraat Schenkkade)
's-GRAVENHAGE. Telefoon 855048.
Directeur: C. 0 Beekhof.
Telefoon 543109
(driejarig en vierjarig)
1. Voor hel komende cursusjaar nog beperk
te plaatsingsmogelijkheden, ook in de ho
gere leerjaren.
2. Onder bepaalde voorwaarden mogelijk
heid van toelating tof het 3e leer|aar Mavo-
3. Ook bij niet-bevorderlng naar het 3e
leerjaar Mavo-4.
3. Spreekuren: donderdag 23 juni, zaterdag
25 juni. donderdag 30 juni, steeds van 9 00
tot 10.00 uur in het schoolgebouw.
U kunt uw vliegreis én zeilboot nu boeken bij
Perscombinatie reizen
Informatie/Boeking Wibautstraat 131, Amsterdam, tel. 020-914400.
Prot. Chr. Bejaardentehuis
„De Schutse",
Parklaan 58a, Sassenheim.
tel. 02522-10547.
Vraagt: lei
Voor de afdeling Ziekenverpleghfj
full-time, zij moet bereid zijn om wisj-
de diensten te werken, waaronder jl
enddiensten.
P
Voor de keuken:
full-time, salaris en arbeidsvoorwa^
overeenkomstig de C.A.O. voor f
dentehuizen.
Sollicitaties te richten aan de Directrice
tehuis Mej. J. Verhoeft.
•k
Ook dit jaar gaan in de zomertijd onze vaste bezorger/sters van een ut'
diende vakantie genieten.
De bezorging van het Ochtendblad Trouw moet dan natuurlijk gewoon doofc
en daarvoor kunnen wij best een aantal
Wie zin heeft om tijdelijk onze ochtendkrant te bezorgen, om daarmef*
aantrekkelijke aanvulling op het zakgeld te verdienen, kan zich bij ons. 1
schriftelijk als telefonisch opgeven.
Wel even vermelden waar men woont en in welke periode beschikbaarj
TROUW/KWARTET B.V.
PARKSTRAAT 22
Den Haag
Tel.nr. 070 46 94 45
