Israël tien jaar
'bezettende mogendheid'
h
Elizabeth II
speelt haar
rol voorbeeldig
Palestijnse bevolking van 'bevrijde gebieden'
weet nu waar zij aan toe is
ZATERDAG 4 JUNI 1977
BUITENLAND
Trouw/Kwartet13
•i»
Aanhangers van de extreem
nationalistische Goesj
Emoeniembeweging hou
den mars door de westelijke
Jordaanoever om kracht te
zetten bij hun eis van het
stichten van Joodse neder
zettingen in dit bezette
gebied.
Dit weekeinde is het precies
tien jaar geleden dat Israël
de westelijke Jordaanoever,
de Gazastrook, de Sinai-
woestijn en de hoogvlakte
van Golan op haar Ara
bische buren veroverde.
door James Dorsey
Morgen is het precies tien jaar gele
den dat in het Midden-Oosten de
Zesdaagse Oorlog uitbrak tussen Is
raël en de Arabische landen.
Sindsdien houdt Israel grondgebied
bezet van zijn buurlanden Jordanië.
Syrië en Egypte. In deze gebieden
wonen ruim een miljoen Palestij-
nen. Bijna achthonderdduizend
van hen leven op de westelijke
Jordaanoever en in Jeruzalem.
Oorspronkelijk heerste in Israël na de Zes
daagse Oorlog over het algemeen de ge
dachte dat deze veroverde Arabische ge
bieden als een goed ruilobject konden die
nen tijdens onderhandelingen voor de zo
lang begeerde vrede met de Arabische
staten. De gedachte was vrij simpel: bezet
Arabisch grondgebied in ruil voor Ara
bische erkenning van het bestaansrecht
van een Joodse staat in het Midden-
Oosten. Maar allengs werd duidelijk dat de
Arabieren hierop niet zouden ingaan en
naarmate deze Arabische erkenning van
de Joodse staat uitbleef, daalde de bereid
heid in Israël om bezet grondgebied af te
staan.
Vredeslandkaart
Ondertussen tekende men in Israël alvast
in voorbereiding op de vredesonderhande
lingen eenzijdig een vredeslandkaart die
de minimum positie van de Joodse staat
aangaf. Binnen twee weken na de Zesdaag
se Oorlog ging het Israëlische parlement
over tot annexatie van het bezetten ooste
lijke (Arabische) deel van Jeruzalem. De
honderdduizend Palestijnen die in het ge
annexeerde stadsgedeelte wonen zijn in
woners van Israël geworden, die de Jor
daanse nationaliteit bezitten. In de prak
tijk betekent dit onder meer dat zij wel
mogen stemmen bij de gemeenteraadsver
kiezingen van Jeruzalem maar niet bij de
parlementsverkiezingen. Tot nu toe is
Oost-Jeruzalem het enige stuk bezet
grondgebied dat officieel bij Israël werd
ingelijfd. Dit zou nu weieens na de over
winning van de extreem-nationalistische
Likoed-leider Menachem Begin zijn de
westelijke Jordaanoever en de Gazastrook
geen bezette gebieden maar „bevrijde" ge
bieden. Annexatie is voor Begin geen dis
cussiepunt Voor hem is hooguit belang
rijk het tijdstip waarop officieel gean
nexeerd moet worden. Dit wil niet zeggen
dat er onder het bewind van de Israëlische
Arbeiderspartij van annexatie geen sprake
was. Via de politiek van nederzettingen
werd het klimaat voor annexatie rijp
gemaakt.
In de afgelopen tien jaar werden er ruim
zestig Joodse nederzettingen op bezet Ara
bisch gebied gesticht. Onlangs liet de rege
ring weten opnieuw 110 nederzettingen te
zullen stichten waarvan een deel op bezet
gebied. Begin onderstreepte dit standpunt
door één dag na zijn verkiezingsoverwin
ning een religieuze plechtigheid op de wes
telijke Jordaanoever bij te wonen waarbij
hij verklaarde het stichten van Joodse
nederzettingen in dat gebied met kracht te
zullen aanmoedigen. De Joodse nederzet
tingen geven de nieuwe grens aan zoals
Israël zich die. door de bril van de Arbei
derspartij, voor ogen stelt met of zonder
een vredesakkoord. Deze Israëlische mini-
mumvredeslandkaart is nooit officieel
door de Israëlische regering aanvaard. Dit
wil zeggen de toekomstige regering van
Begin is hieraan ook niet gebonden en kan
in theorie de grens zonder meer in de
richting van de Jordaan verleggen.
Akkoorden
Na de Oktoberoorlog van 1973 heeft Israël
verschillende tussentijdse akkoorden ge
sloten met Egypte en Syrië. Deze akkoor
den hebben betrekking op de Sinai-
woestijn en de Golan hoogvlakte die vrij
wel onbewoond zijn. Anders zit het met de
westelijke Jordaanoever en de Gaza
strook. Niet alleen zijn deze gebieden rela
tief dichtbevolkt, zij worden door velen
gezien als het grondgebied van de toe
komstige Palestijnse staat.
Voor 1948 maakten de westelijke Jordaan
oever en de Gazastrook deel uit van het
Britse mandaatsgebied Palestina. Voor ve
le Israëli's en zeker voor Menachem Begin
maken zij bovendien deel uit van het histo
rische Eretz Israël, dus behoren zij aan het
Joodse volk. Het historische Eretz Israël
rijkt zelfs veel verder. Ook gedeelten van
het huidige Hasjmitische koninkrijk van
Koning Hoessein zouden in theorie tot het
gebied van het Eretz Israël kunnen worden
gerekend. De Britten bepaalden in 1922
dat Transjordanië een onafhankelijke Ara
bische staat zou worden. Dit vormde altijd
een punt van onenigheid binnen de zionis
tische beweging. Een minderheid van
extreme nationalisten vond dat geheel Er
etz Israël aan het Joodse volk toebehoorde
terwijl de meerderheid van de zionistische
beweging zich tevreden wilde stellen met
een gedeelte van het gebied. Het meerder
heidsstandpunt werd ten dele ingegeven
door het feit dat er ook rekening gehouden
moest worden met de plaatselijke Ara
bische bevolking.
Verdeling
De gedachte van de verdeling van Palesti
na werd in 1937 toen het gebied nog een
Brits mandaat was door de zionistische
beweging aanvaard. Sinds 1967 en zeker na
de overwinning van Begin staat deze kwes
tie in feite weer ter discussie. Immers de
westelijke Jordaanoever en de Gaza
strook. die tijdens de Zesdaagse Oorlog
door Israël werden veroverd waren volgens
het verdelingsplan van de Verenigde Na
ties van 1947 voorbestemd voor een Pales
tijnse staat. Deze staat werd echter nooit
gesticht onder anderen omdat de Ara
bische staat tot na 1967 weigerde het ver
delingsplan van de Verenigde Naties te
aanvaarden.
Toen deze gebieden die voor de Pales
tijnen waren bestemd in Israëlische han
den vielen ontstond er in Israël onenigheid
over de vraag wat met deze gebieden zou
moeten gebeuren Immers, volgens velen
behoren zij alsnog tot het grondgebied van
Eretz Israël. De verdeeldheid binnen de
zionistische beweging loopt dwars door
alle politieke partijen heen. Een meerder
heid van de Arbeiderspartij is voor terug
gave van gedeelten van deze gebieden in
het kader van een vredesakkoord uit vrees
dat anders de Arabische bevolking van
Israël weieens groter zou worden dan de
Joodse bevolking. Met andere woorden uit
vrees dat de staat Israël zijn Joodse karak
ter zou verliezen. Diep in hun hart zouden
echter de meeste Israeli's de in 1967 bezet
te gebieden willen behouden maar dan
zonder de plaatselijke bevolking. Een vol
strekt irreële gedachte.
Allon-plan
Onmiddellijk na de Zesdaagse oorlog ont
vouwde de minister van buitenlandse za
ken Jigal Allon een eigen plan waarin in de
gedeeltelijke annexatie van de westelijke
Jordaanoever werd voorzien. Dit plan
werd stilzwijgend door de regerende Arbei
derspartij ten uitvoer gebracht. Het voor
ziet in de annexatie van relatief dunbe
volkte gebieden op de westelijke Jordaan
oever. De Jordaan wordt gezien als een
soort veiligheidsgrens, niet te verwisselen
met de toekomstige geografische grenzen
van Israël. De dichtbevolkte gebieden die
nen aan Jordanië te worden teruggegeven
Daarom mogen er volgens Allon in die
gebieden ook geen Joodse nederzettingen
worden gesticht. Begin heeft al duidelijk
laten weten zich van dit plan niets te
zullen aantrekken. Immers, het zou toch te
gek zijn om te stellen dat een zoon van ons
volk, een Jood, zich overal ter wereld mag
vestigen, behalve in bepaalde delen van
zijn eigen land. Vergeet niet dat de histo
rische benaming van de westelijke Jordaa
noever Jehoeda en SJomron is."
Illegaal
De opvatting dat de gehele westelijke Jor
daanoever bij Israël moet worden inge
lijfd, dus ook de dichtbevolkte gedeeltes
lijkt bij de laatste parlementsverkiezingen
te hebben gezegevierd. De doorvoering
van deze opvattingen is nu een stuk mak
kelijker geworden Onder het bewind van
de Arbeiderspartij werd de zogenaamde
illegale Joodse nederzetting in Kadoem
het kernpunt van de strijd tussen de extre
me nationalisten en de realisten. Deze ne
derzetting wordt illegaal genoemd omdat
zij zonder voorafgaande goedkeuring werd
gesticht. Maar in feite is dit spelen met
woorden want volgens het internationale
recht zijn alle Joodse nederzettingen in de
door Israël sinds 1967 bezette gebieden
illegaal. Bovendien maakt het voor de Pa
lestijnen weinig verschil waar precies de
Joodse nederzettingen worden gesticht.
Voor de Palestijnen is het stichten van
Joodse nederzettingen een duidelijk be
wijs van de Israëlische bedoelingen An
nexatie van dunbevolkte of van dichtbe
volkte gebieden blijft in hun ogen annexa
tie De vraag die de extreem-
nationalistische Goesj Emoeniem bewe
ging aan de regerende Arbeiderspartij stel
de. namelijk wat het verschil is tussen
gedeeltelijke of algehele annexatie van de
westelijke Jordaanoever lijkt nu te zijn
beantwoord. Begin heeft m niet mis te
verstane termen gezegd hoe de zaken
staan.
Dictatuur
Aan de feitelijke situatie echter verandert
dit weinig. Sinds tien jaar is Israël een land
met drie miljoen Joden en 1.5 miljoen
Palestijnen. Voor de Palestijnen in de be
zette gebieden is het Israëlische bestuur
een militaire dictatuur. Weliswaar hebben
zij tijdens de gemeenteraadsverkiezingen
op de westelijke Jordaanoever verleden
jaar duidelijk blijk gegeven van hun sym
pathie voor de Palestijnse Bevrijdingsbe
weging (PLO), maar het is hen niet toege
staan om zich politiek te organiseren of om
hun mening vrij te uiten. De overwinning
van Begin heeft voor de Palestijnen echter
een voordeel. Door de Arbeiderspartij en
door de interne verdeeldheid in Israël wis
ten zij tien jaar lang niet waar zij aan toe
waren. Nu weten zij het. Hun ergste vrees
dreigt realiteit te worden. Voor de toe
komstige Israëlische premier Menachem
Begin zijn de gebieden waarin zij leven
onderdeel van Eretz Israël en dus Joods.
De hoop op een onafhankelijke Palestijnse
staat naast de staat Israël lijkt nu verder
weg dan enkele weken geleden. Was voor
de Israëlische verkiezingen de deelname
van de PLO een van de belangrijkste strui
kelblokken op de weg naar de Geneefse
vredesconferentie, zo staat nu het principe
van teruggave van bezette gebieden
centraal Met andere woorden het Pales
tijnse recht op nationale zelfbeschikking is
opnieuw naar de achtergrond geschoven.
Harder verzet
De annexatie van de westelijke Jordaan
oever was tot nu toe een geleidelijk proces
Het gevaar bestaat dat dit zal gaan veran
deren. Al lang heeft men het in Israël niet
meer over bezet Jordanië maar over Jehoe
da en Sjomron. Begrippen die met het
kabinet-Begin veel veelvuldiger zullen
worden gehanteerd in de toekomst. De
Palestijnse bevolking weet nu waar het
aan toe is. Reden genoeg om aan te nemen
dat het aangebroken tweede decennium
van Israëlische bezetting door toenemend
verzet en hardere represaillemaatregelen
gekenmerkt zal worden.
Het Verenigd Koninkrijk staat
aan de vooravond van een enorme
feestweek, ter gelegenheid van
het zilveren jubileum van konin
gin Elizabeth, of zoals de Britten
zeggen; The Queen. De Vorstin
besteeg de troon in februari 19S2
maar werd gekroond in juni van
het jaar daarop. De feestelijkhe
den worden over een groot aantal
maanden gespreid en begonnen
dit voorjaar met een reis door
Australië, Nieuw Zeeland en an
dere gebieden in het Verre Oos
ten. De komende maanden
brengt Elizabeth bezoeken aan
delen van het Verenigd Konink
rijk. De komende dagen worden
besteed aan feestelijkheden in
Londen en omgevipg en enkele
offieële plechtigheden zoals een
dankdienst in St. Pauls Cathe
dral en een receptie voor diploma
ten en andere hoge buitenlandse
gasten. Bovendien wordt een re
ceptie gehouden voor de deelne
mers aan de Gemenebest
conferentie, die volgende week
wordt gehouden in Londen.
Enkele jaren geleden had koningin Elizabeth tot haar zichtbare genoegen in
het Londense theatercentrum een ontmoeting met haar favoriete televisiefi
guur Kojak.
De Britse koningin heeft sinds
haar troonbestijging nog nim
mer een vraaggesprek toeges
taan. Eén van de grondregels
van het Britse staatsbestel is
dat „the Queen" regeert en op
grond daarvan een aantal ko
ninklijke voorrechten bezit
maar voor de rest heeft ze,
althans publiekelijk, geen
mening.
Politiek Groot-Brittannië was vorige
maand dan ook zeer verrast toen zij
overwacht haar mening ten beste gaf
over de eenheid van het Verenigd
Koninkrijk, een bijzonder belangrijk
onderwerp gezien het verlangen van
een aantal Schotten om het los van
Westminster in deze wereld te rooi
en. Menig „stiff upperlip" moet wel
verward hebben getrild toen de
vorstin zei: „Ik tel vorsten uit Enge
land en Schotland en prinsen van
Wales onder mijn voorgangers en
kan mij dus heel goed inleven in het
verlangen naar zelfbestuur. Maar ik
kan niet vergeten dat ik gekroond
ben tot koningin van het Verenigd
Koninkrijk van Groot-Brittannië en
Noord-Ierland."
De toespraak van de koningin bij
gelegenheid van het begin van de
feestelijkheden rond het zilveren
ambtsjubileum van de monarch was
de eerste persoonlijke politieke ont
boezeming zij het goedgekeurd
door eerste minister James
Callaghan sinds 1936 toen koning
Edward de Achtste tijdens een be
zoek aan Wales schande sprak van
de woon- en werkomstandigheden
van veel mij nwerkersf gezinnen).
Haar toespraak is toegejuicht
door tegenstanders van Schotlands
onafhankelijkheid en gepast ge
kritiseerd door de Schotse natio
nalisten, die inmiddels in een naar
The Times uitgelekt privé-gesprek
met de vorstin haar de verzekering
hebben gegeven wel te streven naar
een scheiding van parlementen maar
zeker niet naar een verbreken van de
band met de Kroon. Maar achter al
deze reacties ligt de verbazing over
het feit dat Elizabeth II een duidelijk
politieke uitspraak heeft gedaan na
25 jaar over de meest ingrijpende
veranderingen te hebben gezwegen
en slechts indirect haar invloed te
hebben doen gelden. Niet dat het de
velen, die overtuigd voorstander zijn
van de constitutionele monarchie
spijt want het is waarschijnlijk die
onomstreden en bescheiden opstel
ling van de koningin, die er voor
heeft gezorgd dat het Verenigd Ko
ninkrijk sinds 1936 geen zweem van
een koningscrisis heeft gekend en
dat nog elf andere staten haar als
staatshoofd erkennen.
Koningscrisis
Bescheidenheid, plichtgetrouwheid
en een soms als nors overkomende
terughoudendheid in het tonen van
emoties zijn de opvallendste karak
tertrekken geweest van Elizabeth
Alexandra Mary, die in februari 1952
als 25-jarige haar overleden vader
opvolgde.
Het tijdperk van de dekolonisatie
mocht in 1952 door het onafhanke
lijk worden van Brits Oost-Indië (In
dia en Pakistan in 1947 en Ceylon-
Sri Lanka en Birma in 1948) al enige
jaren zijn ingezet, de gebiedsdelen
bulten het Verenigd Koninkrijk wa
ren nog zeer groot in aantal en Eliza
beth kon zich dan ook vorstin van
bijna een vierde van de totale we
reldbevolking noemen. Zo waren de
Britten onder meer nog heer en
meester in Oost-Afrika (Soedan, Ke
nia, Oeganda, Tanzania, Malawi,
Zambia en Rhodesië), delen van
West-Afrika (Nigeria, Gambia. Gha
na en Sierra Leone), Latijns-
Amerika (Jamaica en Guyana), het
Midden-Oosten (Koeweit, Aden,
door Bert van Panhuis
Oman en Muscat), het Verre Ooos-
ten (Maleisië en Noord-Bomeo) en in
Zuid-Europa (Cyprus en Malta). Bo
vendien behoorde een groot aantal
eilanden in de Stille en de Indische
Oceaan en in de Caraïbische zee tot
het Britse rijk alsmede kroonkolo
nies als Brits Honduras, Hongkong
en Gibraltar.
Veel van deze gebieden zijn in de
afgelopen 25 Jaar onafhankelijk ge
worden, waarbij de meesten een
band met Londen hielden door het
lidmaatschap van het Gemenebest.
Echt koningin is ze echter nog over
twaalf staten: het Verenigd Konink
rijk, Canada, Australië, Nieuw Zee
land. Malta, de Bahama's. Mauriti
us. de Fiji-eilanden, Barbados. Ja
maica, Grenada en Papoea-Nieuw
Guinea. In al deze staten wordt ze
vertegenwoordigd door een gouver
neur-generaal. Eén van de be
kendste is sir John Kerr van Austra
lië, die anderhalf Jaar geleden nog
nieuws maakte door de Labourpre-
mler Gough Whitlam aan de dijk te
zetten. Elizabeth is over al deze ge
bieden afzonderlijk konlnglng. Het
zou theoretisch daarom mogelijk
zijn dat ze als koningin van Austra
lië de oorlog verklaarde aan Nieuw
Zeeland of Groot-Brittannië!
Voorrechten
De Britse koningin haar officiële
titel is: Elizabeth de Tweede, bij de
gratie Gods koningin over het Ver
enigd Koninkrijk van Groot-
Brittannië en Noord-Ierland en van
al haar andere gebieden en rijken,
hoofd van het Gemenebest, verde
digster van het geloof mag over
het algemeen slechts een boeg
beeldfunctie hebben in het Britse
constitutionele bestel, ze kan wel
degelijk via haar voorrechten in
vloed op de politiek uitoefenen.
Vaststaat dat haar handelwijze van
groot om niet te zeggen van
doorslaggevend beland is geweest
bij de aanwijzing van twee Conser
vatieve eerste ministers. De eerste
maal was dat in 1957 toen Lord
Avon, toen nog sir Anthony Eden
moest aftreden, voornamelijk om
gezondheidsredenen maar, op de
achtergrond toch ook in verband
met zijn misrekeningen tijdens de
Suezcrisls.
De meest voor de hand liggende
was vlce-premler Rab Butler ge
weest maar deze raakte bij een deel
van de Conservatieve partij uit de
gratie omdat hij zich enigszins had
gedistantieerd van Edens 8uezpoli
tiek. De voorkeur van Butlers te
genstanders ging uit naar de tien
Jaar oudere Harold Macmillan, maar
de aanhang van belde kandidaten
ontliep elkaar niet veel. Dit
maal was er dus geen kandidaat.
Elizabeth won daarom het advies in
van twee groten uit de Conservatie
ve partij, sir Winston Churchill en
Lord Salisbury. Het bleek echter wel
dat beiden de voorkeur gaven aan
Macmillan. Op grond van dit advies
benoemde de koningin hem en tot
op heden is Macmillans benoeming
onderwerp van gesprek geweest om
dat kenners menen dat Butler
waarschijnlijk was benoemd als Eli
zabeth meer adviezen had inge
wonnen.
Lord Home
Het tweede geval deed zich voor
toen er een opvolger moest komen
voor Macmillan in 1963.
Er waren maar Helst
vijf kandidaten voor het pre
mierschap. Onderzoekingen wezen
uit dat minister van buitenlandse
zaken Lord Home een groot deel van
de Lords (Hogerhuis) mee had en de
steun genoot van de helft van het
parlement en het kabinet. De rest
koos voor andere kandidaten. Tij
dens de consultaties deed Macmil
lan alle mogelijke moeite zijn be
schermeling Home als de beste kan
didaat naar voren te brengen. De
koningin kende Home daarnaast
omdat hij een goede vriend was van
haar familie van moeders kant, de
Bowes-Lyons. Het werd Home. een
keus, die de Conservatieve partij in
rep en roer bracht.
De Britse koningin Elisabeth II op de
dag van haar kroning. Links staat
naast haar de bisschop van Bath en
Wells en rechts de bisschop van Dur
ham. Op de voorgrond de be
langrijkste prelaat van de kerk van
Engeland, de aartsbisschop van Can
terbury.
De rechten van de Britse koningin
om te worden geraadpleegd, aan
te moedigen en soms om te
waarschuwen, zo heeft de beste ken
ner van het constitutioneel mo
narchale systeem, die Groot-
Brittannië ooit heeft gehad, Walter
Bagehot, het eens samengevat
komen ook aan de orde in de dage
lijkse werkzaamheden van Eliza
beth. Die doorsnee-dag begint
's morgens om zeven uur met het
lezen van de kranten en het doorne
men van de post. Na het ontbijt belt
ze met haar moeder en haar zuster
en klokslag tien begint ze haar werk.
In de eerste plaats neemt ze de in
houd door van „the boxes" (de
kistjes). Deze worden iedere morgen
van het regeringscentrum Whitehall
naar Buckingham Palace gebracht
en bevatten regeringsvoorstellen en
documenten, telegrammen van
het ministerie van buitenlandse za
ken en andere stukken, waarvan zij
geacht wordt kennis te nemen. De
middag gaat grotendeels op aan ver
plichtingen in het land zoals lunches
met vertegenwoordigers van maat
schappelijke organisaties Eliza
beth is daarbij een zeer matig eter
het openen van een gebouw of het
bezoeken van een ziekenhuis of an
dere sociale instelling. Aan het eind
van de middag, zo omstreeks vijl
uur, verzorgt zij zelf haar lievelings
honden. Daarna ontvangt zij (alleen
op dinsdag) de premier en op Iedere
door de weekse dag een vertegen
woordiger van de regering met het
besprokene in lager- en hogerhuis.
De avond is zoveel mogelijk voor
haarzelf en in dit verband heeft Eli
zabeth al aan het begin van haar
loopbaan geweigerd uitnodigingen
voor diners te aanvaarden. In die
avonduren kijkt ze tv ze is gek op
Kojak en Daar komen de schutters
of puzzelt ze, niet met kranten en
boekjes maar die met stukjes De
koningin, trouwens haar hele gezin,
voelt zich het best tijdens de week
einden op het platteland bijvoor
beeld in het Noordoost-Engelse kas
teel Sandringham. Ze gaat dan
paardrijden, op Jacht of wandelin
gen maken met de honden. Daar
valt het koninklijke en afstandelijke
waarop in de Jaren vijftig en zestig
en in mindere mate ook nu nog
sterpe kritiek werd uitgeoefend
een hoge edelman moest dit betalen
met een klap In zijn gezicht van een
fervente royalist weg en kan zich
de situatie voordoen zoals enkele
Jaren geleden gebeurde. De konin
gin en prins Philip waren op een
regenachtige dag op weg naar
Sandringham en moesten daarbij
over een modderig laantje rijden
Een vrouw kreeg daarbij een golf
modder over haar schoenen en
schreeuwde iets tegen Elizabeth. „Ik
ben het helemaal met u eens",
antwoordde deze. Toen de auto ver
der reed vroeg de prins aan zijn
vrouw: „wat zei zc", Oh, vertelde de
koningin, ze zei dat we „vuile schof
ten" waren.
