^rtsjnoi vreesde
in voetstuk te
órden gestoten
Dij zet
evendefietsen
weg.
Dan maak ik
intusseneen
irJekkere
itosti's.
Kaastosti
De eenzaamheid
van een dictator
Goede raad...?
I
3J
-s
Die krijgen we bij de persoonlijke bank!
Waarom
topschaker
naar het
Westen
vluchtte
Weet je wat7
Wie'temt klaar m.
Pa's goed eten.
euwe
eken
DRUK
Filmprijgpn
in Cannes
AG 28 MEI 1977
BINNENLAND
Trouw/Kwartet
25
Err,
417-fcB
(ADVERTENTIE)
jdenr
demi
atiet_
Huub Elzerman
den |e Russische topschaker Viktor Kortsjnoi vorig jaar zomer
"n sjederlanduitweek, vroeg menigeen zich al wat de man
e. Wat dreel hem ertoe zijn staatsinkomen, zijn bevoor-
'am] positie en zells zijn vrouw en kind in de steek te laten in
,f „ior een onzeker bestaan in het Westen? Waarom koos een
romfldheid als Kortsjnoi voor het ballingschap?
onti
atie (C.
te /defredigend antwoord op deze
oroteg0n niet direct worden gege-
telling toen de Toepolev die hem
loop van het IBM-
jernooi naar Moskou moest
al een paar weken weg was,
teno itortsjnoi weer boven water,
horde nieuwsjagers, die tot
rgeefs naar hem hadden ge-
£i Kortsnoi dat de schaak-
in de Sovjet-Unie hem het
p eeni onmogelijk maakten.
Irende ruzies, achterstelling
iwerking brachten hem ertoe
ippen. 's Werelds derde scha
de zich bedreigd en hij vrees-
3ere,in zijspoor te worden gezet.
Di kreeg daarna van de Ne-
1 een fe regering een verblijfsver-
eifstai van de Koninklijke Neder-
Pretti(Schaakbond een tijdelijk
ikhei<i,ais trainer en van het Rus-
g vooersbureau TASS het verwijt
Sch als een ijdele kwast aan-
ik na de korte periode van
male opschudding en ver-
het rondom Kortsjnoi aller-
tlg geworden. In het Itali-
Ciocco versloeg hij in de
van het wereldkam-
ip zonder één keer het
.jt hem te richten zijn
?®.ru'fnd Tigran Petrosjan en in
09 |d veroverde hij en passant
=n DjjOnale kampioenschap.
'ch loor eens en altijd
n half jaar nadat hij de
•reld liet weten dat hij niet'
de Sovjet-Unie zou terug-
tt Kortsjnoi in een autobio-
verhaaleen tweede poging
iaferduidelijken wat hem „voor
n altijd" naar het Westen
3r.'r dit verhaal beschrijft hij
31 Ifrière, de ontmoetingen met
slangrijkste rivalen, de be
vissen die elke topsporter met
>n^unistische partij en het
te verbonden sportcomité
en vooral de spanningen
n grootmeesters bloot staan
e fe vecht om de wereldtitel.
Nederland uitgeweken Rus
in zijn boek zijn eerder
verklaringen. Schaakoffi-
sportbonzen belemmerden
laakcarrière en afgunstige
otmeesters deden daar
ir aan mee. Tigran Petros jan
eenl dat de Russische schaak
lies
autoriteiten rustig het moment af
wachtten waarop hij zwakker zou
gaan spelen om hem vervolgens defi
nitief van zijn voetstuk te halen, gaf
voor Kortsjnoi uiteindelijk de
doorslag. Hij vertrok. Kortsjnoi voel
de er niets voor om de kwade dag.
waarop hij onvermijdelijk de aan
sluiting met de top zou missen, in de
Sovjet-Unie te beleven. In zijn boek
bevestigt hij óók het beeld van een
ietwat ijdele, argwanende man, die
vol walging constattert dat er tussen
hem en de wereldtitel niet alleen
schakers, maar ook sportbonzen
staan.
Publiek systeem
Opvallend is dat Kortsjnoi manipu
laties in de sport en de macht van
sportofficials vereenzelvigt met het
politieke systeem in zijn geboorte
land. Een wat langer verblijf in het
Westen zal hem waarschijnlijk leren
dat de mogelijkheden om sportlie
den te bestraffen, te dwingen of te
treiteren ook hier legio zijn. Voetbal
lers die zijn betrapt in een café,
zwemsters die worden gedwongen
een badpak van een bekend merk
aan trekken, atleten die niet naar
buitenland mogen omdat de limie
ten zijn verhoogd, kunnen er van
alles over vertellen.
Topsport wordt nu eenmaal zowel in
het Oosten als in het Westen bedre
ven bij de gratie van het misver
stand dat er tussen sportprestaties
en de kwaliteit van het politieke
systeem een rechtstreeks verband
bestaat. Zolang dat misverstand be
staat zal óók de sport de voortzetting
zijn van politiek met andere midde
len en zullen baasjes en bureaucra
ten sportlieden op hun huid zitten.
In de gaarkeukens
Het aardige van het boek van
Kortsjnoi is dat hij ons een blik gunt
in de gaarkeukens van de Russische
sportorganisaties. Veel nieuws levert
dat niet op, maar het blijft pikant.
Zo heeft Kortsjnoi zelf ooit aan zijn
meestemorm voldaan, nadat zijn te
genstander van hogerhand te ver
staan was gegeven dat hij zijn remi-
se-achttge stelling beter kon verprut
sen. „Ik deed alsof ik van niets wist
en verkneukelde me intussen over
mijn partner. Ik hoop dat ik nu over
voldoende standvastigheid zou be
schikken om van de verdiensten van
mijn fans af te zien en aan deze
kermis een einde zou hebben ge
maakt", schrijft Kortsjnoi. Overt?
gens suggereert hij dat hints van
hogerhand ook nu nog een rol spelen
bij de afvaardiging naar toernooien,
de toekenning van trainers of van
buitenlandse reizen. Zo zou Smyslov
niet geheel toevallig de plaats van
Koezmin in het interzonale toernooi
in Biel '76 hebben ingenomen.
Ook straffen
Behalve douceurtjes worden er ook
regelrechte straffen uitgedeeld.
Kortsjnoi vertelt bijvoorbeeld hoe
grootmeester Taimanov na zijn ver
pletterende nederlaag tegen Fischer
(6-0) in de kwartfinales van het we
reldkampioenschap tegen de ge
woonte in bij de douane de koffers
moest openen. Behalve illegaal geld,
dat hij op verzoek van Euwe aan
Flohr zou geven, kwam er ook een
boek van Solzjenltsln te voorschijn.
Toen Taimanov bovendien een
echtscheiding aanvroeg, werd hij uit
het Sovjet-team gestoten en daar
door van zijn inkomen beroofd.
Een van de belangrijkste troeven in
handen van de sportofficials is de
toestemming om deel te nemen aan
toernooien in het buitenland. Een
buitenlandse reis vooral als er
prijzen of honoraria aan vast zitten
is van uitzonderlijk (financieel)
belang. De redenen om een dergelij
ke fel begeerde reis te verbieden,
kunnen nogal uiteenlopen.
Kortsjnoi noemt: aanwezigheid van
een familielid in het buitenland
(Cholmov heeft nooit een toernooi in
het buitenland mogen spelen); im
moreel gedrag, zoals veelvuldige hu
welijken (Tal van 1968 tot 1972 be
knot); onvoorzichtige politieke uit
spraken (Spassky na zijn match met
Fisher); berisping voor slecht gedrag
in het buitenland (Kortsjnoi in de
periode tussen 1962 en 1965).
Kolonels in burger
De rapportage is meestal afkomstig
van „kolonels in burger" zoals de
Russische schakers hun KGB-
begeleiders in het buitenland
noemen.
De jarenlang voortdurende scher
mutselingen tussen Kortsjnoi en de
Russische schaakfederatie bereik
ten hun hoogtepunt toen hij na zijn
nederlaag tegen de huidige we-
Teldkampioen Karpov diens talen
ten in twijfel trok en bovendien de
toenmalige wereldkampioen Bobby
Fisher tegen de Russische tirades in
bescherming nam. Zijn eeuwige ri
vaal Petrosjan opende in „Sovjet-
sport" onder de titel „Onsportief
grootmeester" de aanval, er kwamen
brieven van arbeiders, waarin om
een strenge straf werd gevraagd, de
Sovjetrschaakbond kwam met een
veroordeling en het eind van het
liedje was dat hij door het Sportco
mité voor een jaar uit de keurploeg
van de USSR werd gestoten. Geen
buitenlandse reizen dus en vermin
dering van het maandsalaris. De
schaakbond in Leningrad, zijn
woonplaats, deed er nog een schepje
bovenop: een verbod om schaakarti
kelen te schrijven en om voor de
televisie op te treden. Zijn flat werd
inmiddels afgeluisterd en de post uit
het buitenland een Joegoslavische
Ommekeer
„De rampen, die op me af waren
gekomen en de smerige beschuldi
gingen, waarop ik niet had kunnen
antwoorden, brachten een omme
keer in me teweeg, schrijft Kortsjnoi.
De noodzaak om af en toe door de
knieën te moeten gaan had me extra
hard gemaakt." Het besluit was ge
vallen. Van de toestemming om na
zijn strafperiode in Hastings en in
Amsterdam te mogen schaken,
maakte hij gebruik om zijn boeken
en persoonlijke bezittingen naar het
Westen over te brengen. Eenmaal In
Amsterdam gaf hij bovendien een
interview aan een correspondent van
France Presse. In dit interview nam
hij het op voor ex-wereldkampioen
Boris Spassky die in het boek als
een mededissident wordt beschre
ven en hij noemde de weigering
van de USSR om aan de schaako
lympiade in Israël mee te doen stijl
loos (en later antisemitisch). Ge
confronteerd met de tekst van dit
interview begreep Kortsjnoi dat hij
voortaan als een dissident zou wor
den beschouwd én behandeld. Het
was een extra reden om in Nederland
te blijven. In zijn boek merkt hij op:
„Hoe mijn verdere leven zich zal
ontwikkelen of wat er met mijn
schaakcarrière zal gebeuren, weet ik
niet. In een boosaardig land, onder
een regime dat mensen van hun ge
voel van eigenwaarde berooft, kan
en wil ik niet langer leven."
De vraag van Kortsjnoi wat er verder'
met hem zal gebeuren, mag overi
gens niet worden beschouwd als een
pathetische uitroep. De kans dat de
Russen elk toernooi, waarvoor
Kortsjnoi wordt uitgenodigd, zullen
boycotten is zeer groot. Dat een der
gelijke boycot bovendien zeer effec
tief is, heeft onze schaakmedewerker
Ludek Pachman tot nu toe aan den
lijve ondervonden. Het bedrijfsleven
dat toch altijd de mond vol heeft
van de geneugten van de westerse
vrijheid heeft tot nu toe meer
gevoel voor publiciteit dan voor
principes getoond. Pachman wordt
geboycot ook op het Hoogoven- en
IBM-toernooi en als de hoogste
functionaris van het Russische
schaakleven, Batoerinski „de thans
met ere gepensioneerde openbare
aanklager uit de Stalintijd", zijn zin
krijgt, zal die behandeling ook
Kortsjnoi ten deel vallen. Hopelijk
zal het bedrijfsleven nog eens tot de
conclusie komen dat het zeer du
bieus is om stilzwijgend mee te wer
ken aan KGB-activiteiten in het
Westen. Al was het alleen maar uit
publiclteltsoverwegingen.
Viktor Kortsjnoi. Uitg. Schaakfonds
Andriessen/Keesing, 207 blz. Prijs
ƒ24,-
door Renée van Riessen
Wat zijn dictators meer dan eenzame wezens, die achter de
werkelijkheid aansloffen op te grote voeten, die regeren zonder
macht en bejubeld worden zonder geliefd te zijn? Het boek van
Gabriel Garcia M&rquez, „De herfst van een patriach" gaat over
zo'n dictator: een ontstellend oude man die door de immens
grote en verlaten salons van een paleis liep vol koeien en vogels",
zo beschrijft hij hem zelf in een interview met Claude Couffon.
Het vreemde van dit boek is dat het
bestaat uit bladzijdenlange zinnen,
die handenvol informaUe aandragen
over telkens weer een ander aspect
uit het leven van de patriarch. Mér-
quez pleegt halverwege die zinnen
van onderwerp en object te verande
ren, zodat de besprokenene plotse
ling blijkt te spreken of nog ver
warrender de dubbelganger
hoofdpersoon schijnt te zijn ge
worden.
Aan het begin van elk hoofdstuk
wordt verteld hoe men de dictator
dood gevonden heeft, of hoe men
zich herinnert hem dood te hebben
gevonden, of hoe men twijfelde of hij
het wel was die daar dood gevonden
werd want „er is alUJd wel weer
aan andere waarheid achter de waar
heid". Maar met een paar zinnen
wekt Marquez zijn hoofdpersoon
weer tot leven, de tijd begint weer te
draalen en de verhalen komen los.
Over de verschijningen van de dicta
tor, zijn lichaamsgebreken, de vrou
wen om hem heen: zijn Letltia, zijn
koningin van de achterbuurt, die hij
met het mooiste en meest
vreemdsoortige speelgoed aan zich
probeert te binden, over de
kostschoolmeisjes waar hij zó on
stuitbaar verliefd op is, dat ze van
hogerhand door als kostschoolmeis
jes verklede hoertjes moeten worden
vervangen. Er wordt verteld over de
relaties van de dictator met zijn on
dergeschikten, die stuk voor stuk
slimmer zijn en beter weten wat er
aan de hand is of hoe er geregeerd
moet worden. Ondanks zijn domheid
is de dictator hen te slim af door het
eenvoudige feit dat hij maar blijft
leven.
Maar wie is de dictator? Ook hier
blijkt er telkens een waarheid achter
de waarheid te zijn: hij ls een oud en
treurig beest, een zich vervelende
geilaard, hij is de machUgste van de
onmachUgen en toch verwachten
lammen en leprozen genezing van
het zout dat uit zijn handen komt.
Boven alles ls hij de eenzaamste der
eenzamen, die de vogels ln zijn palels
niet meer hoort zingen omdat hij
doof is, die van vrouwen alleen ont
vangt wat ze overhebben voor een
vervuilde oude man. Wie hij is. weet
hijzelf niet, hij komt er niet achter in
de ongeveer honderddertig jaar die
zijn herfst heeft geduurd.
tellin
1-182=
i, een biografie in tijdsdocu-
ingeleid en samengesteld
hur Lehning, Uitgeverij Het
inster, Baarn, 397 pagina's,
•0 gulden.
thning werkt sedert vele
een wetenschappelijke
van de geschriften van de
ie revolutionaire anarchist
lakoenin, leeftijdgenoot en
>1 van de „autoritaire" Karl
rig Jaar werd de honderdja-
!dag van Bakoenin (geboren
lerdacht. Er verschenen in
inland enkele boeken over
een goede Franse biografie
'erij Noir in Genève), een
tal artikelen en speciale
s van tijdschriften (in Ne-
geen Bakoenin-nummer varr
-') er er werden enkele
:n aan hem gewijd (in Zü-
'enetië).
Ctt'
Int
van afsluiting van het Ba-
(ADVERTENTIE)
Lisa Alther
tariAER DAN WATER
m'in» Kinflicks
sntie
jn en
134.50.480 blz.
geverij Contact
koenin-jaar heeft Lehning een blo
grafie in tijdsdocumenten samenge
steld. die behalve in het Nederlands
ook in andere talen verschijnt. Het
is een opmerkelijk rijk en boelend
boek geworden over een fascineren
de figuur, voor wie revolutionair zijn
geen theorie betekende, maar prak
tijk. Tegelijkertijd waarschuwde hij
als geen ander tegen de pretenties
en machtsaanspraken van veel revo
lutionairen, ten aanzien van de ge
wone mensen, het volk. Het feit dat
een socialist de revolutie helpt ma
ken, geeft hem geen aanspraak op
een machtspositie né de revolutie, is
de les van Bakoenin.
Lehning volgt Bakoenins leven van
diens jeugd tot zijn dood aan de
hand van fragmenten uit brieven,
gedenkschriften, dagboeken en an-
- dere „ego-documenten". Enkele zijn
van Bakoenin zelf. het merendeel
van mensen die hem ontmoet heb
ben en uit wier geschriften de Rus te
voorschijn komt als een doorgaans
zeer sympathieke, maar ook wel kin
derlijke en grillige, en ln ieder geval
ais een zeer indrukwekkende en
menselijke persoonlijkheid.
De lezer maakt kennis met Bkoe-
nins aristocratische Jeugd, het stu
denten- en linkse intellectuele mi
lieu in de Jaren 1840 in West-Europa,
de revoluties van 1848 en 1849, het
pan-slavisme en de opstand in Dres
den, gevangenschap, ballingschap
en vlucht uit Siberië, het socialisme
in en om de eerste internationale en
de commune van Parijs, de begin
nende anarchistische bewegingen.
De lezer omtmoet ook de gehele
„linkse" wereld uit de negentiende
eeuw, revolutionairen, kunstenaars
en arbeiders, intellectuelen, idealis
tische jongeren uit de „betere" krin
gen en arbeiders. Om er enige te
noemen: Bellnski, Herzen, Proud-
hon, Marx, Engels, Toergenjew, Ri
chard Wagner, Jules Mlchelet, Gari
baldi, Malatesta.
Het boek ls zeer verzorgd uitgege
ven, met een chronologie en een
index en met de hulp van goede
vertalers voor de maar liefst acht
talen waarin de tijdgenoten schre
ven over Bakoenin
AO-boekje nr 1664: De Dollard, door
A. Horllngs. nr 1665: 125 jaar Neder
landse postzegels, door H. Wit. Ultg.
Stichting IVIO, Lelystad. Prijs per
deeltje van 20 pagina's, 1.75
Een rondwandeling door de Grote
Kerk van Dordrecht. Tekst W N1J-
man. Foto's: Troostrfoto. Ultg Van
Brummen, Dordrecht. 63 blz - 8.50
(ADVERTENTIE)
Hoe dat kan? Omdat elke Rabobank (en er zijn er maar liefst 3100) helemaal is
ingesteld op de mensen in haar direkte omgeving. Wij merkten het aan de
vriendelijke en persoonlijke service, toen we onze privérekening openden. Ktegen er
meteen een paar tips bij over een aantal mogelijkheden, waar we zelf nog niet bij
hadden stil gestaan. Kijk en dat vinden wij belangrijk: persoonlijke aandacht en
goede raad!
geld en goede raad
Illusie
De dictator is een Illusie; hij heeft de
macht, maar de anderen bezitten de
werkelijkheid. De dictator ls te ver
gegaan in de tijd; hij ls er nog wel,
maar de werkelijkheid ls door zijn
handen heengeglipt die is nu ln han
den van de marktvrouwtjes, die de
dagelijkse plundering van hun stal
lages door de onverzadigbare Letltia
zonder tegenspraak over zich heen
laten gaan. De werkelijkheid speelt
zich af buiten het koninklijk paleis,
al slaagt de dictator er zo nu en dan
In lets van zijn Illusie op die werke
lijkheid te laten overgaan, bijvoor
beeld door om drie uur 's nachts te
bevelen dat het morgen is, vanwege
zijn slapeloosheid maar lang ls dat
niet vol te houden. De werkelijkheid
ls altijd weerbarstiger, ze overwoe
kert de illusie zoals de tuin die de
dictator had laten aanleggen ter na
gedachtenis van zijn vermoorde
vrouw Letltia al gauw was overwoe
kerd door onkruid en mos, waarmee
ook alle nagedachtenis ophield te
bestaan. De dictator is zijn eigen
macht niet de baas, hl, ls niet ln
staat honderden Jaren herinnering
met zich mee te slepen. Alleen zijn
moeder blijft ln zijn herinnering
gespaard, verder wordt alles meege
zogen in de draaikolk van de tijd.
Uiteindelijk laat ook de dictator los.
hij eigent zich de verhalen over zijn
dood toe: hij sterft ln eigen persoon,
hij vliegt „in het duistere geraas van
de laatste Ijskoude bladeren van zijn
herfst naar het schemerige vader
land van de waarheid van de verge
telheid". Want dat is de boodschap
die Marquez voor dictators heeft:
vergetelheid na niet honderd, maar
honderddertig laar eenzaamheid.
Een boodschap die verpakt ls in een
adembenemend boek.
Renée van Riessen, studente filosofie
bespreekt: Gabriel Garcia Mirqucz:
„De herfst van de patriarch". Vert.:
M Sabarte Belacortu Meulenhoff
1976, 24,50.
CANNES De grote prijs van het
Filmfestival van Cannes is dit Jaar
toegekend aan de Italiaanse film
„Padre padrone" van Paolo en Vitto-
rlo Tavlanl.
De prijs voor de beste vertolkster
van de vrouwelijke hoofdrol ls ge
gaan naar de Amerikaanse Chelley
Duvall In „Three Women" en de Ca
nadese Monique Mercure in „J. A.
Martin Fotografe". De beste manne
lijke hoofdrolvertolker was de
Spanjaard Fernando Rey ln „Ell&a
mla vida".
