erklaringen Rüter in proces
srdienen een nader onderzoek
s
Spaarpandbrieven
O WestlandUtrecht
1j het overlijden van
ïarius Monnickendam
VAN SCHOOL
AP
EM NU?
Week Hollands drama opent
met première van Het Raam
Prachtige uitvoering van Monteverdi's MariaVespers
d
"Lemberg en omgeving heerste juli 1941 een grote chaos
Van der Leeuw
biedt onderzoek
naar situatie aan
Carmiggelt 'een
van de zeer groten
in de literatuur'
Hypotheekbank nv
JDAG 23 MEI 1977
BUITENLAND
Trouw/Kwartet
r Hulb Goudriaan
rERD AMDe door prof.
3. F. Rüter als getuige-
ndlge ln het proces Men-
fgelegde, nogal opzlenba-
i verklaring, dat de massa-
I ln Podhorodce niet kan
iltgevoerd door een Duits
kommando, roept ln de
Dpllceerde zaak Menten
re vragen op, die wellicht
moeten worden onder-
is de 38-Jarlge hoogleraar ln
yalrecht aan de universiteit
jnsterdam kan Menten op 7
II niet ln Podhorodce zijn ge-
omdat dit dorp (op een al-
van ongeveer 120 kilometer
len van Lemberg) toen nog ln
itlinle lag van de Russisch-
oorlogshandelingen.
ide strafrechtdeskundige,
woensdag, de vijfde zittings-!
een ander argument tegen
indersteülng dat een „Ein-
ipe der Sicherheitspollzet
SD" de executies zou heb-,
Itgevoerd aan, dat de manier
deze plaatsvonden volstrekt
Jd waren met de „militaire
waarop de SD te werk ging.
ln het begin van de oorlog
a de slachtoffers op een afgele-
aats zo heimelijk mogelijk ge
en alle sieraden afgenomen,
Rüter. In Podhorodce werden
itegen horloges en sieraden ln
assagraf gevonden, terwijl de
K>rd bijna als stuntwerk zo
mogelijk werd uitgevoerd,
imde het ln de derde plaats
>ten dat Menten in zijn hoe-
aeld van onderofficier
icharführer), toegevoegd als
|nn het SD-Einsatzkommando
'in kan hebben gegeven. „De
)1 die hij kan hebben gespeeld
It die van aangever," aldus
iraar.
opmerkingen van Rüter wer-
n niet in dank afgenomen
Icier van Justitie mr. A. F. J.
ermehl, die het „ongepast"
lat Rüter, die al door de rech-
itirfmmlssaris was gehoord, nog na
van het proces in Duits-
i ricP onderzoek was uitgetrokken.
Stllnle
J Rüter gelijk met zijn opvat-
lat Podhorodce op 7 Juli, de
■"■at Menten betrokken zou zijn
ist bij de executies nog in de
Inie lag? Bekend is dat de
a Wehrmacht, na op 22 Juni
Rusland te zijn binnengeval-
DoJlemberg op 30 Juni bezette,
een medewerker van de sec-
gsgeschiedenls van de Ko-
:e Landmacht, ging de op-
ran de Duitsers echter zo snel
de eerste Juli-dagen reeds, als
door de boter, door het toen
»lse gebied moeten zijn heen
len en kan het op 120 kllome-
itand van Lemberg gelegen
in dDrodce op 7 Juli nog nauwelijks
i en frontlinie hebben gelegen,
ijn d
n dit voert aan dat Podhorodce ln
beulden ligt en dat de opmars in
richting plaats vond,
nog schermutselingen in het
f0uvb gebeurden. Uit
(geschiedkundige werken
f** Inderdaad dat de Duitse le-
AMSTERDAM - Wetenschappelijk
medewerker A. J. van der Leeuw
van het Rijksinstituut voor Oor
logsdocumentatie heeft de
rechtbank aangeboden de militaire
situatie in de omgeving van Podho
rodce tnssen 1 en 10 juli 1041 te
onderzoeken. De rechtbank heeft
hierop tot dusver niet gereageerd.
Van der Leeuw is het met mr Rüter
eens dat Podhorodce buiten de
hoofdopmars van de Duitse troeven
lag.
„Maar", aldus Van der Leeuw, „het
staat vast dat op 1 juli al Duitse
troepen in Borislaw, dat he
melsbreed 25 kilometer van Podho
rodce ligt, aanwezig waren. Dus het
jls mogelijk dat het Duitse Ein-
satzkommando en Menten „binnen
door" en niet langt de rivier de Stry
toch op 7 juli 1041 in Podhorodce zijn
igekomen. Bovendien kan in de ber
gen nauwelijks van een frontlinie
worden gerproken," aldus Van der
Leeuw, die bet op een aantal punten
niet met Rüter eens is. Hij meent
.dat slechts een'onderzoek naar de
'toenmalige situatie opheldering kan
brengen.
gergroep Zuid ln het zuiden hier en
daar langer werd opgehouden dan
de bedoeling was. Maar duidelijk Ls
wel dat de Elnsatzgruppen de gere
gelde troepen van de Wehrmacht op
de voet volgden. Direct na het In
dringen van de Duitse troepen be
gonnen Elnsatzgruppen van de SD
met hun „zuiveringen".
Nogal slordig
Dit blijkt ult het standaardwerk
„Kronik des zweiten Weltkrieges",
uitgegeven door de Duitse Ar-
beitskrels für Wehrforschung. Het is.
dus niet onmogelijk dat op 7 Juli in
het kielzog van de stoottroepen een
Einsatzgruppe in Podhorodce aan
kwam waarbij Menten als „aange
ver" zou zijn opgetreden, zonder het
bevel te poeren. Tenzij uit verklarin
gen van nog levende
Wehrmachtfunctionarlssen of solda
ten zóu blijken dat het vrijwel uitge
sloten was, vanwege nog voortdu
rende gevechtshandelingen, dat
zo'n groep op 7 Juli in Podhorodce
verbleef. Mocht dit het geval zijn (en
Rüter trachtte dit woensdag aan te
tonen) dan moeten de executies op
een later tijdstip zijn gebeurd, waar
bij tevens het argument van Rüter
overeind blijft staan dat deze mas
samoord voor Duitse begrippen nog
al slordig werd uitgevoerd. De getui
ge Havlv Kannan, de Israëlische
Journalist die de zaak-Menten vorig
Jaar aan het rollen bracht, heeft
hiertegen eerder dit Jaar ingebracht
dat de slachtoffers, Poolse Joden,
vanaf het eerste ogenblik van de
Duitse bezetting vogelvrij waren.
Volgens hem moet het voor Menten,
die invloedrijk was ln Duitse krin
gen, ln die periode gemakkelijk zijn
geweest SS-ers mee te nemen voor
een „karweitje" ln een naburig dorp.
„Er heerste in die eerste dagen van
de Duitse bezetting volstrekte wet
teloosheid en anarchie", aldus Ka-
naan. Zijn verklaring wordt onder
steund door een schriftelijk getuige
nis, dat we begin dit jaar aantroffen
in het Israëlische documentatie
centrum Yad Vashem in Jeruzalem.
Het is een getuigenverklaring van
de Pool Michael Maximilian Boro-
wicz, lid van het centrale Joodse
comité in Polen, die in de zomer van
1941 in Lemberg woonde. HIJ ver
klaart dat ln juli 1941 de Duitse SD
met het vervolgen en uitplunderen1
van de Joodse bevolking direct na
aankomst in Lemberg begoa Deze
vervolging stond onder leiding van
de SS-Sturmbahnführer H. Laser.
Deze stal ook voor zichzelf alle waar
devolle zaken uit Joodse hulzen, zo
als Juwelen, meubels, schilderijen en
hij gebruikte een auto om deze op te
halen. Volgens Borowlcz begonnen
de Duitsers in Lemberg op 30 juni al
met het massaal uitvoeren van exe
cuties van Joden G,Er moeten gewel
dige massagraven in Lemberg zijn").
Weliswaar was er een organisatie
voor het lnbeslagnemen van Joodse
goederen in de Ostgeblete, waarmee
Alfred Rosenberg op 1 maart 1642
werd belast (dus toch pas acht
maanden na de bezetting van Lem
berg), Maar Polen en dus ook het
gebied rond Lemberg ressorteerde
onder het onafhankelijke General-
Gouvemement, dat eigen regels
kende. Slotsom: in die julimaand
moet met het executeren zowel als
het plunderen nogal de hand zijn
gelicht met de regels, maar de op
vattingen van Rüter verdienen wel!
nader onderzoek.
De chaos, die er in dat oorlogsjaar
1941 in de omgeving van Lemberg
heerste is ook door Menten zelf naar
voren gebracht In zijn brief aan
minister Van Agt van 11 december
vorig jaar schreef hij: „Ik verwijs
naar bewijsstukken dat er niet
uitsluitend massagraven zijn van
door Russen vermoorde mensen,
doch ook massagraven van door Oe-
krainers op hun bijltjesdagen omge
brachte pro-communistische ele
menten en voortsvan door Oekral-
ners en Polen omgebrachte Joden,
van door Polen omgebrachte Oe-
kralners, van door Duitsers omge
brachte Polen, Joden en Oekrainers,
van door Russen omgebrachte Duit
sers, van door Duitsers omgebrach
te Ruisen, en gaat u zo maar door.
Men leze hieromtrent Wlesenthal;
alleen al in Lemberg werden ln juli
1941 door Oekrainers in Duits uni
form 6.000 personen geliquideerd."
Volgens het in februari door Menten
naar voren gebrachte rapport van
de Internationale Onderzoekscom
missie Lemberg, die in de Jaren '60
de liquidaties door de toenmalige
Russische geheime dienst NKWD
iviak voor de Duitse bezetting van'
Lemberg, onderzocht, werden van
24 tot 28 Juli '41 ongeveer 4.000 poli-
.tleke gevangenen door de Russen
omgebracht, waaronder merendeels
Oekrainers. De vaak antisemitische
Oekrainers maakten op hun beurt
van de chaos gebruik om oude reke
ningen met de Joodse bevolking te
vereffenen. De Duitse SD zette Oe
krainers in speciale politie-
eeqheden ln tegen de Poolse Joden.
In een rapport van de SD van 16 juli
1941 lezen we dat 7.000 Joden waren
neergeschoten.
Rijst tenslotte de vraag en de
argumentatie van Rüter wijst in die
richting of de massamoord in
Podhorodce op een later tijdstip
dan 7 Juli door Oekrainers kan zijn
uitgevoerd. Getuigen hebben er al.
meerdere malen op gewezen dat
Menten werd vergezeld door natio
nalistische Oekrainers die in de
komst van de Duitse weermacht
aanvankelijk een mogelijkheid heb
ben gezien om een onafhankelijk
Oekraïne tot stand te brengen. Tij
dens haar opmars werd de
Wehrmacht door een groot deel van
de bevolking toegejuicht.
We weten allemaal dat de banen
tegenwoordig niet voor het
opscheppen liggen Alle reden
I dus om extra actief te zijn.
De mensen op het arbeidsbureau
helpen je graag zoeken. Ze weten
een heleboel over beroepen,
opleidingen en regelingen.
Ze kennen meer mogelijkheden,
meer bedrijven, meer personeel-
chefs dan jij. da's nogal wiedes.
En hoe eerder ze weten wat je
bedoelt, hoe beter het is.
Want als jc hun meer tijd geeft,
heb jij meer kans van slagen.
Daarom: niet uitstellen!
Direct doen. Nog vóórdat je met
m vakantie gaat.
En als je tóch op het
arbeidsbureau bent, pak dan
meteen het boekje "Wegwijzer
voor werkende jongeren" mee.
Van een onzer verslaggevers
DEN HAAG Journalist Simon
Carmlggelt heeft zaterdagmiddag
ln de Koninklijke Schouwburg in
Den Haag met een aanzienlijke ver
traging de P. C. Hooftprijs 1974 uit
handen van minister Van Doom in
ontvangst genomen. Deze hoogste
Nederlandse literaire onderschei
ding is hem toegekend omdat hij
naar het oordeel van de Jury „er
steeds in geslaagd is zijn taal vrij
van literaire conventies op een ge
heel eigen en verrassende wijze te
hanteren".
HIJ heeft nieuwe woorden, uitdruk
kingen en constructies aan de Ne
derlandse taal toegevoegd en dat,
gevoegd bij zijn observatievermo
gen, zijn relativeringszin en zijn
ingehouden humor maakt hem tot
een van de zeer groten van de Ne
derlandse literatuur, aldus het Ju
ry-rapport, dat zaterdag bij de prij
suitreiking werd voorgelezen door
de voorzitter, mevrouw Andreas
Bumier.
Minister Van Doom prees het pre
tentieloze van de bekroonde schrij
ver. Het typische van Carmiggelts
beschrijvingskunst is, aldus de mi
nister, dat hij feilloos bloot legt hoe
ide kleine helden van het dagelijks
leven op een onbeholpen wijze tot
een akkoordje proberen te komen
met het eeuwige mankement. Dat
gebeurt dan met een grote liefde
voor „de bange moed, waarmee de
mensen door het leven krabbelen".
P. C. Hooftprijs 1974
En wat de populariteit van het
jwerk aangaat: Carmlggelt stelt
zichzelf nooit centraal in zijn werk,
waardoor hij door iedereen her
kend wordt, meer als een goede
kennis dan ais schrijver.
Ingetogen
Carmiggelt zelf dankte op een inge
togen wijze voor de prijs, zonder
overigens te miskennen dat hij met
de toekenning daarvan erg verguld
was. „Ik heb 45 jaar lang gepro
beerd te bewijzen zij het niet
altijd bewust dat ook met de
(Volstrekte absurde dagelijkse
dwang van de krant wel iets te
schrijven is, wat niet persé infe
rieur hoeft te zijn". Uit het feit dat
hij nu deze prijs heeft gekregen,
leidde Carmiggelt af dat hem dat is
gelukt, maar tegelijk wilde hij de
prijs niet alleen zien als een bekro
ning van zichzelf maar ook van het
hele vak van de journalistiek.
Ter gelegenheid van de prijsuitrei
king de eerste keer dat dit niet
[geschiedde op het Muiderslot,
maar in „de mooiste schouwburg
van Nederland" om Carmiggelts ei
gen woorden te gebruiken was
een uit de eigen smaak van de
bekroonde afgestemd feestpro
gramma samengesteld, met o.a. het
Resistentie Orkest, voordracht van
'de actrice Caro van Eyck en een
subliem optreden van Herman van
Veen die met begeleiding van Har
ry Sacksloni gedichten van Car
miggelt zong.
door André Rutten
DEN HAAG In het Hot ls
vrijdagmiddag „Hollands Dra
ma" begonnen, een week Ne
derlandstalig toneel, met een
openingswoord van de Haagse
wethouder voor o.a. kunst, P.
Vink, en de eerste opvoering
van de eenacter „Het raam"
van Jan Venema, gespeeld
door de Haagse Comedie.
Aan gene zijde van het raam, waar
de titel op wijst, bevindt zich een
Jonge man, die van plan is naar bene
den te springen om een eind aan zijn
leven te maken. Van ver beneden
hem klinkt gegons van stemmen: er
zijn massa's mensen te hoop gelopen
om hem de sprong te zien maken.
Naast hem wordt een brandweerman
met duidelijke tekenen van hoogte
vrees aan het topje van een ladder
voor het raam geschoven. Hij komt
zich er alleen maar van vergewissen
of de man werkelijk van plan is te
springen en verdwijnt weer nadat hij
een bevestigend antwoord heeft ge
kregen.
Aan deze zijde van het raam, in de
zitkamer, verschijnen de vrouw van
de man en de hulsvriend, die wel
graag willen weten waarom hij wil
gaan springen en al pratend wat
gaan zitten vrijen. Het zelfmoordmo
tief blijkt: de man heeft alles wat hij
wilde hebben, er ls verder niets meer
te breiken. Hij bedenkt zich toch, ais
hij vrouw en vriend hoort zeggen dat
zij na zijn dood fijn samen trouwen.
Er is wel nog iets om voor te vechten.
Maar voordien zijn ook nog een ziel
zorger en een sociaal werkster de
zitkamer binnengekomen, die samen
een anti-zelfmoord-paartje vormen.
Je zit dan al een tijdje te vermoeden,
dat het wel satirisch bedoeld zal zijn,
want al die mensen zijn barre leeg
hoofden, het laatst binnengekomen
paar ook voorzien van een mallotige
professionele tic. Zij praten ook ln
min of meer modieuze cliché s. Maar
het blijven zulke platte cliché's: de
taal die Adriaan Venema neer
schrijft is nogal slap, niet onthul
lend, niet tekenend voor de mentali
teit die hij blijkbaar wil hekelen.
De spelers kunnen er dan ook niet
veel mee uitrichten. Neem bijvoor
beeld Guusje Westerman. Ik heb
met bewondering zitten kijken naar
de toewijding, waarmee zij dat Jonge
zelfvoldane vrouwtje als een gedach-
tenloze ratelaarster neerzette, maar
wat zij aan tekst te spuien heeft
blijft geheel nietszeggend.
Na afloop van deze prmière begon de
eerste van de drie zittingen, waaruit
de ook in het Hot gehouden confe
rentie over Nederlandstalig toneel
bestaat. Voorzitter is Daniël de Lan
ge, bijgestaan door een pannel van
twee toneelschrijvers, J. Bernlef en
Lodewijk de Boer. en twee drama
turgen, Carel Alphenaar van de to
neelgroep Centrum en Karei van
Muyden van de Haagse Comedie. De
hele week is op initiatief van het Hot
in samenwerking met de Cam-
pertstichting en het Bzztoh-theater
georganiseerd. Zaterdagavond zou
Baal „Het Koninkrijk" van Ruud
Engelander en Leonard Frank spe
len. maar de voorstelling moest we
gens ziekte worden afgelast. Vana
vond (maandag) speelt Centrum
„Spiegels" van Dimitri Fenkel
Frank, dinsdag Sater „Opkomst en
neergang van een Hollands familie
bedrijf" van Guus Baas en het kol-
lektief van het gezelschap, donder
dag wordt „Deuren" van Bernlef. een
productie van de Theaterunie. ge
speeld, vrijdagavond „Fietsen in het
donker" en „Vingers van de macht"
van Kees Holiërhoek door Centrum.
De conferentie wordt zaterdagavond
besloten.
door Jac Kort
weekeinde overleden Marius
ikendam, die eind v^n deze
81 Jaar zou zijn geworden,
"ich altijd sterk aangetrokken
tot de monumentale reli-
compositle, al dan niet voor
h gebruik bestemd. Dat hij
vooral ln zijn beginperriode
iponlst nogal eens opschud-
'eroorzaakte door de voor die
erimentele aanpak van die
tekent de onafhankelijkheid
nee hij zich als rooms-
lek musicus destijds van ve-
zljn Nederlandse vakgenoten
leidde. Zijn Mlssa Nova bij
!ld uit 1928 met polytonale
;s en spreekkoren kon de ker-
goedkeuring niet wegdragen.
:1 hij ln zijn latere religieuze
Itles heel wat water in de
le wijn deed, heeft hij zich
als een componist met
eigen signatuur doen
r, tn. Een signatuur die globaal
oken bepaald werd door bet
iel i"
>it v
nl(
gr(
irde
n k'
bU
inaf
ken
iet f
le rt
irolle
ituu
stal
es.
kiezen van een eenvoudig muzikaal
gegeven met een duidelijke rit
mische tekening als basis, waarop
met velerlei compositorische
technieken een monumentale con
structie werd opgetrokken. Doordat
hij dit procédé graag en veelvuldig
toepaste, wist men bij de meeste
werken van Marius Monnikendam al
vaak ver vooruit hoe die zich zouden
ontwikkelen, zodat het verrassings
element en daarmee de muzikale
spanning daaraan vaak ontbraken.
Niettemin mocht hij zich terecht ln
een grote en trouwe kring van be
wonderaars in ons land en ver over
de grenzen verheugen. Bij zijn tach
tigste verjaardag vorig Jaar is hij in
de Grote Kerk te Den Haag omstan
dig gehuldigd met een concert van
onder andere enkele van zijn recente
composities voor orgel Een bewijs
van de tot dan onverminderde
scheppingskracht van Marius Mon
nikendam die zijn muzikale oplei
ding aan het Amsterdamse conser-.
vatorium kreeg en na zijn eindexa
men zijn studie voortzette in Parijs
aan de Scola Cantorum van Vincent
.d'Indy, zelf leerling en volgeling van
'de ook door Monnikendam toen al
grotelijks bewonderde César
Franck. Behalve veel kerkelijke
composities en orgelwerken schreef
Monnikendam de Symfonische Be
weging .Arbeid" voor orkest (1931),
Concert voor Trompet en Hoorn
(1952), Concert voor Koperblazers en
Orgel (1956), Van Rlebeeck-taferelen
(1952), een Passie voor koor en or
kest, en een Muzikaal spel „De Vos
Relnaerde". HIJ is ook auteur van
ten informatieve biografie van Stra-
winskl die in 1951 bij Gottmer in
Haarlem verscheen. Officieel werden
de kwaliteiten van Marius Monni
kendam door de toekenning van vele
binnen- en buitenlandse onderschei
dingen erkend.
R. Degens
UTRECHT Claudlo Monte
verdi schreef ln 1610 zijn Maria
Vespers voor zes zangstemmen
en zes Instrumenten, gezangen,
waarvan een aantal Psalmen
en de Lofdzang van Maria deel
uitmaken.
Zaterdagavond werden ze integraal
uitgevoerd in de Jacoblkerk te
Utrecht. Zondg volgde een herhaling
ln Den Haag en maandagavond kan
men ze horen in de Westerkerk te
Amsterdam. De uitvoerenden zijn:
het koor van de Ned. Bachvereniging
(ingestudeerd door Felix de Nobel
Amsterdams Sinfonletta voor de
8triJkersgroep, The Michael Lalrd
Comett and Sackbuth Ensemble
voor de blazers. Het Utrechts Greg.
Studentenkoor ■o.Lv. Jan Bogoarts
zingt de Gregoriaanse melodieën.
Een zestal solisten werkt aan deze
uitvoeringen met: Marjanne Kwek-
silber en Linda Haslach, sopraan,
Alfred Delier, counter tenor, Marius
van Altena en Rob Sturkenboom,
tenor en Max van Egmond, bariton.
Het geheel staat onder leiding van
de Engelse counter tenor Mark
Deller.
Het ls onbegonnen werk om de,
schoonheid en diepe geestelijke
waarden, die deze Vespers rijk zijn,
ln woorden uit te drukken. Het was
geen slecht idee om in het uitvoerige
programma reproducties af te druk
ken van werken van Rubens, Rap
hael, Rembrandt, Velasguez en Ei
Greep, tijdgenoten van Monteverdi.
Want beter dan met woorden kan
men met de kuntwerken uit die tijd
.aangeven, hoe groots de composities'
van Monteverdi zijn en hoe indru
kwekkend.
Het koor van de Nederl. Bachvereni
ging had de immense taak om bijna
voortdurend zes- zevenstemmig te
moeten zingen en dat zonder noe
menswaardige onderbreking. Geen
wonder,
dat het na een uur (aan het eind van
Lauda Jerusalem) tekenen van ver
moeidheid vertoonde. Maar verder
heb ik voor dit koor de grootste lof.
Over de solisten kan ik eveneens
kort zijn. Zij zongen hun partijen
prachtig van stem en met superieure
voordracht. Een toppunt ln dit op
zicht was Alfred Dellej, die (nog ai-
tijd!) tovert met zijn stem. Ook het
instrumentale koor, strijkers zowel
als blazers waren voortreffelijk voor
hun taak berekend en Mark Deller is
een even bekwame als inspirerende
dirigent van het geheel.
„Simpkins,
kun je niet op
een andere ma
nier je gym
nastiek doen?"
ADVERTS NJlE
In coupures van f LOOOr a 102%
Bij aankoop dient opgelopen rente te
worden bijbetaald vanaf 14-2-77 op basis
van 8'/z% per jaar. Spaarpandbrieven zijn
aan toonder en ter beurze genoteerd.
Algehele aflossing ad 1.550.- per stuk
op 24-6-'82. zijnde nominaal bedrag plus
rente op basis van samengestelde
interest. Verkrijgbaar bij handelsbanken,
commissionairs en onze kantoren.
Kantoren door het gehele land Hoofdkantoor
Amsterdam. Sarphatistraat 1.020-252525. tst. 41 en 42
In coupures van f 1.000.- a 102%
