Deventer nu 'boekstad'
CBteeds drukker op 'cursus bijspijkeren'
A.
sd&eningen b.v. "heveninsen
500 jaar boekdrukkunst wordt gevierd
ags ziekenfonds
jfelt aan nut
schooltandarts
I klassieke
l meubelen
ïroeiend aantal studenten met lek in hun (school)kennis
WdRODOMUS
Plan met woningen
voor bejaarden aan
Hillenaarlaan
Ontwikkelingscommissie
mag blijven
rJ*-.
1E?t irit-wt aitfterfl
-Hut
ELRI
BAR-BISTRO PACO
Restaurant Sclieffers
jÖcLuicftlon"
»Belvédëre«
REGIO DEN HAAG
Trouw/Kwartet H 17
door Jac. Lelsz
EVENTER Het is in 1977 vijfhonderd jaar geleden dat in Deventer het eerste boek van de pers
>lde, een feit dat komende maanden op verschillende wijzen wo.dt gevierd. Als de eerste
eventer boekdrukker wordt Richard Paffraet beschouwd. De boekdrukkunst in Deventer is in
et begin krachtig gestimuleerd door de uitgave van theologische werken van de Broederschap
es Gemenen Levens. In Deventer, waar de traditie van het drukken en uitgeven van boeken tot
andaag dóórgaat, was in dit opzicht aanvankelijk van een Paffraet-dynastie sprake. Verschillen-
e Paffraets hebben in deze branche gezeten. Voorzover bekend, deed de tweede, Albert Paffraet,
at zijn vader niet deed: hij drukte enige verboden boeken, bijvoorbeeld geschriften van de
tetter" David Joris (inmiddels had de kerkhervorming plaats gevonden) aangemoedigd door
iens volgeling Jorrien Ketel.
etel werd in 1544 terechtgesteld,
e drukker Albert Paffraet o.a. die
1525 al het Nieuwe Testament
aar de vertaling van Maarten Lu
ier had uitgegeven, maar anoniem
dat hij daardoor niet in moeilijk-
Kien was gekomen, wachtte een
iel wat milder vonnis. Als boete-
>ening moest hij van het Hof te
nrhem voor een processie uitgaan.
;kleed in linnen, blootshoofds, een
andende waskaars in de hand. Na
processie moest hij voor het Hei-
Sacrament knielen. Vervolgens
best hij terug naar de gevangenis
Hdat de kosten betaald waren.
Den op de plek, waar later Amster-
arn verrees, nog slechts wat hutten
onden, was Deventer al een Han-
stad van betekenis. Maar niet al-
?n als handelscentrum had het ge-
cht, het was ook een verzamelpunt
>or beoefenaren van kunsten en
;tenschappen. Binnen de muren
•fden, voor kortere of langere tijd.
annen als Revius, da Cusa. Hegius,
iper, Erasmus en Descartes. Het
is duidelijk dat hier een markt
xtr drukkers lag. Einde 15de eeuw
f het als drukkunstbrandpunt de
on aan in de noordelijke en de
idelijke Nederlanden. Tussen Aa-
echt en Dokkumerzijl werd een
:rde van de boekenproduktie in
eventer gedrukt.
ermenigvuldiging
ichard Paffraet en Jacob van Bre-
drukten tussen 1477 en 1500 onge-
er 500 edities. De grote produktie
judt nauw verband met de bloei-
jd van een religieuze beweging, die
ekend werd als de Broederschap
B Gemenen Levens. De beweging,
kook overwegend de ontwikkeling
an de Latijnse school bevorderde,
an worden beschouwd als een voor-
ffld van een practische poging tot
formatie van de kerk vóór de enor-
t veranderingen in de 16de en de
de eeuw. Geert Grote, de stichter
de beweging, was van mening
de verbetering van het geloof en
A het dagelijks leven lag in de
H voeding van leek en geestelijk-
d. Vanaf het ontstaan van de be-
;ing zette hij zijn volgelingen aan
werk om geschriften te verme-
Idigen, en hij had zijn navol-
in heel Europa.
Het werk van de Broederschap het
afschrijven van boeken moest
worden betaald. De gelden vormden
een aanzienlijk deel van het inko
men van de studenten van de scho
len te Deventer en elders. Bedelen
was verboden. De invoering van de
drukpers moet een revolutie voor de
Broederschap betekend hebben. In
1475 nam deze een drietal drukper
sen in gebruik, te Brussel. Ma-
riënthal en Rostock. Dan duikt de
naam van Richard Paffraet op. de
eerste drukker te Deventer, wiens
naam nogal eens verschillend wordt
gespeld. In de stads- of Atheneumbi
bliotheek te Deventer is enkel jaren
geleden een deel gevonden van zijn
in 1479 gedrukte „Vocabula difficili-
um veborum bibliorum" terwijl al
tijd gedacht werd dat de Universi
teitsbibliotheek te Utrecht met dit
werk een unicum bezat. Om bij voor
baat het verwijt van chauvinisme te
voorkomen, wijst men er in Deventer
op dat de incunabel maar 22 bladen
bevat.
De theologische werken van de Broe
derschap des Gemenen Levens zijn
bijna allemaal preken, bijbeluitleg
gingen e.d., zelden dogmatische ge
schriften. Paffraet verwierf in 1481
het Deventer burgerrecht. Hij was
toen al een gezeten man. Met de
komst van Hegius steeg zijn aanzien
nog meer. Deze, een vriend van Agri-
cola en Gansfort, werd rector van de
Latijnse school. Hij nam zijn intrek
ten huize van Paffraet en ze werdn
goede vrienden.
Latijn
Aanvankelijk waren alle boeken in
het Latijn gedrukt. Het eerst be
kende. dat Paffraet in 1492 te De
venter in de landstaal uitgaf, droeg
de titel „Onser lieven vrouwen croon
en horen Salter en horen Ro-
senkrans ende oock vna horen man
tel." Een ander werk in de Neder
landse taal uit die tijd was van de
eveneens bekende Deventer druk
ker Jacob van Breda: „Alle die epis-
telen ende evangelien, metten son-
nendoechsehen sermonen van den
geheelen jaare en ook med die prop-
heciën uter bibelen."
Paffraet bleef drukken tot 1511.
Toen volgde zijn zoon Albert hem
op. Ook deze had een grote produk
tie. Bijna de helft van de 800 boeken,
die tot 1540 uitkwamen, waren van
hem. Inclusief een aantal verboden
boeken. Na zijn vonnis te hebben
ondergaan, deed hij in 1551 een De
venter Almanak het licht zien:
„Prognosticerende die wonderlicke
influentien des hemels van den ja
ren na onze Salichmakers geboor
te enz." Na hem kwam er weer
een zoon, die het drukkersvak beoe
fende. Richard genaamd, naar
grootvader.
De Paffraets drukten tot 1569. Toen
kwam er een aangetrouwd man aan
het roer, Simon Steenbergen. Daar
na ging de drukkerij meermalen aan
anderen over. Na 200 jaar was het
afgelopen met het bedrijf van de
Paffraets. Wegens faillissement ver
dween „De Golden Bijbel", de naam
die Steenbergen er aan gegeven had,
van het toneel. Ondanks dat de zaak
tenslotte alle drukwerken voor de
stad had mogen verzorgen. In de
17de eeuw trad er een snel verval in.
Een prijzenoorlog deed het ene na
het andere drukkersbedrijf in De
venter sneuvelen.
In het jaar 1702 waren er in Deven
ter nog slechts twee drukkerijen
werkzaam. De boeken, die toen ge-,
drukt werden, zagen er heel anders
uit dan de fraai verzorgde werken in
groot formaat van weleer. Het waren
armetierige drukwerkjes, en mees
tal slecht gebonden. Drukkers en
boekverkopers beleefden sombere
tijden. Zo triest, dat de magistraat,
ter bescherming van deze beroepen,
in 1660 een resolutie uitvaardigde.
Het was voortaan schoolmeesters
verboden aan hun pupillen boeken
en papier te verkopen. Hierdoor
werd deze opvoeders van de jeugd
een profijtelijke handel ontzegd.
Ondanks deze ontwikkelingen heeft
Deventer zich als stad van drukkers,
resp. uitgevers, kunnen handhaven.
Tot op de huidige dag. De stad be
schikt op het ogenblik zelfs over
enige zeer grote bedrijven in dit gen
re. Zoals gezegd, 500 jaar boekdruk
kunst in Deventer wordt op verschil
lende wijzen gevierd. Met een ten
toonstelling van de vroeger in deze
stad uitgegeven zogenaamde Cents
prenten, met de verkoop van ge
denkmunten, afgeleid van een
Snaphaanschelling, die er in het ver-
Het drukkersmerk van Jacob van Breda, daterend van 1515. Van
Breda was een van de eerste drukkers van Deventer. Het druk
kersmerk stelt een drukpers voor. De prent is gebruikt voor het
omslag van dr A. C. F. Koch's boek „Zwarte kunst in de Bisschop-
straat", geschreven ter gelegenheid van 500 jaar boekdrukkunst in
Deventer.
n een verslaggever
~N HAAG Het Algemeen zie-
nfonds ..De volharding" (Azivo) in
n Haag twijfelt ernstig aan het
van schooltandverzorgings-
tnsten In zijn jaarverslag schrijft
ivo dat overwogen zou moeten
rden of de ziekenfondsen deze
ik niet zelf ter hand zouden moe-
nemen.
l aantal deelnemende kinderen
alt overal en de kosten lopen sterk
Bij enkele diensten is al een
lrag per kind genoteerd van rond
iderd gulden per jaar, of veertig
den per verrichting. Azivo vindt
i „wat verbijsterend" om te zien
i gemakkelijk de Zieken-
idsraad de fondsen in de gelegen-
d stelt om de tekorten van de
tooltandverzorgingsdiensten aan
tuiveren. Het fonds vindt bij de
agse dienst de vakanties aan de
kant (twaalf weken) en de
agen wat kort. „Dat maakt
dienst duur."
Ivo heeft ook op andere terreinen
de dingen in eigen hand, met
werkers in loondienst. Het
exploiteert zo een eigen apo-
>k, tot smeulend ongenoegen van
Koninklijke Nederlandse
aschappij tot bevordering der
rmacie.
ADVERTENTIE
uit vroeger tijden stammend
en nog steeds niet verouderd
sfeerrijhe woonstijl.
Kollektie, het totaal aan keuze
mogelijkheden binnen een
woonstijl. Een koliektic
wordt breed genoemd indien
liefhebbers van een woonstijl
er alles in kunnen terug
vinden. Juist omdat de
klassieke woonstijl zoveel
variaties kentis een grote
keuze zeer belangrijk.
Service, belangrijk aspect bij
woninginrich tingdeskundig
advies, snelle levertijden en
grote behulpzaamheid zijn
bepalend voor een goede
service.
Coordinates, (Fr. coordiner),
hiermede bedoelt men dat
bij een goede woningin
richting bij elke stijl passende
entourage voorhanden moet
zijn in belijning, materiaal
en afwerkingb.v. tapijten,
gordijnen etc.
Betrouwbaarheid, de zekerheid
dat men klasse-meubelen
koopt met de volledige
Vroom Dreesmann garantie
Vendomus, wonen op niveau.
Zie ook: Klassiek, Kollektie,
Service, Coordinates en
Betrouwbaarheid.
het woonwarenhuis van Vroom Dreesmann
Rijswijk-winkelcentrum In de Bogaard
leden werd geslagen, met een uit
voering van muziek uit verschillen
de stijlperioden, tot en met de eerst
gedrukte partituren, met een expo
sitie „Deventer drukt door" enz. Als
een preludium op het geheel heeft
dr. A.C.F. Koch, directeur van de
Stads- of Atheneumbibliotheek een
boek geschreven: „Zwarte kunst in
de Bisschopstraat." Het gaat speci
aal over schrijvers, drukkers, uitge
vers en boekverkopers in de 15de
eeuw, kwam tot stand in samenwer
king tussen de inmiddels geheel ver
nieuwde boekhandel Praamsma te
Deventer en uitgeverij De Walburg
Pers te Zutphen en werd donderdag
jl. officieel gepresenteerd.
Als het eerste, van een datum voor
ziene, boek dat door de in Keulen
geboren Richard Paffraet in Deven
ter werd gedrukt en uitgegeven,
wordt door Koch genoemd hetLi
ber Bibliae Moralis van de Benedic
tijn Pierre Bersuire of Berchorius.
Doel van het werk, een foliant van
9228 pagina's, was de Heilige Schrift
toegankelijker te maken voor de
predikant.
WASSENAAR B. en W. van Was
senaar stellen de gemeenteraad
voor om langs de Hillenaarlaan gele
gen gronden te verkopen voor de
prijs van 493. fj—13,-- aan de Was-
senaarsche Bouwvereniging.
De Bouwvereniging heeft bij de ge
meente een plan ingediend voor het
bouwen van 46 gesubsidieerde be
jaardenwoningen in twee lagen met
een afzonderlijke ruimte voor ge
meenschapsvoorzieningen. De 46
woningen zijn verdeeld in vier types,
welke maximaal drie verblijfseenhe-
den groot zijn. Het merendeel van
de bejaardenwoningen zijn tweeën
halve verblijfseenheid groot. Verder
zijn er vier speciaal ten behoeve van
gehandicapten aangepaste bejaar
denwoningen in. het plan opge
nomen.
Van een onzer verslaggevers
DEN HAAG De nationale com
missie voorlichting en bewustwor
ding ontwikkelingssamenwerking
(NCO) mag blijven van minister
Pronks adviescollege in deze.
Op de nationale commissie was de
laatste maanden nogal kritiek geuit
omdat zij te weinig zou doen aan
algemene voorlichting over en be
wustwording en te zeer in Pronks
eigen woorden 'de bekeerden be
keerde'. Spanningen hierover waren
één van de redenen voor het vertrek
van de directeur van de NCO. dr.
Eddy van den Brink.
In het rapport Bouwstenen voor be
leid zegt Pronks adviescollege dat
de NCO de overheidsgelden goed
gebruikt. Met dat geld wordt voor-
lichtingswerk van particuliere orga
nisaties van vakbeweging tot an
ti-apartheidsbeweging gesubsi-
in onze onderwijsredactie
'RECHT Het aantal eerstejaars studenten met een onvoldoende vooroplei-
JJJmg groeit snel. In het studiejaar 1975-76 waren het er tweeduizend, voor het
nudiejaar 1977-78 zullen het er al meer dan drieduizend zijn. Dat betekent dat
Una tien procent van alle eerstejaars de studie begint met een of meer
«mi óór-tentamens.
"gens de heer B. Hunsche
i» in het instituut voor aan-
Vlende opleidingen van de
fechtse universiteit is de
Uatie volstrekt chaotisch.
voorlichting over de stu-
'mogelijkheden is onvol-
ende Er bestaat een grote
"jyhtsongelijkheid doordat
ene faculteit zwaardere ei-
stelt dan de andere. Zo-
zo, universiteiten als minis-
ie onderschatten de zaak.
«rijft de heer Hunsche in
ir pir' blad „Onderzoek van on-
ijs-
probleem van de gebrek
vooropleidingen ont-
°nd in 1974 toen de mam
moetwet zijn eerste vruchten
afwierp. Er kwamen toen
eerstejaars studenten die
slechts in zeven vakken eind
examen hadden afgelegd.
Dat leverde moeilijkheden
op bij studierichtingen die
een of meer vakken in het
examenpakket verplichtstel-
den. Zo eist de medische fa
culteit natuurkunde en
scheikunde; de sociale fa
culteit vraagt doorgaans wis-
kunde-I.
Schaduwstudent
Wie niet aan deze eisen u!
doet kan zich nog niet
eel als student laten inscho
ven. Wel kun je je vast als
schaduwstudent laten regi-
streren.De voorbereiding op
de voortentamens duurt drie
maanden (als het een niet te
onvangrijk tentamen is) tot
één jaar als het om twee vak
ken gaat). Aanstaande theo
logen en classici hebben
soms zelfs twee jaar nodig.
Behalve de officiële tekorten
in de vooropleiding bestaan
er ook minder harde lacunes.
Dat is bij voorbeeld het geval
bij een aankomend pedago
gisch student die merkt dat
zonder enige kennis van
het Duits heel wat studieboe-
.1 niet kan lezen. Zo'n stu-
dent kan wel worden inge
schreven en met zijn studie
beginnen, maar moet toch
zorgen dat z'n Duits wordt
bijgespijkerd.
Klungelig
Een van de grieven van de
heer Hunsche is dat de aan
vullende studies erg klunge
lig geregeld zijn. Er zijn ver
schillende manieren om het
tekort aan te vullen. Je kunt
(maar dat gebeurt niet zo
veel) een jaar langer op
school blijven en dan de ont
brekende vakken doen. Een
andere manier is een studie
aan een avondschool of via
het schriftelijk onderwijs.
Dan kun je vervolgens staats
examen doen. De derde
(meest bewandelde) weg is
die van de aanvullende oplei
ding van universiteiten.
In Utrecht zijn al deze oplei
dingen gebundeld binnen een
stichting met bijna duizend
studenten. Volgens de heer
Hunsche heeft dat grote
voordelen: de kwaliteit is be
ter en de begeleiding van stu
denten is makkelijker te or
ganiseren. Er zijn wel meer
voorbeelden van bundeling
op dit gebied, maar het blijft
volgens Hunsche een onover
zichtelijke situatie. De eind
examenleerling die wil weten
hoe hij bestaande tekorten
kan aanvullen wordt niet
gauw wegwijs in deze chaos,
zelfs niet als hij de brochure
leest die een commissie van
de academische raad
(postbus 590, Voorburg) aan
dit onderwerp heeft gewijd.
Wie betaalt?
Een moeilijk oplosbaar pro
bleem vormt de studiefinan
ciering Het is officieel niet
mogelijk een rijksstudietoe
lage aan te vragen. Wel be
staan er allerlei sluipwegen
V
Kfcmtnit 67. Scfievmingea djceSjki geopend van II tol Ot uur,
Voor reserveringen telefoon 50 26.63
BOERDERIJ IN DEN HOUTKAMP
Waar wi| in rustieke sfeervolle omgeving raarne aan uw
culinaire wensen willen voldoen Dag geop van 11 uur
v.m tot 10 uur 's avonds.
TIJDENS HET WEEKEND TREEDT VOOR U OP HET
BEKENDE HONGAARSE DjlO LAJOS EN ILONKA
VERES.
Ook zondags. V. Diepeningenlaan 2. Tel. 071-891288
Leiderdorp.
l iM uniek 9e,e9en aan d€
rifl/l UI luis 2e binnenhaven te
zeer ruim» parkaargalaganhald.
maandag* gaalolan.
Vlaraalaurant
ducdalf
dr. latykada 5
tal. 070 - 55 76 92
Vlaraalaurant
moaaaiMr
't Kokkeltje
pub
bar bodega
dr. lalykada 17
tal. 070 - S014 70
Our people
make it better
Pizza
Noordeinde 140c
Den Haag, tel. 468511
VIS-SPECIAL1TE1TEN RESTAURANT
Deltaplcin 327-328, Kijkduin
tel. 233801.
Geopend 6-1 i
Zond ju- «anaf I i
T'tic CXXMSC rtf \£.Dlds
CULINAIR
ANDERS
Iedere avond gele
genheid tot dansen
met Herman Wege-
mlijs aan de piano.
Vri]dags en zaterdags wordt hij verge
zeld door een violist
5-panpen menu's f 42.50
(inci aperitief en koffie) tevens a la cane
Tafelreserveringen: Tel. 070-644771
Holstraat 4, Den Haag
Zondags gesloten
HOTEl-CAFÉ-
RESTAURANT
swlndrefft
TE ZWIJNDRECHT
BIEDT ZIJN GASTEN:
Gerenoveerde hotelkamers met
tel.. douche en toilet Zalen voor
alle doeleinden van 20 tol 180
pers. A la carte restaurant en
plate-service Reductie mogelijk
heden voor grotere ge
zelschappen
Direktie Hubert Kusters
Commandeur du Tastevin
Tel 078-27877
Zoekt u voor uw etentje een romantische steer
Bar-Bistro 'PACO'
rustiek gelegen aan de Rotte
exclusieve diners ,,by candle light''
sfeervolle bar
ouderwets gezellig
Bergse Linkerrottekade 323 (bij Irenebrug).
teletoon 010-201087
Keuken geopend van 12 00 tot 14 00 uur en van 17.00 tot 22 00 uur
Keuken 's maandags gesloten.
dieerd. Uit het rapport, opgesteld
door mevrouw C. I. Dales, blijkt dat
een goed evenwicht is gevonden tus
sen de benadering van 'het grote
publiek' en het werken met kleine
groepen.
Het adviescollege vindt wel dat de
minister contact moet opnemen met
organisaties in de NCO die de afge
lopen jaren weinig actief zijn ge
weest. Als zij niet van plan zijn dat
te veranderen zouden zij moeten
plaats maken voor organisaties die
voorlichting over ontwikkelingssa
menwerking als een belangrijk on
derdeel van hun werk beschouwen.
Tenslotte staat in het rapport dat
een betere scheiding moet worden
aangebracht tussen het werk van de
NCO en dat van de voorlichtings
dienst ontwikkelingssamenwerking
(VDO). Pronks ambtelijke voorlich
tingsstaf is de laatste jaren sterk
uitgebreid.
Lijnbaan 87, Rotterdam
Laatste woensdag
v.d. maand
INDISCHE RIJSTTAFEL
Iedere donderdag
VISSPECIAUTEITEN
Tel. 010 - 12 66 99
Café Restaurant
Er is gelegenheid voor het ontvangen
van
gezelschappen
en busreizen
Reservering gewenst
C A Hennon Verpoorten
Sportiaan 2
Tel 01883-3219 (5355)
Hellevoetsluis
'sjAUy' SCHIEDAM
Een goede accommodatie. Iedere kamer heeft een
huistelefoon, douche en Jdllet.
Dén. dé keuken "QMtronomle" zoalo U meer zelden
vindt, met .vele epècletitelten
Zeer geschikt voor zakenluhchet en receptie*.
HOTEL-CAFÉ- HESTAUHANT
R IJ N M O N O
Nitu-!mdplein 12 T.lefoon 010 - 706O
om een toelage te krijgen. Zo
kun je je laten inschrijven In
een studierichting die geen
onoverkomelijke eisen stelt
en als je het voortentamen
hebt gedaan, zwaai je dan
om. Er zijn ook andere ma
nieren. maar vooral als je op
kamers moet wonen, kunnen
de kosten van studie en le
vensonderhoud een pro
bleem vormen.
De heer Hunsche verwacht
dat de vraag naar aanvullend
onderwijs nog verder zal toe
nemen. Hij wijst op een on
derzoek uit 1974 waaruit
bleek dat meer dan tweeder
de van de 16-jarigen nog on
zeker is over hun toe
komstplannen. Toch moeten
ze dan hun vakkenpakket
kiezen Als twee jaar later
blijkt dat ze iets anders wil
len studeren dan ze aanvan
kelijk dachten, zitten ze met
de gebakken peren
Chinees Indisch Restaurant
"ORIËNT.
Wastamngel 4 Rotterdam
010-360019
Kcsrsumir
t vrnrvoL oimcrim bu
GCRCNOMCCROf KCIBOI
KM wuNxaaor
RESERVEREN GEWENST
TEL 01862-1629
MUNSHEERENLAVO
«nmian
A rkmtmg s'aaavtma
y A/SLAO ozon»
"y w» A. soeo stcst sTicooao
CAFÉ - RESTAUHA/VJ-
SCHOONHOVEN
zonnetje.
terrasjekopje koffie!
fcfc^TUlTZlCHT OPOt^ig
